Матбуот хизмати – 13 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

“УХЛАТИЛГАН” БОЖА

Ўзбек халқи ҳақида гап кетганда, бир-бирини қўллаб-қувватлаш, яхши-ёмон кунларида елкадош бўлиш, қоқилганда суяш, кечиримлилик сингари қадриятлар тилга олинади. Афсуски, ҳаётда баъзида бунинг акси ҳам бўлиб туради.

Т. С. нинг ишини туман прокуратураси тергов қилаётган эди. Шундай кунларнинг бирида унинг божаси Х. Қ. ҳол сўраб уйига боради. Ўзаро гап-сўзда божаси ва унинг ўғли агарда етказилган зарарни қопласа, қамоқдан чиқиши мумкинлигини билади.

– Агар зарарни қопласак, божангиз ва ўғлимни қамоқдан чиқаришар экан, – дея кўз ёш қилади Т. С.нинг аёли.

– Гап бундай, пулни менга беринг, ўзим бориб топшириб божамни олиб чиқаман, – ёлғон гапиради Х. Қ.

Хуллас, Т. С. нинг аёли 117 000 АҚШ долларини унинг қўлига тутқазади.

Аммо Х. Қ. пулни зарарни қоплаш учун эмас, ўзининг эҳтиёжи йўлида ишлатиб юборади. Шу орада божаси ва унинг ўғлига нисбатан қўзғатилган жиноят иши судда кўрилади. Ана шундан кейин Т. С. нинг аёли ундан нега пулни керакли жойга топширмаганлигини сўрайди. Х. Қ. эса ҳар хил баҳоналар билан алдайди. Тўғри, 37 000 АҚШ долларини божасининг аёлига қайтариб берган. Қолган 80 000 долларни фирибгарлик билан қўлга киритган. Эри ва ўғлига суднинг ҳукми чиққанлиги, жазо енгил бўлмаганлиги, устига устак Х. Қ. алдаганлиги боис аёл ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органга ариза билан мурожаат қилади. Шундан кейин Х. Қ. га нисбатан жиноят иш қўзғатилиб, қамоққа олиш эҳтиёт чораси қўлланилади.

– Айбимга иқрорман, – деди судда судланувчи Х. Қ. – Божамнинг аёлидан 117 000 АҚШ доллари олганим рост. Пулни бирор бир мансабдор шахсга ёки воситачига бермаганман. 80 000 долларни эса танишимга бериб юборган эдим. Етказилган зарарни тўлиқ қопладим. Қилмишимдан пушаймонман. Енгилроқ жазо беришингизни сўрайман.

Суд мажлисида жабрланувчи ва гувоҳлар сўроқ қилинди. Суд Х. Қ. га жазо тайинлашда унинг айбига тўлиқ иқрорлигини, оилавий ва моддий шароитини, қарамоғида уч нафар фарзанди борлигини эътиборга олди.

Х. Қ. суднинг ҳукми билан айбдор, деб топилиб, унга базавай ҳисоблаш миқдорининг 250 баравари миқдорида жарима жазоси тайинланди.

Шундай қилиб, божасини “ухлатган” божа ҳам судланди. Бу ҳолат бошқаларга ҳам сабоқ бўлиши керак.

Фаррух ЭРГАШЕВ,

жиноят ишлари бўйича

Яшнобод туман судининг судьяси,

Азимжон ҲАКИМОВ,

Судьялар олий мактаби тингловчиси

МЕРОС ҚОЛГАН УЙНИ СОТИШ УЧУН ЭРДАН РОЗИЛИК СЎРАШ КЕРАКМИ?

— Маълум сабабларга кўра яшаб турган ҳовлимизнинг бир қисмини сотмоқчиман. Уй отамдан менга мерос қолган. Эрим «прописка» қилинмаган. Лекин шундай бўлса-да, нотариусда эримни розилиги сўралиши мумкинми?
Исми сир тутилди

Анвар Хамраев, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

Мазкур кодекснинг 25-моддасида эр ва хотиннинг никоҳга қадар ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа бепул битимлар асосида олган мол-мулки улардан ҳар бирининг ўз мулки ҳисобланади.

Никоҳ давомида эр-хотиннинг умумий мулки ёки улардан ҳар бирининг мол-мулки ёхуд эр ва хотиндан бирининг меҳнати ҳисобига мол-мулкнинг қиймати анча ошишига олиб келган маблағлар (капитал таъмирлаш, қайта қуриш, қайта жиҳозлаш ва бошқалар) қўшилгани аниқланса, эр ёки хотиндан ҳар бирининг мол-мулки уларнинг биргаликдаги мулки деб топилиши мумкин.

Эр ва хотин қонуний турмуш қурганидан кейин биргаликда орттирган мол-мулкига тенг улушда ҳақдор бўлади. Уларнинг умумий никоҳ давомида орттирган биргаликдаги мол-мулки бўлмаса, мулк улардан бири томонидан тасарруф этилганда иккинчисининг розилиги олинмайди.

Шу ўринда қайси ҳолатларда эр ёки хотиннинг розилиги керак эмаслигига ойдинлик киритиб ўтсак:

мулк никоҳдан олдин сотиб олинган бўлса; эр ёки хотин мулкни ҳадя тариқасида олган бўлса;

мулки эр ёки хотинга мерос бўлиб ўтган бўлса;

эр ёки хотинга хонадон хусусийлаштирилиши натижасида тегишли бўлган бўлса;

никоҳ шартномаси асосида мулк фақат бир кишига тегишли экани ёзилган бўлса.

Бундай ҳолатда, отангиздан сизга мерос бўлиб қолган уйга эрингиз томонидан мол-мулкнинг қиймати анча ошишига олиб келадиган маблағ қўшилганлиги аниқланмаса, уй сизнинг ўз мулкингиз ҳисобланиб, олди-сотди шартномасининг нотариал тасдиқланишида унинг розилиги талаб қилинмайди.

ФИРИБГАРЛИКНИ КАСБ ҚИЛГАН ШАХС ҚАМАЛДИ

Таҳлиллар сўнгги йилларда фуқаролар ўртасида фирибгарлик ҳолатлари кўпайганини кўрсатмоқда. Аслида бировни алдаш гуноҳ. Қонун нуқтаи назаридан қараганда эса жиноят ҳисобланади. Яқинда судда шундай иш кўриб чиқилди.

