ЎРГАНИШ НАТИЖАЛАРИ МУҲОКАМА ҚИЛИНДИ

ЎРГАНИШ НАТИЖАЛАРИ МУҲОКАМА ҚИЛИНДИ

Тошкент шаҳар судида Олий суд Раёсатининг 2024 йил 27 августдаги “Судларда одил судловни самарадорлигини ошириш, ишларни ташкил этиш фаолиятига амалий ёрдам кўрсатиш ҳамда мониторинг олиб бориш бўйича кураторлик (минтақавий масъуллик)ни амалга ошириш тартибини тасдиқлаш тўғрисида”ги қарорининг ижросини таъминлаш юзасидан Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судлари фаолиятини жорий йилнинг апрель ойида ўтказилган кенг қамровли ўрганиш натижаларини муҳокама қилишга бағишланган кенгайтирилган йиғилиши бўлиб ўтди.

Унда Олий суди раисининг ўринбосари О. Исмоилов, Олий суд судьяси Д. Исроилова, Тошкент шаҳар суди раиси Э. Ходжакулов, Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари – фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати раиси Б. Исломов, судлов ҳайъати судьялари, туманлараро судлар судьялари иштирок этдилар.

Олий суд раисининг ўринбосари О.Исмоилов бошқарган йиғилишда сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикаси Президенти раҳбарлигида суд-ҳуқуқ тизимини мақсадли ислоҳ қилиш амалга оширилаётгани, бунда суд ҳокимиятининг ҳақиқий мустақиллигини таъминлаш, судьяларнинг ижтимоий ҳимоясини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилаётгани, ҳар бир судья қонун ва жамият олдидаги юксак масъулиятини англаши, ҳалоллик, ростгўйлик ва касбий виждонлилик намунаси бўлиши лозимлиги, коррупцияга қарши кураш ҳар бир судьянинг ўз-ўзини англашидан бошланиши кераклиги, бунинг учун доимий равишда билимларни ошириб бориш, ҳуқуқий тафаккурни чуқурлаштириш ва амалий кўникмаларни мустаҳкамлаш ғоят муҳимлиги таъкидланди.

 

Бугун билимли ва юқори малакали кадрларсиз одил судлов самарадорлигини таъминлаб бўлмайди. Шу муносабат билан судлар мустақиллигини таъминлаш нафақат ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллай оладиган, балки фуқаролар ва давлат манфаатлари йўлида адолатли, қонуний қарорлар қабул қила оладиган кучли профессионал жамоани шакллантиришни тақозо этиши қайд этилди.

Олий суд судьяси Д. Исроилова ўз маърузасида Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судлари фаолиятини жорий йилнинг апрель ойида ўтказилган кенг қамровли текшириш натижалари, унда аниқланган камчиликларга эътибор қаратди. Туманлараро судлар фаолиятида йўл қўйилган бир қатор процессуал хатоликлар, моддий ҳуқуқ нормаларини талқин қилишдаги янглишишларга тўхталиб, камчиликларни ўз вақтида бартараф этиш ва қонунчиликни қўллашда ягона ёндашувни ишлаб чиқиш зарурлиги таъкидланди.

Тадбир иштирокчилари одил судлов сифатини ошириш, судьялар жамоасининг интизоми ва масъулиятини мустаҳкамлаш, фуқаролик ишларини юритиш амалиётини такомиллаштириш масалалари юзасидан фикр алмашдилар.

Йиғилишда судлар фаолияти самарадорлигини ошириш, суд амалиётининг бир хиллигини таъминлаш, очиқлик ва шаффофликни кучайтириш бўйича тизимли чора-тадбирларни изчил амалга ошириш, бу эса жамиятнинг судга бўлган ишончини мустаҳкамлашнинг муҳим шарти эканлиги қайд этилди.

ПОЙТАХТИМИЗДА ЖОРИЙ ЙИЛ БИРИНЧИ ЧОРАГИДА 40 НАФАР ШАХС ОҚЛАНДИ

Тошкент шаҳар судлари томонидан жорий йил биринчи чорагида  жами 40 нафар шахсга нисбатан оқловга оид қарорлар чиқарилди. 834 ҳолатда тергов органи томонидан асоссиз қўйилган моддалар айбловдан чиқарилди.

Тошкент шаҳар судининг ахборот хизмати маълум қилишича, жиноят ишлари бўйича судлар томонидан биринчи чоракда 3 минг 347 нафар шахсга нисбатан 2 минг 780 жиноят иши кўриб тамомланган.

Жиноят оқибатида етказилган 170 миллиард  сўмдан ортиқ моддий зарарнинг ўрнини қоплаган 165 нафар шахсга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо тайинланган. 482 нафар шахс суд залида қамоқдан озод қилинган.

Одил судловни амалга оширишда жамоатчиликнинг кафиллиги асосида беш нафар шахсга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган ёки қонунда назарда тутилганидан кўра енгилроқ жазо тайинланган. 67 нафар шахсга тайинланган жазолар енгилроқ жазо билан алмаштирилган. 675 нафар шахс муддатидан илгари жазо (қамоқ)дан озод қилинган.

