КУРСАНТЛАР НАЗАРИЙ БИЛИМЛАРИНИ СИНАБ КЎРИШДИ

Божхона қўмитаси томонидан Ўзбекистон Республикаси Судялар олий кенгаши ҳузуридаги Судялар олий мактаби ва Тошкент туманлараро иқтисодий суди билан ҳамкорликда Божхона институтининг профессор ўқитувчилари ҳамда божхона ҳуқуқи таълим йўналишида билим олаётган тингловчилар иштирокида “Назария-Амалиёт-Тажриба уйғунлиги” тамойили асосида амалий семинар-тренинг ташкил этилди.

Сўнгги йилларда божхона органларида кадрларни касбий тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, курсантларда таҳлилий фикрлаш, янги билимларни мустақил равишда эгаллаш ва уларни амалиётда қўллаш кўникмасини ривожлантириш, сифат жиҳатидан янгича ўқитиш тизимини жорий этишга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг жорий йил 25 мартдаги  “Давлат   божхона хизмати органларининг фаолиятини ташкил этиш ва божхона маъмуриятчилигини янада такомиллаштиришнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан Божхона институтида 2025/2026 ўқув йилидан бошлаб бакалавриатда дуал таълим асосида ўқитишни йўлга қўйиш белгиланган.

Амалий семинарда сўнгги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар, хусусан, фуқароларнинг ҳуқуқий маданияти ва ҳуқуқий онгини юксалтириш, коррупциядан ҳоли тизим яратиш борасида амалга ошириб келинаётган ишлар тўғрисида сўз юритилиб, курсантлар билан очиқ мулоқот ташкил этилди.

Тадбирда судьялар М.Султонов, Н.Байзақовалар томонидан Божхона институти курсантларига ўзларининг кўп йиллик тажрибаларидан келиб чиқиб, ҳар бир фуқаро, айниқса, давлат хизматчилари ўз касбига содиқ бўлиши, жамият ва давлат ривожи учун ўз ҳиссасини қўшиши лозимлиги юзасидан тавсия ва кўрсатмалар бериб ўтилди.

Тадбир сўнгида, Божхона институтининг “Юриспруденсия” йўналиши бўйича 3-босқич курсантлари томонидан иқтисодий иш бўйича “имитатив суд мажлиси” ташкил этилди. Мазкур суд мажлисида курсантлар ўқув жараёнларида олган назарий билимларини амалиётда қўллаб кўришди.

Бу жараён курсантларда эсда қоларли таассурот қолдирди.

БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ – ИНСОНПАРВАРЛИК ВА АДОЛАТ МЕЗОНИ

Бугунги кунда бутун жаҳон бўйлаб бола ҳуқуқларига оид мавзулар кенг муҳокама қилиниб, уларни такомиллаштириш ва ҳимоя қилиш бўйича жадал тайёргарликлар ва ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Кундан кунга болаларга нисбатан қилинаётган ҳуқуқбузарлик ва жиноятлар сони ортиб бориши, ушбу масалага янада жиддий эътибор беришга ундайди. Шу сабабли Ўзбекистон Республикасида ҳам бошқа давлатлар қаторида, болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларни хавфдан сақлаш юзасидан керакли тадбирлар кўрилмоқда.

Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида болалар ҳуқуқларига катта урғу берилгани ва уларни ҳимоя қилиш давлатимизнинг асосий мақсадларидан бири эканлигига Ўзбекистон Респбуликаси Конституциясида бир неча ўринларда белгиланган болалар хуқуқларига тегишли нормалар мавжудлиги асос бўла олади.

 Конституциянинг 78-моддасининг иккинчи қисмига кўра, боланинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш ҳамда ҳимоя қилиш, унинг жисмоний, ақлий ва маданий жиҳатдан тўлақонли ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш давлатнинг мажбурияти эканлиги кўрсатилган. Болаларнинг муҳим ижтимоий хуқуқларидан бири бўлган, таълимга оид ҳуқуқлар бўйича эса 50-моддасининг 6-қисмида таълим ташкилотларида алоҳида таълим эҳтиёжларига эга бўлган болалар учун инклюзив таълим ва тарбия таъминланиши белгиланган. Ушбу орқали, болаларнинг ҳуқуқлари биринчи ўринда Конституция томонидан ҳимоя қилинишини кўриш мумкин.