Эндигина 30 ёшга кирган Ж. Тўраев фирибгарликни “касб” қилди. У ўзини тадбиркор деб кўрсатиб, одамларни чув туширишни одат қилди. Суднинг ҳукми билан унга бир неча марта синов муддати берилган. Сўнг эса озодликдан маҳрум этилган бўлса-да, бундан тегишли хулоса чиқармади. Ж. Тўраев ўтган йилнинг 15 февралида Яккасарой туманида жойлашган кафеларнинг бирида фуқаро Б. Халиловга “Спарк” русумли автомашинани бўлиб тўлаш шарти билан сотиб олиб беришни ваъда қилади. Бироқ у ваъдасини бажармаган. Пулларни эса ўзининг эҳтиёжига сарфлаб юборган.

Шу ўринда жабрланувчининг суддаги кўрсатмасини келтирсак: – Кафеда официант бўлиб ишлардим. 2022 йилнинг январь ойларида кафега бир мижоз келди. У билан

бир неча марта суҳбатлашдим. Ж. Тўраев ўзини машина олди-сотдиси билан шуғулланадиган тадбиркор сифатида таништирди. Февраль ойининг бошларида мен унга машина сотиб олиш учун пул йиғиб юрганимни айтдим. Шунда у “сизга ёрдам қиламан, хоҳласангиз “Спарк” олиб бераман”, дея 1 000 АҚШ доллари олди. Мени ишонтириш учун паспортимнинг нусхасига 1 000 АҚШ доллар олганлиги ҳақида тилхат ёзиб берди. Ўзаро келишувимизга биноан мен ҳар ойда 300 доллардан бериб туришим керак эди. Хуллас, 10 000 АҚШ доллари берганимдан кейин “Спарк”ни менинг номимга ўтказиб бериши керак эди. Бироқ у ваъдасини бажармади. “Бугун-эрта”, дея алдади. Орадан бироз вақт ўтиб, телефон аппаратини ҳам ўчириб қўйди. Шундан кейин пулларни қайтариб олиш мақсадида ички ишлар органларига ариза билан мурожаат қилдим. Бугунги кунда Ж. Тўраевнинг оила аъзолари томонидан моддий зарар қопланган. Шу сабабли Ж. Тўраевга нисбатан ҳеч қандай даъвойим йўқ.
Суд Ж. Тўраевга жазо белгилашда барча жиҳатларни эътиборга олди.

Унга Жиноят кодексининг тегишли моддаси тартибида Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Олмазор туман судининг 2022 йил 13 декабрдаги ҳукми билан тайинланган озодликдан маҳрум қилиш жазосининг ўталмай қолган қисмини қисман қўшиш йўли билан узил-кесил 9 йил 1 ой муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Алишер ЖАЛИЛОВ,

жиноят ишлари бўйича Яккасарой туман судининг раиси

ТОШКЕНТДАН ОЛМАОТАГА ИШЛАШ УЧУН КЕТГАН АЁЛ ИСТАНБУЛГА БОРИБ ҚОЛДИ. УНИ ТУРКИЯДА ФОҲИШАЛИК КУТАРДИ

“Хорижда иш бор, яхшигина даромад топасиз”, дейдиган “ҳожатбарор”ларнинг ваъдаларига ишониб қолманг. Йўқса, ўзингиз билмаган ҳолда одам савдоси қурбонига айланиб қолишингиз мумкин…

Оиласидан ажрашган аёл ҳам опаси ва бошқа шахслар билан олдиндан тил бириктириб, бир нечта аёлларни чув туширди. Улар бир гуруҳ бўлиб, белгиланган тартибни бузиб Ўзбекистон давлат чегарасидан олиб ўтиш, Туркия давлатига алдов йўллари билан олиб бориш, сўнг уларни шахсини тасдиқловчи ҳужжатларини тортиб олиш, фоҳишалик билан шуғуллантириш ва бунинг натижасида моддий даромад топишни мақсад қилади.

Жабрланувчини Қозоғистон Республикаси орқали Туркияга бориши ва у ерда фоҳишалик фаолияти билан шуғулланишини тўғрисидаги жиноий режасини унга маълум қилмасдан Қозоғистонда танишлари борлигини, у ерга бориб, иссиқхонада ишлашини ва яхшигина моддий даромад топиши мумкинлиги тўғрисида уни қизиқтиради. Шу йўл билан алдаб, унинг ишончига киради. Тошкент вилоятида жойлашган чегарага қадар кузатиб келиб, чегарадан ўтиши билан уни номаълум шахс кутиб олишини маълум қилиб, унга ўша шахснинг телефон рақамини беради. Жабрланувчи чегарадан ўтиб, Қозоғистон ҳудудига ўтганидан сўнг, судланувчининг жиноий шериги – номаълум шахс уни кутиб олиб, жабрланувчини “Чимкент-Истанбул” йўналиши бўйича ҳаракатланган самолётда Туркияга юборган. Жабрланувчи Истанбулга боради, уни номаълум шахс кутиб олиб, Истанбулдаги уйлардан бирига олиб боради. Унга тегишли бўлган фуқаролик паспортини тортиб олишади. Турли шахслар билан жинсий алоқа қилишга мажбурлаб, тўрт ой давомида фоҳишалик билан шуғуллантирган.

Судланувчи жиноий ҳаракатларини давом эттириб, яна икки нафар жабрланувчиларни Туркияга юбориб, у ерда фоҳишалик билан шуғуллантириб, моддий даромад топишни кўзлайди. Бу жиноий режа ҳақида жабрланувчиларга маълум қилмасдан, Туркияда бола парвариши, кекса ёшдаги қарияларга қараш ва бошқа шу турдаги ишлар учун юқори миқдорда ойлик иш ҳақи тўланишини айтишади. Уларни ҳам алдаб, ишончига кириб, “Чимкент-Истанбул” йўналиши бўйича ҳаракатланган самолётда Туркияга юборган. Уларнинг ҳам фуқаролик паспортларини олиб қўйиб, фоҳишалик қилишлари учун сотиб олганлигини маълум қилиб, бир ой давомида турли шахслар билан жинсий алоқа қилишга мажбурлашган. “Иш берувчи” ҳам танишига 8 000 АҚШ доллари эвазига қизлардан бирини сотиб юборган, янги “иш берувчи” ҳам жабрланувчини фоҳишалик билан шуғуллантирган.