Жиноят ишларининг 1 минг 379 таси ижтимоий хавфи катта бўлмаган, 776 таси унча оғир бўлмаган, 969 таси оғир ва 225 таси ўта оғир тоифадаги жиноятларни ташкил этган.

Судланган шахсларнинг 383 нафарига жарима, 518 нафарига ахлоқ тузатиш ишлари, 572 нафарига озодликни чеклаш, минг нафардан зиёдроғига озодликдан маҳрум қилиш, 13 нафарига мажбурий жамоат ишлари, 1 нафарига муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси тайинланган бўлса, 83 нафар шахс шартли ҳукм қилинган.

Судланганларнинг 218 нафарини аёллар, 91 нафарини вояга етмаганлар, 1 минг 289 нафарини ёшлар, 71 нафарини 60 ёшдан ошган эркаклар, 53 нафарини чет эл фуқаролари ва 10 нафарини тадбиркорлар ташкил этган. 779 нафар муқаддам судланган шахслар такроран жиноят содир этган.

591 жиноят иши сайёр суд мажлисларида кўриб чиқилган. Жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни бартараф қилиш тўғрисида 2 минг 369 хусусий ажрим чиқарилган.

“Менинг маҳаллам – менинг судьям” ғояси асосида судьялар Тошкент шаҳридаги 579 маҳаллада ҳуқуқбузарликлар профилактикаси, жиноятчиликка қарши курашиш, аҳолининг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш, мавжуд муаммоларни тизимли ҳал этиш юзасидан сайёр учрашувлар ўтказиб келмоқда.

Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича туман судлари тергов судьялари томонидан 26 минг нафарга яқин шахсга нисбатан 22 минг 135  маъмурий иш кўриб чиқилган ва тамомланган.

Маъмурий ҳуқуқбузарликка тортилган шахсларнинг 13 мингга яқинига жарима, 47 нафарига махсус ҳуқуқдан маҳрум қилиш, 7 минг нафарга яқинига маъмурий қамоқ жазоси тайинланган.

Тошкент шаҳар, туман ва туманлараро судларига жами 7 минг 261 мурожаат келиб тушган. Уларнинг 2 минг 852 таси жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати, 4 минг 47  таси фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати ва 362 таси иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъатлари томонидан ўрганилган ва барчаси қонун доирасида кўриб чиқилган.

ВЕЛОСИПЕД ЎҒРИСИ

Нормўмин Бахриев  (исм-шарифлар ўзгартирилган) 37 ёшда. Оиласидан ажрашган, вақтинча ишсиз. Бу маълумот тасаввур қилиш учун кўп нарсани беради. Оиланг йўқ, ишсизсан. Бекорчидан ҳамма безор, дейишади. Кўп қинғирликлар бекорчиликдан келиб чиқади. Нормўмин бекор юриб ичкиликка берилди. Бунинг устига пулсиз ўғирлик йўлини танлади. Муқаддам жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур тумани суди ҳукми билан ўғирлиги учун судланган бўлишига қарамай бундан ўзига тегишли хулоса чиқармади.

 2024 йил 22 сентябрь куни спиртли ичимлик ичимлик истеъмол қилиб, маст холатда пойтахтдаги меҳмонхоналардан бири ёнида турган “KOMA” русумли велосипедини яширин равишда ўғирлаб, ҳодиса жойидан яширинади.    

Бундан ташқари, у жиноий ҳаракатларини давом эттириб, орадан бир ой ўтар-ўтмас пойтахт мактабларининг биридаги футбол майдонида М.Х.га тегишли бўлган “Iphone Х” русумли телефон аппаратини яширин равишда ўғирлаб, ҳодиса жойидан яширинди.

Ушбу иш жиноят ишлари бўйича Яккасарой тумани судида кўриб чиқилди.

Судланувчи судда айбига тўлиқ иқрор бўлиб, дастлабки тергов даврида берган кўрсатувларини тасдиқлади. “KOMA” русумли велосипедини қаровсиз қолганини кўриб, уни ўғирлаб кетганлигини, бундан ташқари, футбол майдонида М.Х.га тегишли жемперни исиниб олиш учун кийганлигини ва чўнтагида “Iphone Х” русумли телефон аппаратини олганини, ўғирлаган велосипедни нотаниш шахсга сотиб пулларини ўз эҳтиёжлари учун ишлатиб юборганлигини, телефонни эса эгасига қайтарганлигини, ҳозирда қилмишидан пушаймонлигини, жабрланувчилардан кечирим сўрашини билдириб, суддан енгиллик сўради.

Жабрланувчилар етказилган зарар қопланганлигини, судланувчига даъвоси йўқлигини билдириб, жазо тайинлаш масаласини судга ҳавола қилди.

Судланувчи ўғирлаган велосипедни 2024 йил 5 октябрь куни талаба йигитга 500.000 сўмга сотиб юборган. Олиб борилган суриштирув ишларидан кейин ИИБ ходимлари велосипедни ҳам, ўғрини ҳам топишади.

