Қидирув:

“ЭСКИ ОДАМ” КАСРИ

Бир кимса битта жиноий қилмишга жуда кўп бора қўл уриши мумкинми? Ҳа, ҳаётда сўқир кўзи очилмайдиган, қилмишларидан тегишли хулоса чиқариб олишни хаёлига келтирмайдиган кимсалар ҳам учраб туради.

 

Масалан, пойтахтимизнинг Белтепа даҳасида яшовчи, 54 ёшли Б. Миродилов (исм-шарифлар ўзгартирилган) ни шундай кимсалар тоифасига қўшиш мумкин.

 

Нега деганда, Б. Миродилов 2009 йилдан буён оз эмас, нақд 11 марта фирибгарлик жиноятини содир этгани учун қонуний жазога тортилган. Энг асосийси, ҳар гал унга нисбатан жазо тайинланаётганда, қилмишидан тегишли хулоса чиқариб, ҳаётда тўғри йўлни топиб олишга имконият берилган. Аниқроқ айтганда, баъзан суд томонидан синов муддати белгиланган бўл­са, бошқа бир сафар аҳлоқ тузатиш иши жазоси тайинланган. Қолаверса, аҳлоқ тузатиш иши жазосидан муддатидан илгари шартли озод қилинган ҳо­латлар ҳам бўлган. Аммо сўқир кўзлари очилмаган бу кимса ҳар гал жазодан озод бўлгач, «эски ҳунари»ни такрорлайверган. Бинобарин, жиноят ишлари бў­йича Шайхонтоҳур тумани судининг 2021 йил 8 ноябрдаги сирт­дан чиқарилган ажримига мувофиқ, ўталмай қолган 1 йил 6 ой 25 кун ахлоқ тузатиш ишлари жазоси Жиноят кодексининг 46-моддаси тартибида шу муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазосига алмаштирилган.

 

Буни қарангки, озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўтаётган пайтда Б. Миродиловнинг ўн иккинчи марта содир этган фи­рибгарлик жинояти фош бўл­ди. Аниқроқ айтганда, у 2021 йил октябрь ойининг бошларида шериги Жаъфар Собитов билан ўзаро жиноий тил бириктириб, Улуғбек Абдураҳмоновни алдайди. Яъни фи­риб­гар­лар У. Абдураҳмонов, унинг турмуш ўртоғи У. Айматова ва укаси О. Абдураҳмоновнинг Қозоғистон Республикаси, Чимкент шаҳрида жойлашган Мухтор Авезов номидаги университетдаги ўқи­шини мамлакатимиздаги олий таълим муассасаларидан бирига кўчириб беришни ваъда қилишади. Улар бу «хизматлари» учун Мирзо Улуғбек туманидаги «ТАТА» меҳмонхонаси олдида У. Абдураҳмоновдан 2 700 АҚШ доллари ва 13 000 000 сўм олишади. Бироқ ваъда ваъдалигича қо­либ кетади, фирибгарлар алдов йўли билан қўлга киритган маблағни ўз эҳтиёжларига сарфлаб юборишади.

 

Орадан икки ҳафта ўтгач, жиноий шериклар Манахбай Сарипбаевни ҳам чув туширишади. Яъни М. Сарипбаевнинг Қо­зоғистон миллий технология университетида ўқиётган қизининг ўқишини мамлакатимиздаги олийгоҳлардан бирига кўчириб беришни ваъда қи­либ, ундан 700 АҚШ доллари ва 3 045 000 сўм олишади.

 

Буни қарангки, Чимкент шаҳ­ридаги Мухтор Авезов номидаги университетда таҳсил олаётган Мейргул Калдибаева ҳам ҳамтовоқларнинг фириб тузоғига илинади. У ўқишини Ўз­бекистондаги олий таълим муассасаларидан бирига кўчириш учун фирибгарларга 700 АҚШ доллари беради.

 

Аммо охир-оқибат алданганини англаб етган М. Калдибаева Ж. Собитовга қўнғироқ қилади.

 

— Ўқишимни кўчириш шарт эмас, Қозоғистонда ўқийвераман. Менга пулимни қайтариб беринглар, — дея талаб қилади.

 

Аммо Б. Миродилов ҳам, Ж. Собитов ҳам пинак бузишмайди. Ҳатто Б. Миродилов М. Калдибоева қайта-қайта қўнғироқ қилавергач, уяли телефонини ўчириб қўяди.

 

Шундан сўнг жабрланувчилар ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга мурожаат қилишади. Натижада ҳамтовоқларга нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек тумани суди томонидан уларга нисбатан қонуний жазо тайинланди.

 

Хулоса ўрнида айтганда, фирибгар кимсаларнинг қилмишини баён этишдан мақсад шуки, бу ҳаётда ҳеч қандай жиноий қилмиш жазосиз қолмайди. Шундай экан, бебаҳо умрни эзгу ишларга бағишлаш, ҳаётда ўзидан яхши ном қолдиришга не етсин?!

 

Баҳодир ҚАЮМОВ,

жиноят ишлари бўйича

Мирзо Улуғбек тумани суди судьяси

ИҚТИСОДИЙ НИЗОЛАРНИ СУДГАЧА ҲАЛ ЭТИШ ТАРТИБИ: ТАКОМИЛ ЗАРУРАТИ

Мамлакатимизда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш, аҳолининг одил судловга бўлган ишончини янада ошириш ҳамда жамиятда қонун устуворлигини таъминлаш бўйича тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бунинг натижасида турли соҳаларда юзага келаётган низоларнинг ечимини топиш мақсадида судга мурожаат қилувчилар сони ҳам ортиб бормоқда. Бу эса, ўз навбатида, низоларни ҳал этувчи судьялардан чуқур билим, малака, катта масъулият ва ишларни ўз вақтида кўришни талаб этади.

