Матбуот хизмати – 57 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

СУД МАЖЛИСИДА ФАҚАТ ҲУЖЖАТЛАР «ГАПИРАДИ»МИ ЁХУД ҚОЗИЛИК ЮКИ…

«Болам сенга шу судьяликдан бошқа бирор иш (лавозим) йўқми», дейдилар отам…

Афсуски, бу борада мен ёлғиз эмасман, таг-замирида ана шундай ташвишли оҳанг мавжуд, ҳеч бир манфаатсиз ва ғамхўрлик билан айтилаётган, ота-оналарининг, яқинларининг беминнат меҳридан суғорилган бу каби сўзларни эшитган, эшитаётган ҳамкасбларим анчагина.

Илло, синалган, чархланган, албатта сурилиб-туртилиб, эзилиб, сўнгра ростланган ҳаётий тажрибага асосланган мушоҳада шундан иборатки, «қозилик юки» фақатгина судья чиқараётган қарор юки, қарор қабул қилиш масъулияти, қарорнинг қонунийлиги, тўғрилиги, асослилиги билангина чекланиб қолмайди.

Бу юк, биз тасаввур қилгандан кўра, анчагина оғирдир. Сўз юритилаётган юкнинг залворини, шу ўринда ҳазрат Жалолиддин Румийнинг «Фиҳи-мафиҳи» асарида келтирилган ва «муқаддас китоб» каломларидан олинган ушбу сўзлар билан таърифласак, тўғри бўлади: «Биз омонатни кўкларга, ерга ва тоғларга таклиф этдик. Улар омонатни ўз зиммаларига олишдан чекиндилар, унга хиёнатдан қўрқиб, андиша қилдилар. Аммо омонатни инсон ўз гарданига олди».

Алқисса, қозилар ҳам қозилик фаолиятида айнан инсоният гарданига олган «омонат»лардан бири бўлган – «адолат»ни таъминлашни, ҳақиқатни рўёбга чиқаришни ўз зиммасига олгандирлар.

Шу маънода отамнинг юқоридаги сўзларида бир тарафдан «омонат» юкини менга эслатиш назарда тутилган бўлса, иккинчи тарафдан эса, бу ҳаёт! Ҳаётда эса, манфаатлар тўқнашувининг юзага келиши табиий, жумладан, қонунчиликдаги бўшлиқ, ўз устунлигини қонун устуворлигига тўла бўшатиб бера олмаётган топшириқ, кўрсатмалар тизимининг бирламчилиги, яъни қонун ости ҳужжатлари билан ишлаш амалиётига қаттиқ боғланиб қолинганлик ва бу амалиётидан воз кеча олмаётганлигимиз сабаб бўлса керак.

Лекин, шундай бўлсада, баъзан ўзимизга-ўзимиз «биз қози эмас, судьямизку, чунки бизнинг ҳуқуқий тизимимиз, англо-саксон ҳуқуқ оиласига эмас, балки Романа-Герман ҳуқуқ тизими оиласига киради.

Роман-Герман ҳуқуқ тизими оиласида эса судьянинг ҳар бир ҳаракати процессуал жиҳатдан тартибга солинган, судья томонидан қабул қилинадиган қарорларнинг асоси ҳам қонунчилик билан белгилаб қўйилган.

Умуман олганда, бу – ҳуқуқ оиласида ижтимоий ва бошқа муносабатлар ҳуқуқий томондан қонун ҳужжатлари асосида тизимлаштирилиб қўйилгани боис, суд фаолияти ҳам тизимлаштирилган қонунлар – кодексларга таянади.

Шу боис судья юки оғир эмас ёки англо-саксон ҳуқуқ тизими давлатларида фаолият юритувчи қозилар каби анча кўп ваколатни назарда тутмайди, юкимиз ҳам нисбатан енгилроқ» деган маънода ўзимизни овутамиз…

Чунки, континентал (роман-герман) ҳуқуқ тизимида, судья фақат қонунга асосан иш кўради ёки фақат низо (даъво)га оид мавжуд бўлган қонун ҳужжатларнигина қўллайди.

Фараз қилганингиздек, қози маслаҳатхонада қолар экан, баъзан ҳақиқатли адолат ва тўла мукаммал бўлмаган қонунни қўллаш масаласида фикрлар тўқнашиб, ўша фикр-мулоҳазалар бир-бири билан қаттиқ тортишиб қолишади…

Шунинг учун ҳам қозилик юки, судьялик масъулияти ҳақида сўз борар экан, буни маслаҳатхонада қолганингизда ёки қарорни имзолаётганингизда бутун вужудингиздан ўтказасиз.

Айниқса, мавжуд факт билан ички ишончингиз, юрагингиз билан ақлингиз баҳслашаётганда ёки «адолат» номли кўринмас илоҳий тушунча билан қўлингизда нақд бўлиб манаман деб турган «қонун» тортишиб қолган кезларда қозилик юкини пешонангиз терлаб ҳис этасиз. Шунингдек, қон босимингиз зимдан кўтарилиб ҳис этасиз, қарорни ўқишдан олдин тарафларнинг юзига қараб, билиб-билдирилмайдиган маъноли никоҳларда ҳис этасиз ва бир сўз билан айтганда, ана шунда янада теранроқ ҳис этасиз.

Тўғри, совуққон бўлишга интиласиз, ортиқча ҳиссиёт тугал хулосага кела олмаслигингиз омили бўлишини англайсиз, натижа қабул қилажак қарорнинг қонуний ва тўғрилигига салбий таъсир этиши мумкинлиги ҳам кўз ўнгингиздан ўтади.

Оқибат нотўғри қарор тарафларга ва ёки фақатгина сизгагина зарар келтиришини ҳам баъзан олдиндан англаб етгандай бўласиз.

Ана шунда ҳақ бўла туриб, лекин ўзининг ҳақлигини қонунга мувофиқ тарзда исботлаб бера олмаётган у ёки бу тарафнинг 92 томири сизга томон эгилиб, сиздан нажот билан адолат кутаётганлиги ҳам айнан маслаҳатхонада кўз ўнгингиздан ўтади.

Бундай чоғда дод дея олмайсиз, судья қонун ва фақат қонунни қўллаши зарур.

Чунки судья Ўзбекистон Республикаси ИПКга мувофиқ, ишда иштирок этувчи шахслар асос қилиб келтирган қайси қонунчилик ҳужжатларини ушбу иш бўйича қўллаш мумкин эмаслигини, қайси қонунчилик ҳужжатларини қўллаш зарурлигини аниқлайди ва суднинг ҳал қилув қарори қонуний ва асослантирилган бўлиши, ҳал қилув қарорини қабул қилишда суд амал қилган қонунчилик ҳужжатлари ҳамда суд ишда иштирок этувчи шахслар асос қилиб келтирган қонунчилик ҳужжатларини қўлламаганлигининг асосларини кўрсатади.

ҲАММА ГАП АНА ШУНДА…

Қарорнинг асоси қонун ҳужжатларига мувофиқ келиши ва у ёки бу қонун ҳужжатлари билан асосланиши лозим.

Мисол учун, бир тадбиркорлик субъекти банкдан иккинчи бир тадбиркорлик субъекти учун кредит расмийлаштирди. Яъни, иккинчи тадбиркорлик субъектининг лафзига ишониб, ўз номига расмийлаштирилган кредит маблағини ўша – лафзи йўқ ёки лафзининг устидан чиқа олмаган иккинчи тадбиркорлик субъектига оғзаки келишувга кўра беради. Хуллас, бир тадбиркор кредит маблағини иккинчи тадбиркорлик субъектига бериб, унга беминнат ёрдам кўрсатади.

