15 ЙИЛ ОТА-ОНАДАН ХАБАР ОЛМАГАН ЎҒИЛ МЕРОС ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚЛИМИ?
— Отамдан қолган хонадонда туғилган вақтимдан буён яшаб келаман. Акам бундан 15 йил муқаддам оиласи билан Россияга кетганича бирор марта ота-онамдан хабар олмаган. Ҳатто отам вафот этганида ҳам келмаган. Энди эса уй-жойда ҳақи борлигини айтиб, мерос талашяпти. Юқоридаги ҳолатни инобатга олиб, акам меросдан четлатилиши мумкинми?
Исми сир тутилди
Аббос Сайдахмедов, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:
— Мерос қолдирувчининг вафотидан кейин унга тегишли ҳуқуқ ва мажбуриятлар, ашёвий ҳуқуқлар мерос массаси ҳисобланади.
ФКнинг 1135-моддасига мувофиқ мерос қолдирувчининг фарзандлари (фарзандликка олинганлар) биринчи навбатдаги меросхур бўлади ва мерос мулки юзасидан васият бўлмаса, қонун бўйича меросга чақирилади.
Кодекснинг 1119-моддасига мувофиқ, Мерос қолдирувчини ёки эҳтимол тутилган меросхўрлардан бирортасини қасддан ўлдирган ёки уларнинг ҳаётига суиқасд қилган шахслар васият бўйича ҳам, қонун бўйича ҳам мерос олиш ҳуқуқига эга эмаслар. Васият қилувчи ўз ҳаётига суиқасд қилинганидан кейин васиятнома берган шахслар бундан мустасно.
Мерос қолдирувчи ўзининг охирги хоҳиш-иродасини амалга оширишига қасддан тўсқинлик қилган ва шу орқали ўзларининг ёки ўзларига яқин шахсларнинг ворисликка чақирилишига ёхуд мероснинг ўзларига ёки ўзларига яқин шахсларга тегишли улуши кўпайтирилишига имкон яратган шахслар васиятнома бўйича ҳам, қонун бўйича ҳам мерос олиш ҳуқуқига эга эмаслар.
Болаларига нисбатан ота-оналик ҳуқуқларидан маҳрум этилган ва мерос очилган пайтда бу ҳуқуқлари тикланмаган ота-оналар ана шу болалардан қолган мулкка ворис бўлиш ҳуқуқига эга эмаслар, шунингдек мерос қолдирувчига таъминлаб туриш юзасидан қонунга кўра зиммаларига юклатилган мажбуриятларини бажаришдан бўйин товлаган ота-оналар (фарзандликка олувчилар) ва вояга етган болалар (фарзандликка олинганлар) қонун бўйича ворислик қилиш ҳуқуқига эга эмаслар.
Нолойиқ меросхўрларни ворисликдан четлатиш учун асос бўладиган ҳолатлар бундай четлатиш келтириб чиқарадиган ворислик билан боғлиқ мулкий оқибатларга дахлдор шахснинг даъвоси бўйича суд томонидан белгиланади.
Ушбу модда қоидалари васият мажбуриятига нисбатан ҳам қўлланилади.
Ушбу модданинг қоидалари ҳар қандай меросхўрларга, шу жумладан мажбурий ҳисса олиш ҳуқуқига эга бўлган меросхўрларга ҳам тааллуқлидир.
Мерос қолдирувчининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида қонунчиликка мазкур норма киритилган.
Бунда меросдан четлаштириш учун васиятни ўзгартиришга мажбурлаш, бошқа меросхур фойдасига воз кечишга мажбурлаш каби ҳатти ҳаракатларни содир этганликда ифодаланиши ҳам мумкин.
Содир этилаётган ҳатти ҳаракатда қасд бўлиши муҳим аҳамиятга эга, яъни меросга эгалик қилиш қасди бўлиши керак.
Меросхўр мерос қолдирувчи билан бирга яшамаса, унга ғамхўрлик қилмаса, дафн маросимларда иштирок этмаса, у мерос олиш ҳуқуқидан маҳрум қилинмайди.
Шунга кўра, юқорида келтирилган важлар меросхурни меросдан четлаштиришга асоса бўлмаслиги мумкин.
Бироқ, шу билан бирга ФКнинг 1153-моддасида, мерос қолдирувчи билан охирги 3 йил давомида яшаган шахслар, меросдан натура шаклида улуши олиши мумкин дейилган.
Бунда манфаатдор шахс ўзига мерос улушини натура шаклида қолдириб, қолган меросхўрларни улушини пул шаклида ажратиб беришни талаб қилиши мумкин.