Қидирув:

«БОШҚАСИГА УЙЛАНИБ, БОЛА ПУЛИ ОЛИБ ЮРГАН ЭКАН»

— Жияним эри билан бирга яшамайди. Яқинда келин бўлиб тушган маҳалласидан қўнғироқ қилиб, бола пули олиши учун қайта ариза бериши кераклигини, аввалгисининг муддати тугаганини айтишди. Суриштирса, собиқ эри унга айтмасдан ўғлига бола пули расмийлаштирган ва бу ҳақда унга айтмаган экан. Бола жиянимнинг тарбиясида, алиментга бермаган. Бу вазиятда жиянимнинг қандай ҳақ-ҳуқуқлари бор? Собиқ эри жиянимнинг номидан фойдалангани учун судга бериши мумкинми?

Исми сир тутилди

Жасур НОРҚОБИЛОВ, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:

 

— Кам таъминланган оилалар болалари учун нафақа ва моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тартиби Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 21 октябрдаги 654-сонли қарори билан тасдиқланланган “Кам таъминланган оилаларни «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ахборот тизими орқали аниқлаш, уларга кам таъминланган оилалар болалари учун нафақа ва моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом билан тартига солинган.

 

Мазкур Низомнинг 13-бандига кўра, “кам таъминланган”, деб эътироф этилган оилага болалар нафақаси ёхуд моддий ёрдам яшаш жойи бўйича оиланинг муомалага лаёқатли аъзосининг ёзма аризасига асосан тайинланади. 15-бандига кўра, Болалар нафақаси ёки моддий ёрдам тайинлаш учун Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг туман (шаҳар) бўлими бошлиғининг номига ушбу Низомга 3-иловага мувофиқ шаклдаги ариза фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органига тақдим этилади.

 

Аризага қуйидагилар илова қилинади:


• ариза берувчи ва оила аъзоларининг Ўзбекистон Республикаси паспорти ёки ID-карталари (бунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи томонидан ушбу ҳужжатларнинг нусхаси олиниб, асли аризачига қайтарилади);


• чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг яшаш гувоҳномалари, фуқаролиги бўлмаган шахс гувоҳномалари ёки ID-карталари ҳамда яшаш жойи бўйича рўйхатга олинганлиги тўғрисида қайд варағи (бунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи томонидан ушбу ҳужжатларнинг нусхаси олиниб, асли аризачига қайтарилади);


• болалари васийлик остида бўлган тақдирда, аризага васийлик ва ҳомийлик органи қарорининг нусхаси илова қилинади;


• оиланинг мавжуд чорва моллари ва паррандалари тўғрисида ушбу Низомга 3а-иловага мувофиқ шакл бўйича маълумот;


• ариза берувчи ва унинг оила аъзолари номидаги тижорат банки ҳисобварақларидаги маблағ қолдиқлари ва ариза берилган ойдан олдинги 3 ой мобайнида уларнинг номига ўтказилган пул ўтказмалари юзасидан маълумотларни Марказий банк томонидан «Ягона реестр» АТга тақдим этиш тўғрисида оилада бирга яшовчи 18 ёш ва ундан катта ёшдаги муомалага лаёқатли барча оила аъзолари имзолари билан тасдиқланган ушбу Низомга 3б-иловага мувофиқ шакл бўйича ариза.

Бунда бирга яшовчи 18 ёш ва ундан катта ёшдаги муомалага лаёқатли барча оила аъзолари имзоларининг ҳақиқийлиги учун ариза берувчи жавобгар бўлади. Ариза берувчи томонидан ушбу бандда келтирилган барча ҳужжатларнинг тўлиқ тақдим этилганлиги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи томонидан текширилади.
Йўллаган саволингизда қайд этилишича, сиз турмуш ўртоғингиз билан биргаликда яшамагансиз ва турмуш ўртоғингиз бола пули олиб юрганидан бехабар бўлгансиз.


Саволингиздан келиб чиқилганида, турмуш ўртоғингиз болали оилаларга нафақа ёки бола парвариши бўйича нафақа олиш ҳақида аризалар ва унга илова ҳужжатларни тақдим этишда ҳаққоний маълумотларни тақдим қилмаганлиги кўринади.


Бундай ҳолда, болали оилаларга нафақа ёки бола парвариши бўйича нафақа ҳаққоний маълумотлар яширилганлиги сабабли асоссиз ажратилган ҳисобланади ва тўланган пулларни бюджетга ундирилиши юзасидан молия органлари судга мурожаат қилиши керак бўлади.


Сиз эса, юқорида қайд қилинган низом талабидан келиб чиқиб, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органига болалар нафақаси ёхуд моддий ёрдам учун мурожаат қилишингиз мумкин.

“КРЕДИТ ҚАРЗИНИ МЕН ТЎЛАЙ-У, УЙДА БОШҚАЛАР ЯШАСИНМИ?”

— Турмуш ўртоғимнинг номига олинган уйнинг кредит қарзини мен тўлайман. Эрим хорижга ишлагани кетган. Бундан икки ой олдин қайнонам сўраган пулини бермаганим учун ўз уйимдан ҳайдаб чиқарди. Ҳозир уйда қайнопам яшаяпти. Алам қилаётгани, уйнинг кредит қарзи-ю тўловларини тўлаяпман, аммо иккита болам билан ота-онамкида ўтирибман. Бу вазиятда мени қандай ҳақ-ҳуқуқларим бор?