 

Айтиш керакки, судларнинг иш ҳажми юкламасини камайтириш учун низоларни судгача ҳал этиш тартибидан самарали фойдаланиш мумкин.

 

Низони судгача ҳал этиш бу — та­рафнинг ихтиёрий равишда давлат божи тўловисиз, қисқа муддатларда бузилган ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини тиклаш имконини берувчи усул ҳисобланади. Ушбу тартибда жа­вобгар даъвогарга қарз суммасини ихтиёрий равишда тўлаш учун муайян­ муддатни таклиф этиб, талаб ихтиёрий равишда бажарилмаган тақдирда, мажбуриятни бажарилиши таъминловчи чоралар кўриш ҳамда судга мурожаат қилишга қарши эмаслигини билдиради.

 

Амалиётда аксарият ҳолларда тарафлар низони судгача ҳал этиш чораларини кўргач, низо ўз ечимини топмоқда. Бу тарафларга низони ҳал этиш билан бирга, уларнинг вақти ва маблағини тежаш ҳамда келгусида ҳамкорлик муносабатларини сақлаб қо­лиш имконини бермоқда.

 

Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, низони судгача ҳал этишнинг бир неча усуллари мавжуд: медиация, талабнома юбориш. Медиация бу — низони тарафлар ўзаро мақбул қарорга эришиши учун уларнинг ихтиёрий розилиги асосида медиатор кўмагида ҳал қилиш усули ҳисобланади.

 

Медиация тарафларнинг хоҳиш-истаги асосида қўлланилади.

 

Талабнома юборишда эса, ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари бузилган даъвогар жавобгарга талаби кўрсатилган ёзма хат юборади.

 

Амалдаги «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида»ги қонуннинг 17-моддасига мувофиқ талабномада қуйидагилар кўрсатилади:

 

– талабнома билдирган хўжалик юритувчи субъектнинг ва талабнома билдирилаётган хўжалик юритувчи субъектнинг номи;

 

– талабнома билдирилган сана ва унинг рақами;

 

– талабнома билдириш учун асос бўлган ҳолатлар;

 

– талабномада баён этилган ҳолатларни тасдиқловчи далиллар;

 

– арз қилувчининг талаблари;

 

– талабнома суммаси ва унинг ҳисоб-китоби, арз қилувчининг тўлов ва почта реквизитлари;

 

– талабномага илова қилинаётган ҳужжатларнинг рўйхати.

Айтиш керакки, талабнома хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбари ёки раҳбар ўринбосари томонидан имзоланади.

 

Низони судгача ҳал этиш тартиби қо­нун ёки тарафларнинг келишувига кўра, шартномада белгиланиши мумкин. Иқтисодий процессуал кодекснинг 148-моддаси иккинчи қисмига кў­ра, агар қонунда муайян тоифадаги низолар учун судгача ҳал қилиш (талабнома юбориш) тартиби белгиланган ёхуд бу тартиб шартномада назарда тутилган бўлса, фақат тарафлар ўзаро муно­сабатларини ихтиёрий равишда ҳал қилиш чораларини кўргач, судда иш қўзғатилиши мумкин.

 

Низоларни судгача ҳал этиш (талабнома юбориш) тартиби тараф учун фақат қонун ва шартномада белгиланган ҳолларда мажбурий ҳисобланади.

 

Олий суд Пленумининг 2019 йил 24 майдаги «Биринчи инстанция суди томонидан иқтисодий процессуал қонун нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида»ги қа­рори 3-бандига асосан, агар шартномада тарафлар томонидан келиб чиққан низоларни тинч йўл билан ҳал этиш ҳақидаги шарт назарда тутилган, аммо низони ҳал этиш тартиби белгиланмаган бўлса, бу ҳолатда низони талабнома юбориш йўли билан ҳал этиш тартиби мажбурий ҳисобланмайди. Башарти шу тоифадаги низолар учун қонун ёки шартномада низони судгача ҳал қилиш (талабнома юбориш) тартиби назарда тутилган бўлса, прокурор, давлат органлари ва бошқа шахслар томонидан даъвогарлар манфаатида даъво аризаси судга тақдим этишдан олдин ҳам ушбу тартибга риоя қилиниши керак.

 

Шу ўринда қонунчиликда низони судгача ҳал этиш тартиби мажбурий бўлган айрим ҳолатларга тўхталадиган бўлсак, бундай тартиб Фуқаролик кодекси, Солиқ кодекси, Ҳаво кодекси, «Темир йўл транспорти тўғрисида»ги қонунда аниқ белгилаб қўйилган. Жумладан, Фуқаролик кодексининг 377-моддасига мувофиқ мажбурий шартнома тузиш учун тараф бошқа тарафга билдиришнома (шартнома лойиҳасига келишмовчиликлар баённомаси) юбориши лозимлиги, агар у рад этилганида ёки уни кўриб чиқиш натижалари тўғрисидаги кўрсатилган муддатда жавоб олинмаганида судга мурожаат қилиниши белгиланган.