Суд, ушбу жиноят иши юзасидан тўпланган иш ҳужжатларини текшириб чиқиб, судланувчи ва жабрланувчининг кўрсатувларига Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 95 ва 112-моддалари талаблари бўйича баҳо бериб, суд мажлисида аниқланган ҳолатларни ҳамда тергов материалларини ЖПКнинг 22-моддаси талаблари асосида ҳар томонлама текшириб чиқиб, судланувчининг айби жабрланувчиларнинг қонуний чора кўриш ҳақидаги аризалари, тушунтириш хатлари, нарсани олиш ва кўздан кечириш баённомаси, таниб олиш учун кўрсатиш баённомалари, фото жадваллар, шунингдек, иш материалларида мавжуд бўлган бошқа объектив далиллар билан ўз тасдиғини тўлиқ топганлигига ишонч ҳосил қилди.

Суд Н.Бахриевни Жиноят кодекси 169-моддаси 3-қисмининг “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор деб топиб, Жиноят кодексининг 57-моддасини қўллаб,59-моддасининг 8-қисми тартибида, жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман судининг 2025 йил 7 январдаги ҳукмига кўра тайинланган жазоларни қисман қўшиш йўли билан Жиноят кодексининг 62-моддасини қўллаб узил кесил 3 йил 29 кун муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазосига ҳукм этди.

Азимжон Ҳакимов,
Жиноят ишлари бўйича Яккасарой тумани суди судьяси

ДАЪВО АРИЗА КИРИТИШДАГИ КАМЧИЛИКЛАР       

Тошкент туманлараро иқтисодий суди ташаббуси билан  Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш марказининг Тошкент шаҳар ҳудудий бошқармасида судга даъво аризаси билан мурожаат қилишдаги камчиликлар ва уларни бартараф этишга бағишланган йиғилиш бўлиб ўтди.

Йиғилишда Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьялари Й.Норбеков, У.Алиев, С.Тўлқинов, Ш.Якубов, Тошкент шаҳар прокуратураси бўлим бошлиғи А.Мухаммадбоқиев, Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш марказининг Тошкент шаҳар ҳудудий бошқармаси бошлиғи И.Кадиров ва ташкилот вакиллари иштирок этди.

 Танқидий тусда ўтган йиғилишда Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш марказининг Тошкент шаҳар ҳудудий бошқармаси томонидан Тошкент туманлараро иқтисодий судига киритилаётган даъво аризалари сифатсиз, асослантирилмасдан, жавобгарнинг почта манзиллари тўлиқ кўрсатилмасдан юзаки тақдим қилиниб келинаётганлиги танқид қилинди.

Мисол учун даъвогар тарафлар ўртасида тузилган ижара шартномаси бўйича шартномани бекор қилиш талаби қўйилган бўлса-да, иш ҳужжатларига қонунда белгиланган тартибда шартномани бекор қилиш бўйича жавобгарга таклиф берилмагани оқибатида, даъво аризанинг ушбу қисмини кўрмасдан қолдирилишига сабаб бўлмоқда.

Даъво аризада ундириш сўралган ижара тўлови ва уни кечиктирилгани учун ҳисобланган пеня суммаларининг ҳисоб китоби аниқлаштирилмаяпти, айрим даъво аризаларда эса жавобгар судгача ижара тўловларини тўлаб берган бўлса-да, судга даъво аризалар киритиш ҳолатлари учрамоқда.

Йиғилишда шунингдек, даъвогарнинг масъулиятсизлиги оқибатида давлат мулкидан фойдаланганлик учун давлат бюджетига тўланиши лозим бўлган миллионлаб суммаларни ўз вақтида тўланмаслигига олиб келинаётганлиги холатлари  муҳокама қилинди ва Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш марказининг Тошкент шаҳар ҳудудий бошқармаси бошлиғига нисбатан мансаб ваколатига совуққонлик билар қарагани учун белгиланган тартибда жавобгарлик масаласини ҳал қилиш учун Тошкент шаҳар прокурорига хабарнома юбориш мақсадга мувофиқлиги таъкидланди.

Йиғилишда, тугатилаётган корхоналарнинг тугатиш жараёнлари  бўйича мавжуд муаммоларга қонунчилик доирасида ечим ва маслаҳатлар берилди.

УЧИГА ЧИҚҚАН ФИРИБГАР

Халқимизда ҳаммани алдаб, ухлатиб кетадиган кишиларга нисбатан “учига чиққан фирибгар” дея таъриф беришади. Бунақа устаси фаранглар илгари эркаклар ичида учраса, ҳозирда аёллар орасида ҳам учрашини эшитиб ёқангизни ушлайсиз.

Васила Набижонова (исм-шарифлар ўзгартирилган) муқаддам 29 маротаба жиноят содир қилган. Биз ҳикоя қилмоқчи бўлганимиз унинг 30-жинояти. Ҳаммасида кимнидир чув туширган, ниманидир ўғирлаган. Қонун тили билан айтганда бу аёл “хавфли рецедивист” деб топилган.

