СУД – ТАДБИРКОРЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ҲИМОЯЧИСИ

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик иқтисодиётимизнинг устувор йўналиши этиб белгиланган янги Ўзбекистонда сўнгги 5-6 йилда бу соҳани ривожлантиришга қаратилган 2 мингга яқин атрофида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Уларга асосан, рухсатномаларни расмийлаштириш тартиблари соддалаштирилиб, муддатлари ўртача 2 бараварга қисқартирилди. Ортиқча текширишлар, нақд пул, валюта ва хомашё бўйича кўплаб чекловларга барҳам берилди. Бундай қулайлик ва имкониятлар натижасида янги субъектлар кескин кўпайиб, аввалдан ишлаётганлари фаолиятини кенгайтирмоқда.

Хусусан, Президентимизнинг фармони билан “Business.gov.uz” портали “Тадбиркор виртуал офиси” ахборот порталига айлантирилди. Бу орқали тадбиркорларнинг мурожаати 24 соат давомида қабул қилинади, онлайн муҳокамалар ва сўровномалар ўтказилади, якуни бўйича эса бизнес-омбудсман президент ва ҳукуматга таклифлар киритади.

Давлатимиз раҳбари жорий йилнинг 22 август куни Халқаро конгресc марказида тадбиркорлар билан очиқ мулоқот ўтказди. Президентимиз унда, аввало, ўтган йилги учрашувдан бери бажарилган ишлар ҳақида қисқача тўхталиб ўтди. Жумладан, бизнес муҳит яхшилангани натижасида ўтган бир йил давомида тадбиркорлар томонидан 55 мингдан ортиқ бизнес учун бинолар қурилган. Тушумлари 1 миллион доллардан ошган тадбиркорлик субъектлари сони 5 мингтага кўпайиб, 26 мингтага етган. Яна минг нафари товар айланмасини 1 миллиондан 10 миллион долларгача етказган, 220 нафарининг тушумлари эса 100 миллион долларга етган. Экспорт қилувчи корхоналар сони 7,5 мингта бўлган, умумий экспорт ҳажми 30 фоизга кўпайган.

Тадбиркорнинг ишидан роҳат олиб, ижодкорлик билан ишлашида юқорида айтганимиздек унинг ҳуқуқий жиҳатдан дахлсизлиги муҳим ўрин тутади. Шу сабабли ҳам ушбу мулоқот арафасида “колл-марказ” ташкил этилди ва унга тадбиркорлардан 12 мингдан ортиқ мурожаат келиб тушди. Уларда шахсий ёки маҳаллий муаммолар билан бирга тизимли масалалар ҳам кўтарилган. Мурожаатлар бўйича энг мақбул йўлларни топиш учун таҳлилий иш олиб борилиши қайд этилди.

Шунингдек, учрашувда тадбиркорлар фаолиятини назорат қилиш ва уларни жавобгарликка тортиш масалаларига ҳам тўхталиб ўтилди. Аввало, тадбиркорларга нисбатан янги жавобгарлик ва жазо чораларини жорий этишга 3 йиллик мораторий эълон қилинди. Келгуси йилдан 26 та идоранинг такрорланувчи назорат функциялари бекор қилиниши айтилди.

Шавкат Мирзиёев солиқ текширувларига оид жарималар тури кўплиги ва оғирлиги бўйича жуда кўп мурожаатлар бўлганига эътибор қаратди. Мисол учун, ойига ўртача 1 миллион сўм солиқ тўлайдиган кичик тадбиркорларга 5 миллиондан 10 миллион сўмгача молиявий жарима қўлланмоқда. Яъни, кичик тадбиркорлар учун ҳам, йирик корхоналар учун ҳам жазо бир хил.

Президентимиз барча турдаги текширувлар Бизнес-омбудсман томонидан мувофиқлаштирилиши, жарималар миқдори тадбиркор тўлаётган солиқ миқдоридан ошмаслиги кераклигини таъкидладилар.

Умуман, энди савдо соҳасида ишлайдиган тадбиркорларни қарийб 30 йилдан бери қийнаб келадиган муаммо барҳам топади – яъни, савдо қоидаларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик тўлиқ бекор қилинади. Адлия вазири ва Бизнес-омбудсманга тадбиркорларнинг таклифларини чуқур ўрганиб, текширувлар муддатларини қисқартириш, молиявий хато ва камчиликларнинг минимал чегаравий миқдорини белгилаш бўйича қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси қўйилди.

Маъмурий судларнинг биринчи навбатдаги вазифаси фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг давлат органлари билан муносабатларида қонун устуворлигини таъминлаш ва уларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилишдир. Яратилган имкониятлар туфайли маъмурий ишлар кўриб чиқилишида фуқаролар ва тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш имконияти ҳам, даражаси ҳам ошмоқда. 2022 йилнинг биринчи ярмида маъмурий судлар томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган 7 минг 704 иш кўриб чиқилди. Натижада 3 минг 755 фуқаро ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари тикланди.

Маъмурий органларнинг ва фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари устидан шикоят қилиш тўғрисидаги 4 минг 716 иш кўриб чиқилди. Хусусан, ҳоким қарорини ҳақиқий эмас, деб топиш билан боғлиқ кўриб тамомланган ишлар сони 2 минг 641 тани ташкил қилган. Шундан жисмоний ва юридик шахсларнинг мингдан ортиқ аризаси қаноатлантирилди.

Зеро, суд органлари ҳам тадбиркорнинг асосий ҳимоячиларидир.

Жонибек БОБОЕВ,

Тошкент туманлараро

маъмурий суди судьяси