— Менга аёл танишим қўнғироқ қилди, суҳбат давомида Истанбулда эканини, у ерга келганига 2 йил бўлганини, фоҳишалик ишлари билан шуғулланиб келаётганини маълум қилди. Туркияда аёл таниши борлигини, у аёл танишимдан фоҳишалик ишлари билан шуғулланишга бирор бир қиз топиб беришда танишлар топиб беришда ёрдам беришимни сўради. Туркиядаги аёл танишига рақамимни бериб қўйишини, агар қиз чиқиб қолса гаплашиб беришимни айтди. Орадан вақт ўтиб, бир аёл қўнғироқ қилди, суҳбат давомида фоҳишалик қилишга қизлар чиқиб қолса унга қўнғироқ қилишимни айтди. Унга қизиқиб кўришимни айтдим. Жабрланувчи танишим эди. У олдимга келиб, қийналганини айтиб, ёрдам беришимни сўради. Унга Туркиядаги аёлни телефон рақамини беришим мумкинлигини ва у аёл ёрдам бериши мумкинлиги айтдим, – дейди айбига қисман иқрорлик билдирган судланувчи.

“ҲЕЧ ҚАНДАЙ ДАЪВОИМ ЙЎҚ”

Иссиқхонада ишлашига ишонган жабрланувчи судда қуйидагиларни баён қилди…

— Судланувчи ва унинг опаси билан 2016 йилда танишиб қолганман. Улар билан суҳбатлашиб турган вақтимда, опаси менга Қозоғистон Республикаси Сарағач туманида иш борлигини, у ерда ишлаб яхши ойлик маоши топишим мумкинлигини айтди. Дастлаб унинг таклифига рози бўлмадим. Сабаби 3 ёшлик қизим бор эди. Ўша вақтда ҳеч қаерда ишламасдим. Судланувчи ва опаси билан телефон орқали ҳол-аҳвол сўраб гаплашиб турардик. Орадан бир неча кун ўтиб, холамнинг уйига иккаласи келишди, бироқ уларни чақирмагандим. Улар Қозоғистон Республикаси Сарағач туманида жойлашган иссиқхонада ишлаш таклифини ўйлаб кўрганимни сўрашди. У ерда ишлаб, бир хонали хонадон сотиб олишим мумкинлигини айтишди.

Ўша вақтда уйим бўлмагани сабабли, хусусан қишлоқда яшаган вақтимда, иссиқхона ишлари билан шуғулланиб юрганлигим учун уларнинг таклифига рози бўлдим. Сўнг судланувчининг опасига қўнғироқ қилиб, розилигимни билдирдим. Судланувчи билан кўришдидм, опасининг уйига олиб борди. У ерда бир кун қолдим. Эртаси куни опасида қизимни қолдирдим. Судланувчи эса мени Тошкент вилоятидаги чегара постига олиб кетди. У ерда нотаниш эркак кутиб олишини айтиб, рақамини берди. Судланувчидан унинг телефон рақамини нима қилишим кераклигини сўраганимда, “чегарадан ўтишинг билан унга қўнғироқ қил, кутиб олади”, деди. Фуқаролик паспортим билан Қозоғистон чегарасидан ўтдим. Бироқ мени чегарадан ўтиш билан боғлиқ бўлган ҳужжатларим йўқ эди. Бу ҳақда судланувчидан сўраганимда, “муаммо бўлмайди”, дейишди. Чегарадан ўтишим билан нотаниш эркак кутиб олди. Ўзининг бошқарувида бўлган автомашинага ўтказиб, қаергадир олиб бориб, ўзининг ишларини бажарди. Сўнг икки қаватли темир йўл изи ёнидаги кўп қаватли уйнинг иккинчи қаватига олиб кирди. Уйга кирганимдан сўнг ундан “қачондан иссиқхонада ишлайман?” деб сўраганимда “ҳозир вақтим йўқ, эртага олиб кетаман”, деди. Шу билан у хонадонда ўзим қолиб кетдим. Эртаси куни ўша шахс тушлик учун овқат олиб келди. Кеч тушиши билан у ўзининг ишларини якунлаб бўлгач, кўп қаватли уйга олиб борди.

Биринчи қаватига жойлаштирди, кечки овқатдан сўнг, “ухлаб дам олинг, Алматага авиачипта сотиб олишим керак”, деди. Иссиқхона жойлашган жой Алматада бўлса керак, деб ўйладим. Эртаси куни соат тахминан 04:00 ларда мени уйғотиб кетишим кераклигини айтди. У билан бирга аэропортга бордим, нотаниш аёлнинг суратини кўрсатиб, шу аёл мени Алматада кутиб олишини айтди. Самолётга ўтириб, учиб кетдим. Ёнимдаги йўловчи бир аёл қаерга ва нима учун кетаётганимни сўради. Иссиқхонада ишлаш учун Алматага кетаётганимни маълум қилдим. Шунда аёл Алматага эмас, аксинча Истанбулга кетаётганимни айтиб қолди. Ҳақиқатдан ҳам шу вақтда аэропорт бортида самолёт хизматчилари турк тилида гапиришаётганди. Ҳайрон бўлганча, Истанбулга етиб бордим. Суратда кўрсатилган тўлачадан келган, кўринишидан тожик миллатига мансуб аёл кутиб олди. Тақдирга тан бериб, у билан бирга кетдим. Мени кўп қаватли уйга олиб бориб, паспортимни беришимни сўради, дастлаб бермадим.

“Бир маротаба кўриб қайтариб бераман”, деди. Қўл юкимни очиб турган вақтимда, аёлнинг ёнида бўлган билишича унинг акаси сумка ушлаб турган қўлимга оёғи билан бир маротаба туртиб тепиб юборди. Қўлимдаги сумка ерга тушди ва ичидаги паспортимни аёл олиб кўздан кечирди. “Паспортимни беринг”, деганимда қайтариб бермасдан, судланувчидан мени 10.000 АҚШ долларига сотиб олганини айтди. Бу пулларни қайтаришим учун фоҳишалик қилишим кераклигини билдирди.

