Қидирув:

ЧЕТ ЭЛ ФУҚАРОСИ БИЛАН НИКОҲДАН АЖРАТИШ ТАРТИБИ ҚАНДАЙ?

— Жиянимнинг эри Туркманистон фуқароси. Бир нафар фарзанди бор. Эри Россияга ишлагани кетганича йўқ, на қўнғироқ қилади ва на хабар олади. Ота-онаси ҳам ўғлининг қаерда эканини билишмас эмиш. Жияним ажрашмоқчи, лекин “Туркманистонда никоҳдан ўтган бўлсангиз, ўша ерга бориб ажрашинг”, деган жавобни олди. Ёш боласи билан қандай боради?

Исми сир тутилди

Фарҳод Шарипов, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси:


— Ўзбекистон Республикаси оила тўғрисидаги қонунчилик Оила кодексдан ҳамда унга мувофиқ қабул қилинадиган бошқа қонунчилик ҳужжатларидан иборат.


Никоҳнинг тугатилиш асослари Оила кодексининг 37-моддасида белгиланган бўлиб, унга асосан эр-хотиндан бирининг вафоти ёки суд улардан бирини вафот этган деб эълон қилиши оқибатида никоҳ тугайди. Шунингдек, никоҳ эр-хотиндан бири ёки ҳар иккаласининг аризасига мувофиқ никоҳдан ажратиш йўли билан, шунингдек суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган эр ёки хотиннинг васийси берган аризага мувофиқ тугатилиши мумкин.


Ушбу кодекснинг 38-моддасига мувофиқ никоҳдан ажратиш суд тартибида, ушбу Кодекснинг 42 ва 43-моддаларида назарда тутилган ҳолларда эса фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида амалга оширилади.


Кодекснинг 42-моддага мувофиқ вояга етмаган болалари бўлмаган эр-хотин никоҳдан ажратишга ўзаро рози бўлсалар, улар никоҳдан фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида ажратилади.


Эр-хотин ўртасида меҳнатга лаёқатсиз муҳтож эр ёки хотинга моддий таъминот бериш тўғрисида ёки уларнинг биргаликдаги умумий мулки бўлган мол-мулкни бўлиш тўғрисида низо бўлган тақдирда эр-хотин ёки улардан бири никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат этишга ҳақли.

 

Кодекснинг 43-моддасига кўра, агар эр-хотиндан бири:


• суд томонидан бедарак йўқолган деб топилган бўлса;


• суд томонидан руҳияти бузилиши (руҳий касаллиги ёки ақли заифлиги) сабабли муомалага лаёқатсиз деб топилган бўлса;


• содир қилган жинояти учун уч йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилинган бўлса, ўртада вояга етмаган болалари борлигидан қатъи назар, эр-хотиндан бирининг аризасига кўра улар фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органларида никоҳдан ажратилади.

Агар болалар ҳақида эр-хотиннинг биргаликдаги умумий мол-мулкини бўлиш ҳақида ёки ёрдамга муҳтож, меҳнатга лаёқатсиз эр (хотин)га таъминот бериш учун маблағ тўлаш ҳақида низо мавжуд бўлса, улар никоҳдан суд тартибида ажратилади.


Чет эл фуқаролари ҳамда фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг оилавий муносабатлардаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси 234-моддасида белгиланган. Унга асосан Ўзбекистон Республикасида доимий яшаб турган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар унинг ҳудудида оилавий муносабатларда Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг ҳуқуқлардан фойдаланадилар ва тенг мажбуриятларга эга бўладилар.


Ушбу Кодекснинг 235-моддасига асосан Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида, бошқа давлат ҳудудида ўша давлатнинг қонунчилигига риоя қилинган ҳолда Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ўртасида тузилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар ўртасида тузилган никоҳлар, агар ушбу Кодекснинг 16-моддасида назарда тутилган никоҳ тузишга монелик қиладиган ҳолатлар бўлмаса, Ўзбекистон Республикасида ҳақиқий деб эътироф этилади.


Ўзбекистон Республикасидан ташқарида чет эл фуқаролари ўртасида бошқа давлат ҳудудида ўша давлатнинг қонунчилигига риоя қилинган ҳолда тузилган никоҳлар Ўзбекистон Республикасида ҳақиқий деб эътироф этилади.


Мазкур Кодекснинг 236-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси ҳудудида Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар ўртасидаги, шунингдек чет эл фуқаролари ўртасидаги никоҳдан ажратиш Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ амалга оширилади.

 

Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида яшаб турган Ўзбекистон Республикасининг фуқароси Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида яшаб турган эри (хотини) билан тузилган никоҳдан, мазкур шахс қайси давлат фуқароси эканлигидан қатъи назар, Ўзбекистон Республикаси судида ажралишга ҳақлидир.


Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига биноан фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органларида никоҳдан ажралиш мумкин бўлган ҳолларда бундай никоҳдан ажралиш Ўзбекистон Республикасининг дипломатик ваколатхоналарида ёки консуллик муассасаларида амалга оширилиши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан чет эл фуқаролари ёки фуқаролиги бўлмаган шахслар ўртасидаги никоҳдан ажратиш Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида тегишли чет эл давлатининг қонунчилигига риоя этилган ҳолда амалга оширилган бўлса, Ўзбекистон Республикасида ҳақиқий деб эътироф этилади.


Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида чет эл фуқаролари ўртасидаги никоҳдан ажратиш тегишли чет эл давлатининг қонунчилигига риоя этилган ҳолда амалга оширилган бўлса, Ўзбекистон Республикасида ҳақиқий деб эътироф этилади.
Ўзбекистон Республикаси Оила кодекснинг 40-моддасига асосан никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.


Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 33-моддасига асосан “Судловга тегишлиликнинг умумий қоидалари” аризалар жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машғул бўлган жойдаги судга берилади. Ташкилотларга нисбатан аризалар улар давлат рўйхатидан ўтган жойдаги судга берилади.


