Матбуот хизмати – Тошкент шаҳар суди

ЎЗБЕКИСТОНДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШ: ТИЗИМЛИ ИСЛОҲОТЛАР ВА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР

Таъкидлаш лозимки, коррупция замонавий жамиятлар учун энг долзарб ижтимоий-сиёсий муаммолардан биридир. Коррупция давлат бошқаруви самарадорлигини издан чиқаради, иқтисодий тараққиётга тўсиқ бўлади, энг муҳими, жамиятнинг давлатга бўлган ишончини пасайтиради.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 2003 йил 21 ноябрдаги резолюциясига мувофиқ, 2004 йилдан бошлаб “9 декабрь – Халқаро коррупцияга қарши курашиш куни” сифатида нишонлаб келинмоқда. Ўзбекистон ҳам ушбу глобал жараённинг фаол иштирокчиси бўлиб, мустақилликнинг сўнгги йилларидан бошлаб коррупцияга қарши сиёсатни давлат бошқарувининг устувор йўналишига айлантирди. Мамлакатимизда ушбу иллатни бартараф этиш, унинг илдизини чуқурдан кесиш ва профилактика механизмларини кучайтириш борасида амалга оширилаётган тизимли ислоҳотлар долзарб мавзу ҳисобланади.

Сўнгги йилларда мамлакатда коррупцияга қарши кураш алоҳида сиёсий йўналиш сифатида шакллантирилиб, комплекс ёндашув асосида кенг кўламли чора-тадбирлар жорий этилди. Аввало, коррупцияга қарши курашнинг институционал асослари мустаҳкамланди. Мамлакатда махсус ваколатли тузилма (Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш агентлиги) ташкил этилиб, улар коррупцион хавф-хатарларни аниқлаш, баҳолаш, уларни бартараф этиш бўйича давлат идораларига методик ва ташкилий кўмак бериш, шунингдек, мониторинг ва таҳлил олиб бориш билан шуғулланмоқда. Бундай институтлар мавжудлиги коррупцияга қарши сиёсатни бир марталик акциялар эмас, балки давлат бошқарувининг узвий қисмига айлантиришга имкон берди.

Шу билан бирга, ҳуқуқий база модернизация қилинди. Давлат хизматини ташкил этиш, манфаатлар тўқнашуви, давлат харидлари, давлат мулкидан фойдаланиш, қурилиш ва ер ажратиш каби коррупция хавфи юқори бўлган йўналишлар бўйича янги тартиблар жорий этилди. Энг муҳими, бу тартибларнинг асосий мақсади – жазолаш эмас, балки олдини олиш, яъни коррупцион ҳолатга олиб келувчи омилларни бошидан бартараф этишдир.

Коррупциянинг асосий илдизи – ёпиқ бошқарувдир. Шу сабабли Ўзбекистонда кенг миқёсда рақамли бошқарув тизимлари жорий этилмоқда. Давлат хизматларининг электронлаштирилиши, онлайн лицензиялаш, масофадан туриб мурожаат қилиш имкониятлари, электрон давлат харидлари тизимининг кенгайиши – буларнинг барчаси инсон омилини камайтириш орқали коррупциявий хавфни сезиларли равишда пасайтиради. Рақамли тизимлар очиқлик, изчиллик ва ҳисоботлиликни таъминлаб, ҳар бир ҳаракатнинг изини қолдиради, бу эса нафақат назоратни осонлаштиради, балки фуқаролар учун ҳам қулайлик яратади.

Яна бир муҳим йўналиш – давлат органларида ҳалоллик маданиятини шакллантириш. Бугунги кунда кўплаб идораларда ҳалоллик, ички касбий этика, манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш бўйича амалий чоралар ишлаб чиқилмоқда. Ходимлар учун мунтазам тренинглар, ўқув дастурлари, тадбиркорлар ва жамоатчилик билан очиқ мулоқотлар ўтказилмоқда. Бу жараёнларнинг барчаси коррупцияни фақат ташқи назорат орқали эмас, балки ички маданият орқали ҳам камайтириш мумкинлигини англатади.

Жамоатчилик назорати ҳам коррупцияга қарши сиёсатнинг ажралмас қисмига айланди. Оммавий ахборот воситаларининг фаолияти, фуқаролик жамияти ташкилотлари иштироки, очиқ маълумотлар порталлари, мурожаатларни кўриб чиқиш тизимларининг яхшиланиши – булар давлат бошқарувида ошкораликни ошириб, жамиятдаги норозилик ёки муаммоларни тезда аниқлашига имкон бермоқда. Давлат сиёсати энди “ёпиқ эшиклар ортида” эмас, балки жамоатчилик билан ҳамкорликда шаклланмоқда.

Бундан ташқари, шуни ҳам алоҳида қайд этишимиз лозимки, сўнгги йилларда коррупцияга қарши курашда жазога муқобил механизмлар – профилактика, таҳлил ва таълим устуворлик касб этди. Коррупциянинг илдиз сабабларини аниқлаш, коррупцион ҳолатларга йўл очувчи жараёнларни қайта кўриб чиқиш, ходимларга ўқув дастурларини йўлга қўйиш, шунингдек, болалар ва ёшлар ўртасида ҳалоллик тамойилларини тарғиб қилиш – бу узоқ муддатли, лекин барқарор натижа берувчи стратегик ёндашувдир.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистонда коррупцияга қарши кураш бир неча йўналишда – институционал ислоҳотлар, ҳуқуқий механизмларни янгилаш, рақамлаштириш, давлат хизматларининг шаффофлигини ошириш ва ҳалоллик маданиятини ривожлантириш орқали изчил амалга оширилмоқда. Бу йўналишларнинг уйғунлиги коррупция билан курашни фақат жазолаш тизими эмас, балки кенг қамровли ижтимоий давлат стратегиясига айлантирмоқда.

9-декабрь – Халқаро коррупцияга қарши кураш куни муносабати билан айтиш мумкинки, Ўзбекистонда коррупция энди “ёпиқ мавзу” эмас, балки давлат, жамият ва фуқароларнинг ҳамкорлиги орқали унга қарши кураш барқарор ва тизимли жараёнга айланган.

Қаҳрамон Мирсафаев,

Тошкент шаҳар суди судьяси

СУДЛАР ТОМОНИДАН ОИЛАВИЙ АЖРИМЛАРНИ КЎРИШДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ

Мамлакатимизда хотин-қизларнинг жамиятдаги ролини ошириш, хотин-қизлар ва эркаклар ўртасида гендер тенгликка эришиш, оилани мустаҳкамлаш, оналик, оталик ва болаликни муҳофаза қилишга қаратилган ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Бугунги кунда гендер тенгликни, хотин-қизларни ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини таъминлаш борасидаги ишларнинг амалдаги ҳолатини ўрганиш, мавжуд муаммоларни танқидий таҳлил қилиш ва уларни бартараф этиш бўйича чоралар кўришни даврнинг ўзи тақозо қилмоқда.