 

Шунингдек, Фуқаролик кодексининг 384-моддаси иккинчи қисмига кўра, бир тараф шартномани ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги таклифга иккинчи тарафдан рад жавоби олса ёки таклифда кўрсатилган ёхуд қонунда ёинки шартномада белгиланган муддатда, бундай муддат бўлмаганида эса, ўттиз кунлик муддатда жавоб олмагач, шартномани ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги талабни судга тақдим этиши мумкинлиги қайд этилган.

 

Шу ўринда ҳаётий мисолларга эътибор қаратсак, даъвогар — ижарага олувчи «МММ» масъулияти чекланган жамияти судга жавобгар-балансда сақ­ловчи — таълим ташкилотига нисбатан ижара шартномасини бекор қилиш ҳақидаги даъво аризаси билан мурожаат қилган. Даъвогар томонидан ижара шартномасини бекор қилиш ҳақида балансда сақловчи-жавобгарга таклиф хати юборилган. Бироқ ишни судда кўриш жараёнида ижара шартномаси уч томонлама тузилгани, даъвогар ижара шартномаси бўйича учинчи тараф-ижарага берувчига шартномани бекор қилиш ҳақида таклиф хати юбормагани аниқланиб, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилган.

 

Шу билан бирга, Фуқаролик кодексининг 732-моддасига кўра, ташувчига нисбатан юк ташишдан келиб чиқадиган даъвони қўзғатишдан олдин унга тегишли транспорт устави ёки кодексида назарда тутилган тартибда талаб қўйилган бўлиши шартлиги, агар юк ташувчи талабни қондиришни тўлиқ ёки қисман рад этса ёки ўттиз кунлик муддат ичида талабга жавоб қайтармаса, юк жўнатувчи ёки юк олувчи ташувчига нисбатан даъво қўзғатиши мумкинлиги белгиланган.

 

Бундан ташқари Солиқ кодексининг 104-105-моддалари талабларига кўра, даъвогар-солиқ тўловчи со­лиқ органига нисбатан ортиқча тўланган ёки ундирилган солиқ қарзини қайтариш тўғрисида даъво қўзғатишдан олдин солиқ органига ариза билан мурожаат қилиши лозим. Бу талабга риоя қилинмаган тақдирда, бундай даъво аризаси қайтарилади ёки даъво қўзғатилган бўлса, даъво аризаси кўрмасдан қолдирилади.

 

Масалан, даъвогар — «Омад» масъулияти чекланган жамияти жавобгар — Тошкент шаҳар давлат солиқ бош­қармасига нисбатан асоссиз ундирилган 300 миллион сўм қўшилган қиймат солиғини қайтариш тўғрисида даъво аризаси билан иқтисодий судга мурожаат қилган. Суд ушбу даъво аризасини иш юритувига қабул қилган. Аммо суд муҳокамаси жараёнида даъвогар судга даъво аризасини тақдим этганга қадар солиқ органига ортиқча ундирилган 300 миллион сўм қўшимча қиймат солиғи суммасини қайтариш тўғрисида ариза билан мурожаат қилмагани аниқланди ва даъво аризаси кўрмасдан қолдирилди.

 

Айтиш керакки, Солиқ кодексининг 116-моддаси талабига мувофиқ, со­лиқ органи солиқ қарзини ундириш тўғрисида даъво қўзғатишдан олдин солиқ тўловчига унинг зиммасидаги солиқ қарзи суммаси тўғрисида, шунингдек, шу қарз суммасини белгиланган муддатда тўлаш мажбурияти ҳақида талабнома юбориши белгиланган.

 

Юқорида қайд этилганлардан кўриниб турибдики, низони судгача ҳал этишнинг соддалаштирилган тартиби тезкорлик, ихтиёрийлик, ортиқча харажатларнинг йўқлиги, вақтнинг тежалиши, судларда иш ҳажмини камайтириши каби бир қатор афзалликларга эга. Шу сабабли иқтисодий судларда низони судгача ҳал этиш тартибини такомиллаштириш бўйича қуйидаги таклифларни билдиришни лозим топдик:

 

биринчидан, фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқувчи низолар бўйича судга даъво аризаси билан мурожаат қилишдан олдин низони судгача ҳал этиш тартибига амал қилиш мажбурий эканини белгилаш;

 

иккинчидан, «Давлат божи тўғрисида»ги қонуннинг 18-моддасига ўз­гартиш ва қўшимча киритилиб, даъвогар низони судгача ҳал қилиш (талабнома юбориш) тартибига риоя этмагани сабабли даъво аризаси кўрмасдан қолдирилган тақдирда, даъвогар томонидан олдиндан тўланган давлат божини қайтариш тартибини жорий этиш мақсадга мувофиқ. Зеро, ушбу ҳо­латда даъво аризаси мазмунан кў­рил­маган бўлиб, даъвогарда даъво аризаси билан такроран мурожаат қи­лиш ҳуқуқи сақланиб қолингани боис келгусида ортиқча суд харажати тўланишига йўл қўймаслик орқали унинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш таъминланади.

 

Хулоса сифатида таъкидлайдиган бўлсак, низони судгача ҳал этиш тартибининг амалиётда кенг қўлланилиши корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва аҳолининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқлари ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатлари тезкор ва ортиқча чиқимларсиз ҳимоя қилинишига ёрдам беради.

 

Бекзод Абдураҳимов,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси

ТАДБИРКОРЛАРНИНГ ҲИМОЯЧИСИ ҚОНУН ВА СУД БЎЛАДИ

МУНОСАБАТ

 

2017 йилдан буён халқимиз давлатимиз раҳбарининг Парламентга мурожаатномасини интиқлик билан кутади ва катта қизиқиш билан қарши олади.  