Васила 1986 йилда Наманган вилоятида туғилган, маълумоти ўрта махсус, 5 фарзанднинг онаси, ажрашган.

Жиноят ишлари бўйича Пасдарғом туман судининг 2024 йил 8 октябрдаги ҳукмига кўра судланган.

Охирги иккита эпизод билан боғлиқ жинояти пойтахт савдо мажмуларида содир этилган.

В. Набижонова хавфли рецидивист бўлгани ҳолда, 2023 йил 13 август куни тахминан соат 17.40 да алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини талон-торож қилиш мақсадида пойтахтдаги савдо мажмуасига бориб, телефон аппаратлари сотиш билан шуғулланувчи дўконга киради. Васила телефонларни бироз томоша қилиб туради. У сотувчидан “Samsung S22” телефон аппаратини кўрсатишни сўрайди. Сотувчи ёрдамчисига сўраётган телефон аппаратини мижозга кўрсатишни айтади. Васила телефонни у ёқ бу ёғини айлантириб кўргандай бўлади. Шундан сўнг телефонни қувватловчи USB симини кўрсатишни сўради. Уни ҳам ушлаб кўради. Вақт пойлаб телефонни қўлига оладию пулини тўламай жуфтакни ростлайди…

Сотувчилар ҳозиргина чиқиб кетган кишининг пулини тўламай телефон аппаратини олиб чиқиб кетишганини пайқаб, дўконга ўрнатилган видеокамерани орқага қайтариб кўришадики, аёл киши телефон аппаратини улар чалғиганидан фойдаланиб олиб кетганлиги маълум бўлди ва дарҳол 102 га хабар беришди. Судда маълум бўлишича,  Васила олиб кетган телефон аппаратини “Малика” бозорига олиб бориб, нотаниш бўлган эркак кишига 250 АҚШ долларига сотиб юборади.

Васила орадан уч ой ўтиб 2023 йил 20 ноябрь куни пойтахтда иккинчи жиноятини амалга оширади. Тилла тақинчоқлар билан савдо қилувчи дўкон. Соат 15лар атрофи. Васила ўғли билан тилла растасига яқинлашди ва ўзида бўлган 30 грамлик тилласини сотмоқчилигини билдиради. Сотувчи тиллани ўлчаб кўриб бир грамини 410.000 сўмдан сотиб олишлигини айтади.Ва ўзи билан савдо қилувчи жиянига телефон қилиб тилла сотиш учун бир аёл ташриф буюрганини, 12 миллион 300 минг сўм пул олиб келишини айтади. Орадан бир оз вақт ўтиб жиян айтилган пулни олиб келади. Василани хийласини  қарангки, пулларни санаб олиб, ташқарига чиқиб кетади, телефонда аллакимлар билан гаплашиб, бир фурсат ўтиб яна ўша дўкон сотувчиси олдида пайдо бўлади.  Сотувчига юзланиб укаси пул топганини тилласини қайтариб беришини сўрайди. Наилож сотувчи тилла занжирни қайтариб беради. Шу пайт Васила яна ким биландир телефонда гаплашади, унга пул керак бўлиши мумкинлигини айтиб, сотувчига занжирни кўрсатиб пулни бера қолинг, тиллани сотаман, дея боя саналган 12 миллион 300 минг сўмни олиб, тезда чиқиб кетади.  

Бу орада сотувчининг жияни холасидан мижоз нимага дўконга қайтиб кирганини сўрайди. Холаси бўлган воқеани айтиб беради. Жиян холасидан тиллани кўрсатишини сўрайди. Кўришдики, мижоз сотувчига тилла деб бошқа сохта занжирни бериб кетган экан. Уни грамини ўлчаб кўришганида 30 эмас, 25 грамм чиқади. Сотувчи 12 миллион сўм пулидан ва ҳақиқий тилла занжирдан айрилган эди. Шу воқеадан сўнг улар ҳам ички ишларга мурожаат қилишдан бошқа иложлари қолмади.

Судланувчи В.Набижонованинг айби қисман иқрорлик билдириб берган кўрсатувларидан ташқари жабрланувчилар кўрсатувлари, юзлаштириш баённомалари, нарсани қабул қилиб олиш ва кўздан кечириш баённомаси, экспертиза хулосаси, ашёвий далил деб эътироф этиш қарори ҳамда бошқа объектив далиллар йиғиндиси билан ўз тасдиғини тўлиқ топади.

Суд судланувчини Жиноят кодекси 168-моддаси 3-қисмининг “б” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топиб, унга шу модда билан Жиноят кодекси 57, 59, 61-моддаларига асосан жиноятлар мажмуи бўйича мазкур ҳукм билан тайинланган жазога жиноят ишлари бўйича Пастдарғом туман судининг 2024 йил 8 октябрдаги ҳукми билан тайинланган жазоларни қўшиш йўли билан базавий ҳисоблаш миқдорининг 200 баравари миқдорида, яъни 68.000.000 сўм жарима ва 5 йил 11 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинлади.