Хусусан, фуқаролик ишлари бўйича судлар судьяларининг зиммасида оилавий ажримлар ҳолатини таҳлил қилиш ва уларнинг олдини олиш ишларида иштирок этиш, бу борада тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш туради. Демак, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишларни кўришда судьялар томонидан гендер тенглик тамойилига амал қилиш муҳим аҳамиятга эга.

Судлар оилавий ажримларни кўриб чиқиш жараёнида маиший зўравонлик фактларини чуқур ўрганиши талаб қилинади. Бундай ҳолатлар аниқланган бўлса, ижтимоий хизматлар ходимлари билан ҳамкорликда хотин-қизлар учун ҳимоя ордерлари олишни, уларга вақтинчалик бошпана, психологик ёрдам хизматларини олиш учун тезкор чораларини кўриши ва уларга кўмаклашиши зарур.

Оилавий ажрим мураккаб ижтимоий-ҳуқуқий жараён бўлиб, унда нафақат эр-хотиннинг ўзаро муносабатлари, балки болаларнинг манфаатлари, оиланинг иқтисодий барқарорлиги ва оилада шахсларнинг репродуктив ҳуқуқларига дахлдор омиллар мавжуд.

Оилавий ажрим ишларида гендер тенглигини таъминлаш нафақат суд органларининг, балки давлат ва жамиятнинг умумий манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган муҳим вазифадир.

Суд эр ва хотиннинг ёки улардан бирининг аризасига кўра, ярашиш учун берилган муҳлатни жиддий асослар мавжуд бўлган ҳолларда, берилган муҳлат давомида агар аризада шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги асос сифатида кўрсатилиб, бу ҳақда суд ҳужжати тақдим этилса, суд ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартиради ва ишни кўришга тайинлайди.

Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси 40-моддасининг тўртинчи қисмига кўра, суд оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг талабига кўра ярашиш учун муҳлат тайинламайди. Бунда судлар, оилавий (маиший) зўравонлик ҳолати фақатгина эр ёки хотин томонидан содир этилган бўлиши лозимлигини инобатга олади.

Ярашиш учун муҳлат тайинламасдан никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг даъво аризасида, шунингдек, суд муҳокамаси давомида тақдим этилган ёзма аризасида кўрсатилиши мумкин.

Оилавий (маиший) зўравонлик деб — Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 59-2-моддаси ва Жиноят кодексининг 126-1-моддасида назарда тутилган қилмишлар тушунилади.

Шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ёки жиноят иши бўйича чиқарилган суд ҳужжати билан тасдиқланиши боис, суд бундай ҳолатни текширишда маъмурий ҳуқуқбузарлик ёки жиноий қилмиш юзасидан қонуний кучга кирган суд ҳужжати мавжуд ёки мавжуд эмаслигини аниқлаши ҳамда уни талаб қилиб олиши лозим.

Муқаддам Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 592-моддаси ва Жиноят кодексининг 126-1-моддасида назарда тутилган қилмиш содир этилгандан сўнг тарафлар оилавий муносабатларни давом эттириб, кейинчалик улардан бири судга никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво ариза билан мурожаат қилган ва оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган тараф муддат тайинламасдан никоҳдан ажратиш талабини илгари сурган бўлса, суд эр-хотин бирга яшаган даврида зўравонлик ҳолати қайта содир бўлган ёки бўлмаганлигини текшириши ва бу ҳолатга бошқа далиллар мажмуи билан баҳо бериши лозим.

Бу эса ўз навбатида судьялар томонидан қабул қилинадиган қарорларнинг холислиги, стереотиплардан холи бўлиши ва эр-хотиннинг ҳуқуқларига тенг муносабатда бўлиниши оила институтларининг барқарорлигини ва фуқароларнинг судга бўлган ишончини мустаҳкамлайди.

Зиёдахон Солиева,

фуқаролик ишлари бўйича

Яккасарой туманлараро судининг судьяси, юридик фанлари номзоди

КОНСТИТУЦИЯГА САДОҚАТ ҲАР БИР ФУҚАРОНИНГ БУРЧИ

Ҳар бир демократик давлатнинг барқарор ривожи, жамиятда адолат ва тартибнинг қарор топиши, аввало, унинг Конституциясига ҳурмат ва садоқати билан боғлиқ. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси эса нафақат давлат тузилишининг ҳуқуқий асосини, балки жамиятнинг маънавий-ахлоқий йўналишини белгилаб берган асосий қадриятлардан биридир. Унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг олий қадрият сифатида эътироф этилиши, давлат органларининг масъулияти ва фуқароларнинг бурчлари аниқ белгилаб қўйилган.

Фуқароларнинг Конституцияга садоқати – бу фақат қонуний мажбурият эмас, балки маънавий бурчдир. Қонун устуворлиги демократик давлат қуришнинг асоси эканлиги барчага аён. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019-йил 9-январидаги “Жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида”ги Фармонида “Жамиятда қонунларга ҳурмат руҳини қарор топтириш – демократик ҳуқуқий давлат қуришнинг гаровидир” деган тамойил муҳим ғоя сифатида илгари сурилди. Яъни, ҳар бир фуқаро Конституция тамойилларини ўзининг ҳаётий ғояси, ахлоқий қоидаси сифатида қабул қилса, мамлакатимизнинг ижтимоий-сиёсий тараққиёти янада мустаҳкамланади.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда Конституцияни доимий янгилаб бориш жараёнлари ҳам жадаллашди. 2023-йил 30-апрелда янгиланган Конституцияда биринчи моддадан бошлаб ўзгартиришлар жорий этилди. Масалан, аввалги таҳрирдаги “Ўзбекистон – суверен демократик республика” жумласи ўрнига “Ўзбекистон – бошқарувнинг республика шаклига эга бўлган суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат” ибораси мустаҳкамланди. Бу эса ҳуқуқий давлат ва ижтимоий муҳит устуворлигини расмий тан олишни ифодалайди. Хусусан, янги Конституция билан ҳуқуқий давлат тамойили қатъий белгиланди – эндиликда барча давлат ва жамиятнинг ҳуқуқий муносабатлари қонун устуворлиги тамойилига ёпишган ҳолда ривожланади. Фуқароларнинг қонунлар олдида тенглиги, давлат ҳокимияти органлари ҳам Конституцияга ва қонунларга бўйсуниши мажбурияти янгиланган Конституцияда ўз аксини топди.