Лекин, иккинчи тадбиркорлик субъекти биринчи тадбиркорлик субъектининг ишончини оқламайди ва оқибатда кредит маблағи банкка қайтарилмайди. Шундан сўнг банк биринчи тадбиркорлик субъектини судга берди. Тасаввур қилинг, энди суд қандай қарор қабул қилади?!

Албатта, суд мажлисида ҳужжатлар «гапиради». Чунки қонун талаби шу – кредит шартномаси тарафи бўлган қарз олувчи у кредит маблағини амалда ким учун олгани ёки кимга бериб юборгани ё уни кимдир ишончига кириб, шу кредит шартномасини имзолашга кўндирганлиги ва бошқа ҳолатлардан қатъи назар, мавжуд ҳужжатлар ва мавжуд қонунларга таянилиб, кредит маблағи иккинчи тадбиркорлик субъекти шартнома бўйича ҳеч ким эмаслиги сабаб, қонун олдида жавобгар ҳисобланмайди.

Демак, бундай ҳолда кредит маблағини иккинчи тадбиркорлик субъекти ўзи олганлигини судга келиб тан олса ҳам, кредит маблағи биринчи тадбиркорлик субъектидан ундирилади.

Асос эса қонун. Қонунда эса, биринчи тадбиркорлик субъекти ҳаракати оқланмайди, у биринчидан билиб туриб, ўзи учун олмайдиган ва бошқага бериладиган кредит шартномасига имзо қўйган.

Шунингдек, кимгадир ишонгани, у эса ишончини оқламаганлиги, алданганлиги, унинг бу ҳолатни исботлаши ва кейинчалик регресс тартибида даъво билан судга мурожаат қилиши ҳуқуқидан фойдаланишигагина асос бўлади.

Адолат қани? деган саволга эса қози – «қозилик юкини англаган ҳолатда, қонунга мувофиқ, «ҳурматли биринчи тадбиркорлик субъекти, сизга иккинчи тадбиркорлик субъекти ишончингизга кириб, аслида сизга керак бўлмаган кредит маблағи учун кредит шартномасини сизга алдаб имзолатгани ва сиз кўрган зарарингизни иккинчи тадбиркорлик субъектини тергов органига бериб, суд ҳукмини чиқартириб, кредит шартномасини ҳақиқий эмаслигини исботлаб, ундан кейингина ундириб олишингиз мумкин деб», тушунтириш беради.

ҚОЗИЛИК ЮКИ НИМАДА?

Айни шу мисолда «қозилик юки» нимада дейсизми? Ушбу мисолда қозилик юки шундаки, сиз ҳақиқатдан ҳам кредит маблағи иккинчи тадбиркорлик субъекти томонидан ўзлаштирилганлигини биласиз, лекин ўз қарорингизда буни асослай олмайсиз, чунки бу ҳолат қонунга мувофиқ, ҳужжатлар асосида асосланиши лозим.

«Адолат шуки, аслида ҳақиқат шундан иборатки», деган сўзларни келтириш орқали кредит маблағини иккинчи тадбиркорлик субъектидан ундириш ҳақида қарор қила олмайсиз…

Бундай қарор қонуний асосланмаган қарор, дейилади. Афсуски, қарорни асослантириш учун биринчи тадбиркорлик субъекти ҳали тергов органи ва ЖИБ суд эшигини ҳам қоқиши керак бўлади.

Нима ҳам дердик, континентал (роман-герман) ҳуқуқ тизимидаги давлатлардаги, шунингдек, миллий қонунчилик тизими ривожланиш босқичидаги, қонун ҳужжатлари тез-тез ўзгариб турадиган судларда «қозилик юки» залвори айни шу мисолда ҳам намоёндир.

Англаганингиздек, қозилар учун аввало қонун ва қонун устуворлиги адолатдир. Уларнинг қарорлари қонуний ҳамда қонун нормасига асосланган бўлиши ҳам шарт. Шундагина судья қонун устиворлигини, қонунийликни, қонун олдида тенгликни, жавобгарлик муқаррарлигини таъминлайди.

Лекин, яна бир муҳим чуқур мушоҳадали жиҳат борки, буни ҳазм қилиш масаласи ҳам бугунги кунгача долзарбдир.

Креатив ёндашув, янгича фикрлаш, демократик – инсонпарвар қонунлар асосида ишни ташкил этиш, эски жамият қобиғидан чиқиб кетишга журъат топа билиш, адолат олий қадрият, тадбиркор ҳам хато қилишга мойил ва бу хатони судма-суд эмас, шу иқтисодий суднинг ўзида ҳам тўғриласа бўлади ёки суднинг қарор қабул қилиши учун айрим ҳолларда ЖИБ суднинг ҳукми далил деган қарашга ёпишиб олмасдан, процессуал қонунчиликни соддалаштириш ҳақида фикрловчиларнинг фикрлар билан ҳисоблашишга ҳам тўғри келади…

Зеро, «адолат бу ўзгармас қонун, лекин ҳар бир қонун бу адолат дегани эмас». Алқисса, қозилик юкини, бу юкни оғирлаштирадиган омилларни ҳам қайта кўриб чиқишга зарурат мавжуд.

Чунки, инсон яратган қонунлар ўзгаришга маҳкум, негаки, инсоннинг ўзи ва унинг дунёқараши ўзгарувчан мавжудот. Лекин қозилик юки – адолат ўзгармайди. Негаки, адолат ва ҳақиқат бу ўзгармас қонунлардир.

Хулоса шуки, қозилари нафақат қонунга, балки адолат, ҳақиқатга интилган жамиятда қонун ёки қонунчилик ҳам ўз-ўзидан такомилга қараб, юксалиб боради. Қозилик юки залвори, шу юкнинг савол-жавоби, қози қарорларининг қонуний ва барқарорлиги ҳам шу каби бош мезонга айланади.

Бундай мезон устувор бўлса, қози ўз қарори бекор бўлишдан қўрқмайди, лавозимни йўқотса, пушаймон бўлмайди, чунки бутун бошли жамиятда, жамиятнинг устувор қарашида адолат-ҳақиқат (ҳақиқий ҳолат, фактик ҳолат ва вазият) юки бирламчи ўринда туради.

Биргина мисол, бугун давлат идоралари устидан тадбиркорлар ютиб чиқаётган низолар ва суд ишлари миқдори салмоқли рақамларни ташкил этмоқда. Судлар миллиардлаб маблағларни – тадбиркорлар фойдасига ёки уларга етказилган зарар (компенсацияни) сифатида давлат ташкилотларидан ундириб бермоқда.

Бу жараёнга адолат тамойилларини, адолат ҳуқуқини таъминланиши деб қаралиши мумкин.

Ушбу жараёнда қозилик юки – манфаатлар тўқнашувига, давлат ва тадбиркор манфаатини тарозининг икки палласида бирдай кўра олишида, қози бунда журъат топа олиши ва фидойилик билан адолат ва қонун устуворлиги тамойилини қўллашда собит туриши билан белгиланади.

Нуриддин МУРОДОВ,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси

ОНЛАЙН САВДОДА АЛДАНГАНДА ТЎЛОВ ПУЛИНИ ҚАЙТАРИБ ОЛИШ МУМКИНМИ?