Даъвогарнинг танлови бўйича судловга тегишлилик ушбу кодекснинг 34-моддасида бергиланган бўлиб, унга кўра, яшаш жойи номаълум бўлган жавобгарга нисбатан даъволар унинг мол-мулки турган жойдаги ёки унинг маълум бўлган сўнгги яшаган жойидаги судга тақдим этилиши мумкин.
Ўзбекистон Республикасида яшаш жойига эга бўлмаган жавобгарга нисбатан даъволар Ўзбекистон Республикасида унинг мол-мулки турган жойдаги ёки маълум бўлган сўнгги яшаш жойидаги судга тақдим этилиши мумкин.
Алимент ундириш тўғрисидаги, оталикни белгилаш ҳақидаги ва майиб бўлганлик ёки соғлиққа бошқача тарзда шикаст етганлик ёхуд боқувчисининг ўлими натижасида кўрилган зарар ўрнини қоплаш тўғрисидаги даъволар даъвогар томонидан ўзи яшаб турган жойдаги судга ҳам тақдим этилиши мумкин.


Агар даъвогарнинг вояга етмаган болалари борлиги, шунингдек ногиронлиги ёки оғир касаллиги туфайли у жавобгар яшаб турган жойидаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судига боришга қийналса, никоҳни бекор қилиш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг яшайдиган жойидаги судга тақдим этилиши мумкин. Бедарак йўқолган деб ёхуд руҳий ҳолати бузилганлиги сабабли муомалага лаёқатсиз деб топилган шахслар, шунингдек уч йилдан кам бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахслар билан никоҳни бекор қилиш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг хоҳишига кўра ўз яшаш жойидаги судда кўрилиши мумкин.

«ЭРИМ ЎЛДИ, УНДАН УЙ ҚОЛГАН»: ТОШКЕНТДА АЁЛ 10 ДАН ОРТИҚ ОДАМНИ ЧУВ ТУШИРДИ

Хотин-қизлар бугунги кунда халқ хўжалигининг барча соҳаларида меҳнат қилиб, олқиш олишяпти. Бири ўқитувчи, ошпаз, олима, бошқаси эса тикувчи, шифокор, депутат. Уларни биз уй бекаси, фариштаси, дея эъзозлаймиз. Аммо баъзида аёллик шаънига доғ тушираётганлар ҳам учраб турибди.

 

Пойтахтимизда яшовчи Соҳиба Салимова (исм-фамилиялар ўзгартирилган) қирқ ёшда. Муқаддам фирибгарлик ва бошқа жиноятларни содир этганлиги учун хавфли рецидивист, деб топилган.

 

У “эски ҳунар”ини давом эттириб, қариндошини ҳам чув туширади. Яъни, ўзганинг мулкини қўлга киритиш мақсадида ишни ёлғон тўқишдан бошлайди. 

 

– Эрим вафот этди. Турмуш ўртоғимнинг номидаги барча мол-мулкни ўзимнинг номимга ўтказиб олмоқчиман, – дейди у таниш аёлга. – Эримнинг номида Сергелида 140 000 АҚШ долларига тенг банк уйи бор. Биласиз, ушбу уй бўйича судга даъво ариза киритиш учун давлат божи тўлаш керак. Адвокат ёллаш, коммунал тўловлар бор. Ҳаммасига харажат кетади. Агар сиз пул бериб турсангиз банк уйини бир ойда сотиб, икки хонали уй олиб бераман.

 

Қариндош аёл Соҳиба Салимованинг гапига ишонади ва ўзининг ҳамда ўғлининг номига кредит ташкилотидан ҳар хил турдаги телевизор ва уяли телефонларни олади. Уйни тезроқ номига ўтказиб олсин, дея телевизорлар ва уяли телефонларни, яна 320 АҚШ долларни иккиланмасдан Соҳибанинг қўлига тутқазади. Орадан вақт ўтади. Бироқ Соҳиба ваъдасида турмайди. Қисқаси, у қариндошига 88 миллон сўм зарар етказади.

 

Алдашга уста бўлиб кетган Соҳиба Салимова шундай ёлғон гап­лари билан яна 11 нафар фуқарони чув туширади. Уларнинг биридан 213 850 577 сўм, иккинчисидан 10 миллион сўмликдан зиёд телевизорлар ҳамда уяли телефонларни алдаб олган… Рўйхатни яна давом эттириш мумкин.

 

Суд давлат айбланувчисининг хулосасини, ҳимоячининг фик­рини, судланувчи, жабрланувчи ва гувоҳларнинг кўрсатувларини тинглаб, жиноят иши ҳужжатларини ўрганиб чиқди. Судда Соҳиба Салимова 6 йил 3 ойга озодликдан маҳрум этилди.

 

Агар у тўғри юриб, ҳалол ишлаганида қўлига кишан эмас, гул тутиларди.

 

Ҳусанбой ПАРПИЕВ,

жиноят ишлари бўйича

 Яккасарой туман судининг судьяси

«ЭРИМ БОШҚАСИГА УЙЛАНИБ ОЛГАН, КАМИГА МЕНИ АЛИМЕНТГА ҲАМ БЕРИБДИ…»

— Эр-хотин Россияда ишлардик. Ўтган йили эрим Тошкентга қайтиб кетди, мен шартномам тугамагани учун қолдим. Яқинда қайтиб келсам, эрим бошқасига уйланиб олган, камига мени алиментга ҳам берибди. Ҳеч нимадан хабарим бўлмагани учун алиментдан қарз бўлганман. Ахир «ЗАГС»имиз бўлса, буни устига алиментга берганини билмаганман, энди нима қилай?

Исми сир тутилди.

Эльвира Хамраева, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро судининг раис ўринбосари:

 

— Оила кодексининг 97-моддаси биноан, вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир.
136-моддага биноан, алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахс, алимент талаб қилиш ҳуқуқи вужудга келганидан сўнг қанча муддат ўтганидан қатъи назар, хоҳлаган вақтда алимент ундириш тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат қилишга ҳақлидир.


Алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб ундирилади.
Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.


Агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг:


• бир бола учун – тўртдан бир қисми;


• икки бола учун – учдан бир қисми;


• уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади.