Мажбурликдан ва паспортимни тезроқ қайтариб олиб, Ўзбекистонга қайтишим учун унинг таклифига рози бўлдим. Истанбулда фоҳишалик қилиб юрган вақтларимда мижоз сифатида келган шахс билан яқиндан ташиб қолдим. Унга бўлган ҳолат тўғрисида батафсил айтиб бердим, дардимни тушуниб, Ўзбекистонга қайтишимга ёрдам беришини айтди. Кунларнинг бирида кечки вақт мен турган жойга келиб, эшик ёнида турган қоровулнинг қўлига пул бериб, спиртли ичимлик олиб келишини, у ердаги қизлар билан қолишини маълум қилди. Қоровул бинодан узоқлашиши билан менга орқа томондан пастга тушишимни ва мени олиб кетишини айтди. Шу тариқа у билан бирга қочдим. Бироқ фуқаролик паспортим у аёлда қолиб кетди. Мени олиб кетган эркакнинг яшаш хонадонига бордик. У ерда тахминан 2-3 ой муддат бирга никоҳдан ўтиб яшадик. Бу орада Туркиядаги танишлардан судланувчи Ўзбекистондан қочиб келганини эшитдим. У билан телефон орқали суҳбатлашдим, ўзаро олиб борилган суҳбатда судланувчи паспортимни олиб беришини, Ўзбекистонда қолиб кетган қизимни ёнига қайтишимни ва қандай ёрдам бўлса қилиб беришини айтиб телефонни қўйди. Вазият тақозоси билан сим картамни янгиладим. Бу орада мен билан никоҳдан ўтиб яшаган эркак Ўзбекистонга юборишини айтиб, тегишли ҳужжатларимни элчихона орқали тайёрлаб берди.

Истанбул-Тошкент йўналиши бўйича чипта сотиб олиб берди ва ўша куни Ўзбекистонга қайтдим. Ҳозирда судланувчига нисбатан ҳеч қандай даъвоим йўқ, суддан енгилроқ жазо тайинлашни сўрайман.

2 ЙИЛ СИНОВ МУДДАТИ БЕЛГИЛАНДИ

Судланувчи Жиноят кодексининг 135-моддаси (одам савдоси) 2-қисми “б,д,е,з,и” бандлари билан айбли деб топилди ва 5 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. ЖКнинг 72-моддасига асосан озодликдан маҳрум қилиш жазоси шартли ҳисобланиб, 2 йил синов муддати белгиланди. Синов муддати давомида белгиланган мажбуриятларни бажармаган ёхуд жамоат тартиби ёки меҳнат интизомини бузганлиги учун маъмурий ёки интизомий таъсир чоралари қўлланилган тақдирда ҳукмнинг шартлилиги унинг хулқи устидан назорат олиб борувчи орган тақдимномасига биноан бекор қилиниб, ҳукмни ижро этиш тўғрисида ажрим чиқарилиши мумкинлиги тушунтирилди.

Унга нисбатан қўлланилган қамоқда сақлаш тарзидаги эҳтиёт чораси муносиб ҳулқ-атворда бўлиш ҳақидаги тилхат эҳтиёт чорасига алмаштирилиб, суд мажлиси залининг ўзида дарҳол озод қилинди.

Шохдиёр Шерматов,
жиноят ишлари бўйича Миробод туман суди судьяси

ЧЕТ ЭЛДА ДОМ-ДАРАКСИЗ КЕТГАНЛАРДАН АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?

— Фарзандимнинг отаси бундан 5 йил олдин чет элга ишлаш учун кетганди. Шундан бери ундан на хат бор, на хабар. Чет элга кетиб, дом-дараксиз кетганлардан алимент қандай ундирилади? Ўтган давп учун алимент ундира оламанми?
Исми сир тутилди

Дурдона Абдуқахарова, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонуннинг 42-моддасига кўра, алиментлар ундириш тўғрисидаги, майиб бўлганлик ёки соғлиққа бошқача тарзда шикаст етказганлик оқибатидаги зарарни қоплаш тўғрисидаги ёхуд боқувчисининг вафоти натижасида зиён кўрган шахсларга зарарни тўлаш, зарарни давлат фойдасига ундириш тўғрисидаги, шунингдек болани олиб қўйиш тўғрисидаги ижро ҳужжатлари бўйича қарздорнинг турган жойи ҳақида маълумотлар бўлмаганда, давлат ижрочиси ўз ташаббуси билан ёки ундирувчининг аризасига кўра қарздорни қидириш тўғрисида қарор чиқаради, қарорни катта давлат ижрочиси тасдиқлайди. Бу ҳолда давлат ижрочиси қарздорнинг мол-мулкини ёки болани қидириш тўғрисида қарор чиқаради.

Қидирув ижро ҳужжатини ижро этиш жойида, қарздорнинг маълум бўлган охирги яшаш жойида (турган жойида) ёки унинг мол-мулки турган жойида ёхуд ундирувчининг яшаш жойида (турган жойида) эълон қилинади.

Оила кодексининг 99-моддасига кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.

Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.

Юқорида қайд этилган қонун нормасига кўра, алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун тўртдан бир қисми миқдорида ундириш белгиланган.

Шунга кўра, алимент миқдорини ошириш учун ва қарздорнинг бошқа даромадлари мажудлигини аниқлаш юзасидан тегишли Мажбурий ижро бюросига мурожаат қилишингиз лозим бўлади.

Оила кодекснинг 103-моддасига кўра, ота-она фавқулодда ҳолатлар (боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар) туфайли келиб чиққан, боланинг таъминоти учун зарур бўлган қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт.

Қўшимча харажатларда иштирок этишдан бош тортган ота (она)дан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатларни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

Агар фарзандингиз учун қўшимча харажатлар Оила кодексининг 103-моддасида кўрсатилган ҳолатлар сабабли келиб чиқаётган бўлса-са, умумий асосларда судга қўшимча харажатларни ундириш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқингиз мавжудлиги тушунтирилади.

Оила кодекснинг 136-модадсига кўра, алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахс, алимент талаб қилиш ҳуқуқи вужудга келганидан сўнг қанча муддат ўтганидан қатъи назар, хоҳлаган вақтда алимент ундириш тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат қилишга ҳақлидир.