— Телеграмдаги онлайн савдо гуруҳларидан бирида чойшаб тўпламига буюртма бергандим. Сотувчи айтгандек, карта рақамига 500 минг сўм ўтказдим. «Буюртмангиз йўлга чиқди», деган хабар олдим. Аммо маҳсулот қўлимга етиб келмади. Гуруҳ «админи» қўнғироқларимга ҳам, хабарларимга ҳам жавоб бермаяпти. Телефон ва пластик карточка рақами, пул кимга ўтказилганлиги тўғрисида маълумотлар бор. Пулимни қайтариб ололаманми?
Исми сир тутилди

Ғайрат ЭРГАШЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:
— Фуқаролик кодексининг 1023-моддасига мувофиқ, қонунчиликда ёки битимда белгиланган асосларсиз бошқа шахс (жабрланувчи)нинг ҳисобидан мол-мулкни эгаллаб олган ёки тежаб қолган шахс (қўлга киритувчи) асоссиз эгаллаб олинган ёки тежаб қолинган мол-мулкни (асоссиз орттирилган бойликни) жабрланувчига қайтариб бериши шарт. Ушбу Кодекснинг 1030-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

Ушбу модданинг биринчи қисмида белгиланган мажбурият, шунингдек мол-мулкни эгаллаб олиш ёки тежаб қолиш асоси кейинчалик бекор бўлганда ҳам юзага келади. Ушбу бобнинг қоидалари асоссиз бойлик орттириш қўлга киритувчининг, жабрланувчининг ўзининг, учинчи шахсларнинг хулқ-атвори натижаси бўлганлигидан ёки уларнинг иродасидан ташқари содир бўлганлигидан қатъи назар қўлланилади.

Ушбу Кодексининг 1024-моддасига кўра, агар қонунчиликда бошқача тартиб белгиланмаган бўлса ва тегишли муносабатларнинг моҳиятидан келиб чиқмаса, ушбу бобнинг қоидалари, шунингдек:

– ҳақиқий бўлмаган битим бўйича бажарилган нарсани қайтариш тўғрисидаги;

– мулкдор томонидан мол-мулкни бировнинг қонунга хилоф тарздаги эгалигидан талаб қилиб олиш тўғрисидаги;

– мажбуриятидаги бир тарафнинг бошқа тарафга ана шу мажбуриятлар муносабати билан қайтариш тўғрисидаги;

– зарарни, шу жумладан бойлик орттирган шахснинг инсофсизлик билан қилган хатти-ҳаракатлари туфайли етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги талабларга нисбатан қўлланилиши лозим.

Сиз пластик картангиздан пулни кимга ўтказиб берган бўлсангиз, ушбу фуқарога мурожаат қилиб, ўтказиб берилган пулларингизни талаб қилиш ҳуқуқига эгасиз.
Агар ушбу фуқаро пулларингизни қайтариб беришдан бош тортса, унинг яшаш манзили бўйича фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судига асоссиз равишда орттирилган пулларни ундириш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилишингиз мумкин.

ЖАВОБГАРЛИК КАФИЛГА ЮКЛАНМАСЛИГИ УЧУН ҚАНДАЙ ЙЎЛ ТУТИШ МУМКИН?

— Кутилмаганда онам юрак ҳуружидан вафот этди. Банкдан кредит олганди. Яна олти ойлик кредит қарзи қолган. Кредит олишда онамга кафил бўлган таниши «Қарзини тўламайман. Ўзинг ҳал қил!» деб ҳоли-жонимга қўймаяпти. Энди онамнинг кредит қарзи нима бўлади? Жавобгарлик кафилга юкланмаслиги учун нима қилишим мумкин?
Исми сир тутилди

Жалолиддин АББАСОВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:
— Фуқаролик кодексининг 292-моддасида кафиллик шартномаси бўйича кафил бошқа шахс ўз мажбуриятини тўла ёки қисман бажариши учун унинг кредитори олдида жавоб беришни ўз зиммасига олишлиги акс эттирилган.

Мазкур кодекснинг 293-моддаси 2 ва 3-қисмига кўра, башарти кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил кредитор олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб беради, шу жумладан фоизлар тўлайди, қарзни ундириб олиш бўйича суд чиқимларини ва қарздор мажбуриятини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги туфайли кредитор кўрган бошқа зарарларни тўлайди ва агар кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, биргалашиб кафил бўлган шахслар кредитор олдида солидар жавоб берадилар.

Ушбу қонун нормаларидан келиб чиқиб сизга кафиллик шартномаси бугунги кунда ўз кучини йўқотмаганлиги боис, кафил томонидан ўз мажбуриятларини бажарилмаслигидан озод этилмаслиги тушунтирилади.

«СОТИБ ОЛГАН УЙИМНИ ЎЗ НОМИМГА ХАТЛАТИБ ОЛОЛМАЯПМАН…»

— «Пропискам» бўлмагани учун 2010 йил опамнинг номига уй олганман. Шу кунгача мазкур турар-жойда фарзандларим билан бирга яшаб келяпман. Яқинда «пропискам» ҳал бўлди. Опамга «Уйни ўзимга хатлаб беринг», десам, кўнмаяпти. Ахир уй меники-ку, менга нима маслаҳат берасиз?
Одина, Тошкент шаҳри

Дилшод ХАСАНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:
— Фуқаролик кодексининг 184-моддаси 1-қисмига асосан, мол-мулк олиш-сотиш, айирбошлаш, ҳадя қилиш шартномалари, ҳамда қонун билан тақиқланмаган бошқа битимлар асосида мулк қилиб олиниши мумкин.

Уй-жой кодексининг 11-моддаси талабларига кўра, турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи муддатсиз бўлиб, фуқаролар ва юридик шахсларнинг, давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаган ҳолда шахснинг ўзига тегишли турар жойга ўз хоҳиши ва манфаатларига кўра эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқи бузилишини бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир.
Хусусий мулк бўлган уйлар, квартиралар олиб қўйилиши, мулкдор эса уйга, квартирага мулк ҳуқуқидан маҳрум этилиши мумкин эмас.

Саволингизда келтирилган ҳолатдан кўринишича, опангиз турар жойнинг мулкдори ҳисобланади. Юқорида қайд этилган қонун нормаларига асосан у мулкдор сифатида ўзига тегишли турар жойга ўз хоҳиши ва манфаатларига кўра эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқига эга. Турар жойни ўз хоҳишига қарши бирон-бир шахсга сотишга, ҳадя қилишга ва бошқача тарзда бегоналаштиришга мажбур эмас.

Агарда сиз ушбу турар жойга доимий рўйхатга қўйилган, “прописка” қилинган бўлсангиз, мулкдор билан ўртангизда бошқача келишув бўлмаса, Уй-жой кодексининг 32-моддаси талабларига мувофиқ турар жойдаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлисиз.
Бундай ҳолатда сиз турар жойга нисбатан мулк ҳуқуқига эмас, балки ундан фойдаланиш ҳуқуқига эгасиз.

АВТОУЛОВНИ ЖАРИМА МАЙДОНИДАН ЧИҚАРИБ БЕРИШ НАРХИ ҚАНЧА?

Турли “йўл”лар билан ишини хамирдан қил суғургандек ҳал қилмоқчи бўлганлар орамизда етарлича топилади. Бироқ у “йўл”нинг охири боши берк кўча эканини билганларида эса кеч бўлади…

Гап шундаки, 33 ёшли эркак бошқарувидаги автоуловини жарима майдонидан чиқариб бериш ва унга нисбатан расмийлаштирилган маъмурий баённомани Тошкент шаҳар ЙҲХБ ЙПХБ Маъмурий амалиёт бўлимига топширмаслик эвазига командирга 200 АҚШ долларини пора тариқасида берган вақтда ашёвий далиллар билан ушланган.

