Матбуот хизмати – 23 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

АЁЛ ҚАНДАЙ МОДДИЙ ЁРДАМ ОЛИШИ МУМКИН?

— Эрим билан Тошкентда ижарада яшаймиз. У яқинда ажрашиш учун судга ариза берди. Ота-онам узоқда, қизлик уйимга қайтиб борганим билан яшашга шароит йўқ. Икки болам билан ижарада қолсам, эримдан ижара пулини талаб қилишим мумкинми? Ўзим ҳеч қаерда ишламайман. Эрим эса “алимент тўласам катта гап”, деяпти. Аёл ажрашаётганда эридан қандай моддий ёрдам олиши мумкин?
Исми сир тутилди

Анвар Ёриев, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Оила кодексининг 23-моддасига асосан эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига (эр ва хотиннинг умумий мол-мулкига) эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар, улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.

Фермер хўжалиги ва деҳқон хўжалиги аъзоларининг биргаликдаги мулки бўлган мол-мулкка нисбатан эр ва хотиннинг эгалик қилиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш ҳуқуқлари фермер хўжалиги ва деҳқон хўжалиги тўғрисидаги қонунларда белгиланади. Фермер хўжалиги ва деҳқон хўжалигининг мол-мулкини бўлиш Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 223 ва 225-моддаларида назарда тутилган қоидалар асосида амалга оширилади.

Шунга кўра, яъни юқорида кўрсатилган талаблар диорасида cиз эрингизга нисбатан никоҳ давомида орттитилган эр-хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш тўғрисидаги даъво аризаси билан судга мурожаат қилишингиз мумкин.

Шунингдек, Оила кодексида белгиланганига кўра Сиз ёрдамга муҳтож, меҳнатга лаёқатсиз, ҳомиладор бўлсангиз ушбу давр учун, уч ёшга тўлмаган фарзандингиз бўлса у уч ёшга тўлгунига қадаор бўлган давр учун, ногиронлиги бўлган фарзаендингиз бўлса у ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар парваришлаш ёки болаликдан I гуруҳ ногиронлиги бўлган фарзанд бўлса уни Сиз парваришлаётган бўлсагиз турмуш ўртоғингиздан таъминот (алимент) олишингиз мумкин.

Бундан ташқари, турмуш ўртоғингиз болаларига таъминот бериши шарт. Агар у вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган бўлса Сиз судга алимент ундириш ҳақида ариза билан мурожаат қилингиз мумкин бўлади.

Вояга етмаган болаларга алимент тўлаш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда тўланмаганда ва ота-онадан бирортаси ҳам алимент ундириш тўғрисида судга даъво ёхуд ариза билан мурожаат қилмаган ҳолларда, васийлик ва ҳомийлик органлари, шунингдек ўн тўрт ёшга тўлган бола вояга етмаган боланинг таъминоти учун ота ёки онадан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақлидир.

Алимент қарзининг миқдори давлат ижрочиси томонидан суднинг ҳал қилув қарори ёки алимент тўлаш тўғрисидаги нотариал тартибда тасдиқланган келишувда белгиланган алимент миқдоридан келиб чиққан ҳолда аниқланади.

Агар алимент тўлаши шарт бўлган шахс шу даврда ишламаган бўлса ёки унинг иш ҳақи ва (ёки) даромадини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим қилинмаган бўлса, алимент қарзи ундирилаётган вақтда алимент Ўзбекистон Республикасидаги ўртача ойлик иш ҳақи миқдори бўйича ҳисоблаб чиқилади.

Агар қарзни бундай белгилаш тарафлардан бирининг манфаатларига жиддий путур етказса, манфаатларига путур етказилган тараф судга мурожаат қилишга ҳақлидир. Суд тарафларнинг моддий ва оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни инобатга олиб, қарзнинг пул билан тўланадиган қатъий суммасини белгилаши мумкин.

15 СУТКАГАЧА ҚАМАЛГАНЛАР АЛИМЕНТ ҚАРЗИДАН ОЗОД ЭТИЛМАЙДИМИ?

— Турмуш ўртоғим биринчи оиласидан ажрашиб, икки нафар фарзанди учун алимент тўларди. Алимент ўз вақтида тўламагани учун 15 сутка қамалиб чиқди. Шундай бўлса-да, яна алиментдаги ўша қарзини талаб қилишяпти. Эрим “ҳам камалиб чиқиб, ҳам алимент тўлайманми? Қамалиб чиқдим-ку, тўламайман”, деса “агар тўламасангиз, энди озодликдан маҳрум этиласиз”, дейишди. Шу тўғрими, 15 суткагача қамалганлар алимент қарзидан озод этилмайдими?
Исми сир тутилди

Рутсам Тангабаев, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси:

— Қарздор шахсни алимент тўлаш мажбурияти қонун хужжатлари асосида вужудга келади ва шахс уни бажаришга мажбур.

Оила кодексининг 96-моддасида, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади, дейилган.

Кодекснинг 116-моддасига мувофиқ, вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.

Шу асосларга кўра ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш, алимент тўловчи шахснинг алимент тўлаш мажбуриятидан озод этмайди.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47⁴-моддасига кўра, вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз шахсларга моддий ёрдам беришдан бош тортиш, 15 сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки ушбу Кодексга мувофиқ маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Лекин алимент тўловчи қарздор шахснинг алимент тўламагани учун жавобгарликка тортилганлиги уни алимент тўлаш мажбуриятидан озод қилмайди.

Ҳуқуқбузарнинг содир қилган қилмишининг ижтимойи хавфлилик жиҳатидан келиб чиқиб, унга жазо тайинланган, алимент тўлаш эса фуқаролик-ҳуқуқий жавобгарлик, улар бир-бирини тўлдирувчи ёки инкор қилувчи ҳисобланмайди.

Шунга кўра, алимент тўламаганлиги учун Маъмурий жавобгарликка тортилганлик алимент тўлашдан озод қилмайди, бу жазо шахсни қонунга ҳурмат ҳиссини шакллантириш ва келгусида тарбияловчи аҳамиятга эга бўлгани учун қўлланилади.