Шу сабабли, вояга етмаган фарзандлар учун ота-она тенг эканлигини, алимент ундириш бўйича ота-она қонуний никоҳда бўлишининг аҳамияти йўқлигини инобатга олиб, ота болаларининг таъминоти учун онадан алимент ундиришни талаб қилиш ҳуқуқи мавжуд. Агарда сиз алимент тўлаш бўйича низоингиз бўлса, алимент ундириш ҳақидаги суд буйруғи чиқарилган бўлса, мазкур суд буйруғини бекор қилиш ҳақида ҳал қилув қарори чиқарган бўлса, ҳал қилув қарори устидан юқори турувчи судга апелляция шикояти бериш, ёки судга алимент тўлашдан озод қилиш ҳақидаги даъво ариза билан мурожаат этиш ҳуқуқингиз мавжуд.

СУДГА БЕРИШ УЧУН КРЕДИТ ҚАРЗИ ЁПИЛИШИНИ КУТИШ КЕРАКМИ?

— Бир қариндошимнинг кредитига кафил бўлгандим. Уч ойдан бери МИБ кредит қарзини маошимдан ушлаб қоляпти. Қариндошимни тополмаяпман, хорижга чиқиб кетганмиш. Судга бериш учун кредит қарзи ёпилишини кутишим керакми ёки ҳозир берсам ҳам бўладими?

Исми сир тутилди

Абдуқодир Ражабов, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:


— Авваламбор, амалдаги Фуқаролик кодексининг 292-моддасига кўра, кафиллик шартномаси бўйича кафил бошқа шахс ўз мажбуриятини тўла ёки қисман бажариши учун унинг кредитори олдида жавоб беришни ўз зиммасига олиши белгиланган.


Шунингдек, мазкур Кодекснинг 293-моддасида қарздор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафил ва қарздор кредитор олдида солидар жавоб берадилар, башарти қонунда ёки кафиллик шартномасида кафилнинг субсидиар жавобгар бўлиши назарда тутилган бўлмаса.

 

Башарти, кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил кредитор олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб беради, шу жумладан фоизлар тўлайди, қарзни ундириб олиш бўйича суд чиқимларини ва қарздор мажбуриятини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги туфайли кредитор кўpган бошқа зарарларни тўлайди. Агар кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, биргалашиб кафил бўлган шахслар кредитор олдида солидар жавоб берадилар.


Юқоридаги қонун талабларига кўра, тегишли МИБ бўлими томонидан қариндошингиз томонидан тўланмаган кредит қарздорлиги сиздан (кафил тариқасида) ундирилиш мумкин ва бу ундирув сизнинг ойлик иш ҳақингиздан сақлаб қолиш орқали тўланиши мумкин.
Шунингдек, кафиллик шартномасини тузганлигингиз (яъни имзолаб тасдиқлаганлигингиз) қариндошингиз (қарздор) билан кредитор (қарз берувчи) олдида бир хил мажбуриятни бажаришингизни билдиради.


Бундан ташқари, келгусида кредиторга тўлаган қарздорликни қариндошингиздан исталган вақтда судга даъво ариза бериш орқали суднинг қарорига асосан ундиришингиз мумкин. Бироқ мазкур ҳолатда сизнинг пул маблағини ундириш ҳақидаги талабингизни асосли эканлигини судда исботлашингиз лозим бўлади.

ҲАЙДОВЧИНИНГ БАДАНИГА ШИКАСТ ЕТКАЗГАН ИККИ ПИЁДАГА ҲУКМ ЎҚИЛДИ

Йўлларда пиёда ва машина бошқарувидаги ҳайдовчиларнинг ўзаро “илиқ” муносабатларига тез-тез гувоҳ бўламиз. Гоҳида йўловчи “яшил чироқ пиёданинг ҳаракатланиши учун ёнди” дея ҳотиржам йўлдан ўтишни бошласа, ҳайдовчи тоқатсизлик қилади ва аксинча. Ўзи ва атрофдагиларни ҳурмат қилмайдиган бу каби баъзи пиёда ҳамда ҳайдовчилар орасида тортишув келишиб чиқиши эса уларни суд курсисигача етаклайди. Ана шундай галдаги бетоқатлик ҳар икки тарафга ҳам фойда олиб келмади…

               

Мактаб пайтидан таниш бўлган, шар сотиб тирикчилик қиладиган 2002 йилда туғилган тенгдошлар бир гуруҳ бўлиб, Яккасарой туманида жойлашган бозорнинг автомашиналар қатнайдиган жойида олдиндан таниш бўлмаган фуқаро билан ҳеч бир сабабсиз ўзаро жанжаллашишади.

 

— Ўша куни Муқимий кўчасида жойлашган овқатланиш шаҳобчаси олдида кўришдик, тушлик қилдик. Сўнг шар сотиш мақсадида биргаликда пиёда Яккасарой туманида жойлашган бозорга бордик. Йўлдан ўтиб кетаётган вақтимизда жабрланувчи ўз бошқарувидаги “Нексия-2” русумли автомашинада бизга сигнал чалиб, йўлдан тезроқ ўтишимизни айтди.

 

Шеригим автомашина қатнайдиган йўл юзидан тез ўтиб олди, мен эса секин ўтаётганимда жабрланувчи автомашинани устимга қараб ҳайдамоқчи бўлди. Унинг ҳаракатларидан норози бўлиб, йўлдан ўтиб олганимдан сўнг автомашинанинг орқа томонидан тақиллатиб, “ока, қараворинг”, дедим. Автомашинада яна икки нафар йўловчи ҳам бор эди. Жабрланувчининг ўзи автомашинадан тушиб, “нима гапинг бор?” деганида, чеккага ўтиб, ўзаро гаплашиб олишни билдирдим. У эса гапимга қулоқ солмай, йўлда тураверди. Унинг қўлидан ушлаб, чеккага тортдим. Нима сабабдан устимга автомашинасини ҳайдаб қўрқитмоқчи бўлганини сўраганимда ўртамизда тортишув чиқди. Қўлим билан жабрланувчининг юз қисмига бир маротаба уриб тан жароҳати етказдим.