 Шунингдек, боланинг ҳуқуқларини таъминлаш ва муҳофаза қилиш, бўйича Ўзбекистон Республикасининг “Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги қонуни мавжуд. Ушбу қонунда болалар ҳимоясига алоҳида эътибор берилиб тасдиқланган моддалар уни нақадар аҳамиятли эканлигини исботлайди. Қонуннинг 7-моддасига асосан, давлат боланинг барча шакллардаги камситишлардан ҳимоя қилинишини таъминлаш учун зарур чораларни кўради.

2019 йилда ЮНИСЕФ  томонидан охирги 10 йиллик бўйича статистика ўрганилганда, бола ҳуқуқлари билан боғлиқ 170 мингдан ортиқ ҳуқуқбузарлик ва жиноятлар содир бўлганлиги ва бу аввалги 10 йил учун кўрсатилган маълумотлардан 3 баробар кўплиги белгиланган. Ушбу маълумотлардан келиб чиқиб, давлатлар томонидан бола ҳуқуқлари ҳимоясига нисбатан янада жиддийроқ чоралар кўрилиши зарурлигини тушуниш мумкин.

Шу сабабли 2024 йил 21 февралда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик Палатаси Кенгаши ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати Кенгашининг “Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция қоидаларини амалга ошириш бўйича Ўзбекистоннинг бешинчи даврий маърузаси юзасидан БМТнинг бола ҳуқуқлари бўйича қўмитаси тавсияларини амалиётга татбиқ этиш тўғрисида”ги қўшма қарори кучга кириб, бола ҳуқуқларини ҳимоя қилишда тартиблар белгиланган. Бундан ташқари, 2024 йил 14 ноябрда “Болаларни барча турдаги зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонун Президент томонидан имзоланди. Ушбу қонун 2025 йил 15 май кунидан кучга кириши кутилмоқда. Шулардан келиб чиқиб, давлатимиз томонидан барча керакли ҳаракатлар амалга оширилиб, бола ҳуқуқларини тўлақонли ҳимоя қилиш учун олдинга яна бир қадам ташланганини гувоҳи бўлишимиз мумкин.

Ҳулоса қилиб айтганда, дунё бўйлаб болаларга нисбатан қилинаётган зўравонликлар, камситишлар ва тегажоғликлар сони ортиб бормоқда ва бу ҳаракатларга қарши барча давлатлар томонидан чоралар кўрилмоқда.

Бироқ, жамият бир бўлиб ушбу жиноятларга қарши курашишга киришмас экан муаммони бутунлай ҳал қилишнинг имкони бўлмайди. Бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш – фақатгина ҳуқуқий мажбурият эмас, балки инсонпарварлик ва адолат мезонидир, ҳар бир болага меҳр билан муносабатда бўлиш, унинг қонуний ҳуқуқларини таъминлаш барчамизнинг бурчимиздир. Шу сабабли, ҳар бир шахс, давлатлар ва қонунлар билан бир қаторда масъулият ҳис қилиб, бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун курашиши зарур.

Феруза Астанова,

 Фуқаролик ишлари бўйича

 Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси

МУНОСИБ ХУЛҚ-АТВОР БЎЙИЧА МАСТЕР КЛАСС

Фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди судьяси А.Ҳайитова томонидан Тошкент давлат юридик университетида талаба ёшларга “Ҳуқуқий хулқ-атвор. Ҳуқуқбузарлик ва юридик жавобгарлик” мавзусида мастер класс ўтказилди.

Машғулот давомида судья А.Ҳайитова мавзу доирасида талабаларга шахснинг жамиятда ўзини муносиб хулқ-атворда тутиши жумладан, ҳуқуқий хулқ-атворнинг қайси ҳолатларда намоён бўлиши, унинг шакллари ва турлари, ҳуқуқбузарликнинг келиб чиқиши, таркиби, элементлари ва жавобгарлик мезонлари юзасидан батафсил маъруза қилди.

Шунингдек, маърузачи томонидан талабаларнинг мавзу доирасида қизиқтирган саволларига амалий мисоллар асосида жавоблар берилди.