Алимент тўлашдан озод этиш асосларини белгиловчи Оила кодексининг 146-моддасида кўрсатилган ҳолат назарда тутилмаган.

ҚАЙСИ ҲОЛЛАРДА АЛИМЕНТ ТЎЛАМАГАНИ УЧУН 15 СУТКАГА ҚАМАЛАДИ?

— Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддасига мувофиқ, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик – 15 сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки ушбу Кодексга мувофиқ маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Биринчи марта ҳуқуқбузарлик содир этган шахс, агар у маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриш жараёнида алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни ихтиёрий равишда тўлаган бўлса, жавобгарликдан озод этилади.

Демак, алимент тўловчи шахс икки ойдан ортиқ муддат мобайнида алимент тўламаса, у маъмурий ҳуқуқбузарлик содир қилган ҳисобланади ва унга ушбу модданинг иккинчи қисмида назарда тутилган чора қўлланилади.

ҚАРЗНИ ТЎЛАШГА ИМКОН БЎЛМАГАНДА ВАҚТИНЧА ТЎХТАТИБ ТУРИШ МУМКИНМИ?

— Оила кодексининг 146-моддасида, алимент миқдори суд тартибида белгиланганидан кейин тарафлардан бирининг моддий ёки оилавий аҳволи ўзгарса, суд улардан ҳар бирининг талабига кўра алиментнинг белгиланган миқдорини ўзгартиришга ёки алимент тўлаши шарт бўлган шахсни алимент тўлашдан озод қилишга ҳақли. Алимент миқдорини ўзгартиришда ёки уни тўлашдан озод қилишда суд тарафларнинг эътиборга лойиқ бошқа манфаатларини ҳисобга олишга ҳақли, дейилган.

Кодекснинг 147-моддасига мувофиқ, алимент тўлаш тўғрисидаги келишувда белгиланган алимент мажбуриятлари тарафлардан бирининг ўлими, мазкур келишув муддатининг ўтиши ёки унда назарда тутилган бошқа асосларга кўра тугайди.

Қонунчиликда алимент тўлашни тўхтатиш назарда тутилмаган, фақатгина уни тўлашдан озод қилиш, миқдорини ўзгартириш ёки умуман бу мажбуриятни бекор бўлиш ҳолатлари келтирилган.

Алимент тўлашга моддий имконияти бўлмаган шахс уни тўхтатилишини суд орқали талаб қилиши мумкинлиги назарда тутилмаган.

15 СУТКАГА ҚАМАЛГАН СУДЛАНГАН ҲИСОБЛАНИБ, ЭРИМ ВА ФАРЗАНДЛАРИМНИНГ КЕЛАЖАГИГА САЛБИЙ ТАЪСИР КЎРСАТМАЙДИМИ?

— Шахс маъмурий жавобгарликка тортилганидан сўнг, бу ҳақдаги маълумотлар шу шахсга нисбатан иккинчи маротаба ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги материаллар келиб тушган тақдирда эътиборга олиш мақсадида ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси учун мониторинг ва ҳисобот юритилади.

Шу нуқтаи назардан шахсга нисбатан маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги масала ҳал этилаётганида у муқаддам жавобгарликка тортилган ёки тортилмаганлиги текширилади, лекин бунда “судланган” сўзи назарда тутилмайди.

Шахсни маъмурий жавобгарликка тортилганлиги, унинг бошқа қариндошлари ёки яқин одамларининг шахсий хаёти ёки меҳнат фаолиятини амалга оширишига таъсири йўқ.

Турмуш ўртоғингиз Маъмурий жавобгарликка тортилганлиги фарзандларингизни ўқишига ва ишига тўсқинлик қилмайди, шахсни бундай асосларга кўра бирор ҳуқуқини чеклашга йўл қўйилмайди.

ТОШКЕНТ ШАҲАР СУДЛАРИ ТОМОНИДАН МУРОЖААТЛАР ЖОЙИДА ИЖОБИЙ ҲАЛ ЭТИЛЯПТИ

Хабарингиз бор, Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжакулов, Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси Улуғбек Алмамедов томонидан мунтазам равишда сайёр қабуллар ўтказиш анъанага айланган.

Жорий йил бошидан буён ҳуқуқий жиҳатдан кўмакка муҳтож бўлган фуқароларнинг мурожаатларига қулоқ тутиш мақсадида Юнусобод, Яшнобод, Мирзо Улуғбек туманларида сайёр қабуллар ўтказилди. Галдаги сайёр қабул эса Бектемир туман аҳолиси учун бўлиб ўтди.

Тумандаги “Роҳат” маҳалла фуқаролар йиғини биносида ўтган сайёр қабулда Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжакулов, Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосарлари Шуҳрат Аббасов, Акбарали Турабов, Ибрагим Алимов ҳамда Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси Улуғбек Алмамедов, жиноят ишлари бўйича Бектемир туман суди раиси Эльза Шамсутдинова, туман ва туманлараро судлари раислари, судьялари фуқароларнинг мурожаатларини қабул қилишди.

Сайёр қабулда жами 37 нафар фуқаролар қабул қилинди. Қабул қилинган фуқароларнинг 18 нафари жиноят ишлари бўйича, 18 нафари фуқаролик ишлар бўйича, 1 нафари иқтисодий ишлар бўйича судларга оид мурожаатларни ташкил этади. Шундан 26 нафар фуқаронинг оғзаки мурожаати, 11 нафар фуқаронинг ёзма мурожаатлари қабул қилинди.

Масъуллар жами 37 та мурожаатлардан 26 таси бўйича ҳуқуқий тушунтиришлар берилди. 11 та мурожаат жойида ижобий ҳал этилиб, мурожатлар қаноатлантирилди.

Шунингдек, сайёр қабул доирасида сайёр суд ҳам бўлиб ўтди. Жиноят ишлари бўйича Бектемир туман суди томонидан 5 нафар шахс жазони ўташдан муддатидан олдин озод қилинди.