 

Шеригим бу ҳолатни кўриб турганди. Жабрланувчи олган тан жароҳатидан ерга ётиб қолди ва ўрнидан туриб менга нисбатан ҳақоратомуз сўзларни айтди. Жаҳлим чиқиб, яна қўлим билан урдим. Бу гал ариққа ётиб қолди. Қилмишимдан пушаймонман, жабрланувчидан кечирим сўрайман, унга етказилган моддий зарарни қисман қопладим. Қолган моддий зарарни ишлаб қоплаб бераман, – деди айбига тўлиқ иқрор бўлган судланувчи. Иккинчи судланувчи эса айбига иқрор бўлмади.

Ваҳоларки, у ҳам жабрланувчининг юз қисмига урган.

 

— Судланувчи чеккага тортганида “шу ерда гаплашиб оламиз”, дедим. У бўлса тўсатдан юз қисмимга қўли билан уриб қолди, юзимни қўлларим билан тўсиб олганимда баданимга бир нечта зарба келиб тушди. Шериги ҳам қўли билан бош қисмига уриб, оёқ қисмимга тепди. Шу пайт ҳушимни бироз йўқотиб, ерга ётиб қолдим. Калтак еяётганимни кўриб, автомашинамда ўтирган икки дўстим тушиб, судланувчиларни узоқлаштиришга ҳаракат қилишди.

 

Шунда судланувчилардан бири югуриб келиб, ётган жойимда юз қисмимга оёғи билан тепди. Соғлигим ёмонлашиб, ерда ётавердим.

 

Дўстларим ўрнимдан турғазиб, етказилган тан жароҳатлари юзасидан шошилинч тез тиббий ёрдамга олиб боришди. 3 кун даволандим, воқеа куни ҳеч кимни ҳақоратламаганман. Олган муолажаларим натижасида моддий зарар ва маънавий зиён кўрдим.

 

Даволаниш учун жами 9 059 000 сўм сарф-харажат қилдим. Ҳали яна жарроҳлик амалиётини ўтказишим керак. Бунинг учун қўшимча 3 500 000 сўм сарф-харажат қилишим лозим.

 

Судланувчилар томонидан менга етказилган моддий зарардан суд жараёнида 3 800 000 сўми қопланди.

 

Ҳозирда қопланмай қолган моддий зарар 8 759 000 сўмни ташкил этади, -дейди моддий зарарни ундириб беришни сўраган жабрланувчи.

Жабрланувчига турли даражадаги, яъни бош мия ёпиқ жароҳати ва чайқалиши, бурун суяклари ёпиқ синиши, юмшоқ тўқималари лат ейиши, кўз олди юмшоқ тўқималари қонталаши каби ҳаёт учун хавфли бўлмаган оғирлик даражаси бўйича ўртача оғир тан жароҳатлари етказишган.

 

Суднинг ҳукми билан судланувчилар Жиноят кодексининг 105-моддаси (қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказиш) 2-қисми “и” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилди. Уларга иш ҳақининг 10 фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда 3 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланди.

 

Судланувчилардан жабрланувчи фойдасига солидар тартибда 5 259 000 сўм ҳукм қонуний кучга киргач ундирилиши белгиланди. Жабрланувчига қолган етказилган моддий ва маънавий зарарлар юзасидан судланувчиларнинг яшаш манзилидаги туманлараро фуқаролик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқи борлиги тушунтирилди.

 

Алишер Жалилов,

жиноят ишлари бўйича

Яккасарой туман суди раиси

УМРИНИ СУДЛАНИШ БИЛАН ЎТКАЗГАН ТЎРТОВЛОНГА ЯНА ҲУКМ ЎҚИЛДИ

Доно халқимизда “кўр кўрни қоронғуда топади” деган нақл бор. Бежиз айтилмагани эса шубҳасиз. Таржимаи ҳоли “бой” бўлган тўрт нафар “қаҳрамонлар”имиз ҳам бир-бирларини топишда қийналишмаган чоғи…

 

Энг қизиғи, “ўғрилик”, “транспорт воситасини олиб қочиш”, “гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб қонунга хилоф равишда тайёрлаш, олиш, сақлаш ва бошқа ҳаракатлар қилиш, шунингдек уларни қонунга хилоф равишда ўтказиш” жиноятларини содир этишда айбланган 1978 йилда туғилган судланувчи муқаддам 1997 йилда ўғрилик содир этиб, 4 йил 6 ой озодликдан маҳрум қилиш жазосини тўлиқ ўтаган. 2006 йилда гиёҳвандлик воситаларини сақлаш билан судланган.

 

2007 йилда айни шу жиноятга такрор қўл уриб панжара ортига йўл олган. Буни қарангки, 2009 йилда яна ўғирлик қилган. 2015 йилга келиб, вояга етмаган фарзандини моддий таъминлашдан бўйин товлагани учун жазога тортилган. 2017 йилда ҳам ўғрилик жиноятини содир қилиб судланган. Мазкур судланувчининг қолган уч нафар шериклари ҳам “бой тажриба”га эга. Аниқроғи, 1982 йилда туғилган судланувчи ҳам муқаддам судланган: тўрт маротаба ўғрилик ва товламачилик жиноятларини содир этган. 1970 йилда туғилган судланувчи эса муқаддам ўғрилик, гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб қонунга хилоф равишда тайёрлаш, олиш, сақлаш ва бошқа ҳаракатлар қилиш, шунингдек уларни қонунга хилоф равишда ўтказиш жиноятини билан судланган. 1988 йилда туғилган судланувчи муқаддам ўғрилик, босқинчилик ва безорилик жиноятларини содир этган.

 

Таржимаи ҳолини йилдан йилга “тўлдириб, бойитиб” туришга ўрганган “шоввоз”лар бу гал биргаликда ҳаракат қилишди. 1978 ва 1982 йилда туғилган судланувчилар ўзаро жиноий тил бириктиришади. Ўзганинг жуда кўп миқдордаги мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилиш мақсадида кундузи бир фуқаронинг уйига девор орқали ошиб тушиш йўли билан ғайриқонуний равишда киришади. Хонадоннинг 2-қаватида жойлашган ётоқхонадаги шкаф ичида бўлган сейф ва унинг ичида бўлган 738 350 АҚШ доллари, 11.500 АҚШ долларига тенг заргарлик буюмлари, 2 дона ТВ-тюнер, 1 дона хотира қурилмасини яширин равишда эгаллаб, фуқарога жами 749 850 АҚШ доллари миқдорида моддий зарар етказиб, ҳодиса жойидан яширинишган.