Шунингдек, Конституцияга “ижтимоий давлат” принципи киритилди. Давлат ўзини ижтимоий давлат деб эълон қилиб, энг заиф қатламлар учун сифатли таълим ва тиббиёт имкониятларини таъминлаш, адолатли пенсия тизими, камбағалликка қарши кураш каби масалаларга масъулият олади. “Дунёвий давлат” тамойили ҳам мустаҳкамланиб, давлат барча диний конфессиялар олдида тенг муносабатда бўлиши ва уларнинг сиёсатга аралашишини таъқиқлаши белгиланди.

Янгиланган Конституцияда бошқа муҳим ўзгаришлар ҳам амалга оширилди. Энди Конституция бутун мамлакат бўйлаб олий юридик кучга эга бўлиб, унинг нормалари тўғридан-тўғри қўлланади. Яъни, фуқаролар исталган вақтда бевосита Конституция нормаларига таянган ҳолда суд ва бошқа идораларга мурожаат қилиши мумкин. Барча қонунчиликдаги ноаниқликлар юзага келганда эса уларни инсоннинг манфаатига қараб ҳал қилиш қоидаси жорий этилди. Бу ўзгаришлар Конституцияни долзарб ислоҳотлардан ўзида акс эттирган энг кенг қамровли ҳужжатга айлантирди. Устувор тамойиллар – инсон ҳуқуқлари, қонун устуворлиги ва эркин жамият барпо этиш ғоялари ҳар бир бўлим ва моддада янгича баркамол шаклга келтирилди.

Бугунги кунда Конституцияга садоқатни шакллантириш мақсадида ҳуқуқий маданиятни юксалтириш бўйича кенг кўламли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Конституция ҳам давлатни ёшларни қўллаб-қувватлашга чақиради: унда давлат ёшларнинг шахсий, сиёсий, иқтисодий, маданий ва экологик ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлайди ва уларнинг жамиятда фаол иштирок этишини рағбатлантириши белгиланган. Бунинг учун мактабларда Конституция дарслари, ҳуқуқшунослар маърузаларидан бошланиши, ҳуқуқий клуб ва мусобақалар ташкил этилиши таъминланмоқда.

Конституцияга садоқат ва қонун устуворлиги юртимиз тараққиётининг муҳим омилидир. Ҳозирги бошқарув консерватив ҳамда демократик тамойилларни уйғунлаштиришга уринмоқда: бу йўлда Конституция йўриқчи бўлмоқда. Президент Шавкат Мирзиёев ўз нутқларида “фуқароларнинг эркинлик ва фаровонлиги Конституциямиз ҳаётий куч-қудратига боғлиқ” эканини эслатади. Ўтган йилларда “Халқ давлат идораларига эмас, давлат идоралари халққа хизмат қилиши керак” деган бош тамойил Конституцияда қонуний асос топди. Булар барчаси Конституция ғояларига содиқ қолган ҳолда амалга оширилаётган демократик ислоҳотлардир.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясига садоқат, қонун устуворлиги ва инсон ҳуқуқларига риоя қилиш – давлат ва жамият тараққиёти учун муҳим пойдеворлардир. Конституциямизнинг “инсонлар тақдири – энг олий қадрият” каби тамойиллари ҳар биримизни бирлашишни, қонунбузарликдан йироқ туришни ва Ватан олдидаги бурчларни унутмасликни таъминлайди.

Келажак авлодларга бўлган масъулият нуқтаи назаридан, ҳуқуқий саводхон ва ватанпарварлик руҳида ўстирилган ёшлар юртимизни янада фаровон қилишга хизмат қилади. Шунинг учун Конституция нормалари нафақат ҳужжат матнида, балки оддий одамларнинг кундалик ҳаётида ҳам амал қилиши лозим. Қонунларга бўлган ҳурмат ва юксак маънавиятга асосланган тартиб-интизом ҳар бир фуқаронинг ахлоқий юзини белгилаб, Ўзбекистонимизни обрў-эътиборига янада муносиб олиб чиқади.

Сўнгги йилларда амалга оширилган конституциявий ислоҳотлар инсон ҳуқуқларини янада мустаҳкамлаб, суд-ҳуқуқ тизимини очиқ ва масъулиятли бўлишга ҳам ундади. Бу ислоҳотлар Конституциянинг ҳаётийлигини, унинг жамият билан ҳамнафас ҳолда ривожланаётганини намоён этди. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини амалда таъминлашга қаратилган механизмларнинг такомиллашуви Конституциянинг “энг олий кафолат” мақомини реал ҳаётда ҳам мустаҳкамламоқда.

Шу маънода, Конституциянинг 33 йиллиги – нафақат ўтган йўлнинг сарҳисоби, балки янги босқич, янги ислоҳотлар ва янги мақсадларга интилиш рамзидир. Асоси бўлган инсон қадри, адолат, тенглик, эркинлик ва қонун устуворлиги ғоялари юртимизнинг эртанги кунини барқарор ва равшан этишга хизмат қилади. Конституциямизнинг ҳаётийлиги ва барқарорлиги, айнан уни амалда қўллаш маданияти билан белгиланади. Шу боис бугунги кунда ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқларини билиши, ҳимоя қилиши ва давлат билан жамият ўртасида масъулиятли ҳамкорликни шакллантириши алоҳида аҳамият касб этади.

Конституциянинг 33 йиллиги – давлатимизнинг ҳуқуқий пойдевори мустаҳкам, мақсади аниқ ва келажаги порлоқ эканининг рамзий нишонидир. Мазкур ҳужжатнинг кучи – ундаги нормаларнинг жамият ҳаётида тўлиқ татбиқ этилишида. Шу йўлда давом этар эканмиз, Конституция бизни адолат, барқарорлик ва тараққиёт сари етакловчи энг ишончли мезон бўлиб қолаверади.

Дарвоқе, Конституция қабул қилинган дастлабки кундан бошлаб халқимизда қонун устуворлигини ҳамдардлик билан қўллаб-қувватлаш анъаналари вужудга келди. Бугун эса Конституцияга садоқат ҳар бир фуқаронинг юксак фуқаролик бурчига айланган. Шу туфайли, келажакда ҳам жамиятимиз тинч ва фаровон, тараққиёт йўлида собит бўлиб бораверишига Конституцияга содиқлик асос бўлаверади.

Шаҳноза Зайниева,

фуқаролик ишлари бўйича

Учтепа туманлараро судининг судьяси

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРГА НИСБАТАН ЖИНОИЙ ЖАВОБГАРЛИК ЯНАДА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИЛМОҚДА

Вояга етмаганлар билан ишлаш, уларни тўғри йўлга солиш ҳар доим барчани ўйлантириб келган масала ҳисобланади. Қаердаки тарбия тўғри ташкил этилса, ўша ерда тартиб интизом, фаровонлик бўлади. Минг афсуски айрим ҳолларда вояга етмаганлар томонидан жиноят содир этилиши ташвишли ҳолдир.