Исми сир тутилди

Дилшод ХАСАНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

— Уй-жой кодексининг 32-моддаси талабларига кўра, уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса, уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар.
Улар мулкдор берган турар жойга ўзларининг вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақлидирлар, оиланинг бошқа аъзоларини эса, уй, квартира мулкдорининг розилиги билангина кўчириб киритишлари мумкин.

 

Бу шахслар уй, квартиранинг мулкдори билан оилавий муносабатларни тугатган тақдирда ҳам уларда турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Уй, квартиранинг мулкдори билан унинг собиқ оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар ўртасида турар жойдан фойдаланиш тартиби тарафлар келишуви билан белгиланади.


Турар жой мулкдорининг оила аъзолари деб, у билан доимий бирга яшаётган хотини (эри) ва уларнинг фарзандлари тан олинади. Эр-хотиннинг ота-онаси, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган оилали фарзандлари ва уларнинг эр-хотини, агар улар илгари бу ҳуқуққа эга бўлмаган бўлса, фақат ўзаро келишувга биноан мулкдорнинг оила аъзолари деб тан олиниши мумкин.


Уй-жой кодексининг 52-моддаси 1-қисмига кўра, муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойни ижарага олувчи, унинг оила аъзолари ёки ижарага олувчи билан доимий яшаётган фуқаролар вақтинча бўлмаганида турар жой олти ой муддат давомида уларнинг ҳисобида сақланиб туради.


Мазкур қонун нормалари асосида турмуш ўртоғингизга тегишли бўлган уй-жойдан унинг оила аъзоси сифатида фойдаланиш ҳуқуқига эгасиз.


Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 3-моддасига асосан, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқларини, эркинликларини ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатланади.


Ҳар қандай манфаатдор шахс бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқи ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатини ҳимоя қилиш учун фуқаролик суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонунчиликда белгиланган тартибда фуқаролик ишлари бўйича судга (судга) мурожаат қилишга ҳақли.


Уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқингиз бузилган тақдирда, уни тиклаш ёки ҳимоя қилиш мақсадида судга мурожаат қилиш ҳуқуқингиз мавжуд.

НИКОҲДАН АЖРАТИШДА ДАВЛАТ БОЖИ МИҚДОРИНИ КАМАЙТИРИШ МУМКИНМИ?

– Турмуш ўртоғим биринчи хотини билан расман ажрашди. Аслида 5 йилдан бери бирга яшамайди. Почта орқали суд қарорини олганимизда икки ярим баравар давлат божи белгиланганини кўрдик. Эрим I гуруҳ ногирони. Бу ёқда ўзимизда ҳам иккита бола бор. Шу тўловни бекор қилса бўладими ёки ҳеч бўлмаганда миқдорини камайтириш мумкинми?

Исми сир тутилди

Саволга фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси Анвар Ҳамроев жавоб берди:

 

— Давлат божи юридик аҳамиятга молик ҳаракатларни амалга оширганлик ва (ёки) бундай ҳаракатлар учун ваколатли муассасалар ва (ёки) мансабдор шахслар томонидан ҳужжатлар берганлик учун ундириладиган мажбурий тўловдир.

 

Давлат божи ставкаларининг миқдорлари Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 6 январдаги “Давлат божи тўғрисида”ги Қонуни иловасига мувофиқ белгиланади. Давлат божини тўлашдан озод қилинадиган жисмоний ва юридик шахсларнинг қатъий рўйхати ҳам ушбу Қонун билан белгиланади.

 

Оила кодексининг 45-моддасига кўра суд никоҳдан ажратиш ҳақида ҳал қилув қарорини чиқариш пайтида никоҳдан ажратиш тўғрисидаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органининг гувоҳномаси берилаётганда эр-хотиннинг ҳар иккаласи ёки улардан бири тўлайдиган давлат божи миқдорини белгилаши лозим. Агар суд бу божни эр-хотиннинг ҳар иккаласидан ундиришни лозим деб топса, уларнинг ҳар бири тўлайдиган бож миқдорини белгилайди.

 

Шунингдек, Фуқаролик процессуал кодексининг 133-моддасига кўра давлат божини тўлашни кечиктиришга қонунчиликда белгиланган ҳолларда йўл қўйилади.

 

Суд тарафларнинг мулкий аҳволига қараб, улардан бирининг ёки иккаласининг давлат даромадига ундириладиган суд харажатларини тўлашни кечиктиришга ёки бўлиб-бўлиб тўлашга йўл қўйиши, шунингдек бу харажатларнинг миқдорини камайтириши мумкин.

 

Юқоридаги қонунчилик нормаларига кўра, фақат “Давлат божи тўғрисида”ги Қонунда кўрсатилган шахслар давлат божи тўлашдан озод этилган бўлиб, ногиронлик учун ёки кўп болали оилалар учун давлат божидан озод қилиш тартиби белгиланмаган.

СУБСИДИЯ ФАҚАТ КАМ ТАЪМИНЛАНГАНЛАРГА БЕРИЛАДИМИ?

— Танишимга субсидия олмоқчи эканимни айтганимда, фақат кам таъминланган оилаларга ёки ёлғиз аёлларга берилишини айтиди. Моддий аҳволим ёмон эмас. Бундан чиқди, менга субсидия берилмайдими?