Хусусан, “транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузиш” жиноятини содир қилган шахсга 1 йил муддатга муайян ҳуқуқдан, яъни транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда, иш ҳақининг 15 фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда 3 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланганди.

— Жазо муддатини ўташ учун масъулияти чекланган жамиятга ишга жойлашиб, ҳозирги кунга қадар жазо муддатини ўтаб келаётгандим. Шу давр ичида ўрнатилган тартиб-қоидаларга риоя этиб, яшаш ва иш жойларимдан ижобий тавсифланганман. Давлат фойдасига ўтказиладиган чегирма тўлиқ ўтказилиб келинган, – деди маҳкум.

— ИИББ Бектемир туман Ички ишлар органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бошқармасининг тақдимномасида Жиноят кодексининг 73-моддаси 3-қисми “а” бандига асосан маҳкум иш жойидан ижобий тавсифланишини ҳамда тайинланган жазонинг 1/3 қисмидан кўпроғини ўтаганлиги сабабли ўталмай қолган 1 йил 11 ой 20 кун аҳлоқ тузатиш ишлари жазосидан шартли озод қилиш сўралган. Тақдимномани маҳкумга оид йиғма жилд ҳужжатлари билан биргаликда ўрганиб чиқиб, прокурор катта ёрдамчиси, туман ИИО Пробация гуруҳи МТБ испекторининг тақдимномани қаноатлантиришни сўраб, маҳкумга нисбатан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш ҳақидаги тақдимномани қаноатлантиришни сўраб берган фикрини тинглаб, суд ажрим қилди. Унга кўра, Бектемир тумани ИИО ФМБ бошлиғининг тақдимномаси қаноатлантирилди. Маҳкум ўталмай қолган жазодан ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилинди, – деди судья Умиджон Ҳакимов.

ХОТИН-ҚИЗЛАР ВА БОЛАЛАР ҲУҚУҚЛАРИ ҚОНУН БИЛАН ҲИМОЯЛАНДИ

Юртимизда хотин-қизлар ва болаларнинг маънавий ҳамда интеллектуал салоҳиятини юксалтириш, саломатлигини мустаҳкамлаш, оила, оналик ва болаликни муҳофаза қилиш бўйича ҳуқуқий кафолатлар яратилган. Соғлом оилани шакллантириш, маънавий-аҳлоқий муҳитни қарор топтириш, соғлом бола туғилиши ва уни тарбиялаш масалалари давлат сиёсати даражасига кўтарилган…

Афсуски, ислоҳотларга қарамасдан салбий ҳолатлар, яъни хотин-қизлар ва вояга этмаганларга нисбатан зўравонлик, тазйиқ, ўз ҳуқуқ ва эркинликларидан фойдаланишда тўсиқлар ҳали ҳам учраб турибди, ҳуқуқини ишончли ҳимоя қилиш билан боғлиқ масалаларда муаммолар мавжуд.

Тан олиш керакки, хотин-қизлар орасида ўз ҳуқуқини яхши билмайдиган, доимо қийноққа учрагани учун қўрқоқ, ожиза, ҳимоясиз бўлиб қолганлар ҳам бор. Кўп ҳолларда улар тегишли ташкилотларга мурожаат қилмай, оилавий зўравонликка чидаб яшаб келмоқда.

Энг ачинарлиси, бу зўравонликка унинг вояга етмаган фарзандлари ҳам гувоҳ бўлиб, уларнинг ҳам соғлом муҳитда тарбияланиш ҳуқуқлари бузилмоқда. Албатта, бу амалдаги қонунчилик нормаларини пухта кўриб чиқишни талаб қилди. Шу муносабат билан “Хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди. Унга кўра, хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларга нисбатан номақбул ҳаракатларни содир этганлик учун жавобгарлик янада кучайтирилди, шунингдек оилавий зўравонлик, шилқимлик қилганлик учун жавобгарлик белгиланди.

10 суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади, агар…

Қонунларимизда оилавий зўравонлик учун аввал маъмурий, қайта содир этилган тақдирда, жиноий жавобгарлик белгиланди. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 59-2-моддаси, яъни Оилавий (маиший) зўравонлик учун жавобгарлик белгиланиб, худди шу ҳаракатларни бир йил ичида қайта содир этган тақдирда Жиноят кодексининг 126-1-модда, яъни оилавий (маиший) зўравонлик учун жиноий жавобгарлик белгиланди.

Қонун мазмунига кўра, оилавий (маиший) зўравонлик, деганда хотини (эри), собиқ хотини (собиқ эри), бир рўзғор асосида биргаликда яшовчи шахс ёки умумий фарзанди бўлган шахсга нисбатан мулк, таълим олиш, соғлиқни сақлаш ва (ёки) меҳнатга оид ҳуқуқини амалга оширишга тўсқинлик қилиш, мулки ва шахсий ашёларига қасддан шикаст етказиш, худди шунингдек, шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш, қўрқитиш, яқин қариндошларидан ажратиб қўйиш, соғлиқнинг ёмонлашувига олиб келган бўлса ҳамда башарти Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларда назарда тутилган бошқа ҳуқуқбузарликлар аломатлари мавжуд бўлмаса, кодекснинг 59-2-моддаси 1 қисми билан базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 дан 20 бараваригача (3 000 000 сўмдан 6 000 000 сўм) жарима солишга ёки 10 суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

15 суткагача муддатга маъмурий қамоққа олинади, агар…

Агар ушбу ҳаракатлар юқорида кўрсатиб ўтилган шахсларни дўппослаш, ушбу шахсларга соғлиқнинг қисқа муддатга ёмонлашувига ёки меҳнат қобилиятининг унча узоқ бўлмаган муддатга йўқолишига олиб келмаган қасддан баданга енгил шикаст етказишга сабаб бўлса, кодекснинг 59-2-моддаси 2 қисми билан базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 дан 20 бараваригача миқдорда жарима солишга ёки 15 суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

12 йилгача озодликдан маҳрум қилинади

Агар ўша ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса ҳамда башарти бошқа жиноят аломатлари мавжуд бўлмаса, Жиноят кодексининг 126-1-моддаси 1 қисми билан базавий ҳисоблаш миқдорининг 20 дан 30 бараваригача жарима ёки 160 соатдан 300 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд 2 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

Ушбу модданинг бошқа қисмларида ўша ҳаракатларни оғирлаштирувчи ҳолатларда, яъни шахсга қасддан баданга енгил, ўртача ва оғир шикаст етказганда, икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан, ҳомиладорлиги айбдорга аён бўлган аёлга нисбатан ўта шафқатсизлик билан ғаразли ниятларда, диний таассублар замирида, бир гуруҳ шахслар томонидан, ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса, жабрланувчининг ўлимига сабаб бўлса, 12 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши белгиланди.

