ТАДБИРКОРЛАРГА НИСБАТАН ХУСУСИЙ АЖРИМ ҚЎЛЛАНИШИ БУ ЖАЗО ЧОРАСИМИ?
Хусусий ажрим — бу иқтисодий суд томонидан муайян ишни кўриш давомида аниқланган қонунбузилиш ҳолатлари бўйича чиқариладиган алоҳида қарордир. У асосий суд қароридан фарқли ўлароқ, низонинг мазмунини (ким ҳақ, ким ноҳақ) эмас, балки жараёнда юзага чиққан қонунбузилишнинг сабаб ва шароитларини бартараф этишга қаратилади.
Иқтисодий судларда тадбиркорларга нисбатан хусусий ажрим чиқарилиши — бу нафақат ҳуқуқий жазо чораси, балки келгусидаги қонунбузилишларнинг олдини олишга қаратилган профилактик воситадир.
Хусусий ажрим ўзи нима?
Хусусий ажрим — бу иқтисодий суд томонидан муайян ишни кўриш давомида аниқланган қонунбузилиш ҳолатлари бўйича чиқариладиган алоҳида қарордир. У асосий суд қароридан фарқли ўлароқ, низонинг мазмунини (ким ҳақ, ким ноҳақ) эмас, балки жараёнда юзага чиққан қонунбузилишнинг сабаб ва шароитларини бартараф этишга қаратилади.
Бунга асос: Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий процессуал кодексининг 200-моддасига мувофиқ, суд давлат органи, юридик шахс ёки мансабдор шахснинг фаолиятида қонун ҳужжатлари бузилганлигини аниқласа, хусусий ажрим чиқаришга ҳақли.
Нима учун тадбиркорга нисбатан хусусий ажрим чиқарилади?
Суд тадбиркорга нисбатан қуйидаги ҳолатларда хусусий ажрим чиқариши мумкин:
- Мунтазам қонунбузилишлар: Агар тадбиркор ўз фаолиятида доимий равишда солиқ, меҳнат ёки шартнома интизомини бузиб келаётгани аниқланса.
- Судга ҳурматсизлик: Суд топшириқларини бажармаслик, далилларни қасддан яшириш ёки суд мажлисига узрсиз сабаб билан келмаслик.
- Ҳужжатларни қалбакилаштириш: Шартномалар ёки ҳисоб-фактураларда нотўғри маълумотлар кўрсатилгани фош бўлганда.
- Бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини бузиш: Масалан, ишчиларга иш ҳақини вақтида бермаслик ёки истеъмолчилар ҳуқуқларини қўпол равишда поймол қилиш.
Хусусий ажрим чиқариш ва ижро этиш жараёни
Хусусий ажрим ижро этилиши мажбурий бўлган ҳужжат ҳисобланади. Унинг жараёни қуйидагича кўринишда бўлади:
Аниқлаш: Суд ишни кўраётганда қонунбузилишни аниқлайди.
Чиқариш: Алоҳида ҳужжат (ажрим) шаклида расмийлаштирилади.
Юбориш: Тегишли тадбиркорлик субъектига ёки унинг юқори турувчи органига юборилади.
Чора кўриш: Тадбиркор бир ой муддат ичида йўл қўйилган хатоларни тўғрилаши ва натижаси ҳақида судга хабар бериши шарт.
Тадбиркор учун оқибатлари қандай?
Хусусий ажрим чиқарилиши тадбиркор учун бир қанча салбий оқибатларга олиб келиши мумкин:
- Маъмурий жавобгарлик: Агар хусусий ажримда кўрсатилган талаблар бажарилмаса ёки кечиктирилса, мансабдор шахсларга нисбатан жарималар қўлланилиши мумкин.
- Репутация (обрў) йўқотилиши: Бу ҳужжат тадбиркорнинг ишончсиз ҳамкор сифатида рўйхатга тушишига сабаб бўлади.
- Текширувлар учун асос: Хусусий ажрим нусхаси кўпинча солиқ ёки прокуратура органларига юборилади, бу эса тадбиркорлик фаолиятида кенг қамровли текширувларга сабаб бўлиши мумкин.
Хулоса қилиб айтганда хусусий ажрим — бу суднинг тадбиркорга берган «сўнгги огоҳлантириши» демакдир. Унинг мақсади жазолаш эмас, балки тадбиркорни қонуний доирага қайтариш ва келгусида каттароқ жарима ёки жиноий жавобгарликка тортилишининг олдини олишдир.
Машҳура Байбекова,
Тошкент туманлараро
иқтисодий судининг судьяси