Негаки, Мурожаатномада юртимизда кейинги йилларда амалга оширилиши лозим бўлган стратегик вазифалар эълон қилинади, ушбу вазифаларни амалга оширишнинг ташкилий, ҳуқуқий асослари таклиф этилади.  

 

Албатта, бугунги Мурожаатномада кўплаб соҳа вакиллари қатори ҳуқуқшунослар учун ҳам дастурий вазифалар белгилаб берилди.  

 

Жумладан, Мурожаатномада давлатимиз раҳбари томонидан тадбиркорлар муаммоларини вазирлик ёки ҳокимликлар эмас, қонун ва суд ҳал этиши лозимлигини алоҳида таъкидлаганлари, аввало тадбиркорлар ҳуқуқ ва манфаатларини иқтисодий ҳамда маъмурий судларда янада ишончли ҳимоя қилишни англатади.  

 

Шунингдек, ушбу вазифани барча масъуллар учун тадбиркорларга нисбатан чиқараётган ҳужжатлари, берилаётган топшириқ ва кўрсатмалари албатта қонунга мувофиқ бўлиши лозимлигини огоҳлантириш сифатида қабул қилиш мумкин.  

 

Демакки, тадбиркор ва мулкдорга улар фаолияти билан боғлиқ қонунда йўқ топшириқлар, кўрсатмалар, мажбурий-ихтиёрий ҳомийлик ва бошқалар қонунга мувофиқ жавобгарликка асос бўлади.  

 

Мурожаатномада таъкидланган судга оид яна бир йўналиш «маъмурий судларга ҳоким қароридан норози бўлиб мурожаат қилинганда, ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам кўриш амалиёти жорий қилинади».  

 

Бундан ташқари, Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кучайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил қилиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланган.  

 

Бир сўз билан айтганда, Мурожаатноманинг суд-ҳуқуқ соҳасидаги вазифалари — бугунги давлат сиёсати, олиб борилаётган ислоҳотлар адолат ва қонун устуворлигини таъминлашга, судларда қарор чиқариш билангина чекланмасдан том маънода низоларни ҳал этишга, судга мурожаат этаётганларни суд, жамият ва давлатдан имкон қадар рози этишга қаратилган.  

 

Нуриддин Муродов,  

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси

“ФАРЗАНДИМГА НИСБАТАН ҚАНДАЙ ЧОРА КЎРИЛИШИ МУМКИН?”

— Фарзандимга суд ҳукми билан аҳлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланган бўлиб, ҳозирда оилавий шароитимиз сабабли у ишга бормаяпти. Шу ҳолатда фарзандимга нисбатан қандай чора кўрилиши мумкин?

Исми сир тутилди

Алишер Жалилов, жиноят ишлари бўйича Яккасарой туман суди раиси:


— Дастлаб жазо қўллашнинг мақсади ҳақида тушунча берсак, қонунга мувофиқ жазо маҳкумни ахлоқан тузатиш, унинг жиноий фаолиятни давом эттиришига тўсқинлик қилиш ҳамда маҳкум, шунингдек бошқа шахслар янги жиноят содир этишининг олдини олиш мақсадида қўлланилади.


Жиноят-ижроия кодексининг 14-моддасига асосан, ахлоқ тузатиш ишлари жазоси ички ишлар органлари томонидан ёки суд белгилайдиган бошқа орган томонидан ижро этилади, ЖИКнинг 26-моддасига асосан, ахлоқ тузатиш ишлари тариқасидаги жазо ижроси маҳкумнинг яшаш жойидаги ички ишлар органларининг жазоларни ижро этиш инспекцияси томонидан амалга оширилади ва маҳкум доимий яшаш жойига эга бўлмаган тақдирда ҳукмнинг ижроси ҳукм чиқарилган жойдаги жазоларни ижро этиш инспекцияси зиммасига юкланади, шу билан бирга шахс ўзига ЖИКнинг 29-моддасида белгилаб қўйилган мажбуриятларни бажариши шарт.


Жиноят кодексининг 46-моддаси 1-қисмига кўра, ахлоқ тузатиш ишлари шахс иш ҳақининг ўн фоизидан ўттиз фоизигача миқдорини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда уни меҳнатга мажбуран жалб қилишдан иборат бўлиб, жазо суднинг ҳукмига мувофиқ маҳкумнинг ўз иш жойи ёки мазкур жазо ижросини назорат қилувчи органлар белгилаб берадиган бошқа жойларда ўталади.


Мазкур модданинг 4-қисмида, агар шахс суд томонидан тайинланган ахлоқ тузатиш ишлари муддатининг жами бўлиб ўндан бир қисмидан кўпроғини ўташдан бўйин товласа, суд ахлоқ тузатиш ишларининг ўталмаган муддатини худди шу муддатга озодликни чеклаш ёки озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо билан алмаштирилиши, жазони ўташдан бўйин товлаган вақт жазонинг ўталган муддатига қўшиб ҳисобланмаслиги белгилаб қўйилган.


Маҳкумнинг жазони ўташдан бўйин товлаши келгусида қандай оқибатларга олиб келиши мумкинлиги унга огоҳлантирилган бўлиши шарт.


Ахлоқ тузатиш ишлари жазосини озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан алмаштириш ички ишлар органлари томонидан киритилган тақдимнома ёки жамоат бирлашмасининг илтимосига асосан Жиноят-процессуал кодексининг 539-моддасида кўрсатилган тартибда амалга оширилади.