Исми сир тутилди

— Судсидия – ипотека кредитлари асосида квартира сотиб олиш учун бошланғич бадал ва кредит фоизининг бир қисмини ёки якка тартибдаги уй-жойларни қуриш ва реконструкция қилиш учун кредит фоизининг бир қисмини қоплаш мақсадида Давлат бюджетидан фуқаро учун банкда унинг номига очилган тегишли ҳисобвараққа ўтказилган маблағ тушунилади.

 

Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2020 йил 25 мартда 182-сонли қарори билан “Уй-жой сотиб олиш ёки якка тартибдаги уй-жойларни қуриш ва реконструкция қилиш учун фуқароларга субсидия тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низом тасдиқланган.

 

Ариза берувчи ипотека кредитлари бўйича субсидия олиш учун исталган туман (шаҳар) давлат хизматлари марказига ўзи келиб мурожаат этади ёки Ягона интерактив давлат хизматлари портали (ЯИДХП)да давлат хизматидан электрон тарзда фойдаланиш учун рўйхатдан ўтади. Ариза берувчининг аризаси у рўйхатга олинган доимий яшаш жойидаги туман (шаҳар) комиссияси томонидан кўриб чиқилади.

 

Масъул ташкилотлар етти иш кунида ариза берувчининг ижтимоий мезонларга мувофиқлигини тақдим этилган ҳужжатлар асосида ташкилотларда мавжуд маълумотлар базаси билан солиштирган ҳолда ўрганиб чиқади.

 

ЯИДХПда онлайн электрон шаклда қуйидаги маълумотларни:

  • давлат солиқ инспекцияси — солиқ тўловчининг жисмоний шахснинг шахсий идентификация рақами бўйича ариза берувчи ва оила аъзоси сифатида келтирилган шахсларнинг даромадларини аниқлайди;
  • давлат кадастрлари палатасининг ҳудудий бошқармаси — ариза берувчи, турмуш ўртоғи ва турмуш қурмаган фарзандларининг номида мулк ҳуқуқи билан турар жойнинг мавжуд ёки мавжуд эмаслиги ҳақидаги маълумотларни;
  • туман (шаҳар) маҳалла ва нуронийларни қўллаб-қувватлаш бўлимлари — ариза берувчининг оғир ижтимоий вазиятга тушиб қолган хотин-қизлар, ногиронлиги бўлган, фарзандларини тўлиқсиз оилада тарбиялаётган, уй-жой шароитини яхшилашган муҳтож оналар тоифасига мансублигини;
  • Ёшлар ишлари агентлигининг туман (шаҳар) бўлими — ариза берувчининг алоҳида намуна кўрсатаётган ёш оилалар тоифасига мансублигини;
  • туман (шаҳар) ҳокимлиги — ариза берувчининг “Меҳр дафтари”га киритилган ёки ундан чиқарилган 30 ёшдан ошмаган ёшлар тоифасига мансублигини тасдиқлайди.

ЯИДХПда масъул ташкилотлар ўрганиб чиқиш натижаларига кўра, киритилган маълумотлар асосида ариза берувчининг ижтимоий мезонларга мувофиқлиги автоматлаштирилган тарзда баллар кўринишида баҳоланади.

 

Комиссия раиси ижтимоий мезонлар юзасидан баҳолаш натижаларига асосан ариза берувчига ипотека кредитлари бўйича субсидия бериш ёки беришни рад этишни электрон шаклда тасдиқлайди.

 

Кўриб чиқиш якунлари бўйича субсидия бериш ёки беришни рад этиш тўғрисида электрон тасдиқланган QR-код қўйилган қарор тегишли туман (шаҳар) Давлат хизматлари марказига юборилади.

 

Ушбу хабарнома Давлат хизматлари маркази томонидан бир иш кунида ариза берувчига юборилади. Бундан ташқари, ЯИДХП орқали ариза берувчига “SMS” хабар юборилади.

 

Ижтимоий мезонлар асосида баҳоланган ариза берувчи 30 ва ундан юқори балл тўплаган тақдирда, талабгор сифатида тан олиниб, квартира сотиб олиш ёки якка тартибдаги уй-жойларни қуриш ва реконструкция қилиш учун ипотека кредити бўйича субсидия олишга ҳақли деб ҳисобланади.

 

ҚАНДАЙ ҲОЛЛАРДА АРИЗА БЕРУВЧИГА СУБСИДИЯ АЖРАТИШ РАД ЭТИЛАДИ?

1. Аризада кўрсатилган маълумотлар ижтимоий мезонларга мос келмаганда;

 

2. Маълумотлар нотўғри ёки сохта бўлганда;

 

3. Илгари шаҳар ва қишлоқ жойларда арзон уй-жой қуриш дастурлари доирасида имтиёзли ипотека кредитларидан фойдаланган ҳолда квартира ёки якка тартибдаги уй-жой ҳамда субсидия олган (аввал олинган уй-жой бошқа шахсга бегоналаштириб юборилган тақдирда ҳам) оила аъзолари такрорий мурожаат этганда;

 

4. Жорий йилда ҳудуд учун ажратиладиган субсидия сони тугаганда.

АРИЗА БЕРУВЧИ ЁКИ ОИЛАНИНГ ЎРТАЧА ОЙЛИК ДАРОМАДИ ҚАНЧА БЎЛИШИ КЕРАК?

  • Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда — МҲТЭКМнинг 2,7 бараваридан кам ва 8,0 бараваридан юқори;
  • Тошкент шаҳрида — МҲТЭКМнинг 2,7 баравардан кам ва 9,2 бараваридан юқори бўлиши лозим.