Яланғоч ҳолдаги фото, видeотасвирни тарқатиш қандай жавобгарликка сабаб бўлади?

Жиноят кодексининг 141-3-модда, яъни шахснинг шаънини ва қадр-қимматини камситувчи ҳамда инсон ҳаётининг сир тутиладиган томонларини акс эттирувчи маълумотларни ошкор қилганлик учун жиноий жавобгарликни назарда тутувчи модда билан тўлдирилди. Унга кўра товламачилик аломатлари мавжуд бўлмаган тақдирда, шахсий розилигисиз яланғоч ҳолдаги фото, видеотасвирини ўз ичига олган ахборотни тарқатиш, шу жумладан, ОАВда, телекоммуникация тармоқларида ёки Интернет жаҳон ахборот тармоғида тарқатиш ёки бундай ахборотни тарқатиш билан қўрқитиш, базавий ҳисоблаш миқдорининг 400дан 600 бараваригача (120 млн.дан 180 млн. сўмгача) жарима ёки 360 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд 3 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.

Шаҳвоний шилқимлик қилганлик учун жавобгарлик бор!

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс шаҳвоний шилқимлик қилганлик учун жавобгарликни белгиловчи 41-1-модда билан тўлдирилди.

Эндиликда шахсга нисбатан унинг учун номақбул бўлган ҳамда унинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлайдиган, шахснинг ташқи қиёфасини ёки қадди-қоматини тавсифлашда, имо-ишора қилишда, тегинишда, чақиришда ифодаланган, шаҳвоний хусусиятга эга бўлган ҳаракатларни бир марта қўпол равишда ёки бир неча марта содир этилса, базавий ҳисоблаш миқдорининг 2 дан 5 бараваригача жарима солишга ёки 5 суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

Агар ушбу ҳаракатларни маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса, жарима ёки 15 суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

Ота ва она ҳам маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин, агар…

Шунингдек, ота ва онанинг ўз фарзандини тарбиялашда мажбуриятларини бажармаганлик учун жавобгарлик кучайтирилди, агар ота ёки она яшаш жойида 3 ойдан ортиқ бўлмаганда ёки узрли сабабларга кўра ўз мажбуриятларини бажара олмаганда вояга етмаган фарзандига васий ёки ҳомий тайинламаса, маъмурий жавобгарликка тортилади.

Маълумки айрим ота-оналар ишлаш учун ёки бошқа бир сабаб билан чет элга ёки яшаш жойидан узоқроқ ҳудудга кетиб, фарзандларини қариндошлари ёки танишларига топширишади. Қариндошлар яхши бўлса, бола ҳуқуқлари бузилмас, лекин амалиётда болалар қаровсиз қолиб, уларни тарбияси билан ҳеч ким шуғулланмайди, назоратсиз қолиб, энг ёмони болалар билиб-билмай жиноят йўлига кириб қолиш ҳолатлари ҳам учрайди, бунда албатта катталарнинг эътиборсизлиги уларнинг ҳаёти ва соғлиғига хавф солади.

Келгусида болалар қонунда белгиланган ҳуқуқларидан тўла фойдаланишлари учун ота-оналарга мажбуриятларини тўлиқ бажариш ва улар йўқлигида фарзандига ҳомий ёки васий тайинлаш мажбурияти белгиланмоқда, акс ҳолда, улар жавобгарликка тортилади.

Жиноят кодексининг 73-моддасидаги муддатидан илгари жазодан шартли озод этиш каби нормалар вояга етмаган шахсларга нисбатан содир этилган жиноятлар учун, жумладан, вояга етмаган шахсни номусига текканлик, жинсий алоқада бўлиш, уятсиз-бузуқ ҳаракатлар қилганлик, вояга етмаган шахс тавсифланган ёки тасвирланган порнографик маҳсулотни тарқатиш, намойиш этиш, қўшмачилик қилганлик, фоҳишахоналарни ташкил этганлик учун ҳукм қилинган шахсларга нисбатан қўлланилмайди.

Вояга етмаганларга нисбатан бу каби жиноятларни содир этган шахсларнинг жавобгарлиги кучайтирилди, жазо муддати ва миқдори оширилди.

Эндиликда аёлларнинг тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя ордери муддати бир йилгача жиноят ишлари бўйича туман суди томонидан узайтирилиши белгиланди.

Ҳимоя ордерининг амал қилиш муддатини узайтириш тўғрисидаги илтимоснома материаллар судга келиб тушган пайтдан эътиборан 24 соат ичида ёпиқ суд мажлисида жабрланувчи ҳамда зўравонлик содир этган ёхуд шунга мойил бўлган шахс ҳозирлигида кўриб чиқилади, судья иш материаллари билан танишиб чиқиб, иш якуни бўйича қарор чиқаради.

Муддатларнинг бир йилгача белгиланиши аёлларимизга етарли даражада психологик, ижтимоий, ҳуқуқий ёрдам берилиши ва иш билан таъминланишига хизмат қилади.

Бу қонунда хотин-қизлар ва болалар ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини тазйиқ ва зўравонликдан ишончли ҳимоя қилишнинг бошқа қатор механизмлари тартибга солиниб, уларни ҳуқуқларини ҳимояланиши орқали ҳаёт ва турмуш сифатини яхшилашга қаратилган.