 

Шунингдек, икковлон ўша куни транспорт воситасини олиб қочиш мақсадида хонадон ҳовлисида турган “Lacetti Gentra” русумли автомашинасининг калити ўзида эканидан фойдаланиб, сейфни унинг юкхонасига жойлаштириб, содир этган ўғирлик жиноятини охиригача етказиш учун транспорт воситасини талон-торож қилиш мақсадисиз олиб қочиб, автомашинага шикаст етказмаган ҳолда Олмазор туманидаги уй олдида қолдириб кетишган. Автомашина қонуний эгасига қайтарилган.

 

1970 ва 1988 йилда туғилган ота-бола судланувчилар содир этилган жиноятни яшириш мақсадида танишлари – 1978 ва 1982 йилда туғилган судланувчилар билан жиноий тил бириктиришади. Бир фуқарога моддий зарар етказишгани ҳақида аниқ билгани ҳолда бу ҳақда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга хабар беришмайди. Аксинча, иккаласи бир бўлиб, 1978 ва 1982 йилда туғилган судланувчиларга жиноят натижасида қўлга киритилган темир сейфни бузиб очишда ёрдам кўрсатишади. Эвазига 1978 йилда туғилган судланувчидан 20 000 АҚШ долларини олишган. Сўнг бузиб очилган темир сейфни жиноят изларини яшириш учун “Бўзсув” каналига улоқтириб юборишган.

 

Дастлабки тергов ҳаракатлари давомида “Бўзсув” канали бўйидан фуқарога тегишли темир сейф, 1982 йилда туғилган судланувчидан 2 дона ТВ-тюнер, 1 дона хотира қурилмаси ва бир неча турдаги аёллар тақинчоқлари, 290 700 АҚШ доллари ҳамда 25 650 000 сўм ашёвий далил тариқасида олиниб, жабрланувчига қайтарилган. 1970 йилда туғилган судланувчининг яшаш манзилидан эса 12 000 АҚШ доллари ва 25 650 000 сўм миқдоридаги пуллар ашёвий далил тариқасида олинган.

 

Уч кун ўтиб, 1978 йилда туғилган судланувчи бошқа шахсдан унинг хонадонида 400 000 сўм эвазига олган “гашиш” гиёҳвандлик воситасини ўзининг истеъмоли учун сақлаб келган. Кейинчалик, ўғирлик жиноятини содир этишда гумон қилиниб, шахсий тинтувдан ўтказилганда эгнидаги курткасининг чўнтагида тўқ жигаррангли, ўткир ҳидли, майда айлана шаклдаги, кукунсимон ва мумсимон модда жойлангани аниқланиб, мазкур модда ҳужжатлаштириб олинган.

 

Судга оид гиёҳвандлик экспертизасининг хулосасига кўра, судланувчидан олинган моддалар таркибида фаол гиёҳвандлик модда – тетрагидроканнабинол мавжуд бўлиб, ушбу модда “гашиш” деб аталиши, унинг оғирлиги 0,78 граммга тенглиги аниқланган.

 

1982 йилда туғилган судланувчига судининг қарорига асосан 6 ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилган, бироқ у маъмурий назорат қоидаларини қасддан бузгани натижасида, унга нисбатан ўрнатилган маъмурий назорат муддати 6 ойга узайтирилган. Шунга қарамай, у мажбуриятларни бажаришдан қасддан бўйин товлаб, ўзбошимчалик билан яшаш манзилини ташлаб Тошкент шаҳрига келган ва 1 сутка давомида яшаш манзилида бўлмаган.

ЎҒРИНИ ҚАРОҚЧИ УРДИ

 

— 1982 йилда туғилган судланувчи билан танишиб қолдим. Унга танишимнинг уйига ўғриликка тушиш таклифини бердим, рози бўлди. Белгиланган куни ўғирлик қилиниши керак бўлган манзилга бордик. Шеригим эшик қўнғироғини босди, хонадон ичидан ҳеч ким овоз бермади. ганини, 1982 йилда туғилган шеригим хонадонга ошиб тушиш учун кетди.

 

Тахминан 15 дақиқадан сўнг у ҳуштак чалиб мени чақирди. Шунда хонадонга кириш дарвозаси очилганини кўриб, хонадонга кирганимдан сўнг шеригим билан бирга қимматбаҳо буюмларни қидириб, барча хоналарга кириб чиқдик. 2-қаватда жойлашган ётоқхонанинг кийим жавонида темир сейф борлигини кўриб, меҳмонхонада турган кузатув камерасининг хотира қурилмасини ва яна қандайдир тюнерларни олиб, ҳовлида турган “Lacetti Gentra” русумли автомашинасининг юкхонасига жойлаштирдик.

 

Сўнг автомашинани бошқариб, Олмазор туманида жойлашган уй яқинига автомашинани қолдириб, ёпинчиққа ўралган сейф ва бошқа буюмларни олиб, йўловчи такси тўхтатдик.

 

Шеригимнинг таклифи билан унинг қариндоши – 1970 йилда туғилган судланувчининг уйига бордик. У ерда қариндоши ва унинг ўғли – 1988 йилда туғилган судланувчига ўғирлик содир этганимизни айтиб бердик. Қўлга киритилган сейфни очиб беришни илтимос қилдик.

 

Ота-бола судланувчилар розилик билдириб, сейфни очиб беришди. Унинг ичида бўлган пуллардан 1982 йилда туғилган судланувчига 28 ўрам – 280 000 АҚШ доллари, ўзига ҳам айнан шунча миқдорда, сейфни очишда кўмаклашган ота-боланинг ҳар бирига эса 1 ўрамдан – умумий 20 000 АҚШ доллари берилди. Шу куни бир фуқаро билан танишиб, унинг хонадонига бордим. 5 кун давомида шу хонадонда бирга маишат қилдик.

 

Илтимосимга кўра, фуқаро 400 000 сўм эвазига истеъмол қилишим учун “гашиш” олиб келиб берди. Лекин фуқаро бу гиёҳвандлик воситасини қаердан ва кимдан сотиб олганини билмайман. Кейинчалик у фуқаро ўғирлаган пулларимни ўғирлаб кетди, – дейди айбига қисман иқрор бўлган 1978 йилда туғилган судланувчи.