Биргина жиноят ишлари бўйича Янгиҳаёт тумани суди томонидан жорий йилнинг бугунги холатига кўра 19 нафар шахсга нисбатан 17 та жиноят иши кўриб чиқилган. Шундан 12 та иш бўйича ҳукм чиқарилган, 5 нафар болага озодликдан маҳрум қилиш, 7 нафарига озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо тайинланган.

Вояга етмаганлар орасида асосан ўғирлик, тан жароҳати етказиш, безорлик каби жиноятлар содир этилган.

Келинг шу ўринда вояга етмаган шахс томонидан содир этилган бир жиноят ишини таҳлил қилайлик. 2010 йилда Қашқадарё вилоятида туғилган мактаб ўқувчиси Авазжон (исм-шариф ўзгартирилган) Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 169-моддаси 2-қисмининг “в” банди билан айбланган.

Яъни , у 2024 йил 10 октябрь куни соат тахминан 12 ларда ўзининг таниши вояга етмаган Иззатилла билан олдиндан тил бириктириб, бир гуруҳга бирлашиб, ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилиш мақсадида, Янгиҳаёт тумани, қурилиш ҳудуди, яшаш уйининг орқа томонида шу ерда бўлган очиқ ҳолда қаровсиз қолдириб кетилган, Ж.А. га тегишли “Ласетти” русумли автомашинасининг эшиклари очиқ ҳолда қолдирилганидан фойдаланиб, автомашинанинг ичидаги баҳоси, 350 АҚШ доллар бўлган “Самсунг А-80” русумли телефон аппаратини ҳамда автомашина салонининг бардачок қисмида турган 450.000 сўм пулни яширин равишда ўғирлаб олиб, ҳодиса содир бўлган жойдан яширинган.

Суд мажлисида қонуний вакил иштирокида сўроқ қилинган вояга етмаган Авазжон эълон қилинган айбловга тўлиқ иқрорлик билдирди.

У нима учун ўғирликка қўл урди. Маълум бўлдики, оилада тарбия яхши эмас, бола мактабга ҳар доим бормайди. Кўчада пул топишни ўйлайди. Аслида унинг асосий вазифаси мактабда ўқиш, таълим ва билим олиб бирор касб ўрганиш эди. Онаси суд залида боласининг қилмиши учун мулзам бўлиб қолди. Агар Авазнинг ота-онаси фаарзанди тарбиясига бефарқ бўлмай назоратни тўғри олиб борганида эди бундай кўнгилсизлик бўлмаган бўларди. Суд томонидан вояга етмаган Авазжоннинг пушаймонлигини инобатга олиниб, енгилроқ жазо қўлланилди.

Давлатимиз раҳбари томонидан вояга етмаганлар таълим-тарбияси учун катта ишлар амалга оширмоқда. Буни ота-оналар тўғри тушунишлари керак. Жорий йил 23 октябрда қабул қилинган “Вояга етмаганларга нисбатан жиноий жавобгарлик янада либераллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-1092 сонли Қонун ҳам аслида вояга етмаганлар жиноятини янада енгиллаштириш мақсадини кўзлайди. Ушбу қонун билан 77, 84-1 ҳамда 85 – моддаларга ўзгартиришлар киритилмоқда. Бу билан мақсад жазолаш эмас, жиноятни олдини олиш, вояга етмаганларни тўғри йўлга солиш, тўғри тарбиялаш асосий вазифа сифатида белгиланмоқда.

Мақсад жазолаш эмас, жазони олдини олишдир.

Шерзод Амиров,

Жиноят ишлари бўйича Янгиҳаёт тумани суди судьяси

ОЧИҚ ВА МУСТАҚИЛ СУД ТИЗИМИ САРИ: СУДЬЯЛАР ҲАМЖАМИЯТИ ОРГАНЛАРИДА ЯНГИ ИСЛОҲОТЛАР

Сўнгги йилларда давлат бошқаруви тизимида суд ҳокимиятининг нуфузини ошириш, унинг мустақиллигини таъминлаш ҳамда фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончини кучайтириш долзарб вазифалардан бирига айланди. Судьялар ҳамжамияти органларининг институционал салоҳиятини мустаҳкамлаш ушбу жараённинг муҳим таркибий қисми бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 24 ноябрда имзоланган “Судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг самарадорлиги ва очиқлигини ошириш ҳамда суд мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони айнан суд ҳокимияти тизимида туб ўзгаришларни амалга ошириш, судьялар ҳамжамияти органларининг институционал салоҳиятини мустаҳкамлаш, судлар фаолиятининг очиқлиги ва шаффофлигини ошириш, энг муҳими эса суд мустақиллигининг чинакам кафолатларини яратишга қаратилган муҳим босқични ифодалайди.

Мазкур фармон “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида белгиланган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари устувор йўналишлари билан уйғун ҳолда ишлаб чиқилган бўлиб, судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида судьяларнинг ўзини-ўзи бошқариш тамойилини ва суд мустақиллигига оид илғор халқаро стандартлар кенг жорий этилишини таъминлаш, судьялар корпусини шакллантириш тартибини такомиллаштириш, ушбу жараёнда судьялар ҳамжамияти органлари ролини ошириш ва уларнинг масъулият доирасини аниқ белгилаш, судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида очиқликни таъминлаш, судьяликка номзодларни танлашнинг шаффоф тартибини жорий этиш ҳамда суд тизимида гендер тенгликни таъминлаш имкониятларини кенгайтириш каби аниқ мақсадларга асосланган. Қуйида фармонда акс этган асосий ғоялар, ёндашувлар ва истиқболли натижаларга тўхталиб ўтамиз.

Аввало, фармонда белгиланган асосий мақсадлар суд ҳокимиятининг тўлақонли мустақиллигини таъминлаш, судьялар ҳамжамияти органларининг ролини кучайтириш ва суд тизимининг ташкилий-ҳуқуқий асосларини замонавий талабларга мослаштиришга қаратилган. Шундан келиб чиқиб, судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида судьяларнинг ўзини ўзи бошқариш тамойили устувор ўрин эгаллаши, судьяликка номзодларни танлаш ва тайинлашда очиқликнинг кучайтирилиши, судьялар корпусида сифат ўсишини таъминловчи механизмларнинг жорий қилиниши устувор вазифалар сифатида белгиланади. Хусусан, суд тизимида гендер тенглик тамойилларини мустаҳкамлаш орқали аёл судялар улушини камида 30 фоизга етказиш бўйича аниқ мақсаднинг қўйилгани ҳам суд ҳокимиятининг замонавий демократик талаблар асосида ривожланаётганидан далолат беради.