Фарҳод Ҳикматуллаев,
Жиноят ишлари бўйича Сирғали тумани суди раиси

ФУҚАРОЛИК ВА ОИЛА ҲУҚУҚИ МАВЗУСИДА МАСТЕР КЛАСС

Фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди судьяси А.Ҳайитова Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги академиясида фуқаролик ва оила ҳуқуқи ҳамда ушбу соҳаларда қонунчиликка киритилган сўнгги ўзгартиришлар юзасидан мастер класс ўтиб берди.

Академиянинг “Фуқаролик ва оила ҳуқуқий фанлар” кафедраси ташаббуси билан ташкил қилинган ушбу жараёнда амалиётчи мутахассис сифатида жалб қилинган судья томонидан академиянинг 124-125-гуруҳ курсантларига фуқаролик ва оилавий муносабатлар, уларнинг вужудга келиши ва бекор бўлиши асослари, субъектларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда уларнинг фаолиятида муносабатларнинг намоён бўлиши билан боғлиқ ҳолатларни амалий мисоллар билан тушунтириб берди.

Шунингдек, маърузачи оилавий (маиший) зўравонлик, унинг асосида никоҳдан ажратиш ишларида қонунчиликдаги сўнгги ўзгаришлар ва уларни амалиётда қўллаш билан боғлиқ масалалар юзасидан атрофлича тушунтириш бериб ўтди.

Қизғин баҳс-мунозара ва тортишувлар билан ўтган мастер классда курсантлар мавзу юзасидан ўзларини қизиқтирган турли саволларга тўлиқ жавоб олишди.

ВОРИСЛИК МУНОСАБАТЛАРИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ МАСАЛАЛАРИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ

Ворислик муносабатларида асосий масалалардан бири бу – мерос таркиби, мерос массаси деб номланадиган ҳолат ҳисобланади. Яъни, вафот этган шахсдан ёки мерос қолдирувчидан қандай мол-мулклар ва ҳуқуқлар қолади ва уларнинг қайси бирига нисбатан мерос ҳуқуқи қўлланилади деган масала.

Қоидага кўра, мерос қолдирувчи вафотидан сўнг унга тегишли барча мол-мулк ва унинг бекор бўлмайдиган ҳуқуқ ва мажбуриятлари мерос таркибига киради. Бундан истисно сифатда эса мерос қолдирувчи шахси билан чамбарчас боғлиқ бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятлар мерос таркибига кирмайди. Юқорида айтилгандек, фуқаронинг шаъни, қадр қиммати билан боғлиқ бўлган ҳолатлар ёки бевосита алимент олиш билан боғлиқ бўлган талаблар мерос таркибига киритилмайди. Бундан ташқари, мерос қолдирувчининг меҳнат, ижтимой таъминоти асосида олинадиган пенсия, нафақа ва бошқа тўловларга бўлган ҳуқуқлари ҳамда мулкий ҳуқуқлар билан боғлиқ бўлмаган шахсий номулкий ҳуқуқлар мерос таркибига кирмайди.

Қонуний жиҳатдан мерос тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида ўз ифодасини топган: ― Мерос очилган пайтда мерос қолдирувчига тегишли бўлган, унинг ўлимидан кейин ҳам бекор бўлмайдиган барча ҳуқуқ ва мажбуриятлар мерос таркибига киради. Мазкур таърифдан келиб чиққан ҳолда, мерос тушунчасини аниқлаштирадиган бўлсак, икки ҳолатни таъкидлашимиз мумкин: биринчидан, мерос қолдирувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари меросхўрларга универсал ҳуқуқий ворислик тартибида, яъни ўзгармас тарзда, ягона яхлит сифатида ва бир вақтнинг ўзида ўтади, иккинчидан, мерос қолдирувчининг барча ҳуқуқ ва мажбуриятлари меросхўрларга ўтади, бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси ва бошқа қонунлар билан мерос тартибида ўтишига йўл қўйилмайди. Универсал ҳуқуқий ворисликда ҳуқуқий ворисга фақат ҳуқуқлар ёки фақат мажбуриятлар ўтиши мумкин эмас, шунингдек, ҳуқуқлар ўтмасдан фақат мажбуриятлар ўтишига йўл қўйилмайди. Ҳуқуқий вориснинг фақатгина ҳуқуқ ва мажбуриятларининг бир қисмини ҳуқуқий ворисга ўтказиш ҳам универсал ҳуқуқий ворислик моҳиятига зиддир.