Жазони ўташ учун маҳкумни озодликдан маҳрум қилиш жойига жўнатиш масаласини ҳал этишда, суд ахлоқ тузатиш ишлари ижросини назорат қилувчи орган томонидан кўрилган чоралар ҳақидаги, яъни жазо ижросини таъминлашда, маҳкумнинг қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ жазони ўташдан бўйин товлаганлиги учун жавобгарлик тўғрисида унинг огоҳлантирилганлиги ҳақидаги маълумотлар мавжуд бўлиши керак.


ЖПКнинг 541,542-моддаларига мувофиқ, ахлоқ тузатиш ишларининг ўталмаган муддатини озодликдан маҳрум қилиш жазоси билан алмаштириш масаласи, маҳкумнинг иштирокидаги суд мажлисида кўриб чиқилиши лозим. Истисно ҳолатида, иш бўйича маҳкум яширинган ёхуд судга келишдан бўйин товлаганлиги ҳақида етарлича маълумотлар бўлганда суд томонидан ушбу масала ҳал қилиниши мумкин.

“КОНСТИТУЦИЯ ЛОЙИҲАСИДАН ҚАНДАЙ ЎЗГАРИШЛАР ЎРИН ОЛГАН?”

— Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирда қабул қилинаётган Конституцияси лойиҳасида қандай ўзгаришлар ўрин олган? Янги Конституция лойиҳасида инсон ҳуқуқ ва эркинликлари, қадр-қиммати қанчалик даражада ўз аксини топган?

Санжар Ибадов, жиноят ишлари бўйича Яккасарой туман судининг судьяси


— Янгидан қабул қилиниши кутилаётган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг матни 2022 йил 25 июнь куни «Бу менинг Конституциям» портали орқали умумхалқ муҳокамасига қўйилди.

 

Бунгача эса 46 кишидан иборат махсус комиссия ушбу лойиҳа устида бир ой ишлади ҳамда халқимиз томонидан келиб тушган 60.000 дан зиёд таклиф ва мулоҳазаларни ўрганиб чиқди. Конституциянинг лойҳасида хар бир фуқаронинг ҳуқуқ ва эркинликлари акс этган десак адашмаган бўламиз.

 

Шунингдек, янги Конституциянинг лойиҳасида асосий қонуннинг 64 та моддасига 200дан ортиқ ўзгартиришлар киритиш ҳамда 16 та нормани ўз ичига олган 6та янги модда қўшиш таклиф этилмоқда.


Хусусан, Конституциянинг 1-моддасидаги «Ўзбекистон – суверен демократик республика» жумласини «Ўзбекситон – суверен республика, ҳуқуқий, ижтимоий, дунёвий, демократик давлат» жумласига ўзгартириш ва бу орқали Конституциянинг 127-моддасига «ушбу Конституция 1-моддасининг ва ушбу моддаси иккинчи қисмининг қоидалари қайта кўриб чиқилиши мумкин эмас»лиги ҳақида қатъий норма киритилмоқда. Бу билан давлатимиз ўзининг танлаган йўлидан хеч қачон ортга қайтмаслиги, ислоҳотларнинг давомий бўлиши, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини улуғланиши бош қонунимизнинг илк нормасидаёқ ўз аксини топмоқда.


Бундан ташқари, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлаш мақсадида Конституциянинг бир қатор моддаларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмоқда.


Чунончи, Конституциянинг 13-моддасига «инсоннинг давлат органлари билан ўзаро муносабатларида қонунчиликда юзага келадиган, бартараф этиб бўлмайдиган барча қарама-қаршиликлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига талқин қилиниши» ҳақида қоидалар киритилиши кутилмоқда. Бу эса албатта, халқ давлат учун эмас, давлат идоралари халқ учун шиорининг кўриниши десак янглишмаган бўламиз.


Шунингдек, Конституциянинг 22-моддасига қуйидагича анги қоидалар киритилмоқда: «Ўзбекистон Республикаси фуқароси Ўзбекистондан ташқарига чиқариб юборилиши ёки бошқа давлатга берилиши мумкин эмас.


Давлат хорижда яшаётган фуқаролар ва ватандошларбилан алоқаларнинг сақланиб қолиши ҳамда ривожланиши тўғрисида ғамхўрлик қилади».
Ушбу киритилаётган янги норма орқали нафақат давлатимизда яшаётган, балки чет эл мамлакатларида ҳам истиқомат қилувчи фуқароларимизга ҳам давлатимиз томонидан беғараз ёрдам берилиши ўз аксини топган.


Бундан ташқари, инсон қадрини улуғлаш йўлидаги энг катта қадамлардан бири бу албатта, жиноят учун ўлим жазосининг таъқиқланиши бош қонунимиз орқали белгилаб қўйилишидир. Тўғри, Республикамизда 2008 йил 1 январь санасидан бошлаб ўлим жазоси бекор қилинган, бироқ бу қоиданинг Конституцион даражада белгиланиши Ўзбекситонда инсон қадрининг биринчи ўринга олиб чиқилгани билан баҳоланади.

“УЙИМ ЖИНОЯТ ҚУРОЛИ СИФАТИДА ДАВЛАТ ФОЙДАСИГА МУСОДАРА ҚИЛИНИБДИ…”

— 2016 йилда оилам билан узоқ муддатга хорижга чиқишим муносабати билан бир танишимдан эгалигимда бўлган хонадонга қараб туришини илтимос қилган эдим. Бироқ яқинда Ўзбекистонга қайтиб келганимда хонадоним ушбу танишишимнинг содир қилган жинояти туфайли суд томонидан жиноят қуроли сифатида давлат фойдасига мусодара бўлиб кетганидан хабар топдим. Мен бу ҳолатдан норозиман. Бу масалада қаерга мурожаат қилишим ва қандай йўл тутишим лозим?