Албатта оила муқаддаслиги ҳам инобатга олиниб, биринчи марта зўравонлик содир этган шахслар жабрланувчи билан ярашса, айбини тан олиб, етказган зарарларини қоплаб берса, уларни жавобгарликдан озод этиш тартиблари ҳам кўрсатиб ўтилган.

Ушбу қонун жамиятимизда халқимизнинг ҳуқуқий онг ва маданиятни янги бир босқичга олиб чиқиш билан бирга, энг асосийси, хотин қизлар ва болаларга нисбатан шилқимлик ва зўравонликнинг олдини олишга, оилаларда маънавий ахлоқий муҳитни яхшилаш, мустаҳкамлашга, шунингдек, болалар ва хотин қизлар ҳуқуқлари билан боғлиқ халқаро мезонларда мамлакатимиз ўрнини яхшилашга хизмат қилади.

Фотима ИСМОИЛОВА,

Жиноят ишлари бўйича

Юнусобод туман суди раис ўринбосари

ЭРИМНИНГ НОМИДАН АЛИМЕНТ ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚИМ БОРМИ?

— Эримнинг биринчи турмушидан 3 нафар фарзанди бор, уларга алимент тўларди. Катта фарзанди 18 ёшга тўлиб, олий ўқув юртига ўқишга кириб, ишлаяпти. Яқинда эрим инсульт бўлиб, ётиб қолди. Топганимизни дори-дармонга сарфлаяпмиз. Бундай ҳолатда эрим ўғлидан алимент талаб қилса бўладими? Эримнинг номидан алимент талаб қилишга ҳақим борми?
Исми сир тутилди

Лола Саидова, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

— Амалдаги Оила кодексининг 109-моддасига кўра, вояга етган, меҳнатга лаёқатли болалар меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож ўз ота-онасига таъминот беришлари ва улар тўғрисида ғамхўрлик қилишлари шарт. Ота-онасининг давлат ва нодавлат муассасалари қарамоғида эканлиги вояга етган меҳнатга лаёқатли болаларни ота-она ҳақида ғамхўрлик қилиш ва уларга моддий ёрдам кўрсатиш мажбуриятидан озод қилмайди.

Юқоридаги қонун нормасига кўра, агар ота ёки она пенсия ёшига етмаган бўлсада, лекин ҳақиқатда ёрдамга муҳтожлигини, меҳнатга лаёқатсизлигини тасдиқловчи ҳужжатларни судга тақдим қилса, унда суд вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзанддан ота ёки онага алимент ундириб бериши мумкин.

ФПКнинг 65-моддаси 1-қисмига кўра, фуқаролар ўз ишларини судда шахсан ёки ўз вакиллари орқали юритиши мумкин. ФПКнинг 66-моддаси 1-қисмига кўра, муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини судда уларнинг қонуний вакиллари (ота-оналари, уларни фарзандликка олганлар, васийлар, ҳомийлар) ҳимоя қилади.

ФПКнинг 50-моддаси 1-қисмига кўра, агар фуқаро соғлиғининг ҳолати, ёши ёки бошқа сабабларга кўра судда ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини шахсан ҳимоя қилиш имкониятига эга бўлмаса, прокурор фуқаронинг бузилган ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш учун ариза билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига эга.

Агар сиз эрингизнинг васийси ёки ҳомийси бўлиб тайинланмаган бўлсангиз, шунингдек турмуш ўртоғингиз сизга нотариал тасдиқланган ишончнома бермаган бўлса, унда сиз турмуш ўртоғингиз номидан судга ариза бериш ҳуқуқига эга эмассиз.

Зеро сиз ушбу масалада прокурорга мурожаат қилишингиз мақсадга мувофиқ бўлади.
Оила кодексининг 4-1-моддасига кўра, тўрт нафар ва ундан ортиқ ўн саккиз ёшга тўлмаган боласи бўлган оила кўп болали оиладир. Бунда, агар тўрт нафар ва ундан ортиқ болаларидан бир нафари ёки ундан кўпроғи таълимнинг кундузги шаклида (ўрта махсус ва профессионал, олий таълим) таълим ташкилотларида ўқиётган ҳамда йигирма икки ёшга тўлмаган бўлса, бу оила ҳам кўп болали оила деб ҳисобланади.

Ушбу қонун нормаси талабларига кўра, агар фарзанд таълимнинг кундузги шаклида (ўрта махсус ва профессионал, олий таълим) таълим ташкилотларида ўқиётган ҳамда йигирма икки ёшга тўлмаган бўлса, суд унинг талабалигини, ишсизлигини инобатга олиши ва алимент тўлашдан озод қилиши мумкин.

Амалдаги Оила кодексининг 105-моддасига кўра, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногиронлиги бўлган шахс бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.

Агар вояга етмаган бола давлат ёки нодавлат муассасаларининг тўлиқ таъминотида бўлса, суд алимент тўлаётган ота ёки онанинг моддий аҳволини ҳисобга олиб, тўланаётган алимент миқдорини камайтириш ёки уни алимент тўлашдан озод қилиш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

Алимент тўловини тўхтатиб туриш деган тушунча қонунчиликда мавжуд эмас, юқоридаги қонун талабларига кўра алимент миқдорини камайтириш ёки алимент тўлашдан озод қилиш ҳақида судга даъво билан мурожаат қилиниши мумкин.

Оила кодексининг 123-моддасига кўра, ота-онаси йўқ бўлган ёки улардан таъминот ололмайдиган вояга етмаган невараларига таъминот бериш мажбурияти етарли маблағга эга бўлган бобо ва буви зиммасига юклатилиши мумкин.

Агар моддий жиҳатдан яхши таъминланган бобо-буви ўз хоҳиши билан алимент тўламоқчи бўлсалар буни амалга оширишлари мумкин, шунингдек бу мажбурият қонун талабларига кўра, даъво тақдим этилганда, суднинг қарори билан ҳам белгиланиши мумкин.

ТЎЛАНМАЙ ҚОЛГАН АЛИМЕНТ ҚАРЗДОРЛИК ОШГАН НАРХДА ТЎЛАНАДИМИ?