“Қилган ишимдан пушаймонман”

Суд мажлисида судланувчи айбига иқрор бўлди…

— Бир фуқарога тегишли автомашинани ишночнома асосида бошқариб, вилоятдан Тошкентга келдим. Танишларим билан кафеда овқатланиб, спиртли ичимлик ичдик. Сўнг танишларим билан бошқарувимдаги автомашинада кетаётган вақтимизда ЙПХ ходими тўхтатди. Тўхтаганимда спиртли ичимлик ичганлик ҳолатимни текшириш бўйича наркология диспансерга олиб боришди. Диспансернинг биносига кирган вақтимда ЙПХ ходими ичкарида одам кўплиги сабабли кутиб туришимни сўради. Ташқарида кутиб турганимда ЙПХ инспектори келиб, “нима бўлди?” деб сўради. Спиртлик ичимлик ичиб автомашина бошқарганим сабабли текширувга олиб келинганимни айтдим. Шунда инспектор ташқарига чиқишимни сўради. Чиқиб, инспектор билан бирга автомашинада ўтирдим. У менга ёрдам беришни айтди. “200 АҚШ доллари бера оламан”, деганимда экспертиза ўтказишдан бош тортганлигим ҳақида тилхат ёзиб беришимни сўради, ёздим. Сўнг ЙПХ ходимлари билан биргаликда жарима майдончага бирга бордик. Улар қандайдир ҳужжатларни расмийдаштира бошлашди. Бироз вақт ўтгач, ЙПХ ходими у ердан кетиб қолди. Жарима майдончасидаги қоровулдан ЙПХ ходимини сўраганимда кетганини айтди. Кейин у билан кўришиб, автомашинамни жарима майдончасида қолдирмаслик учун 200 АҚШ долларига келишилганлиги ҳақида айтганимда, у бироздан сўнг келишини айтиб кетди. Тахминан 30 дақиқалар ўтгач, у қайтиб келди. Шундан сўнг иккаламиз ЙПХнинг хизмат автомашинасига ўтирганимизда ваъда қилинган пул ҳақида сўради. “Ҳозир ёнимда 200 АҚШ доллари йўқ. 20 дақиқа кутиб турсангиз олиб келаман”, дедим. Бироқ у “кутишга вақтим йўқ”, дея жавоб қайтарди. Пулни эртаси куни айтилган манзилга олиб боришимни айтиб, ўз телефон рақамини ёзиб берди. Келишилган вақтда манзилга бориб, унга 200 АҚШ долларини олиб келганимни айтиб, пулни бердим. Бироз вақт ўтгач, биз турган жойга бир неча нотаниш шахслар келишди. Тезкор тадбир ўтказилаётганини билдириб, мени департамент биносига олиб боришди. Қилган ишимдан пушаймонман.

Судланувчи айбига иқрор бўлган бўлса-да, унинг айби далиллар билан исботланди.

Жарима жазоси тайинланди
Судланувчи Жиноят кодексининг 211-моддаси (пора бериш) 1-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилди ва 50 баравари миқдорида яъни, 12 250 000 сўм жарима жазоси тайинланди.

Жаъфар КУРБАНОВ,

жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман суди судьяси

ТОШКЕНТ ШАҲАР ВА ТУМАНЛАРАРО МАЪМУРИЙ СУДЛАРИНИНГ 2022 ЙИЛ 1-ЧОРАГИДАГИ ФАОЛИЯТИ ҲАҚИДА АХБОРОТ

Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги Қонунининг 55-моддасига асосан, давлат органларининг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг қарорлари, шунингдек улар мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан берилган, оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган шикоят ва аризалар бўйича маъмурий низолар билан боғлиқ ишлар, Тошкент туманлараро маъмурий суди судловига тааллуқли ҳисобланади.

Оммавий-ҳуқуқий муносабат билан боғлиқ ишлар юзасидан маълумот Тошкент туманлараро маъмурий судлари томонидан 2022 йил биринчи чорагида оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган 563 та иш кўриб тамомланган. Ўтган йилга нисбатан 24,5 фоизга ўсган. Шундан 265 таси қаноатлантирилган 200 таси рад қилинган, 72 таси иш юритишдан тугатилган, 26 таси кўрмасдан қолдирилган.

2022 йил биринчи чорагида қуйидаги маъмурий органлар мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини ғайриқонуний деб топиш билан боғлиқ ишлар нисбатан кўпроқ кўрилган:

Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини ғайриқонуний деб топиш, уларнинг қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш юзасидан 99 та иш кўрилган бўлиб, шундан 86 таси қаноатлантирилган, 6 таси рад қилинган, 3 таси кўрмасдан қолдирилган, 4 таси иш юритишдан тугатилган;

Давлат солиқ (кадастр билан бирга) органлари мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини ғайриқонуний деб топиш, уларнинг қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш юзасидан 162 та иш кўрилган бўлиб, шундан 87 таси қаноатлантирилган, 43 таси рад қилинган, 27 таси иш юритишдан тугатилган, 5 таси кўрмасдан қолдирилган;

Ҳокимият мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини ғайриқонуний деб топиш ва ҳоким қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш юзасидан 124 та иш кўрилган бўлиб, шундан 32 таси қаноатлантирилган, 71 таси рад қилинган, 9 таси кўрмасдан қолдирилган, 12 таси иш юритишдан тугатилган;

Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатлари юзасидан 7 та иш кўрилган бўлиб, шундан 5 таси қаноатлантирилган, 2 таси рад қилинган.

Мажбурий ижро бюроси қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатлари юзасидан 53 та иш кўрилган бўлиб, шундан 12 таси қаноатлантирилган, 26 таси рад қилинган, 6 таси кўрмасдан қолдирилган, 9 таси иш юритишдан тугатилган.

Шу билан биргаликда муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсни реабилитация марказига жойлаштириш билан боғлиқ жами 351 та илтимоснома кўрилган бўлиб, ўтган йилга нисбатан 17,9%га камайган.

Шундан 337 та илтимоснома қаноатлантирилган, 14 та илтимоснома рад этилган.

Бугунги кунда мазкур тоифа ишлари тасдиқланган ички жадвал асосида судьялар томонидан Реабилитация марказида махсус жиҳозланган хонада сайёр кўрилмоқда.

2022 йил биринчи чорагида апелляция инстанциясида жами 186 та оммавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чикадиган ишлар кўрилган бўлиб, ўтган йилга нисбатан 24,8^%га ўсган. Шундан 137 та иш ўзгаришсиз қолдирилган, 1 та иш ўзгартирилган, 35 та иш бекор қилинган, 13 та иш апелляция иш юритувидан тугатилган.

Профилактик тарғибот ишлари

Тошкент шаҳар ва туманлараро маъмурий судлари томонидан аҳолини ҳуқуқий маданиятини ошириш, борасида ҳам бир қатор тадбирлар амалга оширилган.

Жумладан, Тошкент шаҳар ва туманлараро маъмурий судлари томонидан 2022 биринчи чорагида корхона, ўқув муассасалари ҳамда аҳоли ўртасида жами 61 маротаба давра суҳбатлари, семинарлар ва очиқ мулоқотлар ўтказилган.

2022 йил биринчи чорагида Тошкент шаҳар маъмурий судида 21 та, Тошкент туманлараро маъмурий судида 54 та хусусий ажрим чиқарилган.

Шундан Тошкент шаҳар маъмурий судидан чиқарилган хусусий ажримлар юзасидан 5 тасини жавоби олинган.