Юқорида қайд қилинган Низом талабларига кўра, сиз исталган туман (шаҳар) давлат хизматлари марказига мурожаат этишингиз ёки Ягона интерактив давлат хизматлари порталида давлат хизматидан электрон тарзда фойдаланиш учун рўйхатдан ўтишингиз мумкин. Аризангизга асосан тегишли комиссия сизга ижтимоий мезонлар юзасидан баҳолаш натижаларига асосан ипотека кредитлари бўйича субсидия бериш ёки беришни рад этиш тўғрисида хулоса беради.

 

Ғайрат ЭРГАШЕВ,

фуқаролик ишлари бўйича

Яккасарой туманлараро суди раиси

«ЗАГС»ИМИЗ ЙЎҚЛИГИ УЧУН ТАЪМИНОТ ОЛОЛМАЯПМАН»

– Эрим билан «ЗАГС»дан ўтмаганмиз. Ўғлим туғилганидан бери ота уйимдаман. Онамнинг қистови билан алиментга бердим. «Она таъминоти олишга ҳам ҳақинг бор», дейишганди, суриштирсам, у фақат «ЗАГС»и борларга бериларкан. Шу ростми?

Исми сир тутилди

Азизбек Джалилов, фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро суди судьяси:

 

— Оила кодексининг 117-моддасига асосан эр-хотин бир-бирига моддий ёрдам бериши шарт. Бундай ёрдам беришдан бош тортилган тақдирда, ёрдамга муҳтож, меҳнатга лаёқатсиз эр ёки хотин, шунингдек хотин ҳомиладорлик даврида ва ўртада бола туғилган кундан бошлаб уч йил давомида, ўртадаги ногирон бола ўн саккиз ёшга тўлгунча ёки болаликдан II гуруҳ ногирони бўлган ўртадаги болага қараган ёрдамга муҳтож эр (хотин) ёрдам беришга қодир бўлган хотин (эр)дан суд тартибида таъминот (алимент) олиш ҳуқуқига эга.

 

Шунингдек, ушбу кодекснинг 119-моддасига биноан эр-хотин (собиқ эр-хотин) ўртасида алимент тўлаш тўғрисида келишув мавжуд бўлмаган ҳолларда эр ёки хотинга (собиқ эр ёки хотинга) суд тартибида ундириб бериладиган алимент миқдори суд томонидан эр ёки хотиннинг (собиқ эр ёки хотиннинг) моддий ва оилавий аҳволини ҳамда тарафларнинг эътиборга лойиқ бошқа манфаатларини эътиборга олиб, ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланади.

 

Бироқ бу сумма қонунчиликда белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 11,75 фоизидан (108 100 минг сўмдан) кам бўлмаслиги лозим. Ушбу қоидалардан келиб чиқиб хулоса қиладиган бўлсак, қонуний никоҳдан ўтган бўлсалар бу қоидалар амал қилади.

 

Агар шаърий никоҳ орқали оила қурилган бўлса, бу қоидалар тарафларнинг келишувига асосан тўланиши мумкин. Суд тартибида ундирилмайди, сабаби Оила кодексининг моддалари қонуний тартибда тузилган никоҳ учун амал қилади.

«ОНАМ ҲАЁТ БЎЛА ТУРИБ, УКАМ ЎЗ УЛУШИНИ СЎРАЯПТИ»

— Кенжа укам онам билан бирга яшайди, лекин уй рўйхатига киритилмаган. Ҳовли онамнинг номида. Яқинда укам «суд орқали ўзимга тегишли бўлган қисмини ажратиб оламан», деди. Онам ҳаёт бўлса, қандай қилиб у улуш сўраши мумкин? Агар судга берадиган бўлса, биз қандай йўл тутайлик?

Исми сир тутилди

Амина Худайбергенова, фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Уй-жой кодексининг 32-моддасига асосан уй-жойнинг мулкдори ва унинг оила аъзолари уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар.

 

Сизнинг холатингизда укангиз онасига тегишли бўлган уйда доимий яшаётган бўлса, бошқалар билан тенг равишда фойдаланиши, ушбу турар жойга ўзининг оиласини ва вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақли бўлади.

 

Уй-жой мулкдорининг оила аъзоларига, шунингдек у билан доимий бирга яшаётган хотини (эри) ва уларнинг фарзандлари тан олинади. Эр-хотиннинг ота-онаси, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган оилали фарзандлари ва уларнинг эр-хотини, агар улар илгари бу ҳуқуққа эга бўлмаган бўлса, фақат ўзаро келишувга биноан мулкдорнинг оила аъзолари деб тан олиниши мумкин.

 

Фуқаролик кодексининг 223-моддасига асосан муклни, шу жумладан уй-жойни натура ҳолида бўлиш фақатгина унинг эгалари ўртасида йўл қўйилади. Демак сизнинг укангиз уйнинг мулкдори бўлмас экан, унинг уйни бўлиб олиш тўғрисидагни талаби ҳам асоссиз ҳисобланади.

ЭР-ХОТИНДАН БИРИ БЎЛМАГАН ҲОЛЛАРДА СУД ТОМОНИДАН НИКОҲДАН АЖРАТИШ МУМКИНМИ?