Шунингдек, фармонда суд мустақиллигига оид илғор халқаро стандартларни жорий этиш борасида бир қатор муҳим янгиликлар белгиланган. Жумладан, судьяларни навбатдаги ўн йиллик муддатга қайта тайинлаш амалиётидан воз кечилиб, дастлабки тайинлашни беш йил муддатга, кейинги фаолиятни эса муддатсиз давом эттириш тартибини жорий этиш судя мустақиллиги тамойилининг асосий элементларидан биридир. Бу ёндашув судьяларни ҳар бир муддатда қайта баҳолаш босимидан холи қилади, улар фаолиятини сиёсий ёки бошқа ташқи омиллар таъсиридан ҳимоялашга хизмат қилади. Шунингдек, судья сифатида камида етти йил ишлаган мутахассисларнинг кенгаш судьялигига номзод сифатида тавсия қилиниши тизимга профессионал кадрлар кириб келишига замин яратади.

Бундан ташқари, Президент фармони билан Судьялар олий кенгаши таркибини шакллантириш тартибининг янгиланиши ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Унга кўра, Олий суд, вилоят судлари ва туманлараро, туман, шаҳар судлари вакиллари аниқ квоталар асосида доимий фаолият юритувчи судьялар сифатида кенгашга киритилиши белгиланган. Бу эса судлар иерархиясининг барча бўғинларидан вакиллик бўлишини таъминлайди ва кенгашнинг қарорларида адолатли, мувозанатли, тажрибага таянган ёндашувни кучайтиради. Кенгашнинг жамоатчилик асосида фаолият юритувчи аъзоларини фуқаролик жамияти институтлари ва академик доиралар томонидан тавсия қилиниши эса давлат ва жамият ҳамкорлигини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Қолаверса, мазкур фармон билан судьялик лавозимига номзодлар бўйича хулоса бериш тизими ҳам қайта кўриб чиқилди. Эндиликда хулосалар судьялар малака ҳайъатлари томонидан уларнинг ваколатига мос равишда тақдим этилади. Бу ёндашув суд тизимининг ўзида “ички профессионал аудит” механизмини яратади ҳамда баҳолаш жараёнида объективликни оширади. Шунингдек, кенгаш ва судьялар олий малака ҳайъатининг қўшма йиғилишини бекор қилиш – судьялар ҳамжамияти органларининг институционал мустақиллигини кучайтиришга қаратилган муҳим қадамдир.

Шу билан бирга, фармон суд бошқарувида очиқликни оширишни замонавий технологиялар асосида амалга оширишни белгилайди. Хусусан, 2025 йил 15 декабрдан бошлаб кенгашнинг расмий веб-сайтида суд тизимида мавжуд бўш раҳбарлик ва юқори турувчи судьялик лавозимларига оид маълумотлар ҳамда уларни эгаллаш учун танловда иштирок этиш тартиби, суд тизимида судьялик лавозимлари, шу жумладан, раҳбарлик ва юқори турувчи судьялик лавозимларига номзодларни танлаш ҳамда тайинлаш бўйича барча босқичларга оид маълумотларнинг эълон қилиниши – суд тизимида “очиқ маълумотлар” тамойилини жорий этишга хизмат қилади. Бу нафақат жамоатчилик назоратини кучайтиради, балки номзодлар учун тенг шароит яратади. Шунингдек, кенгаш ахборот тизимини “рақамли ҳукумат” тизими билан тўлиқ интеграция қилиш, номзодларни ортиқча ҳужжатлар билан чарчатмаслик, сунъий интеллект асосида судьялар фаолияти самарадорлигини баҳолаш каби механизмларнинг жорий қилиниши суд бошқарувини тизимли трансформация қилишни англатади.

Фармоннинг яна бир муҳим жиҳати – суд мустақиллигини кафолатлаш билан боғлиқ. Хусусан, адолатсиз ҳукм, ҳал қилув қарори, ажрим ёки қарор чиқарганлик учун жавобгарликни белгиловчи қонунчилик нормаларини суд мустақиллигига оид халқаро стандартлар асосида қайта кўриб чиқиш, Кенгаш аъзоларининг суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлаш борасидаги фаолиятига аралашганлик учун жиноий жавобгарлик чораларини белгилаш юзасидан таҳлилий ишлар олиб борилиши суд ҳокимиятининг дахлсизлигини мустаҳкамлашга қаратилгандир. Шунингдек, судья интизомий жавобгарлигини белгиловчи мезонларнинг аниқ белгиланиши, интизомий ишда ҳимоя ҳуқуқининг таъминланиши, интизомий жазо амал қилаётган даврда юқори лавозимга тавсия қилинмаслик каби ўзгаришлар суд тизимида ҳалоллик ва касбий этикани мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Гендер тенгликка оид қоидаларнинг мустаҳкамланиши ҳам фармоннинг долзарб жиҳатларидан биридир. Хотин-қизлар учун Одил судлов академияси қабулида махсус квоталар белгиланиши аёлларни суд тизимига кенг жалб қилишга ёрдам беради. Аёл судялар ассоциацияси ташкил этилиши эса гендер масалаларида институционал платформанинг шаклланишига хизмат қилади. Бундан ташқари, илмий салоҳиятга эга судьяларнинг профессор-ўқитувчилик фаолиятидан сўнг аввалги лавозимига қайтиш имконияти уларнинг академик фаолиятга жалб этилишини рағбатлантиради.

Умуман олганда, мазкур фармон судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятини ривожлантиришга қаратилган тизимли, комплекс ва изчил ислоҳотларни ўз ичига олади. Ушбу ислоҳотлар суд ҳокимиятининг мустақиллигини кучайтириш билан бирга, бутун суд тизимининг самарадорлиги ва очиқлигини, судьяларнинг касбий маҳоратини ошириш, замонавий рақамли бошқарув тизимини жорий этиш каби кўплаб устувор йўналишларни қамраб олади. Ушбу ҳужжат суд ислоҳотларининг янги босқичини белгилаб, жамиятда адолат тамойилларининг мустаҳкам ўрнатилишига, суд тизимига бўлган ишончнинг янада ортишига ва демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш жараёнининг тезлашишига хизмат қилиши шубҳасиздир. Фармоннинг концептуал моҳияти – суд тизимини нафақат ташкилий-институционал жиҳатдан такомиллаштириш, балки уни жамиятга очиқ, профессионал, мустақил ва адолатли институт сифатида мустаҳкамлашдир.