Исми сир тутилди

Тимур Касимов, Тошкент шаҳар судининг судьяси:


— ЖПКнинг 211-моддаси 1-қисми 1-бандида “гумон қилинувчига, айбланувчига, судланувчига, маҳкумга тегишли бўлмаган мол-мулк қонуний эгаларига, мулкдорларига ёки унинг ҳуқуқий ворисларига, шунингдек муросхўрларига қайтариб берилади” деб кўрсатилган.


ЖПКнинг 4972-моддаси 3-қисмига мувофиқ ишда тараф бўлмаган шахслар ҳам суд ҳукмининг ўз ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига дахлдор қисми устидан апелляция тартибида шикоят беришга ҳақли.


Уй сизнинг хусусий мулкингиз бўлгани учун сиз мулкингизга дахлдор қисми устидан юқори турувчи инстанцияга апелляция тартибида шикоят беришингиз мумкин. Бироқ, аввал Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 4975-моддасига асосан узрли сабабларга кўра шикоят бериш муддатини ўтказиб юборилгани учун апелляция шикояти бериш муддатини тиклаш учун илтимоснома билан мурожаат қилишингиз лозим.

«ИЖРО ҲУЖЖАТИ ЙЎҚОЛИШИ МУМКИНМИ?»

— Турмуш ўртоғим биринчи оиласидаги икки нафар боласига алимент тўлаб келаётганди. Баъзи сабабларга кўра ишсиз қолгач, алиментдан қарз бўлиб қолди. Мени ҳам бир нафар фарзандим бор. Моддий томондан қийналиб қолганимиз учун судга алиментни учта болага тенг тақсимлаш тўғрисида ариза бердик. Суд қарор чиқарганига 3 ой бўляпти. Лекин ҳалигача ижроси бажарилмади. Ижро ҳужжати турмуш ўртоғимнинг ишхонасига юборилган дейишди, лекин ҳужжат етиб келмаган. Бизга нима маслаҳат берасиз?

Исми сир тутилди

Баҳодир САИДМУРАТОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Оила кодекси 99-моддасининг 1-қисмига кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.


Сиз маълум қилган ҳолда эрингизнинг бошқа турмушдан фарзандларига алимент ундирилиши унинг қарамоғида бўлган биргаликдаги фарзандингизнинг таъминотига таъсир қилмоқда, бундай ҳолатда қонунчилик алимент тўловларини камайтириш мумкинлигини назарда тутади.


Оила кодекси 105-моддасининг 1-қисмига кўра, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногирон бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.

 

Шунга кўра, эрингиз ўз тарбиясида бўлган фарзанд таъминоти учун ҳам масъуллигини инобатга олган ҳолда судга алимент миқдорини камайтириш ҳақида даъво аризаси билан мурожаат қилиши лозим.


Шу билан бирга, ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонун ҳужжатлари билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги кераклиги лозимлигини қайд этиш лозим.

“ЭРИМНИНГ НОМИДА БЎЛГАН ОТАМНИНГ УЙИНИ ЎЗ НОМИМГА ЎТКАЗА ОЛАМАНМИ?”

— Отам ҳовлисини менга оғзаки васият қилиб, мерос сифатида берганди. Ўша уйнинг кадастрини турмуш ўртоғимнинг номига расмийлаштирган эдик. Афсуски, бундан икки йил олдин отам автоҳалокат туфайли вафот этди. Эримнинг хиёнати сабаб турмушимизга путур етиб, қонунан ажрашмоқчимиз. Бир йилдан бери болаларимнинг отаси ҳеч қандай ёрдам ҳам, алимент ҳам бергани йўқ. Энг қизиғи, отамдан мерос қолган уйни олиш учун даъво қиляпти. Шундай қилишга унинг ҳақи борми? Уйни отам қурган, солиқларини мен тўлаётган бўлсам. Бунга 30 йиллик қўшниларимиз ҳам гувоҳ. Отамдан мерос қолган уйни ўз номимга қандай ўтказсам бўлади?

Исми сир тутилди

Фахриддин Баҳронов, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

 

— Фуқаролик кодексининг 1112-моддасига асосан, ворислик васият ва қонун бўйича амалга оширилади. Яъни мулкдор вафотига қадар ўз мулкини васият қилиб кетган бўлса, бу васият бўйича ворислик дейилади. Агар мулкдор вафотига қадар ўз мулкининг тақдирини ҳал қилмаган бўлса, мулкнинг тақдири қонун билан ҳал қилиниб, бу қонун бўйича ворислик, деб аталади.
Фуқаролик кодексининг 1124-моддасида васиятноманинг шаклига доир умумий қоидалар белгиланган бўлиб, унга кўра, васиятнома ёзилган жойи ва вақти кўрсатилган ҳолда ёзма шаклда тузилиши лозим. Яъни қонун талаби бўйича Ўзбекистон Республикасида васиятноманинг оғзаки равишда тузилишига йўл қўйилмайди. Бундай васиятномалар юридик кучга эга эмас. Бундан ташқари, кўчмас мулк билан боғлиқ ҳар қандай битимлар ҳам ёзма шаклда тузилиши шарт.