— Дугонам эри билан ажрашмоқчи. Эри «қўлингдан келганини қил, барибир ажраша олмайсан», деб хорижга кетиб қолди. Мақсади – дугонамни хўрлаш. Шусиз ҳам икки марта уриб, ҳомиласини туширди. Дугонам битта ўғли билан ота-онасиникида яшаяпти. Эри билан бирга яшаган уйига қайнонаси киритмаяпти. «Ўғлим қачон қайтса, ўшанда кўчигни оласан» деган. Бу вазиятда дугонам ажрашишга берса бўладими? Эри бўлмаса, суд ажраштирадими?

Исми сир тутилди

— Маълумки, мамлакатимиз давлат мустақиллигига эришган дастлабки йиллардан бошлаб унинг инсон ҳуқуқларига оид асосий ғоя ва қоидаларини ўзига сингдирган халқаро ҳуқуқий ҳужжатлар – Бирлашган миллатлар ташкилотининг бир қатор ҳужжатлари, жумладан “Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси” ва “Болалар ҳуқуқлари тўғрисида”ги Конвенцияси қоидаларига мос равишда оилани мустаҳкамлаш, унинг ҳар бир аъзоси ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, оилавий муносабатларда ўз ҳуқуқ ва эркинликларидан тўлақонли фойдаланишлари учун имкониятлар яратишга йўналтирилган миллий қонунчилик базаси яратилди ва юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотларга ҳамоҳанг тарзда доимий равишда такомиллашиб бормоқда.

 

Аввало, таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда оилавий муносабатларни тартибга солувчи дастлабки ҳужжат сифатида бош Қомусимиз ҳисобланган Конституция майдонга чиқади.

 

Шу билан биргаликда, оилавий муносабатларни тартибга солувчи яна бир муҳим ҳуқуқий ҳужжатлардан бири – Оила кодексида ҳам оила, оналик, оталик ва болалик давлат ҳимоясида эканлиги ҳақидаги қоида мустаҳкамланган.

 

Никоҳ бу эркак ва аёлнинг ихтиёрий ва ҳуқуқларининг ўзаро тенглиги асосида оила тузиш ва эр-хотиннинг ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларини келтириб чиқаришга қаратилган келишув бўлиб, бир сўз билан айтганда, никоҳ шакли – тарафларнинг ушбу муносабатларини қонун билан белгиланган қайд қилиш усули ҳисобланади.

 

Шу ўринда, мурожаатчимизнинг саволига тўхталадиган бўлсак, тарафларнинг ўзаро эр-хотинлик муносабатларини давом эттиришга бўлган хоҳиш-иродаси сўнган, ёки бир-биридан кўнгли қолган ҳолларда қоида тариқасида ФҲДЁ органига ёки судга мурожаат қилишлари мумкин бўлади.

 

Тарафлар ўртасида вояга етмаган фарзандлари борлиги ёки ўртада мол-мулк юзасидан низонинг мавжудлиги эр ёки хотинга никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб билан бевосита судга мурожаат қилишни тақозо этади.

 

Оила кодексининг 40-моддасига биноан, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

 

Суд эр-хотинга ярашиш учун муҳлат тайинлаб, ишнинг кўрилишини кейинга қолдирган тақдирда, эр-хотиннинг бирга яшаш жойидаги фуқаролар йиғинининг яраштириш комиссиясини, агар улар бирга яшамаётган бўлса, ҳар бирининг яшаш жойидаги фуқаролар йиғинининг яраштириш комиссиясини эр-хотинни яраштириш бўйича тегишли чоралар кўриш учун уч кундан кечиктирмасдан ёзма равишда хабардор қилиши керак.

 

Ушбу Кодекснинг 41-моддасига кўра, агар суд эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшашига ва оилани сақлаб қолишга имконият йўқ деб топса, уларни никоҳдан ажратади.

 

Олий суд Пленумининг 2011 йил 20 июлдаги 06-сонли “Судлар томонидан никоҳдан ажратишга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги қарорининг 7-бандига кўра, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъволар, қоида тариқасида, жавобгарнинг доимий яшаш жойидаги судга, ФПК 34-моддасида назарда тутилган ҳолларда эса, даъвогарнинг хоҳиши бўйича тақдим этилади.

 

Хусусан, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъво:

 

– жазо муддатидан қатъи назар, озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахс билан (агар иш суднинг судловига тааллуқли бўлса) – мазкур шахснинг судлангунга қадар охирги яшаш жойида;

 

– яшаш жойи номаълум бўлган шахс билан-унинг маълум бўлган охирги яшаш жойида ёки унинг мол-мулки турган жойда, даъвогар вояга етмаган болалари борлиги ёки саломатлиги туфайли жавобгарнинг яшаш жойига боришга қийналган ҳолларда эса, – даъвогарнинг яшаш жойида;

 

– Ўзбекистон Республикасида яшаш жойига эга бўлмаган ёки мамлакатдан чиқиб кетган шахс билан унинг мол-мулки турган жойда ёки Ўзбекистон Республикасида маълум бўлган охирги яшаш жойида тақдим этилиши мумкин.

Мазкур Пленум қарорининг 14-бандига асосан, эр-хотиндан бири доимий яшаш учун Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарига кўчиб кетган ва унинг суд мажлисига келиш имконияти бўлмаган ҳолларда, суд Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари нормаларига мувофиқ тарафларни хабардор қилиш чораларини кўради.