Машғулот якунида талаба ёшларга энг муносиб ҳуқуқий хулқ-атвор аввало, ҳуқуқшуносларда намоён бўлиши, бу эса атрофдаги барчага намуна ўрнак бўлиши лозимлиги ҳақида тавсиялар берилди.

ТАЗЙИҚ ВА ЗЎРАВОНЛИКДАН ЖАБРЛАНГАНЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯСИНИ ЯНАДА КУЧАЙТИРИШ МАСАЛАЛАРИ МУҲОКАМА ЭТИЛДИ

Тошкент шаҳар суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатининг ташаббуси билан судьялар ва Тошкент шаҳридаги “Инсон” ижтимоий хизматлар марказлари масъул ходимлари иштирокида “Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланганларнинг ижтимоий ҳимоясини янада кучайтириш” мавзусида давра суҳбати бўлиб ўтди.

 

Маълумки, 2024 йил 10 майда “Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ижтимоий хизматлар кўрсатишни такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Президент қарори қабул қилинган.

 

Мазкур қарорга кўра, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга “оила – маҳалла – туман ва ҳудуд” тамойили асосида комплекс ижтимоий хизматлар кўрсатиш тизими жорий этилди.

Ушбу қарор қабул қилиниши билан тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ижтимоий хизматлар кўрсатиш такомиллаштирилди.

 

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил
14 ноябрдаги “Болаларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қлинган.

 

Мазкур Фармонга мувофиқ 2025 йил 1 февралдан бошлаб фарзандини тарбиялашдан воз кечмоқчи бўлган оналар, шу жумладан, ҳомиладор аёллар учун болалар уйларида “Оналар маскани” хизмати йўлга қўйилди.

 

“Оналар маскани”да оналар ва уларнинг болалари (4 ёшга тўлмаган)
1 йилгача бўлган муддатга ижтимоий шартнома асосида вақтинча бошпана билан таъминланади,;ижтимоий, ҳуқуқий, психологик ва тиббий хизматлар кўрсатилади, оналик ва касбий кўникмалар шакллантирилади; оналарнинг касб-ҳунар эгаллаши ва бандлигини таъминлашга кўмаклашади.

 

Очиқ мулоқот тартибида ўтказилган давра суҳбатида Тошкент шаҳар суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати судьялари ва
“Инсон” ижтимоий хизматлар марказлари масъул ходимлари томонидан келгусида болаларнинг тарбияси, уларни айнан ким билан яшаш жойини белгилаш, тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатиш хусусида ҳамкорлик режалари юзасидан фикр юритилди.

Ҳар икки мутасаддилар айнан тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган шахсларга ёрдам кўрсатиш юзасидан аниқ чора-тадбирлар белгилаб олишди ва бундай турдаги шахсларга ёрдам кўрсатиш борасида кенг жамоатлик билан ҳамкорлик қилиш борасида келишиб олинди.

 

Судлов ҳайъати судьялари болаларнинг яшаш шарт-шароитларини ўрганиш бўйича “Инсон” ижтимоий хизматлар марказларидан батафсил маълумот тақдим этиш, айнан бундай турдаги низолари судларда ҳал этишда ҳамкорликда фаолият олиб бориш борасидаги амалий тадбирлар бўйича тажриба алмашишди.

 

Шунингдек, судьялар тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган
хотин-қизларга етказилган маънавий ва моддий зарарнинг ўрнини қоплаш тўғрисидаги даъволар юзасидан даъвогарлар давлат божидан озод этилганликларини, бундай турдаги даъво аризалари тақдим этилишида “Инсон” ижтимоий хизматлар марказлари билан ҳамкорликда фуқароларга яқиндан ёрдам бериб бориш юзасидан келишиб олинди.

 

СУД МАЖЛИСЛАРИДА МАСОФАДАН ТУРИБ ИШТИРОК ЭТИШ

Сўнгги йилларда судлар фаолиятида замонавий ахборот технологияларини жорий этиш борасида муайян ишлар амалга оширилди. Жумладан, иқтисодий судларда 2014 йил 1 январдан электрон ҳужжат алмашинуви, суд статистикасини юритиш, суд амалиётини таҳлил қилиш ва судлов ишларини юритишда процессуал муддатлардан самарали фойдаланишни таъминлаш мақсадида марказлаштирилган бошқарув платформасидаги электрон маълумотлар базаси ишга туширилди.