Демак, отангиз томонидан ёзма равишда тузилмаган, имзоланмаган, нотариал ва бошқа тартибда тасдиқланмаган уй-жойнинг васиятномаси юридик кучга эга эмас.

 

ЭРИНГИЗ МУЛКДОР

— Отангиз оғзаки васият қилиб қолдирган уй-жой турмуш ўртоғингизнинг номига давлат рўйхатидан ўтганлиги масаласига келсак, Фуқаролик кодексининг 84-моддасига кўра, кўчмас мулкка эгалик ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқлар, бу ҳуқуқларнинг вужудга келиши, бошқа шахсларга ўтиши, чекланиши ва бекор бўлиши давлат рўйхатидан ўтказилиши керак.
Айтиш жоизки, кўчмас мулк кимнинг номига давлат рўйхатидан ўтган бўлса, у ким томонидан қурилганлигидан ва солиқларни ким тўлаб келаётганлигидан қатъи назар, ўша шахс мулкдор ҳисобланади. Агар мулк юзасидан унинг мулкдор бўлмаган шахс номига ноқонуний равишда давлат рўйхатидан ўтганлиги масаласида низо келиб чиқса, бундай ҳолда мулк ҳуқуқини белгиловчи ҳужжат, яъни ҳоким қарори, ордер, шартнома ёки бошқалар устидан суд тартибида низолашиш мумкин.

 

БОЛАЛАР МАНФААТИ ҲИСОБГА ОЛИНАДИ

— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади. Эр ва хотиннинг умумий мол-мулки улар ўртасида ўзаро келишув асосида бўлиб олиниши мумкин. Низо туғилган ҳолларда эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш, шунингдек, уларнинг бу мол-мулкдаги улушини аниқлаш суд тартибида амалга оширилади. Никоҳдан ажралган эр ва хотиннинг умумий мол-мулкни бўлиш тўғрисидаги талабларига нисбатан уч йиллик даъво муддати қўлланилади.
Қонун талаби бўйича эр-хотининг умумий мол-мулкидаги улушлари тенг ҳисобланса-да, суд томонидан уни бўлиш пайтида болалар манфаати ҳисобга олиниши мумкин. Лекин бу мулкда болаларнинг улуши бор дегани эмас.

 

ҚЎШНИЛАРИНГИЗ ГУВОҲ БЎЛА ОЛАДИ

— Фуқаролик процессуал кодексининг 56-моддасига кўра, ишга доир бирор ҳолатдан хабардор бўлган ҳар қандай шахс гувоҳ бўла олади. Лекин кўчмас мулкнинг кимга тегишли эканлиги ёзма далиллар асосида аниқланади. Ёзма далиллар мавжуд бўлганда гувоҳларнинг кўрсатувлари мақбул далил, деб топилиши мумкин.

БОЛА ОТАСИ БИЛАН КЎРИШИШНИ ХОҲЛАМАСА СУДГА ҚАРШИ ДАЪВО КИРИТИШ МУМКИНМИ?

— Синглим яқинда расман ажрашди. 8 яшар ўғли онаси билан бирга яшаяпти. Собиқ эри бола билан кўришиб туриш учун суд орқали қарор чиқартирган. Лекин бола отаси билан кўришишни хоҳламаяпти. Бу вазиятда боланинг хоҳиши инобатга олинадими? Судга қарши даъво киритиш мумкинми?

Исми сир тутилди

Бехзод Сагатов, фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди раиси:

 

— Агарда суднинг қарори билан собиқ турмуш ўртоғининг бола билан учрашиш тартиби белгиланган бўлса, бунга вояга етмаган фарзанд кўришишга қаршилик қилаётган бўлса, онаси судга учрашиш вақти ва тартибини ўзгартириш ҳақидаги даъво ариза билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Бу ҳолатда суд ишни кўришда психолог ва бола манфаатлари юзсидан васийлик ва ҳомийлик органи иштирокида суд ишни мазмунан кўриб чиқади.

ЕРФУРУШ ФИРИБГАРЛАР ОХИР-ОҚИБАТ ҚОНУНИЙ ЖАЗОГА ТОРТИЛДИ

Ҳаётда жиноий қилмиш ҳеч қачон жазосиз қолмаслиги исбот талаб қилмайдиган ҳақиқатдир. Аммо буни барча ҳам бирдек англамайди. Аксинча, нафс қутқусига учиб, нопок ишга қўл урадиган кимсалар ҳам учраб туради.

 

Масалан, қибрайлик Шерали Раҳматов (исм-шарифлари ўзгартирилган) муқаддам 3 марта айнан фирибгарлик қилмишини содир этгани учун суднинг қора курсисига ўтиргани, қо­нуний жазо олганига қарамай ҳаётда тўғри йўлни топиш, ҳалол меҳнат билан кун кечиришни хаёлига келтирмади. Аксинча, яна фирибгарлик қилмишини содир этишдан ўзини тиёлмади. Бу гал у пойтахтимизнинг Мирзо Улуғбек туманида яшовчи Содиқ Ҳанапиев ва Давлат кадастрлари палатаси Қибрай туман филиали масъул хо­димлари, «Best Realtor» масъулияти чек­ланган жа­мия­ти Тошкент шаҳар минтақавий филиали раҳбари ва ходимлари (жиноят ишини бир қис­ми алоҳида иш юритувига ажратилган шахслар) билан жиноий тил бириктирди.