Мазкур шахс, низо бўлмаган тақдирда, вояга етмаган болалар учун алимент ундириш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат этишга ҳақли бўлиб, бу ариза буйруқ тартибида иш юритиш тарзида кўриб чиқилади.

Алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб ундирилади.

Агар таъминот учун маблағ олиш чоралари судга мурожаат қилингунга қадар кўрилганлиги, аммо алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг уни тўлашдан бош тортганлиги оқибатида алимент олинмаганлиги суд томонидан аниқланса, ўтган давр учун алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб уч йиллик муддат доирасида ундириб олиниши мумкин.

Агар ўтган давр учун ҳам таъминот учун маблағ олиш чораларини кўрган бўлсангиз, аммо қарздор уни тўлашдан бош тортганлиги оқибатида алимент олинмаганлиги аниқланса, ўтган давр учун алимент судга мурожаат этилган пайтдан бошлаб уч йиллик муддат доирасида ундириб олишингиз мумкин.

Бунда, сиз алоҳида тартибда судга ўтган давр учун алимент ундириш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилишингиз лозим бўлади.

«Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Қонунининг 28-моддасига кўра, ариза ёки шикоят масалани мазмунан ҳал этиши шарт бўлган давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсига келиб тушган кундан эътиборан ўн беш кун ичида, қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш талаб этилганда эса, бир ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилади.

Ариза ва шикоятларни кўриб чиқиш учун текшириш ўтказиш, қўшимча материалларни сўраб олиш ёхуд бошқа чора-тадбирлар кўриш зарур бўлган ҳолларда, уларни кўриб чиқиш муддатлари тегишли давлат органининг, ташкилотнинг раҳбари томонидан истисно тариқасида узоғи билан бир ойга узайтирилиши мумкин, бу ҳақда мурожаат этувчига хабар қилинади.

Мажбурий ижро бюросига қилган мурожаатингиз 4 ойдан бери бир-бирига сансалорлик қилниб, тайинли жавоб берилмаётган бўлса, МИБнинг хатти-ҳаракатлари устидан юқори турувчи МИБ бошқармасига ёки тегишли туманлараро маъмурий судига шикоят бериш ҳуқуқингиз мавжудлиги тушунтирилади.

АЛИМЕНТ ТЎЛОВЧИ ХОРИЖГА ИШЛАШ УЧУН ЧИҚИШИ МУМКИНМИ?

— Ўғлим бир фарзанди билан турмушидан ажрашган, набирамга алимент тўлайди. Иккинчи турмушидан ҳам икки нафар боласи бор. Ҳеч жойда ишламайди, номида ҳам ҳеч нарса йўқ. Тўғриси, моддий томонлама жуда қийналяпмиз. Шу сабаб Россияга ишлаш учун кетмоқчи. Уйимизни гаровга қўйиб, кетиши мумкинми? Чунки алиментни олдиндан нақд пул шаклида тўлашга имкониятимиз йўқ. Асли нималарни алимент ўрнига гаровга қўйса бўлади? Ўғлимнинг вазиятида хорижга ишлаш учун чиқиши мумкинми? Алимент тўловчилар четга чиқиб ишласа, алимент миқдори қандай белгиланади?
Исми сир тутилди

Ахрор Сулаймонов, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди раиси:

— Мурожаатда қайд этилган масалалар Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 6 октябрдаги 808-сонли “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек, алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида”ги Қарорига Илова “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида”ги Низом билан тартибга солинади.

Мазкур Низомга асосан, қарздор моддий томонлама қийналган ва алиментни олдиндан нақд пул шаклида бир йўла тўлашга имконияти йўқ бўлса ва шу сабабли чет давлатга ишлаш учун кетмоқчи бўлса, у ўз уй-жойини гаровга қўйиш ҳуқуқига эга.

Давлат ижрочиси иш юритувида бўлган ижро ҳужжатлари бўйича алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлашда гаров тақдим этиш учун қарорларни ижро этиш усули ва тартибини ўзгартириш фуқаролик процессуал қонунчилигида белгиланган тартиб ва муддатларда амалга оширилади.

Қарздор томонидан ундирувчига алиментларни олдиндан тўлаш ҳисобига кўчмас ёки кўчар мулк ёхуд бошқа қимматли ашё тақдим этилиши мумкин. Масалан: уй-жой, автомашина, қимматли қоғозлар, ноёб буюмлар ва ҳ.к.

Алиментлар тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров тақдим этиш фақат қарздорнинг алимент тўловларидан қарздорлиги мавжуд бўлмаганда амалга оширилади. Яъни, қарздорнинг алимент бўйича қарздорлиги бўлмаслиги керак.

Алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасининг тузилиши алиментларни тўламаганлик учун қонун билан белгиланган маъмурий ва жиноий жавобгарликдан озод қилмайди.

Алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш учун гаров шартномасининг тузилиши давлат ижрочиси ёки суд томонидан қарздор жисмоний шахснинг илгари белгиланган Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклашни олиб ташлаш учун асос ҳисобланади. Бундай ҳолатда, қарздор ундирувчи билан гаров шартномасини тузгандан сўнг, Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклашни олиб ташлаш ҳақидаги ариза билан ким томонидан тақиқ қўйилганлигидан келиб чиқиб, давлат ижрочиси ёки судга мурожаат қилиши лозим.

Алимент тўлаш мажбуриятини гаров билан таъминлашда гаров қиймати қонунчиликда белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз эллик бараваридан кам бўлмаслиги лозим.

Гаров предмети қиймати тарафлар келишувига биноан аниқланади.

Тарафлар келишувига асосан гаров предмети қийматини баҳолаш тегишли баҳолаш ташкилоти томонидан амалга оширилиши мумкин.

Алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш учун гаровга қўйилган мол-мулкнинг, қайта гаровга қўйилишига йўл қўйилмайди, мазкур масала гаров шартномасида акс эттирилади.

Агар алимент тўловчи (қарздор) четга чиқиб ишлаётган бўлса, алимент миқдори унинг чет элда олаётган даромади миқдоридан белгиланади.

Низомнинг 24-бандига мувофиқ, давлат ижрочиси алиментларни муайян давр учун олдиндан тўлаш йўли билан ижро ҳужжатини ижро этиш усули ва тартибини ўзгартириш тўғрисидаги ажримни қабул қилиб олганда, шунингдек, мазкур ажримда кўрсатилган алиментлар суммаси тўлиқ тўлангандан сўнг, қарздор ва унинг мол-мулкига белгиланган барча чекловларни, шу жумладан Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклашни бекор қилади.