Қаҳрамон Мирсафаев,

Тошкент шаҳар суди судьяси

БИР БОЛАГА ЕТТИ МАҲАЛЛА ОТА-ОНА

Халқимизда “бир болага етти маҳалла ота-она”, деган гап бор. Бу бежизга эмас. Негаки фарзанд тарбиясида бефарқ бўлиш бизнинг табиатимизга зид. Ҳукуматимиз боланинг таълим олиши ва тарбиясига давлат сиёсати даражасида ёндошмоқда. Бу жуда ҳам тўғри йўл.

Жорий йилнинг 23 октябрь куни қабул қилинган “Вояга етмаганларга нисбатан жиноий жавобгарлик янада либераллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни яна бир бор вояга етмаганлар масаласида инсонпарварлик тамоийлларига ассосланиб, жазоларни енгиллаштиришни назарда тутади.

Сўнгги йиллардаги ислоҳотлар шуни кўрсатадики, вояга етмаганларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга, уларнинг ҳуқуқларини, эркинликларини ва қонуний манфаатларини давлат томонидан кафолатлашга қаратилган кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.

Бугунги кунда вояга етмаганларга нисбатан жиноий жавобгарликни янада либераллаштириш, ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар содир этган жинояти учун жазони ўтаб бўлган шахсни судланмаган деб ҳисоблашнинг алоҳида тартибини белгилаш зарурияти юзага келди.

Мазкур Қонун билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар содир этган ўта оғир бўлмаган жинояти учун жазони ўтаб бўлган шахс судланмаган деб ҳисобланишини, вояга етмаганларга нисбатан озодликни чеклашнинг ҳамда озодликдан маҳрум қилишнинг энг кам муддати олти ойдан бир ойгача қисқартирилишини назарда тутувчи қўшимча ва ўзгартиришлар киритилмоқда.

Ушбу Қонун вояга етмаганларнинг жиноий жавобгарлигини янада либераллаштиришга хизмат қилади ва ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар содир этган жинояти учун жазони ўтаб бўлган шахсга ҳаётини судланганлик тамғасидан ҳоли тарзда давом эттириши учун шароит яратади.

Қонун билан 77-модда ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар содир этган жинояти учун тайинланган жазони ўтаб бўлган шахс судланмаган ҳисобланади, деган мазмун билан тўлдирилмоқда. Бундан ўта оғир жиноятлар ёки содир этган жинояти учун тайинланган жазони ўтаб бўлганидан кейин ўн саккиз ёшга тўлгунига қадар қасддан янги жиноят содир этиш ҳоллари мустасно.

84-1-модда ҳамда 85-модданинг биринчи қисмидаги матнидаги “олти ойдан” деган сўзлар “бир ойдан” деган сўзлар билан алмаштирилмоқда.

Хулоса қилиб айтганда, юқорида айтганимдек, фарзандларимиз бизнинг келажагимиз, уларнинг номига доғ туширмаслик, юрт учун ватанпарвар қилиб тарбиялаш биз катталарнинг муқаддас бурчимиздир.

Фарҳод Ҳикматуллаев,
жиноят ишлари бўйича Сирғали тумани суди раиси

СУДЛАР ФАОЛИЯТИДА ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ НОРМАЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ: НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ

Конституция нормаларини суд амалиётида тўғридан-тўғри қўллаш институти демократик давлатлар ҳуқуқий тизимининг марказий тамойилларидан бири ҳисобланади.

Мазкур институт қонун устуворлигини таъминлаш, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини самарали ҳимоя қилиш, давлат ҳокимиятининг барча бўғинлари, жумладан, суд ҳокимиятининг ҳам Конституцияга мос фаолият юритишини кафолатлайди.

Ўзбекистонда ҳам судлар томонидан Конституция нормаларини бевосита қўллаш масаласи сўнгги йилларда долзарб бўлиб, қонунчилик ва амалиётда изчил ривожланиб бормоқда.

Конституция нормаларини тўғридан-тўғри қўллаш институти судларга Конституциянинг нормаларини суд жараёнида бевосита қўллаш имконини беради. Бу институтнинг мазмуни конституцион нормаларнинг супрематияси (устунлиги) тамойилида ифодаланади.

Бу институт икки асосий вазифани, яъни Конституциянинг олий юридик кучини таъминлайди ҳамда фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини самарали ҳимоя қилади.

Шу боис мазкур институт “конституциявий адолат” тизимини таъминлашнинг асосий элементи сифатида қаралади.

Ушбу институтнинг мазмун ва моҳиятига тўхталадиган бўлсак, у қуйидаги асосий элементлардан иборат эканлигини кўришимиз мумкин:

Конституциянинг олий юридик кучини таъминлайди ва судлар томонидан Конституция ҳуқуқ тизимининг энг юқори даражасида турган нормалар тўплами сифатида қабул қилинади;

Мазкур институт Конституцияни фақат декларатив ёки сиёсий ҳужжат эмас, балки бевосита ҳуқуқий нормаларни ўз ичига олган амалий норма сифатида кўради;

тўғридан-тўғри қўллаш институти фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини реал ҳимоя қилишга хизмат қилади;

мазкур институт судни Конституциянинг муҳофазачиси – “қонунийликни таъминлашда конституциявий назоратни амалга оширувчи субъект”га айлантиради;

қонунчиликни талқин қилиш, Конституция билан солиштириш ҳамда зиддият мавжуд бўлса, Конституцияни устувор норма сифатида қўллаш жараёни судни давлат ҳокимияти тармоқларининг алоҳида, мустақил ва стратегик аҳамиятга эга субъектга айлантиради.

Бир сўз билан айтганда, мазкур институт Конституциянинг олий юридик кучини реал амалга оширувчи, суд ҳокимиятига конституциявий назорат элементларини берувчи, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ
ва эркинликларини кафолатлайдиган ҳамда сиёсий-ҳуқуқий жиҳатдан муҳим институтдир.

Ушбу институтнинг тарихи АҚШ Конституциясининг 3-моддасига асосланган ҳолда суд ҳокимиятининг конституциявий назорат ваколатини ўрнатган 1803 йилдаги Marbury v. Madison иши билан боғлиқ.

1801 йилда АҚШ президенти Жон Адамс ваколати тугаётганда бир қатор судьяларни тайинлаган. Ушбу тайинловлар тўғрисидаги мандатларнинг айримлари, янги давлат котиби Жеймс Мэдисон уларни топширишдан бош тортганлиги сабабли, етказилмаган.

Вильям Марбери эса мандатни олиш учун судга мурожаат қилган.

Олий суд раиси Жон Маршалл Конгресс томонидан қабул қилинган Қонун (Judiciary Act of 1789) Конституцияга зидлиги, Конституция – олий ҳуқуқий кучга эга асосий ҳужжат эканлиги ва судлар Конституцияга зид қонунни қўлламасликка ва бевосита Конституция нормасига таянишга мажбурлиги тўғрисида хулоса қилган.