 

Фуқаролик процессуал кодексининг 164-моддасига асосан, жавобгарнинг амалдаги туриш жойи номаълум бўлса, жавобгарнинг охирги яшаш жойидаги алоқа ташкилоти, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи ёхуд охирги иш жойидаги иш берувчи (маъмуриятнинг мансабдор шахси) суд чақирув қоғозининг ёки бошқа хабарноманинг иккинчи нусхасига мазкур органлар ёки ташкилотлар суд чақирув қоғозини ёки бошқа хабарномани олганлиги ва уни чақирилувчининг туриш жойи номаълумлиги сабабли унга топширишнинг имкони бўлмаганлиги ҳақида ёзиб юборган маълумот судга келиб тушгач, суд ишни муҳокама қилишга киришади.

 

Шунингдек, ушбу Кодекснинг 220-моддасига кўра, тарафлар келмаслик сабаблари тўғрисида судни хабардор қилиши ва бу сабабларнинг узрлилигига далиллар тақдим этиши шарт. Агар жавобгарнинг келмаганлиги сабаблари тўғрисида маълумотлар мавжуд бўлмаса ёки суд келмаганлик сабабларини узрсиз деб топса ёхуд жавобгар иш юритилишини қасддан чўзаётган бўлса, суд ишни кўришга ҳақли.

 

Никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб суд томонидан кўриб чиқилаётган вақтда, тарафлардан бирининг яшаш жойининг номаълумлиги ёки чет элда бўлиб, у ерда унинг аниқ яшаш манзилини аниқлашнинг имкони бўлмаса, ушбу ҳолатда, суд ФПКнинг 164 ёки 220-моддаларига асосан тарафлардан бирининг иштирокисиз кўриб чиқишга ҳақли.

 

Айтиш жоизки, никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб суд томонидан кўриб чиқилаётган вақтда талафларнинг ҳозир бўлишлари ушбу низонинг суд томонидан адолатли ва қонуний ҳал қилинишига ёрдам беради.

 

Азиз Рахмонов,

фуқаролик ишлари бўйича

Яккасарой туманлараро суди судьяси

«ПРОПИСКА»ГА ҚЎЯМИЗ ДЕБ АЛДАШДИ»

— Жиянимни эри билан «ЗАГС»и йўқ. Қайнонаси «тўйдан кейин бир ҳафтага қолдирмай ўтказамиз», деб алдади. Энди эса битта боласи билан сал нарсага ҳам уйига ҳайдаб юборишади. Фарзанди икки уйлик бўлиб катта бўляпти. Жиянимни «прописка»га қўйиш учун қаерга мурожаат қилиш керак? Икки йилга яқин «прописка»га олмагани учун қайнонаси ё эрига қандай чора бор?

Исми сир тутилди

Зиёда Солиева, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси:


— Қонунчиликка кўра, фуқаролар қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ доимий яшаш жойлари бўйича рўйхатдан ўтишлари шарт.


Туғилган болага фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органлари томонидан туғилганлик тўғрисида гувоҳнома расмийлаштирилаётганда, у отаси ёки онасининг доимий рўйхатга олинган манзилида идоралараро автоматлаштирилган тизим орқали маълумотларни киритиш йўли билан доимий рўйхатга олинади.
Мулкдор (мулкдорлар) ўз оила аъзоларини ва бошқа шахсларни доимий рўйхатдан ўтказиш ҳуқуқига эга.


Бунда уй-жой мулкдорининг аризаси ёхуд нотариал тасдиқланган аризаси (розилиги), агар шахсан ўзи бориш имкони мавжуд бўлмаса талаб қилинади.
Жиянингиз доимий рўйхатга ўтишни расмийлаштириш учун тегишинча Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятида яшаб турган жойларига яқин бўлган МваФРБ ва Давлат хизматлари марказларига мурожаат қилишлари ҳамда ЯИДХПдан фойдаланишлари мумкин.
Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 223-моддаси паспорт тизими қоидаларини бузиш, яъни Ўзбекистон Республикаси фуқаросининг доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича рўйхатдан ўтмасдан яшаши, базавий ҳисоблаш миқдорининг иккидан бир қисмидан уч бараваригача миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.


Паспорт тизими қоидаларига риоя этиш учун масъул бўлган шахслар томонидан шахсларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларсиз яшашига йўл қўйилиши, худди шунингдек фуқаролар томонидан ўз турар жойларида шахсларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларсиз, доимий яшаш ва вақтинча турган жойи бўйича рўйхатдан ўтмасдан яшашига йўл қўйилиши, базавий ҳисоблаш миқдорининг беш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

БОБОДАН ҚОЛГАН МЕРОС УЙНИ ҚАНДАЙ РАСМИЙЛАШТИРИБ ОЛИШ МУМКИН?

— Бобомдан қолган мерос уйни расмийлаштирмоқчи эдик. Отам ҳам ўз вақтида уйни мерос мулки сифатида расмийлаштириб олмаган экан. Нотариусга ҳужжатларни тўплаш жараёнида отамнинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳномани топа олмадик. ФҲДЁ органида умуман ҳеч қандай далолатнома ёзуви топилмади, уй бобомнинг номида бўлганлиги сабабли меросни ўз эгалигимизга ўтказа олмаяпмиз. Муаммони қандай ҳал қилсак бўлади?

Исми сир тутилди

Баҳодир Саидмуратов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Фуқаролик кодексига кўра, ворислик васият ва қонун бўйича амалга оширилади.
Сиз маълум қилган ҳолатдан тушунилишича, бобонгизнинг вафотидан кейин унга тегишли бўлган мол-мулкка нисбатан у томонидан васиятнома қолдирилмаган бўлиб, бундай ҳолатда ворислик қонун бўйича амалга оширилади.

