ЎЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШ: ТИЗИМЛИ ИСЛОҲОТЛАР ВА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР
Таъкидлаш лозимки, коррупция замонавий жамиятлар учун энг долзарб ижтимоий-сиёсий муаммолардан биридир. Коррупция давлат бошқаруви самарадорлигини издан чиқаради, иқтисодий тараққиётга тўсиқ бўлади, энг муҳими, жамиятнинг давлатга бўлган ишончини пасайтиради.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 2003 йил 21 ноябрдаги резолюциясига мувофиқ, 2004 йилдан бошлаб “9 декабрь – Халқаро коррупцияга қарши курашиш куни” сифатида нишонлаб келинмоқда. Ўзбекистон ҳам ушбу глобал жараённинг фаол иштирокчиси бўлиб, мустақилликнинг сўнгги йилларидан бошлаб коррупцияга қарши сиёсатни давлат бошқарувининг устувор йўналишига айлантирди. Мамлакатимизда ушбу иллатни бартараф этиш, унинг илдизини чуқурдан кесиш ва профилактика механизмларини кучайтириш борасида амалга оширилаётган тизимли ислоҳотлар долзарб мавзу ҳисобланади.
Сўнгги йилларда мамлакатда коррупцияга қарши кураш алоҳида сиёсий йўналиш сифатида шакллантирилиб, комплекс ёндашув асосида кенг кўламли чора-тадбирлар жорий этилди. Аввало, коррупцияга қарши курашнинг институционал асослари мустаҳкамланди. Мамлакатда махсус ваколатли тузилма (Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги) ташкил этилиб, улар коррупцион хавф-хатарларни аниқлаш, баҳолаш, уларни бартараф этиш бўйича давлат идораларига методик ва ташкилий кўмак бериш, шунингдек, мониторинг ва таҳлил олиб бориш билан шуғулланмоқда. Бундай институтлар мавжудлиги коррупцияга қарши сиёсатни бир марталик акциялар эмас, балки давлат бошқарувининг узвий қисмига айлантиришга имкон берди.
Шу билан бирга, ҳуқуқий база модернизация қилинди. Давлат хизматини ташкил этиш, манфаатлар тўқнашуви, давлат харидлари, давлат мулкидан фойдаланиш, қурилиш ва ер ажратиш каби коррупция хавфи юқори бўлган йўналишлар бўйича янги тартиблар жорий этилди. Энг муҳими, бу тартибларнинг асосий мақсади – жазолаш эмас, балки олдини олиш, яъни коррупцион ҳолатга олиб келувчи омилларни бошидан бартараф этишдир.
Коррупциянинг асосий илдизи – ёпиқ бошқарувдир. Шу сабабли Ўзбекистонда кенг миқёсда рақамли бошқарув тизимлари жорий этилмоқда. Давлат хизматларининг электронлаштирилиши, онлайн лицензиялаш, масофадан туриб мурожаат қилиш имкониятлари, электрон давлат харидлари тизимининг кенгайиши – буларнинг барчаси инсон омилини камайтириш орқали коррупциявий хавфни сезиларли равишда пасайтиради. Рақамли тизимлар очиқлик, изчиллик ва ҳисоботлиликни таъминлаб, ҳар бир ҳаракатнинг изини қолдиради, бу эса нафақат назоратни осонлаштиради, балки фуқаролар учун ҳам қулайлик яратади.
Яна бир муҳим йўналиш – давлат органларида ҳалоллик маданиятини шакллантириш. Бугунги кунда кўплаб идораларда ҳалоллик, ички касбий этика, манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш бўйича амалий чоралар ишлаб чиқилмоқда. Ходимлар учун мунтазам тренинглар, ўқув дастурлари, тадбиркорлар ва жамоатчилик билан очиқ мулоқотлар ўтказилмоқда. Бу жараёнларнинг барчаси коррупцияни фақат ташқи назорат орқали эмас, балки ички маданият орқали ҳам камайтириш мумкинлигини англатади.
Жамоатчилик назорати ҳам коррупцияга қарши сиёсатнинг ажралмас қисмига айланди. Оммавий ахборот воситаларининг фаолияти, фуқаролик жамияти ташкилотлари иштироки, очиқ маълумотлар порталлари, мурожаатларни кўриб чиқиш тизимларининг яхшиланиши – булар давлат бошқарувида ошкораликни ошириб, жамиятдаги норозилик ёки муаммоларни тезда аниқлашига имкон бермоқда. Давлат сиёсати энди “ёпиқ эшиклар ортида” эмас, балки жамоатчилик билан ҳамкорликда шаклланмоқда.
Бундан ташқари, шуни ҳам алоҳида қайд этишимиз лозимки, сўнгги йилларда коррупцияга қарши курашда жазога муқобил механизмлар – профилактика, таҳлил ва таълим устуворлик касб этди. Коррупциянинг илдиз сабабларини аниқлаш, коррупцион ҳолатларга йўл очувчи жараёнларни қайта кўриб чиқиш, ходимларга ўқув дастурларини йўлга қўйиш, шунингдек, болалар ва ёшлар ўртасида ҳалоллик тамойилларини тарғиб қилиш – бу узоқ муддатли, лекин барқарор натижа берувчи стратегик ёндашувдир.
Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистонда коррупцияга қарши кураш бир неча йўналишда – институционал ислоҳотлар, ҳуқуқий механизмларни янгилаш, рақамлаштириш, давлат хизматларининг шаффофлигини ошириш ва ҳалоллик маданиятини ривожлантириш орқали изчил амалга оширилмоқда. Бу йўналишларнинг уйғунлиги коррупция билан курашни фақат жазолаш тизими эмас, балки кенг қамровли ижтимоий давлат стратегиясига айлантирмоқда.
9-декабрь – Халқаро коррупцияга қарши кураш куни муносабати билан айтиш мумкинки, Ўзбекистонда коррупция энди “ёпиқ мавзу” эмас, балки давлат, жамият ва фуқароларнинг ҳамкорлиги орқали унга қарши кураш барқарор ва тизимли жараёнга айланган.
Қаҳрамон Мирсафаев,
Тошкент шаҳар суди судьяси