Шундан бошлаб, Жон Маршаллнинг машҳур ибораси – “It is emphatically the province and duty of the judicial department to say what the law is” (қонун нима эканини айтиш суд ҳокимиятининг ваколати ва бурчидир) тарихга кирган.

Бу қарор билан биринчи марта федерал қонун конституцияга зид деб топилиб, бекор қилинди. Иш сиёсий инқирознинг олдини олиш учун моҳирона ҳал қилинган: суд ўзининг ваколатини кенгайтирмаган, лекин конституциявий назоратни ўрнатган.

Ушбу иш натижасида “суд назорати” институти пайдо бўлиб, Конституциянинг тўғридан-тўғри амал қилиши ҳуқуқ назариясига кирди ҳамда дунё бўйлаб конституциявий юрисдикция тизимининг ривожланишига асос бўлди.

Хорижий давлатлар тажрибасига назар солсак, мазкур институтнинг қонуний мустаҳкамланиши турлича.

Масалан, АҚШ Конституциясининг VI моддаси (“Supremacy Clause”) судлар Конституцияга зид қонунни қўллай олмаслигини белгилайди.

Германия Асосий Қонуни (Grundgesetz), 1, 20, 93-моддалари Олий Конституциявий суд Конституцияни тўғридан-тўғри қўллашнинг асосий органи эканлиги эътироф этилади ва ҳар бир судья Конституцияга зид қонунчилик нормасини қўлламаслиги шартлигини мустаҳкамлайди.

Франциянинг 1958 йил Конституциясининг 61-1 моддаси (Question Prioritaire de Constitutionnalité) қонун ҳужжатларининг конституцияга мувофиқлигини суд тартибида текшириш механизмларини назарда тутади.

Италия Конституциясининг 134-моддаси судлар Конституция ва бошқа қонун ҳужжатлари ўртасида зиддиятни аниқласа, Конституциявий судга “инцидент назорат” тартибида мурожаат қилиши лозимлиги кўрсатилган.

Испания қироллиги Конституцияси 53-моддасида судлар фундаментал ҳуқуқлар бўйича тўғридан-тўғри Конституцияга таяниши кўрсатилган.

Туркия Конституцияси 11 ва 148-моддаларига асосан судлар Конституцияни бевосита қўллашга мажбурдирлар.

Корея Республикаси Конституциясининг 107, 111-моддаларига кўра Судлар Конституцияни тўғридан-тўғри қўллайди, ҳуқуқ нормалари ўзаро зид бўлса масала Конституциявий судга чиқарилади.

Ўзбекистонда ушбу институтнинг илк ҳуқуқий асослари 1992 йилдаги Конституциясида ўз аксини топиб, мазкур Конституциянинг 16-моддасида бирорта ҳам қонун ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат Конституция нормалари ва қоидаларига зид келиши мумкин эмаслиги белгиланган.

2023 йилги янги таҳрирдаги Конституцияда эса конституциявий нормаларининг тўғридан-тўғри қўлланиши борасидаги ҳуқуқий асослар мустаҳкамланди.

Хусусан, Конституциянинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакатнинг бутун ҳудудида олий юридик кучга эга, тўғридан-тўғри амал қилиши ва ягона ҳуқуқий маконнинг асосини ташкил этиши белгиланди.

Шу билан бирга, суд жараёнларида Конституция нормаларини тўғри қўллаш бўйича ягона ёндашувни таъминлаш мақсадида 2023 йил 23 июнда Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумнинг “Одил судловни амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан тўғри қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.

Мазкур Пленум қарорида зарур ҳолларда Конституция нормаларини тўғридан тўғри амал қилувчи олий юридик кучга эга норматив-ҳуқуқий асос сифатида қўллаши лозимлиги юзасидан муҳим тушунтиришлар берилди.

2024 йилдаги суд амалиёти таҳлили Конституция ва унинг моддаларига жиноят ишлари бўйича судларнинг 73 242 (2023 йилга нисбатан 4,8 баравар кўп), фуқаролик ишлари бўйича судларнинг 25 083 (2023 йилга нисбатан
5,6 баравар кўп), иқтисодий ишлар бўйича судларнинг 30 301 (2023 йилга нисбатан 13,6 баравар кўп) ҳамда маъмурий ишлар бўйича судларнинг 8 837 (2023 йилга нисбатан 13 баравар кўп) ҳужжатларида тўғридан-тўғри ҳавола қилганликларини кўрсатмоқда.

Судлар томонидан кўпроқ Конституциянинг 26, 27, 28, 29, 31 (жиноят ишлари бўйича судлар), 15, 20, 26, 29, 31, 33, 41, 42, 46, 47, 55, 60, 62 – 68, 76 – 78, 80 (фуқаролик ишлари судлар), 15, 16, 55, 65 – 68, 99, 134, 138 (иқтисодий ишлар бўйича судлар) ҳамда 15, 20, 21, 29, 30, 40, 41, 46, 54, 55, 65 – 67, 138-моддаларига (маъмурий ишлар бўйича судлар) мурожаат этилган.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 8 майдаги “Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида” ПФ–67-сон Фармонига мувофиқ Қонунчилик ва ҳуқуқий сиёсат институти янги таҳрирдаги Конституцияни амалга ошириш жараёнини ахборот-таҳлилий, илмий ва экспертлик жиҳатдан таъминлаш учун масъул этиб белгиланди ва унинг зиммасига давлат органлари, айниқса, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида янги таҳрирдаги Конституция нормаларининг тўғридан-тўғри қўлланиши ҳолатини мониторинг қилиб бориш вазифаси юклатилди.

Мазкур мониторинг натижалари очиқ манбаларда эълон қилиниши судьялар бу борадаги билимлари ва малакасини оширишга катта хизмат қилган бўлар эди.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларнинг изчиллигини давом эттириш ҳамда илғор хорижий тажрибани ҳисобга олган ҳолда, қуйидаги таклифлар илгари сурилади:

“Судлар тўғрисида”ги қонунга судлар томонидан Конституция нормаларини тўғридан-тўғри қўллаш ҳуқуқини мустаҳкамлашга қаратилган ўзгартиришлар киритиш;

Одил судлов академиясида хорижий прецедентлар (Marbury v. Madison, Lüth) ва конституциявий талқин усулларини ўргатишга қаратилган судьяликка номзодлар ва судьялар учун махсус модуллар (масалан, “Constitutional reasoning” фани) жорий этиш ва бу жараёнга хорижий экспертларни кенг жалб қилиш;

судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали Конституция нормаларига зид бўлган қонунчилик ҳужжатларини аниқлаш амалиётини йўлга қўйиш;

судьяларнинг мустақиллик кафолатларини кучайтиришга
оид ислоҳотларни давом эттириш, шу жумладан, судьяларни тайинлаш
ва лавозимидан озод этишда Судьялар кенгашининг ролини ошириш (Венеция комиссияси тавсияларига мувофиқ);

Халқаро ҳамкорликни кенгайтириш ва ривожланган давлатлар судьялари ҳамжамиятлари билан алоқаларни мустаҳкамлаш, тажриба алмашишга қаратилган стажировкаларни ташкил этиш.