Электрон маълумотлар базаси, бир томондан, судьялар ва суд аппарати ходимларига маълумотларни сақлаш, суд ҳужжатларини тузиш, чоп этиш ва процессуал муддатлардан унумли фойдаланишда қўл келмоқда. Бошқа томондан, судда ишларнинг тўғри, тезкор ва қонуний юритилишини мунтазам назорат қилинишини таъминламоқда.

Шунингдек, судларни замонавий суд бинолари билан таъминлаш, суд мажлиси хоналарини зарурий техник воситалар, судлар фаолиятини ёритиб борувчи монитор ва таблолар билан жиҳозлаш ишлари изчил олиб борилмоқда.

Ҳозирги кунда, технологиялар ва интернет тараққиёти суд ҳокимияти соҳасида ҳам янгиланишларга сабаб бўлди. Суд жараёнларида видеоконференцалоқа воситалари ёрдамида ишлаш кўплаб юрисдикцияларда амалга оширилади. Бу амалиёт суд мажлисларини янгилаш, янада самарали, тез ва қўллашга қулай қилиб ўтказишга имкон яратмоқда. Мобил дастур орқали суд мажлисларида масофадан туриб, яъни суд биносига келмасдан видеоконференцалоқа режимида иштирок этиш имконияти яратилди.

Яратилган мазкур имкониятлардан фойдаланиш суд мажлисида иштирок этувчи тарафларга қўшимча афзалликлар яратади. Суд биноларига келиб-кетиш учун сарфланадиган харажатларни камайтиради. Шунингдек, фуқароларнинг вақти тежалади ва судга мурожаат қилиш тартиби осонлашади.

Видеоконференцалоқа — бу икки ёки ундан ортиқ иштирокчиларнинг маълум бир видео ва аудио коммуникация воситалари орқали бир-бири билан мулоқот қилишидир. Суд жараёнида бу технологиядан фойдаланишнинг асосий мақсади суднинг ишлашини тезлаштириш, ҳолатларга тез ва тўғри жавоб бериш, суд мажлислари учун харaжатларни камайтириш ва суд мажлиси иштирокчиларининг географик жойлашувидан қатъи назар одил судловни таъминлашдир.

Видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлиси деганда, реал вақт режимида телекоммуникация технологиялари воситасида аудио- ва видео- ахборотлар алмашинуви имкониятларидан фойдаланган ҳолда ишни кўраётган суд ва суд мажлисини ўтказишга кўмаклашаётган суд ўртасидаги интерактив ўзаро таъсир қилиш йўли билан масофадан суд мажлисини ўтказиш тушунилади.

Суд мажлислари видеоконференцалоқа режимида ўтказиш сабаблари кўрсатилган: фуқаро ва тадбиркорлик субъектлари — суд процесс иштирокчиларининг суд орқали ҳуқуқларини ҳимоя қилинишида янада қулай шарт-шароитлар яратиш, одил судловга эришиш даражасини ошириш, молиявий ва вақт харажатларини қисқартириш, шунингдек ишларни кўришда тезкорликни таъминлаш ва процессуал муддатларни тежашдир.

Фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича судлар ҳамда маъмурий судлар процесс иштирокчиларининг розилиги билан Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар иқтисодий судларида ўрнатилган телекоммуникацион технологиялардан фойдаланган ҳолда суд мажлисларини видеоконференцалоқа режимида ўтказишга ҳақли. 

Бунда, суд мажлисларини видеоконференцалоқа режимида ўтказишнинг зарурий шарти ишда иштирок этувчи шахслардан лоақал биттаси бошқа маъмурий-ҳудудий бирлик (Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри) ҳудудида, яъни ишни кўраётган суд жойлашган ҳудуддан ташқарида жойлашган бўлиши лозимлиги ҳисобланади.

Суд мажлислари учун видеоконференцалоқанинг афзаллик томонлари

Суд жараёнларини самарали ўтказиш: Суд жараёнида ҳар қандай процесс иштирокчилари видеоконференцалоқа орқали бир-бири билан тез ва қулай мулоқот қилишлари мумкин. Бу эса, жисмонан суд залига келолмайдиган ёки бошқа сабаблар туфайли ишга қатнашишда қийинчиликка дуч келган иштирокчилар учун муҳимдир.