Г.Черемнихнинг ёзишича, мероснинг бир бутун мажмуа сифатида меросхўрга ўтишини англатади.Мисол учун, у фақат квартирага эгалик қилиш ҳуқуқини қабул қилиш ҳуқуқига эга эмас, балки муаллифлик шартномаси бўйича ҳуқуқ ва мажбуриятларни қабул қилишдан воз кечиши мумкин; меросхўрларга алоҳида ҳуқуқ ва мажбуриятлар эмас, балки уларнинг бутун мажмуи ўтади. Бироқ, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 1152-моддасида меросхўр бир вақтнинг ўзида бир нечта асослар бўйича (ваъдага кўра, қонунга кўра, мерос трансмиссияси тартибида) меросга чақирилганда, меросхўр ушбу асослардан бири бўйича, уларнинг бир нечтаси ёки барча асослар бўйича ўзига тегишли бўлган меросни қабул қилиши мумкин.

Мерос мол-мулки (мерос) меросхўрга ўзгаришсиз, бир бутун бўлиб, бир вақтнинг ўзида ўтади. Кўриб турганингиздек, қонунчилик мерос ва мерос мол-мулк атамаларини синоним сифатида ишлатади. Аммо мерос ҳуқуқи соҳасидаги олимлар меросни турлича таърифлайдилар. Масалан, В.Гушчин ва Ю.Дмитриевлар энг кенг тарқалган нуқтаи назарни илгари суриб, унга кўра мерос ёки мерос мол-мулки – бу мерос очилган пайтда мерос қолдирувчига тегишли бўлган ҳуқуқлар (актив) ва мажбуриятларнинг, қарзлар (пассив)нинг бирлигидир.

Юқорида кўрсатилган нуқтаи назар тарафдорлари меросхўрларга ўтадиган ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг жамланмасини мерос ёки мерос тўплами, шунингдек мерос мол-мулки ёки шунчаки мол-мулк деб аташади. Умуман олганда, ушбу мерос тушунчасига қўшилган ҳолда, кўплаб цивилистлар ушбу ҳуқуқ ва мажбуриятлардан истисноларни аниқ белгилаб берадилар. Масалан, ушбу концепцияни қўллаб қувватловчиларнинг аксарияти, меросхўрнинг соғлиғига етказилган зарарни қоплаш ҳуқуқи, пенсия, алимент олиш ҳуқуқи, алимент тўлаш мажбурияти ва бошқалар каби мутлақо шахсий хусусиятга эга бўлган мулкий ҳуқуқлар ва мажбуриятлар мерос бўлиб ўтмаслигини таъкидлайдилар. Вафот этган шахснинг қолган барча ҳуқуқлари ва мажбуриятлар мерос таркибига киради.

Бугунги кунда мерос таркиби билан боғлиқ бўлган масалаларда кўплаб янги ҳолатлар вужудга келмоқда, масалан, рақамли ҳуқуқлар кириптоактивлар, интернет сайтлари аккаунтларга бўлган ҳуқуқлар ҳам мерос таркибга кирадими, йўқми деган саволлар кун тартибига чиқмоқда. Кўпчлик мутахасиссларнинг фикрича, мерос таркибига аккаунтларга нисбатан ҳуқуқлар кириши керак, чунки, аккаунтга нисбатан ҳуқуқларнинг ўзи ҳам ёки сайтларга нисбатан ҳуқуқлар ҳам икки қисмга бўлинади. Мулкий ва шахсий номулкий ҳуқуқлар. Агар бу аккаунтларга нисбатан ҳуқуқларнинг бир қисми шахсий номулкий ўша аккаунтлар эгасининг номи, исми шарифи унинг шаъни, қадр- қиммати, ёки бўлмаса сирлари билан, шахсий дахлсизлик билан боғлиқ бўлган масалаларни қамраб олса, қолган катта қисми бевосита мулкий ҳуқуқ обектлари бўлиши мукин. Масалан муайян бир хатлар, видеолар, вайнлар ёки роликлар билан муаллифлик ҳуқуқлари объекти саналади, шу сабабли ҳам уларга нисбатан муаллифлик ҳуқуқи жорий қилинади.

Мерос таркибига мерос қолдирувчининг қарзлари, шунингдек, мерос қолдириладиган ҳуқуқ ва мол-мулки киради. Мерос муносабатларини тартибга солувчи амалдаги қонун ҳужжатларининг асосий қоидаси шундаки, меросни қабул қилган меросхўр мерос қолдирувчининг қарзлари бўйича ўзига ўтган мерос мол-мулкидаги активлар қиймати доирасида жавоб беради.

Агар меросни бир неча меросхўр қабул қилган бўлса, улар мерос қолдирувчининг қарзлари бўйича солидар жавобгар бўладилар. Мерос қолдирувчининг кредитори ҳам барча меросхўрлар билан биргаликда, ҳам улардан ҳар биридан алоҳида-алоҳида, ўз хоҳишига кўра, тўлиқ ёки қисман, аммо ҳар биридан мероснинг ўзига ўтган қисми қиймати доирасида мажбуриятни бажаришни талаб қилишга ҳақли.

Меросни қабул қилиб олган меросхўр унинг таркибига кирувчи қарзлардан воз кечиши мумкин эмас. Бундан ташқари, меросхўрнинг мероснинг бир қисмини қабул қилиши, у ўзига тегишли бўлган барча меросни қабул қилганлигини англатади.