Алиментларни олдиндан тўлаш учун ундирувчига муайян мол-мулкни ўтказиб бериш йўли билан қўйилган чекловларни бекор қилиш фақат мол-мулкни топшириш ва қабул қилиш далолатномасига асосан, шунингдек:

кўчмас мулкни ўтказишда — мулкка бўлган эгалик ҳуқуқи ундирувчи номига давлат рўйхатидан ўтганлиги тўғрисидаги ҳужжат нусхасига;

автотранспорт воситаси ёки давлат рўйхатидан ўтказилиши (ҳисобга туриши) лозим бўлган бошқа мулкларни ўтказишда — автотранспорт воситаси ёки бошқа мулкни ундирувчи номига давлат рўйхатидан ўтганлиги (ҳисобга турганлиги) тўғрисидаги ҳужжат нусхасига;

қимматли қоғозлар ўтказишда — қимматли қоғозлар ундирувчи номига рўйхатдан (ҳисобига) ўтганлиги тўғрисидаги ҳужжатга асосан амалга оширилади.

Агар қарздорнинг Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклаш суд ҳужжатига асосан қўйилган бўлса, чеклашни бекор қилиш суд томонидан амалга оширилади.

ЯҚИНЛАР КЎМАГИДА ОЛИНГАН УЙГА ЭР ДАЪВО ҚИЛИШГА ҲАҚЛИМИ?

— Эрим 5 йил олдин хорижга кетганича, биздан хабар олмай қўйди. Учта жойда ишлаб, ака-укаларимнинг ёрдами билан икки хонали уй олдим. Кўчиб кирганимизга бир ой бўлганида эримни қайтиб келгнини айтишди. Расман ажрашмаганмиз. У квартирага даъво қилиши мумкинми, ахир уни ўзимни пулимга олганман-ку?
Исми сир тутилди.

Фахриддин Бахронов, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

— Бир сўз билан жавоб берса, ҳа. Сиз сотиб олган уйга ва бошқа мулкларга турмуш ўртоғингиз, турмуш ўртоғингиз сотиб олган мулкларга нисбатан сиз даъво қилишингиз мумкин. Кўп ҳолларда судлар томонидан бундай даъволар, яъни эр-хотиннинг турмуш даврида орттирган мулкларини бўлиш тўғрисидаги даъволар бу мулклар уларнинг умумий мулки ҳисобланганлиги сабабли қаноатлантирилади. Чунки, Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига (эр ва хотиннинг умумий мол-мулкига) эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.

Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.

Оила кодексининг 27-моддасига кўра, эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш эр ва хотиндан бирининг талабига кўра, улар никоҳда бўлган даврда ҳам, никоҳдан ажралишгандан кейин ҳам, шунингдек кредитор эр ва хотиндан бирининг умумий мол-мулкдаги улушига ундирувни қаратиш учун умумий мол-мулкни бўлиш талаби билан арз қилган ҳолларда амалга оширилиши мумкин.

Низо туғилган ҳолларда эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш, шунингдек эр ва хотиннинг бу мол-мулкдаги улушини аниқлаш суд тартибида амалга оширилади.

Оилавий муносабатлар тугатилганда, суд эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши мумкин.
Никоҳдан ажралган эр ва хотиннинг умумий мол-мулкни бўлиш тўғрисидаги талабларига нисбатан уч йиллик даъво муддати қўлланилади.

Мазкур ҳолатда сиз судга турмуш ўртоғингиз билан оилавий муносабатлар тугатилганлигини асос қилиб, эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиш тўғрисида даъво аризаси тақдим қилишингиз мумкин. Бунда оилавий муносабатлар тугатилган-тугатилмаганлиги, эр-хотин алоҳида яшаган-яшамаганлиги, турмуш ўртоғингиз шу даврда ишлаган-ишламаганлиги, уй-жойни сотиб олишда иштирок этган-этмаганлиги, сизга чет элда ишлаб пул юборган-юбормаганлиги ва мулкни сотиб олишда бошқача иштирок этган-этмаганлиги суд томонидан аниқланади ва қарор қабул қилишда эътиборга олинади.

“СОБИҚ ЭРИМДАН ФАРЗАНДЛАРИМНИНГ КОНТРАКТИ УЧУН ТЎЛОВ ТАЛАБ ҚИЛИШИМ МУМКИНМИ?”

— 2 нафар фарзандим бор. Алиментдан воз кечиб, ҳозир турган уй-жойим 50 фоиз алимент ҳисобига судни қарори билан қайтарилган. Алиментдан давоим йўқлиги ҳақида тилхат ёзиб берганман. Икки қизим ҳам ОТМ талабалари, контракт асосида ўқийди. Собиқ эримдан фарзандларимнинг контрактини тўлаш учун 50 фоиз тўловини талаб қилишим мумкинми?
Исми сир тутилди

Дилшод Хасанов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Ота-она хамда болаларнинг алимент ҳуқуқи ва мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси билан тартибга солинади.

Мазкур кодекснинг 96-моддасига асосан, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт.
Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Саволда ҳар иккала фарзанд ҳам вояга етганлиги, яъни олий таълим муассасаси талабалари эканлиги маълум қилинган.
Оила кодексининг 100-моддасига асосан, ота-она вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериши шартдир.

Вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериш ота-онанинг келишувига биноан амалга оширилади. Ота-она ўртасида бундай келишувга эришилмаган тақдирда низо суд тартибида ҳал қилинади.

Олий суд Пленумининг 2016 йил 29 июлдаги “Судлар томонидан вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз болалар таъминоти учун алимент ундиришга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида” ги қарорининг 9-бандига асосан, Оила кодексининг 100-моддасида ота-онанинг вояга етган болаларига алимент тўлаши белгиланган бўлиб, бунда судлар қонун талабига кўра, вояга етган боланинг меҳнатга лаёқатли ёки лаёқатсизлиги ҳамда моддий ёрдамга муҳтожлиги ёки муҳтож эмаслигини аниқлашга эътибор қаратишлари лозим.