Тошкент туманлараро маъмурий суди томонидан чиқарилган хусусий ажримлар юзасидан 17 тасини жавоби олинган бўлиб, 2 та мансабдор шахсларга интизомий жазо чораси қўлланилган (булардан айримлари бўйича 1 ойлик муддат ўтмаган бўлса, муддати ўтганлари бўйича тегишли эслатма хатлар юборилган).

Шахсий (сайёр) қабуллар таҳлили

2022 йил биринчи чорагида Тошкент шаҳар маъмурий судининг раиси ва туманлараро маъмурий суди раиси ҳамда судьялари томонидан 108 та (шундан 108 таси ёки 100% оғзаки равишда, шундан 2 таси ёки 1.8% сайёр қабулда ва 106 таси ёки 98.1% бевосита идорада) фуқаро ариза, таклиф ва мурожаатлар билан қабул қилинган бўлиб, шундан 108 таси ёки 100% нинг қонуний ҳуқуқлари тушунтирилган бўлиб, такрор шикоятлар 2 тани ташкил этган.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонаси, Бош прокуратура, Ҳалқ қабулхонаси ва бошқа идоралар веб-сайти орқали келиб тушган мурожаатлар таҳлили

2022 йил биринчи чорагида Ўзбекистон Республикаси Президенти виртуал қабулхонаси, Бош прокуратура, Ҳалқ қабулхонаси ва бошқа идоралар веб-сайти орқали Тошкент шаҳар маъмурий судига келиб тушган жами 56 та мурожаатдан 55 таси ёки 98.2% ўрганиб чиқилиб, шундан 3 та ёки 5.4% мурожаатлар ижобий ҳал қилинган, 51 та ёки 92.7% тушунтиришлар берилган, 1 таси ёки 1.8%рад этилган, 1 таси ёки 1.7% қолдиқ бўлиб қолган.

Жисмоний ва юридик шахслар (вакиллари)нинг мурожаатларини кўриб чиқилиши юзасидан маълумот

2022 йил биринчи чорагида Тошкент шаҳри ва туманлараро маъмурий судларига жами 174 та мурожаатлар келиб тушган бўлиб, 36 таси ёки 20.6% мурожаатлар тегишлилиги бўйича юборилган, 4 таси ёки 2.2% мурожаат тааллуқлиги бўйича юборилган, шундан 129 та ёки 74.1% мурожаатлар ўрганиб жавоб берилган, шундан 41 таси ёки 31.7% ижобий ҳал қилинган, 88 таси ёки 68.2% қонуний ҳуқуқлари тушунтирилган, 5 та ёки 1.1% қолдиқ бўлиб ўтган.

Тошкент шаҳар ва туманлараро маъмурий судларида жисмоний ва юридик шахслар (вакиллари)дан келиб тушган мурожаатларда кўрсатилган барча важлар тўлиқ текширилиб, шахсан суд раиси номидан жавоб бериш йўлга қўйилган.

Мурожаатларни қонуний ва сифатли ҳал этилиши ва уларни такроран келиб тушишининг олдини олиш масаласига алоҳида эътибор қаратган ҳолда, доимий равишда таҳлил этиб борилиши ҳамда аниқланган хато-камчиликларни ўз вақтида бартараф этилиши белгилаб қўйилган.

Келиб тушган ҳар бир мурожаатни ҳисобга олиш, унинг ҳаракати ва белгиланган муддатида кўриб чиқилиши устидан назорат кучайтирилган.

Тошкент шаҳар суди

матбуот хизмати

ИҚТИСОДИЙ СУДЛАРНИНГ 2022 ЙИЛ 1-ЧОРАГИДАГИ ФАОЛИЯТИ ҲАҚИДА АХБОРОТ

Ҳисобот даврида жами 10 516 та (2021 йилда 9 665 та) даъво ариза ва ариза келиб тушган. Ўтган йилдан 2022 йилга қолдиқ бўлиб ўтган ишлар сони 3 283тани ташкил этади. Шундан 11 207 таси иш юритишга қабул қилиниб, ҳисобот даврининг охирига қадар 9 327 таси (2021 йилда 7 736 та) кўриб чиқилган. Кўриб чиқилган ишларнинг 7 728 таси бўйича даъво талби қаноатлантирилган, 1 022 таси бўйича даъво талабини қаноатлантириш рад этилган, 223 таси бўйича иш юритиш тугатилган, 354 та даъво аризаси (ариза) кўрмасдан қолдирилган.

Кўрилган ишлар сони ўтган йилга нисбатан 1 591 тага ёки 20,6 фоизга кўпайган.

Суд мажлисларининг тарбиявий ва профилактик аҳамиятини ошириш, томонларга суд процессида қатнашиб, ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишлари учун қулайлик яратиш мақсадида, кўрилган 9 327 та ишларнинг 2339 таси ёки 25,0 фоизи сайёр суд мажлисларида ҳал этилган.

Ҳал этилган ишлар бўйича даъвогар (аризачи)лар фойдасига 926,2 млрд.сўм ҳамда республика бюджетига 89,3 млрд. сўм давлат божи ундириш тўғрисида суд ҳужжатлари қабул қилинаган.

Тарафлар томонидан ишни судда кўриш учун ихтиёрий тўланган давлат божи суммаси 8,9 млрд. сўмни ташкил этган.

Судлар томонидан ҳисобот даврида фуқаролик ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиққан 6 277 та, маъмурий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиққан 2 815 та, юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни аниқлашга доир кўрилган ишлар 4 та, ташкилотлар ва фуқароларни банкротлигига оид муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар 209 та, корпоратив ҳуқуқий муносабатлар бўйича эса 22 та иқтисодий ишлар кўриб ҳал этилган.

Профилактика

Йўл харитасида белгиланган вазифалар ижросини самарали амалга ошириш юзасидан иқтисодий судлар томонидан фуқаролар ўртасида қонунларни тарғиб қилиш, судлар фаолияти тўғрисида уларни хабардор қилишни таъминлаш мақсадида оммавий ахборот воситалари ва давра суҳбатлари орқали 232 та тарғибот ишлари амалга оширилган.

Мурожаатлар

Статистик маълумотларга қараганда, судларга жорий йилнинг 1-чорагида жами 160 та мурожаатлар (29 таси судлов ҳайъатига, 131 таси туманлараро иқтисодий судига) келиб тушган бўлиб, улардан 146 таси тўлиқ ўрганилиб, муаллифларга батафсил жавоб хатлари берилган ҳамда ўрганишдаги қолдиқ мурожаатлар сони 14 тани ташкил этмоқда.

Судларда иш кунлари соат 9:00 дан 18:00 га қадар суд биносида раисларнинг шахсий қабули ташкил этилган бўлиб, ҳисобот даврида Тошкент шаҳар судининг иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати раиси томонидан 19 нафар, Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси томонидан 19 нафар жисмоний ҳамда юридик шахс вакиллари қабул қилиниб, уларга ҳуқуқий тушунтиришлар берилган.

Тошкент шаҳар суди

матбуот хизмати

ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУДЛАР ФАОЛИЯТИ ЮЗАСИДАН 2022 ЙИЛ 1-ЧОРАГИДАГИ ФАОЛИЯТИ ҲАҚИДА АХБОРОТ

Жиноят ишлари бўйича судлар томонидан 2022 йил биринчи чораги давомида 3.186 нафар шахсга нисбатан 2.575 та жиноят ишлари кўриб тамомланган бўлиб, ўтган йилга нисбатан кўриб тамомланган ишлар сони 1.408 тага (54,6%), жавобгарликка тортилган шахслар сони эса 1.590 нафарга (49,9%) кўпайган.