СУД ҲУКМ ҚИЛДИ…

1978 йилда туғилган судланувчи Жиноят кодексининг 169-моддаси (ўғрилик) 4-қисми “а” банди, 267-моддаси (транспорт воситасини олиб қочиш) 2-қисми “б” банди ва 276-моддаси (гиёҳвандлик воситалари, уларнинг аналоглари ёки психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини кўзламай қонунга хилоф равишда тайёрлаш, эгаллаш, сақлаш ва бошқа ҳаракатлар) 2-қисми “б” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда билан айбдор деб топилди. Унга тайинланган жазога жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман судининг ҳукми билан тайинланган жазонинг ўталмай қолган қисмини қисман қўшиш йўли билан узил-кесил ўташ учун 16 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. ЖКнинг 34-моддасига асосан ўта хавфли рецидивист деб топилди.

 

1982 йилда туғилган судланувчи ЖКнинг 169-моддаси 4-қисми “а,б” бандлари, 267-моддаси 3-қисми “а” банди ва 226-моддаси (маъмурий назорат қоидаларини бузиш) 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда билан айбдор деб топилди ва 12 йил 1 ой муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

 

1970 йилда туғилган судланувчи ЖКнинг 241-моддаси (жиноят ҳақида хабар бермаслик ёки уни яшириш) 2-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда билан айбдор деб топилди. Тайинланган жазога жиноят ишлари бўйича Бектемир туман судининг ҳукми билан тайинланган жазонинг ўталмай қолган қисмини қисман қўшиш йўли билан узил-кесил ўташ учун 4 йил 4 ой муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

 

1988 йилда туғилган судланувчи ЖКнинг 241-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда билан айбдор деб топилди ва 4 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

 

Шунингдек, 1978 ва 1982 йилда туғилган судланувчилардан солидар тартибда жабрланувчига етказилган моддий зарарни қоплаш учун 470 650 АҚШ доллари, 1970 ва 1988 йилда туғилган судланувчилардан эса солидар тартибда жабрланувчига етказилган моддий зарарни қоплаш учун 5 315 АҚШ доллари ундирилиши белгиланди.

 

Аббосхон Шамахмудов,

жиноят ишлари бўйича

Юнусобод туман суди судьяси

РАСМАН ИШДАН БЎШАТИЛМАГАНДА ХОДИМНИ ИШГА ҚЎЙМАСЛИК ТЎҒРИМИ?

— Фарзандим бир ёш бўлди. «Декрет»да бўлганимда ишхонам ёпилганди. Яқинда очилганини эшитиб, иш сўраб борсам, раҳбаримиз «сизга иш бермайман, ходимларни қайта кўриб чиқяпмиз», деди. Лекин расман ишдан бўшатилмаганман. Раҳбарнинг шундай қилиши тўғрими?

Исми сир тутилди

Фахриддин Бахронов, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:


— Сиз билан меҳнат шартномаси бекор қилинмаган экан, демак ходим ҳисобланасиз ва корхона ёпилмаган, балки вақтинча фаолиятини тўхтатган бўлган.


Амалдаги Меҳнат кодекси 234-моддасига кўра, ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугаганидан кейин аёлнинг хоҳишига кўра, унга боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун таътил берилиб, бу даврда қонунчиликда белгиланган тартибда нафақа тўланади.


Аёлга, унинг хоҳишига кўра, боласи уч ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади.


Аёл ёки ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган шахслар ўз хоҳишларига кўра, болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти режимида ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишлашлари мумкин. Бунда уларнинг нафақа олиш ҳуқуқлари (ушбу модданинг биринчи қисми) сақланиб қолади.


Болани парваришлаш таътиллари даврида аёлнинг иш жойи (лавозими) сақланади. Бу таътиллар меҳнат стажига лекин ҳаммасини жамлаганда кўпи билан олти йил, шу жумладан мутахассислиги бўйича иш стажига ҳам қўшилади.


Яъни, меҳнат шартномаси қонунда белгиланган тартибда бекор қилинмаган ва боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун берилган таътилдан кейин ишламоқчи бўлган ходимни иш берувчи меҳнат шартномасида ва қонунчиликда белгиланган қулай меҳнат шароитларини яратган ҳолда иш билан таъминлаши шарт.


Бу ўринда иш берувчи раҳбарининг ”Сизга иш бермаймиз, ходимларни қайта кўриб чиқяпмиз” деган асос билан Сизга иш бермаслиги ва меҳнат шартномасини бекор қилиши ғайриқонуний ҳисобланади.


Чунки, Меҳнат кодексининг 237-моддасида ҳомиладор аёллар ва уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмаслиги, корхонанинг бутунлай тугатилиш ҳоллари бундан мустасно эканлиги қайд қилитнган.


Сизга белгиланган вақтда ишга бориб ўз ишингизни бажаришингиз ва барча эътирозларни раҳбарга ёзма равишда тақдим этишингиз тавсия қилинади.

ХОЛИФИЛД ВА ТАЙСОННИНГ ЖАНГИ “ЭСКИ ЖУВА” БОЗОРИДА ТАКРОРЛАНДИ: ҲАМКАСБИНИНГ ҚУЛОҒИНИ УЗИБ ОЛГАН СОТУВЧИ АЁЛ

Ёхуд ҳамкасбининг қулоғини узиб олган сотувчи аёл

Бокс ихлосмандлари оғир вазн тоифасидаги собиқ машҳур боксчилар Эвандер Холифилд ва Майк Тайсон билан бўлган жангларни мароқ билан кузатгани шубҳасиз. 1997 йилдаги афсонавий жанг-чи, ёдингиздами? Унда Тайсон рақиби Холифилд қулоғининг бир қисмини узиб олганди. Буни қарангки, мазкур “жанг” “Эски Жува” бозорида такрорланди…

 

Гап шундаки, “Эски Жува”нинг сут маҳсулотлари сотишга мўлжалланган савдо растаси “ринги”да 1993 ва 1994 йилда туғилган икки сотувчи аёл “жанг”га чиқди. Ўрталарида аввалдан бўлган келишмовчилик замиридаги ўзаро жанжал муросасиз “жанг”га уланди. Натижада 1994 йилда туғилган аёл қўшни савдо растасида сут маҳсулотлари савдоси билан шуғулланувчи 1993 йилда туғилган ҳамкасбига қасддан тан жароҳати етказиш мақсадида танасининг турли қисмларига қўл ва оёқари билан уриб, ўнг қулоғини тишлаб олади.

 

Судга оид тиббиёт экспертизасининг хулосасига кўра, 1993 йилда туғилган судланувчи аёлга ўнг қулоқ солинчагини эзилиб йиртилган яраси, чап елка, чап болдир ички, ўнг сон ва ўнг болдир соҳалари қонталашлари, чап қўл 5-кафт суяги сатҳи, ўнг лунж ва ўнг товон соҳалари шилинмалари кўринишидаги  баданнинг тузалмайдиган даражадаги хунуклашишига сабаб бўлган қасддан оғир шикаст етказган. 

Жанг жангдек ўтиши учун албатта жавоб “зарбалари” ҳам бўлиши табиий. Бироқ шуни унутмаслик керакки, бундай “жанг”ларнинг аччиқ “зарбаси”ни тотиб кўрган ақли расо киши ўзига хулоса қилади. Лекин 1993 йилда туғилган сотувчи аёл муқаддам Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 52-моддаси (енгил тан жароҳати етказиш) 2-қисми билан айбдор деб топилиб, жарима жазосига тортилган бўлса-да, бундан ўзига тегишли хулоса чиқармаган. Йўқса, ҳамкасбига қасддан тан жароҳати етказиб, 1994 йилда туғилган сотувчи аёлга чап елка соҳаси қонталаши, пастки лаб ички шиллиқ қаватига қон қўйилиши кўринишидаги соғлиқнинг қисқа муддатга ёмонлашувига олиб келадиган енгил шикаст етказмаган бўларди.

 

1994 йилда туғилган судланувчи аёл айбига қисман иқрорлик билдирди:

 

— Ўша куни эрталабдан савдо қилиш мақсадида иш жойимга келдим. Орадан бироз вақт ўтиб, ёнимга сотувчи ҳамкасбим ҳам келди. Бир неча соат вақт ўтганидан сўнг олдимизга харидор келди ва менинг маҳсулотим ёққанини айтди.

 

Сўнг сотувчи ҳамкасбим унга маҳсулотим Қашқадарёдан келиши, сифати яхши эмаслигини айта харидорни қайтармоқчи бўлиб ҳаракат қила бошлади. Шеригим ўз маҳсулоти солинган қошиқни узатди. Қўлини ортга итартиб юборганимдан сўнг, у мени оёғи билан оёғимга тепди. Сўнг эса у сочимга, мен эса унинг ёқасига ёпишдим.

“Карвон кўп, ризқи бўлак”, дейди доно халқимиз. Бироқ бу нақлни англамаган икки сотувчи аёл харидор талашиш ортидан суд курсисигача етиб боришди. “Жанг”га шу қадар берилиб кетганларидан ҳатто бирининг қулоғи узилиб тушганини оғриқ кучидан англайди.

— Бир вақт ўнг қулоғимда кучли оғриқни ҳис қила бошладим ва “қўйиб юбор” деб бақирдим. Ўша ердаги бир аёл шеригимнинг устидан челакда сув сепгач, у тўхтади ва унинг юзига қараганимда оғзи қон эканини кўрдим.

 

Шок ҳолатига тушиб, қулоғимга қўлим билан теккан вақтимда ўнг қулоғимнинг ярми йўқ эканини билдим, атрофдагиларга қулоғимни қидиришни айтдим, – дейди 1993 йилда туғилган судланувчи аёл.

Боксчи Холифилд ўша машҳур жанги ҳақида фикр билдираркан “бир томондан, бу жуда ёмон лаҳзалар, аммо айни пайтда яхши дақиқалар эди. Биринчидан, мен 35 миллион доллар ишладим, иккинчидан, жаҳон чемпиони бўлдим. Аммо, бу воқеадаги энг муҳим нарса, мен кечиришни ўргандим. Қандай бўлмасин, кечиришни ўрганиш керак”, деганди.

 

“Эски Жува”да ўтган “жанг”да “боксчи” аёллар катта миқдордаги пул ютуғи ва чемпионликни эмас, балки жарима ва озодликдан чеклаш жазосини “ишлаб олишди”. Аниқроғи, Жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман суди судьяси Бобир Рахимов эълон қилган ҳукмга кўра, 1993 йилда туғилган сотувчи аёл қасддан баданга енгил шикаст етказишда айбдор деб топилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 5 баравари миқдорида жазо тайинланди. 1994 йилда туғилган судланувчи аёлга эса қасддан баданга оғир шикаст етказиш билан айбдор деб топилди ва 3 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

 

Садоқат АЛЛАБЕРГАНОВА,

Тошкент шаҳар суди матбуот котиби

ҲЕЧ ҚАЕРДА ИШЛАМАСА, АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?

— Акам хотини билан ажрашмоқчи. Бир нафар фарзанди бор. Келинойим алиментга бермоқчи. Лекин акам талаба, ҳеч қаерда расман ишламайди. Машинасида киракашлик қилади. Бу вазиятда алимент қандай тайинланади: акамнинг кунлик даромадиданми ёки стипендиясидан?

Исми сир тутилди.

Муқаддас Гуламова, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 99-моддасига кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун — тўртдан бир қисми; икки бола учун — учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун — ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.


Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.
Оила кодекснинг 137-моддасига асосан, алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш жойидаги иш берувчи ёки пенсия, нафақа, стипендия олаётган жойидаги ташкилот маъмурияти алимент тўлаш тўғрисидаги нотариал тартибда тасдиқланган келишувга ёки ижро варақасига асосан алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш ҳақидан ва (ёки) бошқа даромадидан ҳар ойда алимент ушлаб қолиб, алимент тўлаши шарт бўлган шахсга иш ҳақи тўланган ва (ёки) бошқа даромадлар олинган кундан бошлаб, уч кундан кечиктирмай алимент олувчи шахсга алимент тўлаши ёки алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг ҳисобидан унга ўтказиши шарт.


Муаллифнинг саволларига жавоб берадиган бўлсак, вояга етмаган болалар таъминоти учун тўлайдиган алимент қарздорнинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) барча даромадидан ҳисоблаб ундирилади. Бунда иш ҳақи, пенсия, нафақа, стипендиялар ҳисобга олинади. Агарда қарздорнинг бошқа даромадини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим қилинган бўлса, алимент мазкур даромадлардан ҳам ундирилади.


Алимент тўлаши шарт бўлган шахс ишламаса (бошқа даромадга -стипендия, нафақа ва ҳок. эга бўлмаса) ёки унинг иш ҳақи ва (ёки) даромадини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим қилинмаган бўлса, алимент Ўзбекистон Республикасидаги ўртача ойлик иш ҳақи миқдори бўйича ҳисоблаб чиқилади.

ОТАНИНГ ИШТИРОКИСИЗ ҲАМ ОТАЛИКНИ БЕЛГИЛАШ МУМКИНМИ?

— Қизимнинг турмуши бўлмади. 3,5 ёшли неварам бор. Туғилганидан бери бизникида яшайди. Унга алимент ундириш учун фуқаролик судига мурожаат қилгандим, рад этишди. Сабаби қизим куёвим билан расман «ЗАГС»дан ўтмаганди. «Куёвингизни олиб келинг. Оталикни белгилаймиз», дейишди. Куёвим эса турли баҳоналар билан келмаяпти. Унинг иштирокисиз оталикни белгилаб, алимент ундирсак бўладими? Ўзи оталикни белгилаш тартиби қандай амалга оширилади?

Исми сир тутилди

Рустам ТАНГАБАЕВ, Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси:


— Оталикни белгилаш агар ота ва она ўртасида оталик юзасидан низо бўлмаса, ФІДЁ бўлимлари орқали амалга оширилади. Агар низо мавжуд бўлса, оталик суд тартибида белгиланади.

 

Оила кодексининг 61-моддасига кўра, боланинг онаси билан никоҳда бўлмаган шахснинг оталиги ўзини боланинг отаси деб тан олган шахс ва онанинг фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органига биргаликда топширган аризасига биноан белгиланади.


Оталикни суд тартибида белгилаш ота-онадан бирининг ёки боланинг васийси (ҳомийси)нинг, ёхуд бола кимнинг қарамоғида бўлса, шу шахснинг аризасига, шунингдек, бола вояга етганидан кейин унинг ўзи берган аризага мувофиқ амалга оширилади.


Оталикни белгилаётганда суд боланинг онаси бола туғилишига қадар жавобгар билан бирга яшаганлиги ва умумий рўзғор юритганлиги ёки улар болани биргаликда тарбиялаганликлари, ёхуд таъминлаб турганликларини ёки жавобгарнинг оталикни тан олганлигини аниқ тасдиқловчи бошқа далилларни эътиборга олади.


Оталикни белгилаш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори қонуний кучга киргандан кейин суд шу қарор нусхасини бола туғилганлиги рўйхатга олинган жойдаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органига юборади.


Агар она фарзандига ўзининг отасининг фамилиясини берса, унда оталик белгиланган ҳисобланади ва туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзувида ота графасида ёзилган шахс ота сифатида қабул қилинади. Бундай ҳолда биологик отага нисбатан оталикни белгилаш мумкин бўлмайди.

 

Ота деб белгиланган шахс суд тартибида оталикка эътироз билдириб, далолатнома ёзувидаги оталик графаси бекор қилгандан сўнг биологик отага нисбатан оталик белгиланиши мумкин бўлади.


Суд тақдим этилган далиллар мажмуи жавобгарнинг оталигини белгилаш учун етарли эмас, деган хулосага келса, ҳақиқатни аниқлаш ва хатоликка йўл қўймаслик мақсадида ўз ташаббуси билан ёхуд томонларнинг талаби асосида тегишли суд-тиббиёт одам ДНКси бўйича суд-биологик эспертизалари ўтказиши мумкин. Шу билан бирга, тарафларнинг бир жойда истиқомат қилиши ва биргаликда хўжалик юритиши, ўзаро ғамхўрлик қилиши ва биргаликда яшаш учун мол-мулклар харид қилганлик ҳолатларини тасдиқловчи етарли далиллар мавжуд бўлса-да, боланинг отаси, айнан шу жавобгар эканлиги тўла ва сўзсиз тасдиқланганлиги ҳақида янглиш ва барвақт хулосага келишнинг олдини олиш борасида тайинланиши мумкин.


Тарафларга экспертиза ўтказиш билан боғлиқ бўлган суд харажатлари даъво қаноатлантирилганда жавобгардан, рад этилганда эса даъвогарнинг ҳисобидан ундирилиши лозимлигини тушунтиради.


Амалиётда одам ДНК экспертизаси қўп ҳолларда жавобгар тараф даъвони (оталигини) тан олмаганда суд томонидан тайинланади.
Оталик белгиланмаган тақдирда, агар ота-она қонуний ниқоҳдан ўтмаган бўлсалар, боланинг фойдасига унинг вояга етгунига қадар алимент ундирилмайди.


Фақатгина агар қонуний никоҳ мавжуд бўлса-ю, оталик белгиланмаган бўлса, она ўзининг таъминоти учун фарзанди уч ёшга тўлгунига қадар қатъий суммада алимент олиш ҳуқуқига эга.
Оталик белгиланмаган бўлса, (потенциал) отадан алимент ундириш қонунда белгиланмаган.


Қонуний никоҳдан ўтмасдан яшаш қонунда тақиқланмаган. Лекин шаърий никоҳ асосида яшаган эр ёки хотиннинг ҳуқуқ ва мажбуриятларига оид низо юзага келганда муаммо туғилади. Мисол учун, асосан, турмуш даврида олинган мулкни бўлишда, ёрдамга муҳтож, меҳнатга лаёқатсиз эр ёки хотин ёрдам беришга қодир бўлган эр ёки хотиндан суд тартибида таъминот (алимент) олишда. Бундай ҳолларда суд тартибида ушбу ҳуқуқларни тиклаш имкони бўлмайди.

Skip to content