Тўғри, бугунги кунда амалиётда кўрадиган бўлсак, кимнинг номига очилган бўлса, шу сайтга ким уни эгаси бўлса логин паролни билса шу сайтдан фойдаланади. Лекин мерос муносабатларда бу ҳолатлар истисно ҳолат сифатда кўрилиши керак. Меросхўрга қоида тариқасида ўша сайтга нисбатан ҳам ёки бошқа ижтимой тармоқлари рақамли ҳуқуқларига нисбатан ҳам фойдаланиш имконияти тақдим этилиши керак. Бу айни пайтда криптовалютага рақамли ҳуқуқларга блокчайин технологиялар ва ҳуқуқларга нисбатан қўлланилиши лозим.

Амалдаги қонунчилик, яъни фуқаролик кодексининг 1113-моддаси меросга нисбатан, мерос қолдирувчига тегишли бўлган ҳуқуқлар номоддий бойликларга нисбатан ҳуқуқларни назарда тутади. Айнан 1113-модданинг охириги қисмида ёзилган қоидадан келиб чиқиб, фуқаролик кодексининг 100-моддаси ҳам мерос қолдирувчининг шаъни ва қадр-қиммати ҳам унинг меросхўрлар томонидан ҳимоя қилинишига оид бўлган масалани белгилайди. Бу ўз навбатида Олий суд пленумининг 2000-йилдаги маънавий зиённи қоплаш ишларига оид бўлган Пленум қарорида ўз аксини топган. Шу маънода оладиган бўлсак, бу вафот етган шахснинг мерос қолдирувчига бўлган шахсий мол мулклари унга тегишли бўлган номоддий бойликлар мерос таркибига кирмаса-да, демак муҳофаза этилиши ва ҳимоя қилинишини англатади. Мерос таркибининг доираси, турлари кўп: мисол учун ташкилотларга аъзолик, акцияларга бўлган ҳуқуқ, банкдаги омонатга бўлган ҳуқуқ ёки бошқа ҳолатлар борки, буларга нисбатан меросхўр бўлиш қонунчиликда муайян бир қоидалар сифатида белгиланган.

Мерос қолдирувчининг мол-мулки нафақат унинг ўзига балки яхлит бир олинган мол-мулкка нисбатан муайян бир улушлар бошқа шахсга ҳам тегишли бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларда биргаликдаги ёки умумий мулк бўлган мерос объекти муайян маънода бошқа ўша умумий мулкдорларнинг улушларини ажратиб олган ҳолатда мерос қолдирувчининг меросхўрларига берилиши керак.

Ворислик ҳуқуқида мероснинг очилиш пайти катта аҳамият касб этади. Чунки, айнан шу пайтдан бошлаб вафот этган шахс ёки мерос қолдирувчининг мол-мулкига нисбатан ворисларнинг ҳуқуқлари юзага келади. Айнан шу пайтдан бошлаб меросни эгаллаш масаласи бошланади ва айнан шу пайтдан бошлаб, мерос мол-мулкни муҳофаза қилиш, қўриқлаш зарурияти юзага келади. Шунинг учун ҳам қонунчиликда мерос айнан қайси пайтдан очилади, деган масалага аниқ жавоб берилган.

Фуқаролик Кодексининг 1116-моддасига кўра, мерос, фуқаро вафотидан ёки суд томонидан вафот етган деб топган пайтдан бошлаб очилган ҳисобланади. Демак, фуқаронинг ўлими биологик ўлим ҳисобланса, суд томонидан унинг вафот этган деб эълон қилиниши – юридик қайд этилиши бўлиб ҳисобланади.

Сунбула Умарова,

Фуқаролик ишлари бўйича

Тошкент шаҳар Яккасарой туманлараро суди судьяси

ШИКОЯТ КЕЛТИРИШ МУДДАТИ ТИКЛАНДИ

Тошкент шаҳар суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг 2025 йил 30 апрелдаги очиқ суд мажлисида ҳуқуқбузар М.Т. иштирокида, маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни, биринчи инстанция суди ажрими устидан берилган апелляция шикояти асосида апелляция тартибида кўриб чиқди.

Аниқланишича, Тошкент шаҳар ИИББ ЙҲХБ инспекторининг 2024 йил 29 октябрдаги “RB000”-рақамли қарорига кўра ҳайдовчи  Т.М. га МЖтК 128-4-моддаси 2-қисми билан базавий ҳисоблаш миқдорининг 2 баравари 750.000 сўм жарима жазоси тайинланган.

Қуйи суднинг 2025 йил 9 апрелдаги ажримига кўра, М.Т.нинг ЙҲХБ қарори устидан шикоят бериш муддатини тиклаш ҳақидаги илтимосномаси рад қилинган.

Қарорга кўра, М.Т. 2024 йил 28 октябрь куни соат 16:54 да пойтахтдаги  чорраҳалардан бирида ўзининг “Кобальт” русумли транспорт воситасида светофорнинг тақиқловчи ишорасига бўйсунмаган.