Судлар томонидан 2022 йил биринчи чорагида жами 45 нафар шахсга нисбатан оқлов қарорлари чиқарилган, 577 ҳолатда тергов органи томонидан асоссиз қўйилган моддалар айбловдан чиқарилган.

Жиноят оқибатида етказилган 149,1 млрд. сўмдан ортиқ моддий зарарнинг ўрнини қоплаган 318 нафар шахсга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазолар тайинланган, 409 нафар шахс суд залида қамоқдан озод қилинган.

Одил судловни амалга оширишда жамоатчиликнинг кафиллиги асосида жами 46 нафар шахсларга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган ёки қонунда назарда тутилганидан кўра енгилроқ жазолар тайинланган, 45 нафар шахсга тайинланган жазолар енгилроқ жазо билан алмаштирилган, 493 нафар шахс муддатидан илгари жазодан (қамоқдан) озод қилинган.

Жиноят ишларининг 1.318 таси ижтимоий хавфи катта бўлмаган, 653 таси унча оғир бўлмаган, 1.094 таси оғир ва 121 таси ўта оғир тоифадаги жиноятларни ташкил этган.

Соҳалар бўйича қарайдиган бўлсак, коррупцияга оид кўриб тамомланган ишлар бўйича шахслар тоифаси қуйидагича:

Соғлиқни сақлаш соҳаси 8 нафар шахс;

Таълим соҳаси 2 нафар шахс;

Банк йўналиши бўйича 3 нафар шахслар жиноий жавобгарликка тортилганлар.

Судланган шахсларнинг:

220 (9,0%) нафарига жарима;

634 (26,0%) нафарига ахлоқ тузатиш ишлари;

581 (23,8%) нафарига озодликни чеклаш;

907 (37,1%) нафарига озодликдан маҳрум қилиш;

26 (1,1%) нафарига мажбурий жамоат ишлари жазоси тайинланган бўлса;

70 (2,9%) нафар шахс шартли ҳукм қилинган.

Судланганларнинг:

264 нафарини (10,8%) аёллар;

81 нафарини (3,3%) вояга етмаганлар;

210 нафарини (49,5%) ёшлар;

54 нафарини (2,2%) 60 ёшдан ошган эркаклар;

15 нафарини (0,6%) чет эл фуқаролари;

2 нафарини (0,08%) тадбиркорлар ташкил этган.

603 (446) нафар муқаддам судланган шахслар томонидан такроран жиноят содир этилган.

СОДИР ЭТИЛГАН ЖИНОЯТЛАР МОДДАЛАР КЕСИМИДА ТАҲЛИЛИ

№	ЖК моддаси	2021 й 3 ой	2022 й 3 ой	-/+	Фоизи
1.	Ўғрилик (ЖКнинг 169-моддаси)	168	418	+250	148 %
2.	Безорилик (ЖКнинг 277-моддаси)	84	184	+100	119%
3.	Талончилик (ЖК 166-моддаси)	43	138	+95	220%
4.	Ҳаракат хавфсизлиги қоидаларини бузиш (ЖКнинг 266-моддаси)	53	120	+67	126%
5.	Гиёвандлик воситалари билан жиноятлар (ЖК 270-276-моддалари)	217	281	+64	29,4%
6.	Қасддан баданга оғир ва ўртача оғирликда жароҳат атказиш (ЖК 104-105-моддалари)	52	84	+32	61,5 %
7.	Босқинчилик (ЖК 164-моддалари)	24	53	+29	120 %
8.	Пора олиш,бериш, воситачилик қилиш (ЖКнинг 210-212-моддалари)	25	46	+21	84 %
9.	Ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш (ЖК 167-моддалари)	92	109	+17	18,4%
10.	Транспорт воситаларини олиб қочиш (Жиноят кодексининг 267-моддалари)	8	15	+7	87,5%
11.	Номусга тегиш (ЖК 118-моддалари)	1	4	+3	300 %
12.	Қасддан одам ўлдириш (ЖКнинг 97-101-моддалари)	10	12	+2	20 %
13.	Пора олиш (ЖК 210-моддалари)	0	1	+1	0%

Профилактика

Давлат раҳбари томонидан судлар олдига қўйилган вазифалардан келиб чиқиб, ўтган давр мобайнида 930 та (36,1%) жиноят ишлари сайёр суд мажлисларида кўриб чиқилган. Жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф қилиш тўғрисида 2.046 та (79,5 %) суднинг хусусий ажримлари чиқарилган, суд амалиёти юзасидан 21 та умумлаштириш қилиниб, натижаси юзасидан туман судларига тегишли кўрсатма ва тавсиялар берилган.

Ўз навбатида соҳалар бўйича жиноятчилик содир қилинган аҳволи юзасидан Тошкент шаҳар Соғликни Сақлаш бош бошқармасига, Тошкент шаҳар Халқ таълими бош бошқармасига ва Тошкент шаҳар ИИББга тақдимномалар чиқарилган.

“Менинг маҳаллам – менинг судьям” ғояси асосида судьялар ўзларига бириктирилган Тошкент шаҳридаги 579 та маҳалла фуқаролар йиғинларида ҳуқуқбузарликлар профилактикаси, жиноятчиликка қарши курашиш, аҳолининг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш, мавжуд муаммоларни тизимли ҳал этиш юзасидан сайёр учрашувлар ўтказиб келмоқдалар.

Тошкент шаҳар судининг иш режасига киритилган “Аёллар дафтари” асосида Тошкент шаҳридаги барча маҳаллаларга судьялар бириктирилган ва доимий равишда ишлар олиб борилмоқда.

Хусусан, 123 та хуқуқий ёрдамга мухтож аёллар судьялар томонидан қабул қилиниб, уларнинг барчасига ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Маъмурий ҳуқуқбузарликка оид ишлар кўрилиши юзасидан

Тошкент шаҳар ва жиноят ишлари бўйича туман судлари томонидан 2022 йил биринчи чорагида 25.661 нафар шахсга нисбатан 22.382 та маъмурий ишлари кўриб тамомланган бўлиб, ўтган йилга нисбатан кўриб тамомланган ишлар сони 4.179 тага (22,9%), шахслар сони эса 4.992 нафарга (24,1%) кўпайган.

Кўриб тамомланган 17.695 та иш бўйича 20.233 нафар шахсга нисбатан қарор чиқарилган, 5.428 нафар шахсга нисбатан 4.687 та ишлар тугатилган.

Маъмурий ҳуқуқбузарликка тортилган шахсларнинг 12.867 (63,6%) нафарига жарима, 81 (0,4%) нафарига махсус ҳуқуқдан маҳрум қилиш, 7.280 (36,0%) нафарига маъмурий қамоқ жазолари тайинланган.

Тугатилган ишлардан 787 нафар шахсга нисбатан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 21-моддаси қўлланилиб огоҳлантирилган, 4.641 нафар шахсга нисбатан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 271-моддасига кўра тугатилган.
Кўриб томомланган материаллар 1.340 нафар шахсга нисбатан, шундан 901 нафар шахсга нисбатан қаноатлантирилган, 439 нафар шахсга нисбатан рад қилинган.

Ҳуқуқбузарлик содир қилганларнинг:

932 нафарини (15,3%) аёллар;

71 нафарини (0,2%) вояга етмаганлар;

748 нафарини (37,6%) ёшлар;

022 нафарини (3,9%) 60 ёшдан ошганлар;

205 нафарини (0,7%) чет эл фуқаролари;

554 нафарини (2,1%) тадбиркорлар ташкил этган.