ҳар йили суд амалиётида Конституция қўлланиши бўйича миллий ҳисобот тақдим этиш.

Хулоса ўрнида таъкидлаш лозимки, Конституция нормаларини судлар фаолиятида тўғридан-тўғри қўллаш ҳуқуқий давлатнинг фундаментал мезонидир.

Дунё амалиёти, айниқса “Marbury v. Madison” ишидан бошланган суд назорати анъанаси, бу институтнинг ҳуқуқий тизим барқарорлигини таъминлашдаги ўрни беқиёс эканини кўрсатади.

Ўзбекистонда ҳам мазкур механизмни институционал ва қонуний жиҳатдан мустаҳкамлаш, уни амалий ҳаётга тўла сингдириш суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг муҳим йўналиши сифатида долзарб бўлиб қолмоқда.

Василахон АБДУСАТТАРОВА,

Одил судлов академияси тингловчиси

МИРЗО УЛУҒБЕК ВА ЮНУСОБОД ТУМАНИ КОММУНАЛ ХИЗМАТЛАР ВАКИЛЛАРИ БИЛАН УЧРАШУВ

Тошкент шаҳар суди ташаббуси билан М. Улуғбек тумани ҳокимиятида коммунал хизматлар ва кўп квартирали уйлар бошқарув сервис ташкилотлари учун коммунал хизматлар учун қарздорликларни ҳамда кўп квартирали уй-жойлар мулкдорларидан мажбурий бадалларни ундириш ҳақидаги аризалар билан судга мурожаат қилишда юзага келадиган айрим масалалар юзасидан семинар бўлиб ўтди.

Мазкур семинарда фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро судининг раиси Д.Хасанов, девонхона мудири Б.Адамхонов, М. Улуғбек тумани ҳокими ўринбосари Н.Пўлатов, уй-жой ва коммунал хўжалиги соҳасида назорат қилиш инспекцияси вакиллари, М. Улуғбек ва Юнусобод туманларидаги бошқарув сервис ташкилотлари ва коммунал хизматлар вакиллари иштирок этдилар.

Семинарда судьялар томонидан мажбурий бадаллар учун тўловлардан қарздорликни ундириш юзасидан судга аризаларни тақдим этиш тартиби, қонунчилик талаблари, бу тоифадаги аризаларни кўриб чиқишда юзага келаётган муаммоли ҳолатлар юзасидан тушунтириш берилиб, иштирокчилар томонидан берилган саволларга жавоблар берилди.

СУДЬЯЛАРНИНГ КОММУНАЛ СОҲА ВАКИЛЛАРИ БИЛАН УЧРАШУВИ

Шайхонтоҳур туман ҳокимлиги биносида фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди томонидан прокуратура, ҳокимлик, қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги, мажбурий ижро бюроси ҳамда БСК компаниялари вакиллари иштирокида очиқ мулоқот бўлиб ўтди.

Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Кўп квартирали уй-жойларни бошқариш тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори ижросини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг “Кўп квартирали уйларни бошқариш тўғрисида”ги Қонуни ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан кўп квартирали уйларни бошқариш фаолиятини амалга ошириш қоидалари тасдиқланган.

Мазкур ҳужжатларда мақсад аҳоли турмуш-тарзини яхшилаш, уларни замонавий ва қулай шарт-шароитларда яшаши, аҳолига хизмат кўрсатаётган коммунал хизмат кўрсатиш ташкилотлари ва бошқарув сервис компаниялари хизматини аҳоли олдида ҳисобдорлигини мустаҳкамлаш каби бир қанча чора-тадбирларни ўз ичига олади.

Мазкур вазифаларни амалга оширилишининг муайян қисми моддий жиҳатдан кўп квартирали уйлардаги хонадонлар мулкдорлари томонидан амалга оширилиши лозим бўлган мажбурий тўловлар билан боғлиқ жараён ҳисобланади.

Баъзида, коммунал ташкилотлар истеъмолчи томонидан сарфланган ресурслар учун тўловларни давлат фойдасига ундириш, шунингдек, бошқарув сервис компаниялари томонидан мажбурий тўловларни ундириш билан боғлиқ масалада судларга киритаётган аризаларни расмийлаштиришда, қарздорнинг шахсига оид маълумотларни тақдим қилишида асл ҳолатга мос келмаган маълумотларни судга тақдим қилиниши масалага алоқадар бўлмаган бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини бузилишига олиб келмоқда.

Очиқ мулоқотда бошқарув сервис компаниялари ва коммунал ташкилотлар томонидан судга киритилаётган ариза ва даъво аризаларни қабул қилиш, кўриб чиқиш ва ижрога қаратишда ушбу ташкилотлар вакиллари томонидан йўл қўйилаётган хато ва камчиликлар, муаммоли ҳолатлар муҳокама қилиниб, уларни ечими масаласида қатор таклифлар берилиб, бу масалада ягона суд амалиётини яратиш, ушбу ташкилотлар фаолият самарадорлигини ривожлантириш, аҳоли ҳуқуқий онгини ошириш каби масалаларга бирма-бир тўхталиб ўтилди.

Учрашувда иштирокчилар томонидан берилган саволларга жавоблар қайтарилди.

МИРОБОД ТУМАНИДА «ЗЎРАВОНЛИККА ҚАРШИ 16 КУН» ТАДБИРЛАРИ ДОИРАСИДА ОИЛАВИЙ АЖРИМЛАРНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ БЎЙИЧА НАВБАТДАГИ КОМИССИЯ ЙИҒИЛИШИ БЎЛИБ ЎТДИ.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2025 йил 3 январдаги ПҚ-1-сонли қарори ижросини таъминлаш ва «Хавфсиз оила» умумхалқ тарғибот-ташвиқот тадбирлари доирасида фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро судида ташкил этилган медиация хонасида туман оилавий қадриятларни мустаҳкамлаш комиссияси томонидан ажрим хавфи остида бўлган 7 та оиланинг тақдири муҳокама қилинди.

Муҳокамалар натижаси бўйича 3 та оила яраштирилди, 4 тасига муҳлат берилди.