— Икки нафар боламга республикадаги ўртача иш ҳақидан алимент тўлайман. Ўтган йили 7 ой алимент беролмадим. Энди қарзимни ошган нархда тўлайманми ёки аввалги нархидами?
Исми сир тутилди.

Алимджан Кариев, фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро суди судьяси:

— Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ, ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбур эканлиги, ота-онанинг вояга етмаган болаларига, шунингдек, вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериши шартлиги белгиланган.

Алимент тўлаши шарт бўлган ота-онанинг иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромади доимо бир хилда бўлмай, ўзгариб турса ёхуд даромадининг бир қисмини натура тарзида оладиган бўлса, шунингдек даромаддан улуш тарзида алимент ундириш имконияти бўлмаса ёинки ота-она расман белгиланган иш ҳақи ёки даромадга эга бўлмаса, вояга етмаган болаларнинг таъминоти учун тўланиши лозим бўлган алимент миқдори ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланиши мумкин.

Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.

Алимент тўлаш ҳақидаги суд қарорларини ижросини таъминлаш қонун билан Мажбурий ижро бюроси зиммасига юклатилган.
Алимент қарзи алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадидан ундирилади.

Иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромад етарли бўлмаганда, алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг банклар ва бошқа кредит ташкилотларидаги ҳисобварақаларида турган пул маблағларидан ундирилади, мулк ҳуқуқининг ўтишига олиб келувчи шартномалар бундан мустасно. Бу маблағ етарли бўлмаганда ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг қонун бўйича ундириш қаратилиши мумкин бўлган ҳар қандай мол-мулкига қаратилади.

Алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ёки ижро варақаси асосида ўтган даврдаги алимент қарзи ижро варақаси ёки алимент тўлаш тўғрисидаги келишув алимент ундириш учун тақдим қилингунига қадар ўтган уч йилдан ортиқ бўлмаган муддат учун ундирилади.

Агар алимент алимент тўлаш шарт бўлган шахснинг айби билан ундирилмаган бўлса, алиментлар уч йиллик муддатдан қатъий назар, ўтган барча вақт учун ундирилади.

Қайд этилган Кодекснинг 140, 144-моддаларига асосан алимент қарзининг миқдори давлат ижрочиси томонидан суднинг ҳал қилув қарори ёки алимент тўлаш тўғрисидаги нотариал тартибда тасдиқланган келишувда белгиланган алимент миқдоридан келиб чиққан ҳолда аниқланади.

Суднинг ҳал қилув қарорига асосан пул билан тўланадиган қатъий суммада ундирилаётган алиментларни индексация қилиш алиментлар ушлаб қолинаётган жойда қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига мутаносиб равишда амалга оширилади.

Шундан келиб чиқиб, агар сиздан фарзандларингизнинг таъминоти учун алимент республикада белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига мутаносиб равишда ҳисобланиб ундирилаётган бўлса, қарздорлик юзага келган давр мобайнида меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори ўзгарган тақдирда тўланмаган алимент бўйича қарздорлик индексация қилинган ҳолда ундирилади.

ИСБОТСИЗ АЙБЛАГАНИ УЧУН ҚЎШНИМНИ СУДГА БЕРИШИМ МУМКИНМИ?

— Эрим Россияда ишларди, қайтганига 15 кун бўлди. Тепа қаватда турадиган қўшнимиз билан аввалдан келишмасдик. Шу аёл эримга «хотинингни қадам босиши тўғримас», деб ҳар хил гаплар қилибди, ҳатто енгилтакликда ҳам айблабди. «Далил, исботи бўлса, кўрсатсин», десам, қўшни аёл «ҳеч нимани кўрсатмайман», деяпти. Эрим мендан шубҳаланиб қолди. Мени енгилтакликда айблагани учун қўшнимни судга беришим мумкинми?
Исми сир тутилди.

Жаҳонгир Одилов, жиноят ишлари бўйича Учтепа туман суди судьяси:

— Сиз биринчи навбатда қўшнингизнинг хатти-ҳаракати юзасидан тегишли тартибда яшаш жойингиздаги ички ишлар идорасига ариза билан мурожаат қилишингиз лозим. Шундан сўнг, ички ишлар идораси томонидан аризангиздаги ҳолат бўйича тўлиқ, ҳар томонлама ва синчковлик билан суриштирув ҳаракатлари ўтказилади. Қўшнингиз томонидан ҳақиқатдан ҳам сиз ҳақингизда била туриб ёлғон, шарманда қилувчи, ҳақиқатга мос келмайдиган уйдирмаларни тарқатганлиги аниқланса, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 40-моддаси билан яъни, тухмат билан боғлиқ ғайриҳуқуқий ҳаракат содир этилганлиги юзасидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баённома расмийлаштирилиши, шундан сўнг, ички ишлар идораси томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш кўриб чиқиш учун тегишли судларга юборилиши мумкин.

Суд ҳам ўз навбатида ушбу тўпланган иш ҳужжатларини ўрганиб чиқиб, қўшнингизни айби тасдиқланса, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 40-моддасига асосан базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма бараваридан қирқ бараваригача миқдорда жарима жазоси тайинлаши мумкин.

ТАЪТИЛДАН ҚАЙТГАНЛАРГА МОДДИЙ ЁРДАМ БЕРИЛМАЙДИМИ?

— Бюджет ташкилотида ишлайман. Бола парваришлаш таътилидан қайтганимга 6 ой бўлди. Соғлигимдаги муаммолар сабабли даволаниш учун моддий ёрдам олмоқчи эдим. Аммо бухгалтер яқинда таътилдан қайтганимни айтиб, рад этди. Шу тўғрими?
Исми сир тутилди

Анвар Ҳамидов, фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди раис ўринбосари:

— Моддий ёрдам деганда биз иш берувчининг ўз ходимларига маълум бир ходиса юз берганида тўлайдиган пул маблағларини тушунишимиз лозим. Иш берувчи ходимларга моддий ёрдам кўрсатиш тартиби ва ҳолатларни мустақил белгилайди. Моддий ёрдам олиш учун асослар иш берувчининг локал ҳужжатларида, яъни жамоа шартномаси ёки жамоа келишувида белгиланади.