Судга мурожаат қилган тараф вояга етган боланинг меҳнатга лаёқатсизлиги ва ёрдамга муҳтожлиги тўғрисида далил (ногиронлик ҳақида ТМЭК ёки бошқа ваколатли орган хулосаси, моддий аҳволи тўғрисида маълумот ва бошқа) тақдим этиши лозим. Ёрдамга муҳтож ёки муҳтож эмаслигига эса тегишли маълумотлар асосида суднинг ўзи баҳо бериши лозим.

Судлар алимент ундиришда болаларнинг меҳнатга лаёқатлилигини йўқотилганлик даражаси ва уларнинг ҳақиқатдан муҳтож эканлигини, тарафларнинг моддий ва оилавий аҳволини эътиборга олишлари керак.
Амалдаги қонунчиликка кўра, вояга етмаган шахслар, ўн олти ёшдан катта шахслар, агар улар шу ёшга тўлгунга қадар ногиронлиги бўлган шахс бўлиб қолган бўлсалар; олтмиш ёшга тўлган эркаклар ва эллик беш ёшга тўлган аёллар; ногиронлиги бўлган шахс меҳнатга лаёқатсиз ҳисобланадилар.

Келтириб ўтилган қонун нормалари талаблари ҳамда Олий суд Пленумининг тушунтиришларидан келиб чиқиб, вояга етган боланинг меҳнатга лаёқатсиз ёки ёрдамга муҳтожлиги тўғрисида қонунда белгиланган асослар мавжуд бўлган тақдирда, алимент ундириш тўғрисида судга мурожаат қилиниши мумкин.

КОММУНАЛ ХИЗМАТЛАР ТЎЛОВИНИ ҚАЙТАРИБ ОЛСА БЎЛАДИМИ?

— Коммунал хизматлар учун йил охиригача тўлов қилганман. Яқинда уйимни сотмоқчиман, харидор ҳам аниқ. Коммунал хизматлар учун тўлаган пулларимни қайтариб олсам бўладими ёки янги уй эгасининг номига ўтказиб, ундан ундиришим мумкинми?
Исми сир тутилди

Гули Шукурлаева, фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро суди раис ўринбосари:

— Уй-жой кодексининг 133-моддасига асосан коммунал хизматлар учун мажбурий тўловлар совуқ ва иссиқ сув таъминоти, сувни чиқариб юбориш (канализация), электр таъминоти, газ таъминоти, иситиш (иссиқлик таъминоти), қаттиқ ва суюқ маиший чиқиндиларни олиб чиқиш учун тўланадиган тўловлардан иборатдир.

Мазкур кодекснинг 134-моддасида кўп квартирали уйдаги мол-мулкни сақлаш харажатларини ва коммунал хизматлар учун мажбурий тўловларни тўлаш муддатлари белгиланган.

Унда кўп квартирали уйдаги турар жойлар мулкдорлари умумий мол-мулкни сақлаш харажатларини ўтган ойдан кейинги ойнинг ўнинчи кунидан кечиктирмай тўланиши ва ўз вақтида тўланмаган ҳолатларда пеня ундириш тартиби ва миқдори белгиланган.

Сиз коммунал хизматлари учун тўловларни олдиндан амалга оширган бўлсангиз, уни қайтариш имкони мавжуд эмас. Тегишли идоралар олдиндан тўланган пул маблағларини кейинги давр учун ҳисобга олади.

Амалда тарафлар ўртасида тузиладиган олди-сотди шартномасида сотувчининг коммунал хизматлари бўйича қарздорлиги йўқлиги текширилади ва кейинчалик сотиб олувчи қарзи борлигини била туриб сотиб олишга розилик бериб, олди-сотди шартномасини имзолаб, тегишли руйхатдан мулк ҳуқуқини ўтказиб олса, барча мажбуриятлар унга ўтиши назарда тутилган.

Ортиқча амалга оширилган тўловлар ёки мулк билан боғлиқ бошқа харажатлар олди-сотди шартномасини расмийлаштиришдан аввал тарафлар ўртасида ўзаро келишган ҳолда ҳал қилиниши мумкин.

Агар сиз ва харидор ўртасида тузилган шартномада ортиқча тўланган тўлов сотиб олувчи томонидан сотувчига қайтарилиши назарда тутилса, сиз ушбу пул маблағларини иҳтиёрий равишда қайтарилмаган ҳолатда суд орқали ундириш ҳуқуқига эга бўласиз.

“ФАРЗАНДЛАРИМНИ ХОРИЖГА ОЛИБ КЕТИБ ҚОЛГАН ХОТИНИМНИНГ УСТИДАН ҚАЕРГА ШИКОЯТ ҚИЛСАМ БЎЛАДИ?”

— Биринчи турмушимдан 3 нафар фарзандим билан ажрашиб, уларга алимент тўлаётгандим. Собиқ хотиним розилигимсиз, уларни хорижга олиб кетиб қолибди. Фарзандларим билан кўришмаганимга бир йил бўлади. Суд улар билан кўришишим учун муддат белгилаганди. Ушбу вазиятда собиқ хотинимнинг устидан қаерга шикоят қилсам бўлади?
Исми сир тутилди

Аббос Сайдахмедов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Оила кодексининг 66-моддасига мувофиқ, бола отаси, онаси, бобоси, бувиси, ака-укалари, опа-сингиллари ва бошқа қариндошлари билан кўришиш ҳуқуқига эга. Ота-онасининг никоҳдан ажралиши, никоҳнинг ҳақиқий эмас деб топилиши ёки ота-онанинг бошқа-бошқа яшаши боланинг ҳуқуқларига таъсир қилмайди.

Ота ва она алоҳида яшаган ҳолда бола уларнинг ҳар бири билан кўришиш ҳуқуқига эга. Ота-она турли давлатларда яшагани тақдирда ҳам бола улар билан кўришиш ҳуқуқига эга.

Мазкур Кодекснинг 96-моддасига кўра, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт.

Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Яъни бола билан кўришиб туриш ҳуқуқи ҳамда алимент тўлаш мажбурияти бир-бири билан боғлиқ эмас.

Болалар билан кўришиб туриш тартиби, агар тарафлар ўзаро келишувга эриша олмаслар суд томонидан белгиланади.

Қонун хужжатлари алоҳида яшаётган ота онага бола билан кўришиб туриш ҳуқуқини кафолатлайди, алоҳида яшаётган ота ёки она чет давлатда бўлса ҳам.