Мурожаатлар

2022 йилнинг биринчи чораги давомида жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судларига жисмоний ва юридик шахслардан жами 1.359 та мурожаат келиб тушган бўлиб, мурожаатлар сони 92 тага (6,7%) камайган.

Мурожаатларнинг 717 та таси қаноатлантирилган, 2 бошқа органга юборилган, 414 тасига тушунтириш берилган, 212 таси қолдиқ бўлиб қолган.

Суд раисларининг қабулида жами 278 нафар (шундан 125 таси сайёр қабулдан) фуқаро мурожаат қилиб, мурожаатларнинг 10 таси (3,5%) қаноатлантирилган, 268 тасига тушунтириш берилган.

Суд раисларининг оммавий сайёр қабуллар ўтказиш жадвалига мувофиқ жорий йилнинг январь-апрель ойларида Тошкент шаҳрининг фуқаролар билан сайёр қабуллар ўтказилган.

2022 йилнинг 1-чораги йил давомида Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал, Халқ қабулхоналари, Ўзбекистон Республикаси Бош вазирнинг виртуал ва Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг “Ишонч телефони” ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг виртуал қабулхонасидан орқали жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судининг электрон манзилига жами 619 та мурожаатлар келиб тушган бўлиб, бу кўрсаткич ўтган йилга нисбатан 565 тага камайган.

Мурожаатларнинг 187 таси (0,7%) қаноатлантирилган, 380 тасига ҳуқуқий тушунтириш берилган. 6 нафар шахсдан ёзма равишда миннатдорлик ва ташаккурномалар билдирилган.

Тошкент шаҳар суди

матбуот хизмати

ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУДЛАРНИНГ 2022 ЙИЛ 1-ЧОРАГИДАГИ ФАОЛИЯТИ ҲАҚИДА АХБОРОТ

Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича судлари томонидан 2022 йилнинг 1-чорагида жами 16.878 та фуқаролик иши тамомланган бўлиб, ишларнинг сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 5.373 тага ёки 46,7 фоизга кўпайган (2021 йил 1-чорагида бу кўрсаткич 11.505 тани ташкил этган).

Жами тамомланган 16.878 та ишдан 14.550 таси бўйича ҳал қилув қарори чиқарилган. Шундан:

115 та иш бўйича даъво талаблари қаноатлантирилган;

435 таси рад этилган;

160 та иш юзасидан иш юритиш тугатилган;

128 та ариза кўрмасдан қолдирилган;

ҳакамлик судларининг ҳал қилув қарорларига доир 40 та иш кўрилган.

Шунингдек, жорий йилнинг 1-чорагида 7.149 та аризалар суд буйруғи тартибида ҳал қилинган бўлиб, 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 2.820 тага ёки 65 фоизга кўпайган. Шундан:

091 таси вояга етмаган болалар таъминоти учун алимент ундириш,

259 таси иш ҳақи ундириш,

764 таси солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича қарздорликни ундириш,

970 таси хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатлари аъзоларидан мажбурий бадаллар ва тўловларни ундириш,

065 таси ёзма битимга асосланган ва қарздор томонидан тан олинган талаблар бўйича суд буйруқларини ташкил этган.

Жами кўрилган 24 023 та иш Тошкент шаҳрида фаолият кўрсатаётган 5 та фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлари кесимида таҳлил қилинганда:

690 таси Мирзо Улуғбек туманлараро суди,

5 878 таси Яккасарой туманлараро суди,

4 134 Миробод туманлараро суди,

3 889 таси Шайхонтоҳур туманлараро суди ва
3 432 Учтепа туманлараро суди ҳисобига тўғри келади.

Судлар томонидан кўрилган ишлар бўйича давлат фойдасига даъво ариза тақдим этишда ихтиёрий 5.421.398.699 сўм давлат божи тўланган бўлиб, иш якуни бўича суд қарорлари асосида 30.383.299.097 сўм давлат божи ундириш белгиланган.

Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан 2022 йилнинг 1-чораги давомида шикоят ва протестлар асосида 644 та фуқаролик иши кўрилган бўлиб, ишлар сони ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 111 тага ёки 20,8 фоизга ошган.

Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, келиб тушган апелляция шикояти ва протести туманлараро судлари томонидан кўрилган жами 16.874 та ишларнинг 3,8 фоизини ташкил этган.

Апелляция инстанциясида кўрилган 644 та ишнинг 485 таси юзасидан суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилиб, 118 таси ёки жами кўрилган ишларнинг 0,7 фоизи бекор қилинган, 41 таси ёки 0,2 фоизи ўзгартирилган.

Кўрилган ишларнинг таҳлили 2021 йилниг 1-чорагига нисбатан жорий йилнинг 1-чорагида ҳал қилув қарори чиқариб кўрилган қуйидаги тоифа ишлар сони КАМАЙГАН:

Иш ҳақини ундириш, ҳодим томонидан иш берувчига етказилган зарарни ундириш ва бошқа меҳнат низолари билан боғлиқ ишлар 273 тадан 189 тага (-84 та);

мулкни рўйхатдан ёки хатлашдан чиқариш (уй-жой низосидан ташқари) 16 тадан 6 тага (-10 та);

маъмурий ҳуқуқбузарлик оқибатида етказилган зарарни қоплаш 25 тадан 4 тага (-21 та);

уйга киритиш ҳақидаги ишлар 112 тадан 86 таг (-26 та);

атроф-муҳит, тарихий, маданий ёдгорликларга етказилган зарарни қоплаш билан боғлиқ ишлар 5 тадан 3 тага (-2 та) камайган.

Шу билан биргаликда қуйидаги тоифа ишлар сони КЎПАЙГАН:

кредит шартномасидан келиб чиқадиган низолар билан боғлиқ ишлар 4.671 тадан 7.565 тага (+2.894 та);

никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар 1.655 тадан 1.853 тага (+198 та);

ўзбошимчалик билан қурилган уй-жой ёки қурилмани бузиш ҳақидаги ишлар 289 тадан 477 тага (+188 та);

уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ҳақидаги ишлар 297 тадан 455 тага (+158 та);

қарз ундириш ҳақидаги ишлар 462 тадан 565 тага (+103 та);

қонунга хилоф тарзда жавобгарликка тортиш, жалб қилиш натижасида етказилган зарарни қоплаш ҳақидаги ишлар 17 тадан 58 тага (+41 та);

мерос билан боғлиқ ишлар 69 тадан 105 тага (+36 та) кўпайган.

Юқоридаги маълумотлардан, 2022 йилнинг 1-чорагида олдинги йилнинг шу даврига нисбатан судлар томонидан кўрилган ишлар сони асосан никоҳдан ажратиш ва кредит шартномаларидан келиб чиқадиган низолар ҳисобига ошганлиги кўринади.

Мазкур ишлар таҳлилидан кўринишича, кредит шартномалари бўйича низолар асосан тадбиркорлик субъектлари томонидан фуқароларга маиший техникалар қийматини бўлиб-бўлиб тўлаш асосида реализация қилиш ҳақидаги шартномаларга тўғри келади.

Шу билан бирга, банк муассаларидан олинган кредит шартномалари бўйича мажбуриятлар ўтган йиллардаги эпидемиологик вазият сабабли аҳоли даромадининг нисбатан камайганлиги ва тўлов қобилиятининг пасайганлиги билан боғлиқдир.

2022 йилнинг 1-чорагида судлар томонидан кўрилган никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар ўтган йилнинг шу даври билан қиёсланганда 1.840 тадан 2.030 тага кўпайган. Шундан қаноатлантирилган аризалар сони 2021 йил 1-чорагида 860 та ёки 46,7 фоизни ташкил этган бўлса, 2022 йилнинг 1-чорагида 928 та ёки 45,7 фоизни ташкил этган.

