ЎЗБЕКИСТОНДА СУД -ҲУҚУҚ ТИЗИМИНИНГ ЯНГИ ИСЛОҲОТЛАРИ
2025 йил Ўзбекистонда суд-ҳуқуқ тизими учун рақамлаштириш, очиқлик ва судьялар мустақиллигини мустаҳкамлаш борасида туб бурилиш йили бўлди. Хусусан муҳтарам Президентимизнинг бир қатор фармон ва қарорлари (хусусан, ПФ-140-сон ва ПҚ-33-сон) асосида суд тизимда инқилобий ўзгаришлар амалга оширилди.
2025 йилдаги энг муҳим ислоҳотларнинг асосий йўналишларини келтирадиган бўлсак буларга:
Биринчидан. «Рақамли суд» ва Сунъий интеллект жорий этилиши
2025 йилнинг август ойида қабул қилинган фармон билан суд тизимига сунъий интеллект технологияларини киритиш босқичи бошланди:
Суд ишларини автоматлаштириш: Сунъий интеллект ёрдамида суд ҳужжатлари лойиҳаларини автоматик шакллантириш ва суд мажлиси баённомаларини реал вақт режимида (нутқни матнга айлантириш орқали) ёзиб бориш тизими йўлга қўйилди.
Хусусан қоғозсиз иш юритиш: Судларга ариза беришдан тортиб, ижро варақаларини чиқаришгача бўлган барча жараёнлар тўлиқ электрон шаклга ўтказилди.
Тахминий натижага кўра тарафлар судга ариза беришдан олдин сунъий интеллект технологиялари ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижаси ва харажатларини ҳисоблаб берувчи хизматлар синовдан ўтказилди.
Иккинчидан. Судьялар мустақиллиги ва кадрлар сиёсати
Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш мақсадида тизимли ўзгаришлар қилинди:
-Умрбод судьялик лавозими: судьяларни дастлабки 5 йиллик муддатдан сўнг лавозимида умрбод қолдириш тартиби кенгайтирилди.
-Гендер тенглиги: суд тизимида хотин-қизлар улушини камида 30 фоизга етказиш мақсади белгиланди ва «Аёл судьялар ассоциацияси» ташкил этилди.
-Очиқ танлов: туман ва шаҳар судлари раисларини сайлашда очиқ танлов тизими жорий этилиб, унда номзодларнинг ахлоқий ва касбий мезонлари қатъий белгилаб қўйилди.
Учинчидан. Судлар тузилмасини мақбуллаштириш
Иқтисодий ва маъмурий судлар тизимида самарадорликни ошириш учун ташкилий ўзгаришлар амалга оширилди:
-Иқтисодий судлар ислоҳоти: 2025 йил давомида бир қатор самарасиз туманлараро иқтисодий судлар тугатилиб, уларнинг ўрнига йириклаштирилган, замонавий рақамли инфратузилмага эга судлар ташкил этилди.
-Инвестициявий низолар: хорижий инвесторлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун махсус судлов ҳайъатларининг ваколатлари кенгайтирилди.
Тўртинчидан. Очиқлик ва жамоатчилик назорати
-Онлайн трансляциялар: Суд мажлисларини реал вақт режимида интернет орқали трансляция қилиш амалиёти кенгайтирилди (ёпиқ суд мажлислари бундан мустасно).
-Очиқ маълумотлар: судларнинг бўш иш ўринлари, судьяликка номзодлар ва интизомий жазолар ҳақидаги маълумотлар Судьялар олий кенгаши сайтида очиқ эълон қилина бошлади.
Бешинчидан. Юридик таълим ва илм-фан интеграцияси
-2025 йил ноябрь ойидаги фармон билан юридик таълим суд амалиёти билан чамбарчас боғланди. Тошкент давлат юридик университети ва бошқа юридик олийгоҳларда талабаларнинг судларда бевосита амалиёт ўташи (юридик клиникалар орқали) мажбурий этиб белгиланди.
Хулоса қилиб айтганда, 2025 йилдаги ислоҳотлар суд тизиминини фақат жазоловчи органдан «инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи ва адолатни таъминловчи юқори технологик тизим»га айлантиришга қаратилди, десак муболаға бўлмайди.
Машҳура Байбекова,
Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси