Матбуот хизмати – 26 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

КЕТИБ ҚОЛГАН КЕЛИННИНГ УЛУШ ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚҚИ БОРМИ?

— Укам ўтган йили вафот этган. Хотини билан сира чиқишмасди, ўлимидан икки йил олдини келинимиз қизлик уйига кетиб қолган эди. Яқинда ота-онамнинг олдига келиб, “уйда 50 фоиз улушим бор, ажратиб берасизлар”, дея талаб қўйибди. Икки йил йўқ бўлиб кетиб, энди улуш талаб қилиши тўғрими? Укам ҳаётлигида ҳам на эрини ва на ота-онамнинг ҳизматини қилмаган?
Исми сир тутилди

Абдуқодир Ражабов, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

— Авваламбор, ушбу ҳолатда сиз уйнинг ҳуқуқий мақомини аниқлаб олишингиз лозим бўлади. Агарда мазкур уй-жой укангиз ва унинг турмуш ўртоғи томонидан уларнинг қонуний никоҳда бўлган даврида олинган бўлса, унда Оила кодексининг 23-моддасига асосан, эр-хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

Шунингдек, мазкур кодекснинг 28-моддаси 1-қисмига кўра, эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда ҳамда уларнинг шу мол-мулкдаги улушларини аниқлашда, агар эр ва хотин ўртасидаги никоҳ шартномасида бошқача ҳол назарда тутилмаган бўлса, эр ва хотиннинг улушлари тенг ҳисобланиши сабабли мазкур уй-жой уларнинг умумий мулки деб топилиши мумкин.

Бироқ, укангиз ва унинг турмуш ўртоғи қонуний никоҳдан ажрашмаган бўлса, марҳум укангизнинг мерос мулкига нисбатан Фуқаролик кодексининг 1114-моддасига асосан, умумий биргаликдаги мулк иштирокчисининг ўлими умумий мол-мулкка бўлган ҳуқуқдаги унинг улушини аниқлаш ва ушбу Кодекснинг 226-моддасида белгиланган тартибда умумий мол-мулкни тақсимлаш ёхуд ундан вафот этган иштирокчининг улушини ажратиш учун асос бўлади. Бу ҳолда мерос вафот этган иштирокчининг улушига тўғри келадиган умумий мол-мулкка нисбатан очилади, мол-мулкни натура ҳолида тақсимлашнинг имкони бўлмаганида эса бундай улушнинг қийматига нисбатан очилади.

Умумий биргаликдаги мулк иштирокчиси умумий мол-мулкка бўлган ҳуқуқдаги ўз улушини васият қилишга ҳақлидир, бу улуш унинг вафотидан кейин ушбу модданинг биринчи қисмига мувофиқ аниқланади.

Бундан ташқари, низоли уй-жой марҳум укангиз ва келинингизга тегишли бўлмаса, у ҳолда Фуқаролик кодексининг 164-моддасига кўра, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборат.

Уй-жой кодексининг 52-моддасига мувофиқ, фуқароларни белгиланган муддатдан ортиқ бўлмаган оқибатида турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини олти ой давомида сақлаб турилади. Мазкур Кодекснинг 54-моддасига кўра, фуқароларни белгиланган муддатдан ортиқ бўлмаганлари оқибатида муниципал, идоравий уй-жой ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ижарага берувчининг ёки ушбу турар жойда яшаб қолган бошқа доимий фойдаланувчиларнинг даъво аризасига биноан суд тартибида амалга оширилиши талабига мувофиқ келинингизни уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ҳақидаги фуқаролик ишлари бўйича судга даъво ариза билан мурожаат қилишингиз мумкинлиги маълум қилинади.

ҲАМ КРЕДИТ, ҲАМ АЛИМЕНТ ТЎЛАШДА МАОШ ҚАНДАЙ БЎЛИНАДИ?

— Укам боласига алимент тўлайди. Бўйнида кредит қарзи ҳам турибди. Бундай вазиятда иккисини ҳам тўлаш учун маош қандай бўлинади? Айтишича, алимент тўлаётгани учун кредит қарзини тўлашга маблағи етмаётган экан ёки судга кредит ҳужжатларини тақдим этиши керакми?
Исми сир тутилди

Олимжон Кариев, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:

— Қонун хужжатларига кўра, алимент ва кредит мажбуриятлари бир биридан фарқ қилади. Дастлаб алимент мажбуриятларига тўхталиб ўтиш лозим бўлади.
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ, ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбур эканлиги, ота-онанинг вояга етмаган болаларига, шунингдек, вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериши шартлиги белгиланган.

Оила кодексининг 99-моддасига асосан, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади.
Алимент тўлаш ҳақидаги суд қарорларини ижросини таъминлаш қонун билан Мажбурий ижро бюроси зиммасига юклатилган.

Эътиборлиси, алимент мажбуриятларини бажармаганлик учун қонун билан жавобгарлик белгиланган. Жумладан, Оила кодексининг 116-моддасига асосан вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.

Алимент тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.

Қайд этилган Кодекснинг 105-моддаси талабларига кўра, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногиронлиги бўлган шахс бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.

Бунда алимент тўловчининг кредити борлиги фарзандига тўлаётган алимент миқдорини камайтиришга асос бўлиши назарда тутилмаган.
Ўз навбатида, кредит мажбуриятлари тарафлар ўртасида уларнинг ихтиёрий розилигига асосан тузилган кредит шартномасидан келиб чиқади.

Фуқаролик кодексининг 354-моддасига асосан фуқаролар ва юридик шахслар шартнома тузишда эркиндирлар. Шартнома тузишга мажбур қилишга йўл қўйилмайди, шартнома тузиш бурчи ушбу Кодексда, бошқа қонунда ёки олинган мажбуриятда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Бундан кўринадики, кредит шартномасини шахс ўз ихтиёри билан имзолайди ва ушбу шартнома бўйича мажбуриятларни ўз розилиги билан қабул қилади.

Шундан келиб чиқиб кредит тўловлари бўйича мажбуриятларни бажариш алимент тўловчи шахс учун қийнчилик туғдирадиган бўлса, кредит шартномасига тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритишни сўраб кредит берувчига мурожаат қилиши ёки шартномани бекор қилиш ҳақида судга даъво киритиши лозим бўлади.

АЁЛ ФАРЗАНДЛАРИНИНГ РОЗИЛИГИСИЗ ЭРИНИНГ НОМИДА БЎЛГАН ЕРНИ СОТИШ ҲУҚУҚИГА ЭГАМИ?

— Отамнинг номида 12 сотих ер бор эди. Шу ер учун 15 йил давомида хорижда ишлаб пул юборганман. Отам “ер сеники”, деган, бироқ ёзма равишда расмийлаштирилмаган. Отам ўтган йил ёзда вафот этди. Онам эса ўша ерни қўшнимизга сотиб юборибди, у бўлса иморат кўтарган. Онам сотилган ердан бошқа 6 сотих ерни менга беришини айтган, бироқ бу ҳам оғзаки гап, расмийлаштириб беришга кўнмаяпти. Онам фарзандларининг розилигисиз отамнинг номида бўлган ерни сотиш ҳуқуқига эгами? Хориждан Тошкентга қайтиб бориб, сотилган 12 сотих ерни қайтариб олиш имкониятим борми?
Исми сир тутилди

Гули Шукурлаева, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди раис ўринбосари:

— Биринчи навбатда отангиздан қолган мерос мулк қачон ва нимага асосан тегишли бўлганлигини аниқлаш лозим. Агар низоли мулк ота-онангизни никоҳ даврида олинган бўлса, ушбу мулк Оила кодексининг 23-моддасига асосан уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади ва отангизни вафотидан сўнг ушбу мулкнинг ½ қисмига мерос очилади.

Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига асосан cиз мерос қолдирувчининг, яъни отангизни боласи бўлганлигингиз сабабли, бошқа фарзандлари, хотини ва ота-онаси қаторида тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эгасиз.

Агар ҳақиқатдан ҳам мерос очилган вақтда низоли мулк отангизга тегишли бўлган бўлса, хаёт вақтида ушбу мулк тасарруф қилинмаган, васият бўйича бирор бир шахсга қолдирилмаган бўлса, ва отангизни вафотидан сўнг cиз меросхўрлар қаторига киритилмасдан, бошқа меросхўрлар томонидан мерос қабул қилинган бўлса, Фуқаролик процессуал кодексининг 189-192-моддаларига риоя қилган ҳолда тегишли даъво аризаси билан судга ўз ҳуқуқларингизни тиклаш масаласида мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.

Оғзаки ваъдалар асосида олган мажбуриятларни маълум бир шахсни зиммасига юклаш амалдаги қонунчиликда назарда тутилмаган. Бундай ҳолатда фақатгина одамнинг инсонийлиги, масъулияти ва ўзаро муносабатлар асосида вужудга келган низони ҳал қилиш мумкин.

БИР УЙДА ЯШАБ ҲАМ АЛИМЕНТ УНДИРИШ МУМКИНМИ?

— Ўтган йили келиним ажрашишга ариза берган. Лекин иккита боласи билан ҳали ҳам келин бўлиб тушган ҳовлисида яшаяпти. Кимдир ўргатганми билмайман, укам билан бир уйда яшаб туриб алиментга берди. Аксига олиб укамни иши юришмай, алиментдан қарз бўлиб қолди. Ўтган ҳафта эса қарзи кўпайиб кетгани учун 15 суткага қамаб қўйишди. Бир уйда бирга яшаб туриб шундай ишларни қилиш мумкинми? Укам энди қамалган ҳисобланадими?
Исми сир тутилди

Ахрор Сулаймонов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Амалдаги Оила қонунчилигига асосан, (Оила кодекси 96-97-моддалари) ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир. Шундай экан, эр ёки хотин бир уйда яшашидан қатъий назар, вояга етмаган боланинг манфаатини ҳисобга олиб, алимент тўлаш мажбуриятидан озод қилинмайди.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-5-моддасига кўра, вояга етган шахсларнинг меҳнатга лаёқатсиз ва моддий ёрдамга муҳтож бўлган ота-онани ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаши, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, — ўн беш сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки ушбу Кодексга мувофиқ маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Ушбу ҳолатда, укангиз маъмурий жазо чораси қўлланилган шахс ҳисобланиб, жиноий жавобгарликка тортилган ҳисобланмайди.

Бироқ, агар кейинчалик ҳам укангиз алимент мажбуриятини бажармай, суднинг қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаса, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, у ҳолда у Жиноят кодексининг 122-моддасида назарда тутилган жиноий жавобгарликка тортилиши, яъни икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши мумкин.

СОВҒА ҚИЛИНГАН МУЛК ҲАМ ТЕНГ БЎЛИНАДИМИ?

— Эрим билан расман ажрашиш учун судга ариза бергандим. Иш ҳали охирига етгани йўқ. 2019 йил отам менга машина совға қилганди, ўзимни номимга расмийлаштирилган. Эрим судда мол-мулкни бўлишни талаб қилиб, машинамни ҳам рўйхатга киритибди. Ахир бу менга совға қилинган мулк-ку, у ҳам тенг бўлинадими?
Исми сир тутилди

Рустам Норхўжаев, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига (эр ва хотиннинг умумий мол-мулкига) эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар, улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.

Шунингдек, мазкур Кодекснинг 25-моддасида эр ва хотиннинг никоҳга қадар ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа бепул битимлар асосида олган мол-мулки улардан ҳар бирининг ўз мулки ҳисобланиши белгилаб қўйилган.

Саволингизда автомашинани отангиз томонидан совға қилинганлигини кўрсатиб ўтгансиз. Агар автомашина cизга совға сифатида ҳадя шартномасига асосан расмийлаштирилиб берилган бўлса, бу cизнинг ўз мулкингиз ҳисобланади.
Агарда автомашина олди-сотди шартномасига асосан расмийлаштириб берилган бўлса, у ҳолда автомашина эр-хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулки ҳисобланади.

Оила кодексининг 27-моддасининг 5-қисмига кўра, оилавий муносабатлар тугатилганда, суд эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши мумкин.
Агар автомашина cизга олди-сотди шартномасига асосан расмийлаштирилиб, берилган бўлиб, cиз автомашинани оилавий муносабатларингиз тугатилган вақтда олинганлиги исботлаб бера олсангиз, суд автомашинани ўзингизни мулкингиз деб топиши мумкин.

ЖИБ ЮНУСОБОД ТУМАН СУДИ ТОМОНИДАН МАЪРИФИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАДБИР ЎТКАЗИЛДИ

Жамоат хавфсизлиги университетида жиноят ишлари бўйича Юнусобод туман суди судьялари иштирокида маърифий-ҳуқуқий тадбир ўтказилди

Тадбирда судьялар томонидан университетнинг шахсий таркибига янгиланаётган Конституциямизнинг мазмун-моҳияти, хусусан Конституцияда суд ҳокимиятининг мустақиллигини таъминлашга, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилишга қаратилган ўзгаришлар ҳақида батафсил маълумот берилиб, берилган барча саволларга атрофлича жавоб берилди.

САЙЁР ҚАБУЛ: ФУҚАРОЛАРНИНГ ВАҚТИ ВА НАҚДИ ТЕЖАЛЯПТИ

Фуқароларни қийнаб келаётган муаммоларни жойларга чиққан ҳолда аниқлаб, ижобий ҳал этиш, керакли ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш, ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликни олдини олиш мақсадида Тошкент шаҳар суди раиси томонидан мунтазам равишда сайёр қабуллар ўтказилиши анъанага айланган.

Судьяларнинг “Менинг маҳаллам – менинг судьям” шиори остида бундай фаол ва очиқ мулоқотлар олиб бориши фуқаролар учун айни муддао бўляпти. Боиси улар ўзларини қийнаётган масалаларга ечим топиш учун қаерга ва қандай тартибда мурожаат қилишни билмай ортиқча оворагарчиликларга дуч келишади. Очиқ мулоқотлар эса фуқароларнинг нақди ва вақтини тежаяпти.

Таъкидлаш жоиз, жорий йил бошидан буён Юнусобод, Яшнобод туманларида ана шундай сайёр қабуллар ўтказилди.

Мирзо Улуғбек туманидаги “Катта Қорасув” маҳалла фуқаролар йиғинида бўлиб ўтган сайёр қабулда ҳам ҳуқуқий жиҳатдан кўмакка муҳтож бўлган фуқароларнинг мурожаатларига қулоқ тутилди.

Сайёр қабулда Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжақулов, Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси Улуғбек Алмамедов, Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари – жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати раиси Акбарали Турабов, Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари – иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати раиси Ибрагим Алимов, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси Рустам Тангабоев, жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман суди раиси Шуҳрат Бакаев ҳамда туман, туманлараро судларининг судьялари томонидан жами 71 нафар фуқаро қабул қилинди.

Қабул қилинган фуқароларнинг 22 нафари жиноят ишлари бўйича, 31 нафари фуқаролик ишлар бўйича, 4 нафари маъмурий ишлар бўйича, 4 нафари иқтисодий ишлар бўйича судларга мурожаат қилди. Шундан 51 нафар фуқаронинг оғзаки мурожаати, 20 нафар фуқаронинг ёзма мурожаати қабул қилинди. Жами 51 та мурожаатдан 33 таси бўйича ҳуқуқий тушунтиришлар берилди, 18 та мурожаат жойида ижобий ҳал этилиб, мурожатлар қаноатлантирилди.

— Ички ишлар органлари томонидан туман судига киритган тақдимномалар кўриб чиқилиб, қаноатлантирилди. Аниқроғи, жиноят кўчасига кириб, ҳозирда жазо ўтаётган 18 нафар шахс жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман суди томонидан жазони ўташдан муддатидан олдин шартли равишда озод қилинди. Бунда маҳкумларнинг жазони ўташда ўрнатилган тартиб-қоида талабларини бажарганлиги, меҳнатга ҳалол муносабатда бўлганлиги, яшаш ва иш жойидан ижобий тавсифлангани ва энг муҳими тузалиш йўлига ўтганлиги инобатга олинди. Мақсад – жазолаш эмас, тарбиялаш, – дейди жиноят ишлари бўйича М.Улуғбек туман суди раиси Шуҳрат Бакаев.

Сайёр қабулга келган фуқароларнинг кўпчилиги яқинларининг судланганлиги ҳолати билан боғлиқ саволлар беради, яъни, судланганлиги келажакда тамға бўлиб қоладими, уни қандай олиб ташлаш мумкин, дея ҳуқуқий маслаҳат сўрашади. Шу ва фуқароларни қизиқтирган бошқа саволларга Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжақулов жавоб берди. Янги таҳрирдаги Конституцияда жамиятимиздаги ўзининг ечимини кутиб турган кўпгина масалалар тартибга солинаётгани, улар қаторида судланганлик ҳолатининг оқибатлари билан боғлиқ қоидалар ҳам борлигини таъкидлади.

— Хусусан, янги таҳрирдаги Конституция 28-моддасининг еттинчи қисмида шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги мустаҳкамлаб қўйилмоқда. Мазкур норма судланганлик ҳолати билан боғлиқ юқорида санаб ўтилган салбий ҳолатларга чек қўйилишига хизмат қилиши билан бирга, шу каби кўплаб долзарб муаммолар ечимининг тўғридан-тўғри амал қилувчи норма сифатида белгиланиши янги таҳрирдаги Конституция бевосита фуқароларимиз томонидан келиб тушган таклифлар асосида ишлаб чиқилганини яна бир бор тасдиқлайди, – деди Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжақулов.

ТОШКЕНТДА ЎЗ ОНАСИНИ ЎЛДИРИБ, ЕРТЎЛАГА КЎМИБ ҚЎЙГАН ЎҒИЛГА СУД ҲУКМИ ЎҚИЛДИ

Она ўзининг бир парчасини вужудида тўққиз ой кўтариб юрар экан, келажакка бўлган бир олам орзулар билан фарзандини дунёга келтиради. Ўзи эришолмаган марраларга фарзанди етишиши учун борини беради. Кун келиб, ўз дилбанди қўлидан ўлим топиши эса етти ухлаб тушига ҳам кирмаса керак…

Яна бир баҳорга етганига шукр қилиб уйқуга ётган она янги тонгни кўролмаслигини билмасди. Ярим тун! Шу кеча яширилган «сир» эса кишини ларзага солмай қўймайди. Айни шу тунда ўғил ўз онасини ўлдиришга қасд қилганди. Бир муддат аввал эса ўғил онасини бегона эркакдан рашк қилиши оқибатида ўзаро келишмовчилик юзага келган. Натижада ўтмас жисм билан онасининг бош қисмига бир неча марта уриб, қўлида бўлган ошхона пичоғи билан унинг ўнг томон бўйин орқа юзасини санчиб-кесиб, қасддан ўлдирган.

Суд мажлисида жабрланувчининг қонуний вакили тариқасида сўроқ қилинган маҳалла раисининг баён қилишича, кўп қаватли уйдаги хонадонда марҳума ва ўғли истиқомат қилишган.

— Судланувчи ақли заифлиги сабабли, ўзини ноодатий равишда тутиб келган. Шу боис маҳаллада ёки уйда турли номақбул ишларни қилиб қўймаслиги учун бир неча марта ўғлини руҳий даволаш муассасасига жойлаштириш тўғрисида айтганимда, «ўғлим якка, уни жамиятдан ажратмасликка ҳаракат қиламан», деганди. Бироқ бу оила нотинч ёки муаммоли оилалар туркумига кирмаган. Оила ўзига тўқ яшаган. Бир неча марта судланувчини ишга жойлаштирилган. Бироқ судланувчи келажаги учун пойдевор қилишга ҳаракат қилмай, ишламаслигини маълум қилган. Онаси эса уни ўзи боқишини айтган. Бир неча ой аввал марҳума ва ўғли ўзаро жанжаллашиб қолишганди. Улар подъездда жанжаллашишаётганда маҳалла фаоллари ва маҳалла нозири уларга тушунтириш беришимизга қарамасдан, ҳаттоки маҳалла нозирининг талабларига бўйсунишмаган. Жанжал сабаби эса судланувчи онасининг ҳаётига аралашиб, эркак киши билан учрашгани учун уни қизғанган ва уришган. Улар маъмурий ҳуқуқбузарлик содир қилганлиги боис жавобгар ҳам қилинган. Бироқ судланувчи юриш-туришини тўғриламаган. Маҳалла фаоллари ва нозир билан маслаҳатлашиб, ўша вақтда руҳий даволаш мақсадида психиатрик наряд чақирилиб, даволашга жўнатилган. Орадан 40 кун ўтгач, судланувчи даволанишдан чиққан, лекин номақбул ҳаракатлари йўқолмаган. Воқеа содир бўлган куни бир фуқаро судланувчининг тунги соат 02:30 ларда уйнинг ертўласида фонарь билан юрганини кўрган экан, – деди қонуний вакил.

Гап шундаки, ўғил содир этган жиноятини яшириш мақсадида онасининг жасадини ўзи яшаб келаётган хонадоннинг ертўласига кўмиб қўйган. У жинояти фош бўлишидан қўрқиб, профилактика инспекторига онасини қидириб топишда ёрдам сўраб мурожаат қилади. Унинг мурожаатига асосан тезкор қидирув ходимлари томонидан аёлнинг яшаш хонадони ертўласи кўздан кечирилганда жасад қотиллик аломатлари билан топилган.

Суд тиббиёт экспертизасининг хулосасига кўра, аёлнинг ўлими бош мия ёпиқ жароҳати фонида, бўйин қон томирлари ва юмшоқ тўқималарининг шикастланишига олиб келган ва бўйин орқа юзаси ўнг томонлама кесилган яраси оқибатида келиб чиққан ташқи қон йўқотишдан юз берганлиги аниқланган.

Суд психотрик экспертизасининг хулосасига кўра эса судланувчи руҳий соғлом деб топилган.

«БИР АМАЛЛАБ ЕРТЎЛАГА СУДРАБ ОЛИБ ТУШДИМ»

Судда судланувчи ўғил айбига тўлиқ иқрорлик билдирди.

— Ўша тунда онам ухлашимни, эртаси куни эрталабдан бозорга тушишимизни айтди. Ярим тунда уйғониб кетдим, соат 02:00 эди. Онам менга идишда сув олиб келди ва «ичиб ол», деди. Косадаги сувни ичиб, ухлаб қолдим. 20 дақиқа ўтгач яна уйғондим. Ўша вақт онам мени ураётганини англадим. Бу ҳолат уйнинг меҳмонхонасида содир бўлди. Онам балкондан темирдан ясалган идишни олиб келиб, тизза ва оёқларимга урди ва ошхона пичоғини кўтариб келди, менга тиқмоқчи бўлди. Пичоқ ушлаган қўлидан ушлаб, ошхонага қамаб қўйдим. У ердан чиқиб, пичоқ билан ташланмоқчи бўлди. Ўша вақт қўлидан ушлаб олдим ва онамни ўлдириш мақсадида пичоқни унинг бўйин қисмига тиқдим. Шу пайт онам йиқилиб, пешонаси билан деворга урилди. Ерга йиқилди, боши пастга қараган ҳолда ётарди. Унинг бошини орқа қисмидан ушлаб турдим, бўйин қисмидан қон кета бошлади. Онам қўлимдан чиқмоқчи бўлди, мен эса бошини ерга қаратиб бир неча марта урдим ва жони узилганини сездим. Бу воқеа ошхонада содир бўлди. Жасадни уйдан йўқотиш мақсадида кўтаришга ҳаракат қилдим. Вазни оғирлиги сабабли кўтаришга қийналдим. Кўтаришга қулай бўлиши учун қўл-оёқларини ертўладан олиб чиққан эски латта бўлаги билан боғладим ва судрашга қарор қилдим. Уйдан ташқарига чиқиб ён атрофни кўздан кечирдим. Ҳеч ким йўқлигига амин бўлгач, ертўлага мурдани кўмиш мақсадида чуқур қазиб тайёрладим. Қўлларидан тортиб, подъездга олиб чиқдим, мурдани бир амаллаб ертўлага судраб олиб тушдим. Тайёрлаб қўйилган ертўла ичидаги чуқурга кўмиб ташладим. Ҳеч ким билмаслиги учун устини ёпиб қўйдим. Ошхонадаги қон изларини йўқотиш мақсадида кўрпача, палас, хонтахта ва стулдаги қон доғларини нам латта билан тозаладим. Латта ва устимдаги кийимларни ечиб, уларни ювдим. Қон доғлари бўлган пакетларни ҳам мусор идишга ташлаб юбордим. Орадан 2-3 кун вақт ўтгандан сўнг Ички ишлар органи ходимларига бориб, «онам йўқолиб қолди», дедим, аммо ўлдирганимни гапирмадим. Улар томонидан яшаш хонадонимнинг ертўласи кўздан кечирилганда, онамнинг жасади қотиллик аломатлари билан топилди ва айбимни тан олдим, – дейди қилмишидан пушаймонлигини баён қилган судланувчи.

Абдулла Абдулхаев, жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман суди судьяси:
— Судланувчи Жиноят кодексининг 97-моддаси (қасддан одам ўлдириш) 1-қисми билан айбдор деб топилди ва 10 йил муддатга озодликдан маҳрум қилинди.

Садоқат АЛЛАБЕРГАНОВА,

Тошкент шаҳар суди матбуот котиби

ЖИБ МИРЗО УЛУҒБЕК ТУМАН СУДИНИНГ СУДЬЯЛАРИ ОЧИҚ МУЛОҚОТ ЎТКАЗДИ

Жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман судининг судьялари “Оққўрғон” МФЙда “Янги Ўзбекистон – ҳуқуқий демократик давлат: инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш конституциявий ислоҳотларнинг муҳим устувор йўналиши” мавзусида нуронийлар, маҳалла фаоллари ва ёшлар иштирокида очиқ мулоқот ўтказди.

Тадбир давомида мамлакатимизда олиб борилаётган конституциявий ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти, хусусан, фуқароларимиз бирон бир суриштирув, тергов органларига олиб келинганда, унинг ҳуқуқи, шунингдек, ушлаб турилиши асослари, нега давлат органига келтирилгани ҳақидаги ҳуқуқлари тушунтирилиши асосий қонуда ўз ифодасини топаётгани яъни, айбсизлик презумцияси нормаси янада ислоҳ этилиб, Конституциямизнинг амалдаги 26-моддасида, шахснинг иши судда кўриб чиқилиб, унинг айби аниқланмагунча у айбдор ҳисобланган бўлса, эндиликда суднинг қонуний кучга кирган ҳукми билан аниқланмагунча у айбсиз ҳисобланиши мустаҳкамланаётгани халқчил тилда тушунтирилди.

Шахсга нисбатан тергов органлари томонидан ҳар қандай ғайриқонуний ҳаракатлар ҳамда тақиқланган усуллар қўлланилишининг олдини олишни кафолатлаш мақсадида янгиланаётган Конституциямизнинг 27-моддасига киритилаётган – “шахсни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шарт”, деган жумлалар билан тўлдирилаётгани, илк маротаба ёзишмалар, телефон орқали сўзлашувлар, почта, электрон хабарлар ва бошқа хабарларни сир сақлаш ҳуқуқи фақат суднинг қарорига асосан чекланиши мумкинлиги белгиланаётгани, ҳозирда бу борада прокурорга тегишли бўлган айрим ваколатларнинг судларга ўтказилиши шахс дахлсизлиги ва конституциявий ҳуқуқларини таъминлашга хизмат қилиши таъкидланди.

Қизғин мулоҳазаларга бой ўтган тадбирда маҳалла фаоллари ва ёшлар ҳам ўз фикр-мулоҳазаларини билдирди.

“СУД ОРҚАЛИ БОЛАЛАРИМНИ ТАРБИЯМГА ОЛСАМ БЎЛАДИМИ?”

— Хотиним билан расман ажрашмаганмиз. Икки йилдан бери бирга яшамаймиз. Икки нафар болага алимент тўлайман. Яқинда хотиним Россияга ишлагани кетганини билдим. Болаларим қайнонамда қолган экан. Уларни ўз тарбиямга олишимга қайнонам қаршилик қиляпти. Қизининг қаерда эканини билмайди. Судга мурожаат қилиб, болаларни тарбиямга олсам бўладими?
Исми сир тутилди.

Аббос Сайдахмедов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Оила кодексига мувофиқ, ота ва она алоҳида яшаган ҳолда бола уларнинг ҳар бири билан кўришиш ҳуқуқига эга. Ота-она турли давлатларда яшагани тақдирда ҳам бола улар билан кўришиш ҳуқуқига эга.

Кодекснинг 75-моддаси 4 ва 5 қисмига кўра, болаларнинг таълим-тарбиясига тааллуқли барча масалалар болалар манфаатидан келиб чиққан ва уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ота-она томонидан ўзаро келишув асосида ҳал этилади. Агар ота-она ўртасида келишмовчиликлар мавжуд бўлса, улар (улардан бири) бу келишмовчиликларни ҳал қилиш учун васийлик ва ҳомийлик органига ёки судга мурожаат қилишга ҳақлидир.

Ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.

Шунингдек кодекснинг 73-моддасида ҳар бир ота ёки онага ўз болаларини тарбиялаш ҳуқуқига эга ва тарбиялаши шарт дейилган.
Ушбу мажбуриятни бажармаслик, қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.

Мурожаат мазмунига кўра, болаларнинг онаси уларни ўз онасига (бувисига) ташлаб чет давлатга кетиб қолган.
Қатъий равишда болани онаси уни ўз онасига ташлаб ишлаш учун чет давлатга кетса, у отаси тарбиясига ўтади деган қоида мавжуд эмас, чунки юқорида қайд этилгандек авваламбор суд болалар манфаатидан келиб чиқади.

Низо суд томонидан ҳал этилаётганда албатта Оила кодексининг талаблари ҳамда Олий суд Пленумининг “Болалар тарбияси билан боғлиқ низоларни кўриш бўйича суд амалиёти” тўғрисидаги қароридаги тушунтиришлардан келиб чиқилади.

Бунда ота ёки она бошқа шахсларга нисбатан болаларни тарбиялашда устун ҳуқуқга эга эканлиги ҳам эътиборга олинади.