Судларда оилаларни сақлаб қолиш мақсадида даъвоси рад этилган, тарафлар ярашганлиги учун иш юритиш тугатилган ва кўрмасдан қолдирилган ишлар сони 2022 йилнинг 1-чорагида 1.102 тани ёки 54,3 фоизни ташкил этган (2021 йил 1-чорагида 980 та ёки 53,3 фоиз).

Никоҳдан ажратиш ҳақида кўрилган 2.030 та ишнинг 1.132 таси бўйича аёллар, 898 таси бўйича эркаклар даъвогар сифатида қатнашган. Энг ачинарлиси, никоҳдан ажратилган оилаларнинг 1.063 нафар вояга етмаган фарзандлари бўлган.

2022 йилниг 1-чорагида жами кўрилган никоҳдан ажратиш ҳақидаги фуқаролик ишларини Тошкент шаҳрининг туманлар кесимида таҳлил қилинганда:

Юнусобод тумани бўйича 287 (254) та;

Олмазор тумани бўйича 233 (201)та;

Яшнобод тумани бўйича 232 (266) та;

Шайхонтоҳур тумани бўйича 225 (170) та;

Мирзо Улуғбек тумани бўйича 223 (232) та;

Чилонзор тумани бўйича 214 (167) тани ташкил этиб, бошқа туманларга қараганда сезиларли кўплигини кўриш мумкин.

Оилаларни сақлаб қолиш, болаларни соғлом оила бағрида камол топиши учун шаҳар суди томонидан жойларда никоҳ ва оила масалаларига бағишланган учрашувлар мунтазам равишда ўтказилиб келинмоқда. Оилаларни яраштириш чораларини кўриш мақсадида “Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш марказ”ларига яраштириш учун муҳлат тайинланган ва рад этилган ишлар юзасидан хатлар юборилмоқда.

Маълумки, кейинги йилларда судлар томонидан асоссиз жиноий жавобгарликка тортилган шахсларни реабилитация қилиш мақсадида кўплаб оқлов ҳукмлари қабул қилинди. Бу ўз навбатида фуқаролик ҳуқуқий оқибатларини ҳам келтириб чиқармоқда. Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлари томонидан қонунга хилоф тарзда жиноий жавобгарликка тортиш натижасида етказилган зарарни қоплаш билан боғлиқ 60 та фуқаролик иши кўрилган. Шундан 50 таси ёки 83,3 фоизи қаноатлантирилиб, фуқароларнинг фойдасига 9.765.000.000 сўм маънавий зарар ундириш белгиланган.

Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлари томонидан 2022 йилнинг 1-чорагида интеллектуал мулк ҳуқуқидан келиб чиққан низолар билан боғлиқ 4 та фуқаролик иши кўриб чиқилган. Шундан 3 таси қаноатлантирилиб, 100.000.000 сўм маънавий зарар ундириш белгиланган, 1 та даъво ариза қаноатлантиришдан рад этилган.

Мазкур даврда судлар томонидан 91 та фарзандликка олиш ҳақидаги аризалар кўриб чиқилган бўлган, шундан 83 таси қаноатлантирилган, 7 таси кўрмасдан қолдирилган, 1 таси иш юритишдан тугатилган.

Профилактика

Судлар томонидан 2022 йилнинг 1-чорагида ишларни қўриш вақтида аниқланган қонун бузилиши ҳолатлари юзасидан 48 та хусусий ажрим чиқарилган ва уларнинг ижроси назоратга олинган, шунингдек, 6 марта суд амалиёти юзасидан умумлаштиришлар ўтказилиб, судьялар иштирокида фаолиятда мавжуд хато ва камчиликлар муҳокама қилиниб, уларни олдини олиш юзасидан чоралар белгиланган.

Шаҳар суди раиси томонидан тасдиқланган режага асосан Тошкент шаҳрида фаолият кўрсатаётган барча судьялар Тошкент шаҳридаги 579 та маҳалла фуқаролар йиғинларига бириктирилган бўлиб, улар томонидан ўзларига бириктирилган маҳаллаларга ҳар ойда камида бир марта чиқишига эътибор қаратилмоқда.

Мурожаатлар

Шу билан бирга, 2022 йил 1-чораги давомида Тошкент шаҳар суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати ва туманлараро судларига жами 2.767 та мурожаат келиб тушган, шундан 2545 таси мазмунан ҳал қилинган. Ҳал қилинган мурожаатларнинг 1108 таси Ўзбекистон Республикаси Президентининг виртуал қабулхонаси ва Халқ қабулхоналаридан электрон келиб тушган ҳамда 1437 таси жисмоний ва юридик шахс вакилларининг судларга қилган мурожаатларини ташкил қилади. Мазкур кўрсаткич ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 182 тага ёки 7,7 фоизга кўпайган.

Президент виртуал қабулхонаси ва Халқ қабулхоналаридан келиб тушган 1.107 та мурожаатлар бевосита Тошкент шаҳар суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати томонидан кўриб чиқилган бўлиб, барча мурожаатлар алоҳида назоратга олиниб, бевосита мурожаатчилар билан суҳбат асосида ўрганилиб, муаллифларга муаммони ҳал этиш юзасидан ҳуқуқий тушунтиришлар берилган.

Эътиборли жиҳати шундаки, мазкур мурожаатларнинг 707 таси, яъни 63,9 фоизи судда иши ҳали кўрилмаган, лекин ҳуқуқий тушунтириш бериш лозим бўлган масалаларни ташкил этган.

Тошкент шаҳар суди

матбуот хизмати

АЛИМЕНТ ОЛИШ УЧУН “ПРОПИСКА”ДАН ЧИҚИШ КЕРАКМИ?

— Ажрашиш учун судга ариза берганман. “Иккита болага алимент ҳам ундираман”, десам, эрим “уй “прописка”сидан чиқсанг, алимент тўлашга рози бўламан, бўлмаса додингни кимга айтсанг айтавер, бир сўм ҳам бермайман”, — деди. Менга нима маслаҳат берасиз?
Зарина, Тошкент шаҳри

Эльвира ХАМРАЕВА, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раис ўринбосари:

— Оила кодексининг 96-моддасига кўра, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

Ушбу кодекснинг 116-моддасида вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар Оила кодексининг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши белгиланган.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47⁵-моддасига кўра, вояга етган шахсларнинг меҳнатга лаёқатсиз ва моддий ёрдамга муҳтож бўлган ота-онани ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаши, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик ўн беш сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки ушбу Кодексга мувофиқ маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлиши белгиланган.

Жиноят кодексининг 122-моддасига биноан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Фуқаролик процессуал кодексининг 34-моддасига биноан, алимент ундириш тўғрисидаги даъволар даъвогар томонидан ўзи яшаб турган жойдаги судга ҳам тақдим этилиши мумкин.

Сизнинг ҳолатингизда ўзингиз яшаб турган жойда жойлашган фуқаролик судига алимент ундириш ҳақида ариза (даъво ариза) билан мурожаат қилиш ҳуқуқингиз мавжуд. Турмуш ўртоғингиз уйида доимий рўйхатда қолишингиз ёки рўйхатдан чиқиб кетишингиз ушбу ҳолатда ҳеч қандай аҳамиятга эга эмас. Агарда турмуш ўртоғингиз болаларни моддий таъминлашдан бўйин товласа, юқоридаги жавобгарликка тортилиши белгилаб ўтилган.