Мурожаат мазмунига кўра, сизга суд томонидан фарзандларингиз билан кўришиб туриш тартиби белгилаб берилган.

Агар фарзандлар чет давлатда бўлса, чет давлатдаги консуллик идораси ёки бошқа ваколатхонага Ташқи ишлар вазирлиги орқали мурожаат қилиб, улар билан кўришиб туриш масаласида мурожаат қилишингиз мумкин, болаларни қай тартибда кўриш эса, тарафларнинг ўзаро келишуви асосида ҳал этилади.

Президентнинг 2018 йил 26 декабрдаги ПҚ-4079 сонли қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг хорижга чиқиш тартиби тўғрисидаги”ги Низомнинг 22-бандига мувофиқ, вояга етмаган шахслар учун-ота-оналари ёки васийлар (ҳомийлар)нинг фуқаронинг хорижга чиқишига нотариал тасдиқланган розилиги, ота-оналарнинг ҳар иккиси маълумотларни йиғиш пунктига бевосита мурожаат қилган ҳоллар бундан мустасно. Сўровнома ЯИДХП орқали юборилганда, ота-оналар ёки васийлар (ҳомийлар)нинг нотариал тасдиқланган розилиги талаб этилмайди. Бунда, ота-оналар ёки васийлар (ҳомийлар)нинг розилиги фақат электрон рақамли имзони қўллаш орқали амалга оширилади;

– вояга етмаган шахслар учун — фуқарога ҳамроҳлик қилувчи шахснинг нотариал тасдиқланган мажбурияти (ҳамроҳлик қилувчи шахс вояга етмаганнинг отаси ва (ёки) онаси ёхуд васий ёки ҳомийси бўлган ҳоллар бундан мустасно);

– 15 ёшдан 18 ёшгача бўлган фуқаролар ота-оналар, васийлар (ҳомийлар)нинг вояга етмаган шахснинг мустақил равишда хорижга чиқишига нотариал тасдиқланган розилиги бўлган тақдирда, хорижга кузатувчисиз чиқиши мумкин. Ота-оналар, васийлар (ҳомийлар)нинг вояга етмаган шахснинг мустақил равишда хорижга чиқишига розилиги, улар бевосита маълумотларни йиғиш пунктига ёки ЯИДХП орқали мурожаат қилган тақдирда, нотариал тасдиқланиши талаб этилмайди. Сўровнома ЯИДХП орқали юборилганда ота-оналар ёки васийлар (ҳомийлар)нинг розилиги фақат электрон рақамли имзони қўллаш орқали амалга оширилади.

Вояга етмаган болаларга чет давлатга чиқиш биометрик паспорти расмийлаштирилганлиги, уларга ота-она ёки васий кузатувида чет давлатга чиқиш ҳуқуқини беради.

Болаларга алимент тўлаш бу ота-онанинг мажбурияти ҳисобланади ва бола қаерда бўлишидан қатъий назар алимент олиш ҳуқуқига эга.

Агар турмуш ўртоғингиз юқорида қайд этилган Низом қоидаларига зид равишда чиқиб кетган деб ҳисобласангиз тегишли чет давлатдаги қонсуллик муассасасига мурожаат қилишингиз мумкин.

Алимент тўлашни тўхтатиб туриш қонунда назарда тутилмаган.

Бироқ Оила кодексининг 105-моддасида, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногирон бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.

Агар вояга етмаган бола давлат ёки нодавлат муассасаларининг тўлиқ таъминотида бўлса, суд алимент тўлаётган ота ёки онанинг моддий аҳволини ҳисобга олиб, тўланаётган алимент миқдорини камайтириш ёки уни алимент тўлашдан озод қилиш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

Алимент миқдорини камайтириш ёки уни тўлашдан озод қилиш учун асос бўлган ҳолатлар тугаганда манфаатдор тараф алимент қонунда белгиланган миқдорда ундирилишини талаб қилиб, судга мурожаат этишга ҳақли.

Ота-онаси вафот этганлиги оқибатида етим қолган вояга етмаган болаларга таъминот бериш, уларни тарбиялаш ва уларга таълим бериш давлат томонидан тўлиқ амалга оширилади дейилган.

Юқорида айтилгандек, фарзандларни чет давлатга чиқиши, алимент тўлаш мажбуриятини тўхтатмайди, бола ҳар қаерда бўлганда ҳам унинг эҳтиёжларини қондириш учун унга таъминот берилиши лозим.

“Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг хорижга чиқиш тартиби тўғрисидаги”ги Низомнинг 4-1-бандига мувофиқ, фуқароларга хорижга чиқиш биометрик паспортини расмийлаштириш ва бериш Ўзбекистон Республикасидан ташқарига чиқишда расмийлаштирилади;

– ота-онанинг бири вафот этганда; боқувчиси ёлғиз она бўлган ҳолларда; боланинг ота-онасидан бири хориж фуқароси бўлганида; ота-онадан бири суд томонидан ота-оналик ҳуқуқларидан маҳрум қилинган, бедарак йўқолган деб топилган ёхуд муомалага лаёқатсиз деб топилганида; ота-онадан бирининг Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги доимий яшаш жойи бўйича рўйхати хорижга доимий яшашга кетганлиги муносабати билан бекор қилинганида, ота ёки онанинг болалар чет давлатга чиқиши учун розилиги талаб этилмайди.

Низомнинг 35-бандига кўра, ота-онанинг бири ўз боласининг хорижга чиқишига рози бўлмаган тақдирда, унинг хорижга чиқиш ҳуқуқини чеклаш учун судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Низомнинг 40-6-бандида, хорижга чиқиш биометрик паспорти расмийлаштирилганидан кейин шахснинг Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклаш фақат қонунда белгиланган ҳолларда амалга оширилиши мумкин. Фуқаронинг давлат чегараси орқали ўтиш ҳуқуқини чеклаш суриштирув, тергов ёки суд органлари қарори асосида чегара назорати бўлинмалари томонидан амалга оширилади, дейилган.

Шунга кўра сиз вояга етмаган фарзандларингизни чет давлатга чиқиши юзасидан таъқиқ қўйиш ҳақида рухсат берувчи органга ёки судга мурожаат қилишингиз мумкин.