 

Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига кўра, мерос қолдирувчининг болалари (шу жумладан фарзандликка олинган болалари), эри (хотини) ва ота-онаси (фарзандликка олувчилар) тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар.
Ушбу ҳолатда отангиз бобонгизнинг биринчи навбатдаги вориси, яъни, фарзанди эканлиги унинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳнома билан тасдиқланади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 18 ноябрдаги “Нотариуслар томонидан айрим нотариал ҳаракатларни амалга ошириш тартиби тўғрисидаги маъмурий регламентларни тасдиқлаш ҳақида”ги 726-сонли қарорига 5-илова “Нотариуслар томонидан меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳномани беришнинг маъмурий Регламент”нинг 29-бандига кўра, меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома беришда нотариус меросхўрларнинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномалари ва никоҳ тузилганлиги ҳақидаги гувоҳномалари (Ф.И.О. ўзгарган тақдирда) ёки далолатнома ёзувларидан кўчирмалар ёхуд қариндошлик муносабатларининг ҳақиқийлигини белгиловчи суд ҳужжатини талаб қилади.

 

Агарда отангизнинг бобонгиз билан ота-бола эканлигини тасдиқловчи ҳужжат, яъни, туғилганлиги ҳақидаги далолатнома ёзуви мавжуд бўлмаса, отангизнинг бобонгизнинг фарзанди эканлиги факти суд томонидан белгиланади. Бунинг учун отангиз фуқаролик ишлари бўйича судга туғилганлик фактини белгилаш ҳақида ариза билан мурожаат қилиши лозим бўлади.

 

Аризада отангиз ўзини отаси ва онаси деб кўрсатган шахслардан туғилганлиги фактини белгилашни сўраши ҳамда бундай факт унга нима сабабдан зарар эканлигини кўрсатиши, шунингдек, аризага ўзининг ота-онаси деб кўрсатган шахсдан туғилганлигини тасдиқловчи далилларни ҳамда мерос мулкининг бобонгизга тегишли эканлигини тасдиқловчи ҳужжатларни илова қилиши лозим. Суднинг ота ва онадан туғилганлик фактини белгилаш ҳақидаги ҳал қилув қарори фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органи томонидан отангизнин туғилганлигини қайд этиш учун асос бўлади.

 

Суд томонидан отангизнинг туғилганлик фактини белгилаш ҳақидаги аризаси қаноатлантирилганидан кейин ФҲДЁ органи томонидан отангизга нисбатан туғилганлиги ҳақидаги далолатнома ёзуви юритилиб, унинг асосида туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома берилади ва шундан кейин отангиз бобонгизнинг вориси сифатида ундан қолган мол-мулкни мерос сифатида қабул қилиб олиши учун отангизнинг охирги доимий яшаб турган жойи бўйича нотариал идорага мурожаат қилишга ҳақли бўлади.

АДОЛАТ ҚОНУННИНГ ЎЗИДА БУЗИЛМАСИН ЁХУД ДАЪВО ТАЛАБИНИ КАМАЙТИРИШ ДАЪВОГАРНИНГ ХОҲИШИГА БОҒЛИҚ ЭМАСМИ?

Бир бадиий фильмда қаҳрамон – Мўлладўст қозига қарата: “Сизлар нима десаларингиз ҳам, шариатга тўғри келаверади-я”, деган жумлани айтади. Жамиятга ҳамоҳанг равишда инсоният тараққий этар, ўзаро муносабатларда қарашлар ўзгариб, сайқалланиб борар экан, қонун-қоидалар ҳам ўз вақтида инсоннинг эзгу мақсадлари томон такомиллашиб бориши лозим.

 

Акс ҳолда, одамлар (аҳоли) орасида ана шу қонун-қоидалар ва шу асосида чиқариладиган қарор ва хулосаларга нисбатан эътирозлар, салбий фикрлар, ишончсизлик ортиб боради.

 

Нега? Чунки, бундай ҳолларда белгиланган, ўрнатилган қонун-қоида инсоннинг эзгу қарашлари маҳсули бўлган адолат ва жамиятда барчаси инсон, унинг манфаати, қадр-қиммати учун, деган тамойиллар талабларидан ортда қолади ҳамда олдимизга қўйган мақсад-муддаоларимиз йўлида “қизил” ёки ҳеч бўлмаганда “сариқ чироқ” каби ёниб қолаверади.

 

Иқтисодий судларда даъвогар ариза берганидан сўнг иш кўрилар экан, у ўз аризаси бўйича даъво талаби ва даъво баҳосини камайтирган тақдирда давлат божи харажати ўша камайтирилган қисм учун ҳам ундан ундирилади.

 

НЕГА?

Даъвогар даъво талабини камайтирса, унинг хоҳиши-ку! Биринчидан, бу – жавобгарга енгиллик, иккинчидан, низо бартараф бўлади, жамиятга шу фойдали эмасми?

 

Даъвони камайган қисми, агар даъвогар бу қисмдан воз кечса, камайган даъво жавобгар, яъни бир тадбиркор учун фойдага қолади, бу маблағ эса ишлаб чиқаришга, савдо-сотиққа ё бошқа тижорат айланмасига қўшилади, ундан солиқ тўланади, иш ўрни ҳосил бўлади, иқтисодиёт юксалишига ҳисса қўшилади.