Шикоятда ҳайдовчи ЙҲХБ қарори унга ўз вақтида етиб келмагани, биринчи инстанция суди ишни унинг иштирокисиз кўрганига оид важлар келтириб, шикоят қилиш муддатини тиклашни сўраган.

Апелляция инстанцияси, шикоятдаги важларни иш ҳужжатлари асосида ўрганиб, ҳуқуқбузарнинг шикоятни қаноатлантириш ҳақидаги фикрини тинглаб, қуйидаги асосларга кўра, биринчи инстанция суди қарорини бекор қилишни, апелляция шикоятини қаноатлантиришни лозим топди.

МЖтК 316-моддасида “маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш юзасидан чиқарилган қарор хусусида шу қарорнинг нусхаси олинган кундан эътиборан ўн кун ичида шикоят берилиши мумкин, бундан суд қарори мустасно. Мазкур муддат узрли сабаблар билан ўтказилиб юборилган тақдирда, бу муддат шикоятни кўриб чиқишга ваколатли орган (мансабдор шахс) томонидан қайта тикланиши мумкин” деб кўрсатилган.

Мазкур ҳолатда ҳайдовчи томонидан қонунда белгиланган шикоят бериш муддати ўтган бўлса-да, биринчи инстанция суди суриштирув органи томонидан ҳуқуқбузарга нисбатан чиқарилган жарима солиш тўғрисидаги қарор нусхаси унга топширилган ёки топширилмаганлигига ойдинлик киритмаган ва барвақт хулосага келган. Бундай ҳолатда, биринчи инстанция судининг қарорини адолатли ва асосли деб бўлмайди.

Юқоридагиларга кўра, апелляция инстанцияси суди, илтимосномани рад қилиш ҳақидаги қуйи судининг ажримини бекор қилиб, Тошкент шаҳар ИИББ ЙҲХБ инспектори қарори устидан ўтказиб юборилган шикоят бериш муддатини узрли деб топиб, муддатни тиклашни ва М.Т.нинг шикоятини қайта кўриб чиқиш учун биринчи инстанция судига юборишни лозим топди.

Апелляция судида суд қарори устидан, қарор чиқарилган кундан эътиборан олти ой ичида Ўзбекистон Республикаси Олий суди жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатига тафтиш тартибида шикоят (протест) берилиши мумкинлиги тушунтирилди.

Отабек Муҳаммадиев,
Тошкент шаҳар суди судьяси

СУД ФАХРИЙЛАРИ ЭЪЗОЗДА

Бугун суд фахрийси Асқарали Умаров қутлуғ 75 ёшни қарши олди.

Шу муносбат билан Ўзбекистон суд тизими фахрийларини қўллаб-қуватлаш жамоатчилик маркази вакиллари, судьянинг шогирдлари А.Умаровни табриклаш учун у кишининг хонадонига боришди.

 

Марказ раиси У.Мингбоевнинг Асқарали Қамбаралиевичга ёзган табрик хати етказилди. Унда шундай сатрлар бор: «Сиз ўз касбингиз мезонлари талабидан келиб чиқиб, ҳаракатчан ва тиришқоқлигингиз билан қонун устуворлигини таъминлашда адолатни мустаҳкам ўрнатилишида муносиб хизмат қилдингиз…»

А.Умаров Тошкент вилояти Ангрен шаҳар судида судья, Қибрай туман судининг раиси,Тошкент шаҳар хўжалик судининг судьяси лавозимларида хизмат қилди.Қарийиб 10 йил Тошкент шаҳар хўжалик судида иш олиб борди.

У.Мингбоев таъбири билан айтганда, А.Умаров суд процессларида ўткир зеҳн билан қонунни қўллай олган ҳуқуқшунослардан биридир.

Биз ҳам А.Умаровни қутлуғ 75 ёш билан мубарокбод этамиз.

НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ УЙҒУНЛИГИ

Тошкент давлат юридик университети магистратура босқичи тингловчилари Тошкент шаҳар суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъатида ўтказилган очиқ суд мажлисида иштирок этишди.

 

Судда судьялар Ж.Сирожев, М.Гуламова ва А.Раҳматовлардан иборат судов ҳайъати томонидан меҳнат муносабатларидан келиб чиққан низолар кўриб чиқилди.

Тингловчилар судьялар билан мулоқотда бўлиб, процессуал тартибларни кузатишди, ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олишди ҳамда меҳнат ҳуқуқи қонунчилигининг амалдаги қўлланилишини бевосита гувоҳи бўлишди.

Бу каби тадбирлар бўлажак юристлар учун ҳуқуқий билимни мустаҳкамлаш, касбий етукликни шакллантириш ва адолат тушунчасини қалбдан ҳис қилишда муҳим аҳамиятга эга.

Очиқ суд мажлислари — бу назария билан амалиёт ўртасидаги кўприк, ўқув аудиторияси билан ҳақиқий ҳаёт ўртасидаги мустаҳкам боғланишдир. Бу амалиётлар ҳар бир тингловчи хотирасида унутилмас таассурот қолдирди, десак адашмаймиз.