Унда қандай ҳужжатлар тақдим этилиши, моддий ёрдам пули миқдори, тўлов шартлари ва бошқа шартлар белгиланади. Агар моддий ёрдам кўрсатиш шартлари белгиланмаган бўлса, бундай ҳолатда ташкилот раҳбари ходимнинг илтимосига биноан тўловларни мустақил равишда ҳал қилиши мумкин.

Таъкидлаш жоизки, Солиқ кодексининг 377-моддасида белгиланишича, моддий ёрдам қуйидаги ҳолларда берилиши мумкин:

• вафот этган ходимнинг оила аъзоларига ёки оила аъзоси вафот этганлиги муносабати билан ходимга кўрсатиладиган;

• ходимга меҳнатда майиб бўлганлиги, касб касаллиги ёхуд соғлиғига бошқача тарзда шикаст етганлиги билан боғлиқ ҳолда кўрсатиладиган;

• бола туғилиши, ходим ёки унинг фарзандлари никоҳдан ўтиши муносабати билан кўрсатиладиган;

• қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини бериш ёки уларни сотиб олиш учун маблағлар бериш тарзида кўрсатиладиган моддий ёрдам;

• Моддий ёрдам олиш учун ходим раҳбар номига асослантирилган ариза билан мурожаат қилиши керак ва иш берувчи бу масалани кўриб чиқиб, ижобий натижа бўлса, буйруқ чиқаради. Хулоса қилишимиз мумкин, моддий ёрдамни бериш ёки бермаслик фақат бундай ваколатга эга бўлган раҳбар ҳал қилади.

ХОРИЖГА КЕТИБ ҚОЛГАН ОТАДАН АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?

— Икки нафар фарзандим билан турмушимдан ажрашдим. Суд алимент ундируви ҳақида қарор чиқармасидан болаларимнинг отаси хорижга кетиб қолди. Энди алимент миқдори қандай белгиланади? Қачондан бошлаб ҳисобланади? Болаларимнинг отаси хорижда-ку. Ундан алимент қандай ундирилади? Шунча вақтдан бери тўламай кечиктиргани учун жавобгарликка тортиладими?
Исми сир тутилди

Зулфия Нуралиева, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро судининг судьяси:

— Оила кодексининг 2-моддасига асосан, оилавий муносабатларни тартибга солиш эркак ва аёлнинг ихтиёрий равишда никоҳланиб тузган иттифоқи, эр ва хотиннинг шахсий ҳамда мулкий ҳуқуқлари тенглиги, ички оилавий масалаларнинг ўзаро келишув йўли билан ҳал қилиниши, оилада болалар тарбияси, уларнинг фаровон ҳаёт кечириши ва камолоти ҳақида ғамхўрлик қилиш, вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз оила аъзоларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш устуворлиги тамойиллари асосида амалга оширилади.

Ўзбекистон Республикасида оила, оналик, оталик ва болалик давлат ҳимоясидадир.

Она ва бола манфаатларини муҳофаза қилиш аёлларнинг меҳнати ва соғлиғини сақлашга доир махсус тадбирлар кўриш, меҳнатни оналик билан боғлаб қўшиб олиб бориш учун аёлларга шароит яратиш, оналик ва болаликни ҳуқуқий ҳимоя қилиш, моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш йўли билан таъминланади.

Ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эгадирлар.

Оила кодексининг 96-моддасида қуйидаги назаррда тутилган ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт.

Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Ота-она ва бола алоҳида-алоҳида яшаган тақдирда, васийлик ва ҳомийлик органлари, шунингдек ўн тўрт ёшга тўлган бола бир вақтнинг ўзида ота ва онадан вояга етмаган болаларнинг таъминоти учун алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақли.

Вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир.

Вояга етган, меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир.

Шунингдек, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериш учун алимент тўлаш тартибини ўзаро келишган ҳолда белгилашга ҳақлидирлар.

Вояга етмаган болаларига таъминот бериш учун алимент тўлаш тартиби ва шакли ҳақида ота-она ўртасидаги келишув қонунда белгиланган қоидаларга ва боланинг манфаатларига зид бўлмаслиги керак.

Ота-онанинг вояга етмаган болаларига тўлайдиган алимент миқдори Оила кодексининг 99-моддаси билан тартибга солинган, унга кўра агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун — тўртдан бир қисми; икки бола учун — учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун — ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.

Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонун ҳужжатлари билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.

Ота-онадан болаларга ундириладиган алимент миқдори алимент тўловчининг ойлик иш ҳақига ва (ёки) бошқа даромадига нисбатан улушлар ҳисобида ёки пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланиши мумкин.

Алимент Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ва унинг ташқарисида пул ёки натура тарзида олинган барча турдаги даромадлардан ушлаб қолинади.

Чет эл валютасида олинадиган даромадлар алимент ундириладиган кунда амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг расмий курси бўйича сўмларда ҳисобланади.

Оила кодексининг 136-моддасига кўра алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахс, алимент талаб қилиш ҳуқуқи вужудга келганидан сўнг қанча муддат ўтганидан қатъи назар, хоҳлаган вақтда алимент ундириш тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат қилишга ҳақлидир.

Мазкур шахс, низо бўлмаган тақдирда, вояга етмаган болалар учун алимент ундириш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат этишга ҳақли бўлиб, бу ариза буйруқ тартибида иш юритиш тарзида кўриб чиқилади.

Алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб ундирилади.

Агар таъминот учун маблағ олиш чоралари судга мурожаат қилингунга қадар кўрилганлиги, аммо алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг уни тўлашдан бош тортганлиги оқибатида алимент олинмаганлиги суд томонидан аниқланса, ўтган давр учун алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб уч йиллик муддат доирасида ундириб олиниши мумкин.

Алимент ундириш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ижро этилади.

Суднинг алимент ундириш ҳақидаги ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи дарҳол ижро этилиши лозим.