 

Гап шундаки, Қибрай тумани ҳокимининг 2016 йил 20 декабрдаги 2759-сонли қарорига асосан туманнинг «Алишеробод» маҳалласида жойлашган 162 сотих суғориладиган ер фуқаро Т. Нуримқуловага 30 йил муддатга қурилиш ишларини амалга оширмаслик шарти билан деҳқончилик учун ижарага берилганди. Аммо ижарачи аёл 2021 йилнинг бошида ер майдони атрофини ўраб олиб, ўзбошимчалик билан 15,75 метр квадратдан иборат ноқонуний қурилиш ишларини амалга оширади. Белгиланган тартибга кўра, ўзбошимчалик билан қурилган бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқ­лар давлат рўйхатидан ўтказилмайди. Лекин Ш. Раҳматов жиноий шериклари билан бирга ушбу ноқонуний қу­рилмаларга нисбатан Т. Нуримқулованинг номига сохта инвентар кадастр ҳужжатларини расмийлаштиради. Бу ҳам етмагандек, гўёки Т. Нуримқулова ер майдонини Ш. Раҳматовнинг тоғаси А. Абдуғаниевга сотгани тўғрисидаги шартномани ҳам қалбакилаштиришади. Сўнгра фирибгарлик йўли билан бошланғич аукцион нархи 677 160 000 сўмни ташкил қилган ерни Равшан Абдулҳамидовга 112 000 АҚШ долларига сотиб юборишади.

 

Шундан сўнг ҳамтовоқлар туман ҳокимининг юқоридаги қарорига биноан, А. Йўлдошевга ижарага ажратиб берилган 108 сотих ер ва унинг 69 метр квадрат қисмида барпо этилган бино-иншоотларга эътибор қаратишади.

 

Яъни Давлат кадастрлари палатаси Қибрай тумани филиали ва «Best Realtor» масъулияти чекланган жамия­ти масъул ходимлари орқали ҳужжатларни сохталаштириб, ноқонуний мулк­ни Шаймардон Бекпўлатовга 60 000 АҚШ долларига пуллашади.

 

Албатта, айни олди-сотдидан сўнг ерфуруш фирибгарларнинг «иштаҳа»си янада очилиб кетади. Натижада 2021 йилнинг март ойида улар туман ҳокимининг юқорида қайд этилган қарори асосида ижарага ер олган Э. Икромов ва М. Тоштемировга кадастр ҳужжатларини тайёрлаш учун ер майдонининг атрофини ўраб олиш ҳамда вақтинчалик қу­рилма қилишни ўргатишади. Кейин ана шу вақтинчалик биноларга нисбатан У. Умаров (ҳозирда вафот этган), Н. Мусаева ва Т. Вигодинанинг номига инвентар кадастр ҳужжатларини расмийлаштиришади. Қолаверса, «Best Realtor» масъулияти чекланган жамияти воситачилигида гўёки уч фуқаро бино-иншоотлар ва ер майдонларини Э. Икромовга 6 000 000 сўмга сотаётгани ҳақидаги олди-сотди шартномасини тузишади. Натижада бошланғич аукцион нархи 2 380 920 000 сўмни ташкил қилган жами 571 сотих ер майдонини доимий фойдаланиш ҳуқуқи билан давлат рўйхатидан ўтказиб, фирибгарлик йў­ли билан сотиб юборишади. Бироқ…

 

Бироқ нафс домига тушган кимсалар бу билан қаноатланишмайди.

 

Аниқроғи, улар худди аввалгидек усулларда фуқаро Абдуманноб Нуримқуловга ажратилган 171 сотих ер майдони ва ундаги ноқонуний қурилмаларни олди-сотди шартномаси орқа­ли Д. Самадов номига расмийлаштирган ҳолда сотишади. Ушбу мулкнинг бошланғич аукцион нархи 714 600 000 сўмни ташкил қилган. Ам­мо кўп ўтмай жабрланувчилар алданганини англаб етишади. Пировардида ҳамтовоқларнинг кирдикорлари фош этилиб, юқоридаги ҳолатлар бў­йича жиноят ишлари қўзғатилади.

 

Буни қарангки, қинғир ишнинг қи­йиғи чиқишини яхши билган Ш. Раҳматов аввалига терговдан яшириниб юрди. Шунинг учун 2022 йил 9 февраль куни унга нисбатан сиртдан «қамоққа олиш» эҳтиёт чораси қўлланилиб, қидирув эъ­лон қилинди. Лекин «бузоқнинг югургани сомонхонагача» деганларидек, у 2022 йил 12 апрель куни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идора ходимлари томонидан қўлга олинди.

 

Албатта, жиноятчининг тегишли жа­зога маҳкум этилиши бу — қонун талаби. Шу маънода айтганда, жиноят­ ишлари бўйича Мирзо Улуғбек тумани судида айни жиноят иши кўриб чи­­­қилди. Суд Ш. Раҳматов ва С. Ҳанапиевни Жиноят кодексининг бир қа­тор моддалари билан айбдор деб топиб, қонуний жазога маҳкум этди. Шунингдек, суд ҳукмида Мирзо Улуғбек тумани прокуратураси томонидан келтирилган даъво аризаси қисман қаноатлантирилиб, судланувчилардан жабр­ланувчиларга етказилган 187 000 АҚШ доллари миқдоридаги зарарни ундириш ҳам белгиланди.

 

Кўза кунда эмас, кунида синади, деб шунга айтишади-да.

 

Баҳром БЕРДИЕВ,

жиноят ишлари бўйича

Мирзо Улуғбек тумани суди судьяси

Skip to content