 

“Ушбу маблағ давлат божига тортилгандан кўра фойдалироқ, жамиятга ҳам нафи каттароқ эмасми?” деган ҳақли эътирозлар, чуқур мушоҳада вамуҳокамага тортадиган фикрлардир…

 

Аммо, “Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисмида даъвогар томонидан даъво талаблари камайтирилган тақдирда, тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди. Тўққизинчи қисмида эса даъво суммаси кўпайтирилган тақдирда, давлат божининг етишмаётган суммаси даъвонинг кўпайтирилган суммасига мувофиқ тўланади, деб белгиланган.

 

Ўзбекистон Республикаси Олий суд Пленумининг 2020 йилдаги “Иқтисодий ишлар бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисида”ги 36-сон қарорида ҳам ушбу масалада тушунтириш берилмаган.

 

Демак, биз юқорида айтган айни қонун-қоида бўйича даъвогар томонидан даъво талаблари камайтирилган тақдирда тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди, яъни даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи даъвогар зиммасида қолади. Энди тўлаб чиқилган давлат божи доирасида агар даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи тўланмаган бўлса ҳам, даъвогардан ундирилади.

 

Нега, чунки, амалиёт шундай шаклланган. Бироқ қонунда фақат тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмади, деб белгиланган бўлса-да, нега бундай амалиёт шаклланган?

 

Эй, қуяверасиз, Ҳисоб палатаси текшириб, судьялар томонидан давлатга тушиши лозим бўлган шунча бож камайтирилган даъволлардан ундирилмай қолиб, давлат бюджетига зарар етказилган, дейишдан хавотирдамисиз?..

 

Лекин хулоса қилсак, қонуннинг ўзида адолат бузилган, яъни, даъво суммаси кўпайтирилган тақдирда, давлат божининг етишмаётган суммаси даъвонинг кўпайтирилган суммасига мувофиқ даъвогар томонидан тўланади, даъво талаби камайтирилса, тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди, яъни даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи даъвогар зиммасида қолади…

 

Масалан, даъвогар жавобгардан 100 000 000 сўм ундирмоқчи бўлиб, даъво киритган эди, кейинчалик “Йўқ, мен 70 000 000 сўм ундирмоқчиман, суд мажлисида ўйлаб кўрсам, жавобгарнинг аҳволи оғир экан ёки унга жабр бўлмасин ё у олдинроқ қарзнинг маълум қисмини тўлаган экан, мен билмай қолибман, билишнинг имкони бўлмаган экан, бу орада суд ишни тайинлаб қўйибди, мен кеч билибман, шунга узр, мен 70 000 000 сўм даъво қиламан, 100 000 000 сўмга даъво қилмайман, қолган 30 000 000 сўмдан давлат божи тўламай, илтимос, бўлмаса, даъвони камайтирмайман, майли, ноинсофлик бўлса ҳам, жавобгардан божни ундираверинглар, деса”, нима деймиз.

 

“Энди қонун шундай, туғри тушунасиз, шу пайтгача, амалиёт шундай бўлиб келган, эски таҳрирдаги Олий суд Пленуми қарорида давлат божи даъвонинг камайтирилган қисмидан ундирилиши кўрсатилган эди. Ҳа энди, янги Пленум қарорида бу масалага тўхталинмаган, шундай бўлса ҳам, ундириб қўяверайлик, сиз ҳам тинч, биз ҳам тинч, Ҳисоб палата ҳам эътироз билдирмайди”, деб жавоб беришга тўғри келади.

 

Кейин даъвогар нима дейди, “Сизлар нима десаларингиз ҳам, шариатга тўғри келаверади-я”, дейдими?..

 

ШУ АСОСДА ТАКЛИФ

“Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисмидаги “чиқилмайди”, деган сўздан “м” ва “й” ҳарфларини олиб ташлаб, “чиқилади”, деган сўзга ўзгартиб қўйиш;

 

агар қонун ижодкорлиги юридик техника жиҳатдан тўғри бўлсин, десак, “Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 18-моддаси биринчи қисмини қўйидаги 16 – банд билан тўлдириш, 16 —даъво талаблари камайтирилган тақдирда;

 

“Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисми чиқариб ташлансин.

 

БУ НИМА БЕРАДИ, ДЕЙСИЗМИ?

Аввало, бу – ушбу нормани адолатли бўлишини таъминлайди. Негаки, ҳар бир ҳуқуқий ёки қонун нормаси қонун бўлиши билан бирга, унда албатта адолат тамойили бўлиши муҳимдир.

 

Шу асосда ушбу таклиф “давлат ғазнасига тушган пул қайтмайди”, деган нотўғри фикр, хулосани йўқотади, давлат ва тадбиркорлик субъектларининг тенглигини таъминлайди, даъво талабининг мазмунан кўрилмаган қисми бўйича, яъни даъвогар томонидан “йўқ, менга ортиқча даъво керакмас”, деган қисм бўйича ҳақсиз ва адолатсиз бож ундиришга чек қўяди.

 

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикасининг «Давлат божи тўғрисида»ги қонуни 3-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, давлат божи деганда, юридик аҳамиятга молик ҳаракатларни амалга оширганлик ва (ёки) бундай ҳаракатлар учун ваколатли муассасалар ва (ёки) мансабдор шахслар томонидан ҳужжатлар берганлик учун ундириладиган мажбурий тўлов тушунилади.

 

Демак, даъвонинг камайган қисми бўйича ҳаракатларни амалга оширганмиз ва шунинг доирасида қарор чиқарганмиз.

 

Нуриддин МУРОДОВ,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси

Skip to content