Алимент тўлаш тўғрисидаги келишувга мувофиқ алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг айби билан қарз вужудга келган бўлса, айбдор шахс ушбу келишувда белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

Суднинг ҳал қилув қарорига кўра алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг айби билан қарз вужудга келган бўлса, айбдор шахс кечиктирилган ҳар бир кун учун тўланмай қолган алимент суммасининг ўндан бир фоизи миқдорида алимент олувчига неустойка тўлайди.

Алимент олувчи алимент ўз вақтида тўланмаганлигида айбдор алимент тўлаши шарт бўлган шахсдан алимент тўлаш мажбуриятларини ўз вақтида бажармаганлик оқибатида етказилган барча зарарларнинг неустойка билан қопланмаган қисмини ундиришга ҳам ҳақлидир.

Шунингдек, вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан яъни ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортса, шу жумладан алимент тўлашдан бўйин товласа, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.

МЖтКнинг 47-4-моодасига кўра, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жихатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, 15 сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Шунингдек, Жиноят кодексининг 122-модда талабига мувофиқ моддий ёрдамга мухтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жихатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Ўша қилмиш хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса, икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Агар шахс алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни тўлиқ тўлаган бўлса. У жавобгарликдан озод қилинади.

АЛИМЕНТ МИҚДОРИНИ КАМАЙТИРИШ УЧУН ҚАЕРГА МУРОЖААТ ЭТИШ КЕРАК?

— Эрим биринчи турмушидан расман ажрашмай, менга шаръий никоҳ асосида уйланган. Биринчи турмушидаги фарзандлари учун ҳам алимент, ҳам моддий ёрдам тўлайди. Яқинда мен ҳам фарзандли бўлдим, шу сабаб ишламаяпман. Қайнота-қайнонам ҳам ишламайди, эрим оиламизнинг ёлғиз таъминотчиси. Олган маоши рўзғоримизга етмаяпти. Шу сабаб алимент миқдорини камайтиришса бўладими? Бунинг учун қаерга, ким мурожаат этиши керак?
Исми сир тутилди

Алимджан Кариев, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улугбек туманлараро суди судьяси:

— Амалдаги қонунчилик талабларига мувофиқ, вояга етмаган болалар таъминоти учун алимент ундириш икки усулда – алимент ундириш тўғрисидаги келишув ҳамда суд ҳужжати асосида амалга оширилади.

Оила кодексини 96-моддасига асосан, вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота(она) ногирон бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб қолаётган бўлса алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкинлиги Оила кодексининг 96-моддасида белгиланган.

Бунинг учун алимент тўлаётган ота ёки она, шунингдек, қонун талабларига мувофиқ расмийлаштирилган ишончнома асосида уларнинг ишончли вакиллари ҳам даъво аризаси билан жавобгар (иккинчи тараф)нинг яшаш жойи ҳудудидаги фуқаролик ишлари бўйича судига мурожаат қилишлари мумкин.
Судга мурожаат қилиш учун киритиладиган даъво аризани Фуқаролик процессуал кодексининг 189-моддаси талабларига мувофиқ расмийлаштириш лозим бўлади.

Даъво аризага шахсни тасдиқловчи ҳужжат нусхаси, бола(лар)нинг туғилганлик гувоҳномаси нусхаси, алимент ундириш ҳақида қабул қилинган суд ҳужжатлари нусхаси, тўланаётган алимент миқдорини камайтиришга асос қилиб кўрсатилган ҳолатларни тасдиқловчи далиллар, давлат божи ва почта харажати тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар, шунингдек, даъвогар томонидан ўз талабини тасдиқловчи бошқа далиллар ҳам илова қилинади.

Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 6 январдаги «Давлат божи тўғрисида»ги қонуни талабига мувофиқ, давлат божи ҳар бир даъво талаб бўйича алоҳида-алоҳида тўланиши назарда тутилган бўлиб, даъвогар мулкий тусдаги талаби учун даъво баҳосининг 4 фоизи, лекин Республикада белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баравари кам бўлмаган миқдорида, номулкий тусдаги талаблар бўйича Республикада белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг икки баравари миқдорида давлат божи тўлаши лозим.

Тўланаётган алимент миқдорини камайтириш ҳақидаги даъво номулкий тусдаги талаб бўлиб, мазкур даъво билан судга мурожаат қилишда Республикада белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг икки баравари миқдорида давлат божини тўлаш лозим бўлади.
Юқорида қайд этилган қонун талабларига кўра, алимент миқдорини камайтириш талаби билан судга фақат алимент тўловчи шахслар ёки ишончнома уларнинг ишончли вакиллари мурожаат қилишга ҳақли.

Даъво ариза манфаатдор шахс номидан иш юритишга ваколати бўлмаган шахс томонидан берилган тақдирда Фуқаролик процессуал кодексининг 122-модда биринчи қисм 2-банди талабларига кўра у кўрмасдан қолдирилади.
Никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

Бунинг учун эр-хотин ёки уларнинг номидан конун талабларига мувофиқ расмийлаштирилган ишончнома асосида ишончли вакил судга даъво ариза билан мурожаат қилиши лозим бўлади.
Суд ишнинг кўрилишини кейинга қолдириб, эр-хотинга ярашиш учун олти ойгача муҳлат тайинлашга ҳақли. Эр-хотинни яраштириш мақсадида олти ойлик муҳлат ичида ишнинг кўрилиши бир неча марта кейинга қолдирилиши мумкин.

Оила кодекси 1-моддасининг иккинчи қисми талабига мувофиқ никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишни кўришда суд оилани сақлаб қолиш юзасидан чоралар кўриши лозим. Шу мақсадда, суд мажлисида оилани сақлаб қолиш мумкинлигини тасдиқловчи ҳолатлар (болалар борлиги, никоҳнинг давомийлиги, оиладаги муносабатларнинг хусусиятлари, вақтинчалик келишмовчилик ва бошқалар) аниқланганда, суд ҳар иккала тарафнинг ёки улардан бирининг илтимосига биноан ёхуд ўз ташаббуси билан никоҳдан ажратиш тўғрисидаги иш кўрилишини кейинга қолдиришга ҳақли.