Вақт ва харажатларни тежаш: Суд ишларини видеоконференцалоқа орқали ўтказиш учун катта сарф-харажат талаб қилинмайди. Қўшимча харaжатлар камайгани сабабли, бу суд жараёнларининг самарали ва иқтисодий бўлишига хизмат қилади.

Жисмонан қатнашишга мажбур бўлмаслик: Суд мажлисларига чуқур географик масофа ёки физик ҳолат сабабли кела олмаган шахслар видеоконференцалоқа орқали иштирок этиши мумкин. Масалан, жиноий ишларда маҳкумларнинг иштирок этишида ушбу усул самарали бўлади.

Тезкорлик ва хавфсизлик: Баъзи ҳолларда суд жараёнини видеоконференцалоқа орқали ўтказиш, пандемия каби фавқулодда ҳолатларда касаллик хавфини камайтириш учун ҳам муҳимдир.

Суд мажлисларида видеоконференцалоқа тизимларидан фойдаланиш қоидалари

Видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлисида иштирок этувчиларга маълум бир ҳуқуқ ва мажбуриятлар юклатилган. Ушбу жараёнда иштирок этувчиларга аниқ тартиб ва талаблар юклатилган бўлиб, бу юридик манфаатлар ва равшанликни таъминлаш учун зарурдир.

Юридик хусусиятлар: Суд мажлисини видеоконференцалоқа орқали ўтказишда, баъзи ҳуқуқий ҳужжатларга таяниш талаб қилиниши мумкин.

Техник жиҳатлар: Суд мажлиси учун видеоконференцалоқа тизимлари аниқ белгилаш ва техник талабларга жавоб бериши керак. Сервер тизими, интернет тезлиги, техник воситаларнинг ишлаши ва шахсларнинг барча техник ёрдамлар билан таъминлангани муҳим аҳамиятга эга.

Халқаро амалиётда видеоконференцалоқа орқали суд жараёнлари айниқса глобал пандемия даврида кенг таркалган. Мисол учун, АҚШ ва Европа Иттифоқи давлатларида судлар бу технологиядан самарали фойдаланиб, онлайн суд мажлисларини ташкил этишган. Россияда ҳам 2020 йилдан бошлаб суд жараёнларида видеоконференцалоқа тизими кенг қўлланилиб келинади.

Маълумот учун: видеоконференцалоқа режимидаги суд мажлиси илк бор Россияда 1999 йил 18 ноябр куни ўтказилган. Россия Олий суди барча кассация ва назорат тартибидаги жиноят ишлар тўлиқ видеоконференцалоқа режимида суд мажлисларида кўриб чиқилади. Ўтган давр мобайнида 650 мингдан ортиқ видеоконференцалоқа режимида суд мажлислари ўтказилган.

Хулоса қилиб айтганда, Президентимизнинг суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш бўйича қарорида белгилаб берилган вазифаларнинг амалга оширилиши судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликнинг янада таъминланишига хизмат қилади.

       Д.Шодмонқулова,
 Тошкент шаҳар судининг судья катта ёрдамчиси

ҚОНУН МОҲИЯТИ ТУШУНТИРИЛДИ

Жиноят ишлари бўйича Юнусобод туман суди тергов судьяси З.Ярашев томонидан Юнусобод туман давлат солиқ инспекциясида учрашув ўтказилди.

Унда Юнусобод туман давлат солиқ инспекцияси ходимлари ва бир қатор тадбиркорлар иштирок этди.

Тадбирда асосий эътибор Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 11 мартдаги “Аҳолига суд муҳокамаларида масофада иштирок этиш учун янада қулай шароитлар яратилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” ги ЎРҚ-1047-сонли Қонуннинг мазмуни ва моҳияти, аҳамияти мавзусида сўз борди.

Хусусан, учрашувда қонун асосида аҳолига ва тадбиркорлик субъектларига нисбатан берилаётган имкониятлар ва яратилаётган шарт-шароитлар, солиқ органлари томонидан маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишларни расмийлаштиришда йўл қўйилаётган камчиликлар, тадбиркорлик субъектларининг мансабдор шахслари ва ходимларининг ҳуқуқ ва бурчлари юзасидан тушунтиришлар берилди.