СУДЛАР ТОМОНИДАН ОИЛАВИЙ АЖРИМЛАРНИ КЎРИШДА ГЕНДЕР ТЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ
Мамлакатимизда хотин-қизларнинг жамиятдаги ролини ошириш, хотин-қизлар ва эркаклар ўртасида гендер тенгликка эришиш, оилани мустаҳкамлаш, оналик, оталик ва болаликни муҳофаза қилишга қаратилган ислоҳотлар амалга оширилмоқда.
Бугунги кунда гендер тенгликни, хотин-қизларни ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини таъминлаш борасидаги ишларнинг амалдаги ҳолатини ўрганиш, мавжуд муаммоларни танқидий таҳлил қилиш ва уларни бартараф этиш бўйича чоралар кўришни даврнинг ўзи тақозо қилмоқда.
Хусусан, фуқаролик ишлари бўйича судлар судьяларининг зиммасида оилавий ажримлар ҳолатини таҳлил қилиш ва уларнинг олдини олиш ишларида иштирок этиш, бу борада тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш туради. Демак, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишларни кўришда судьялар томонидан гендер тенглик тамойилига амал қилиш муҳим аҳамиятга эга.
Судлар оилавий ажримларни кўриб чиқиш жараёнида маиший зўравонлик фактларини чуқур ўрганиши талаб қилинади. Бундай ҳолатлар аниқланган бўлса, ижтимоий хизматлар ходимлари билан ҳамкорликда хотин-қизлар учун ҳимоя ордерлари олишни, уларга вақтинчалик бошпана, психологик ёрдам хизматларини олиш учун тезкор чораларини кўриши ва уларга кўмаклашиши зарур.
Оилавий ажрим мураккаб ижтимоий-ҳуқуқий жараён бўлиб, унда нафақат эр-хотиннинг ўзаро муносабатлари, балки болаларнинг манфаатлари, оиланинг иқтисодий барқарорлиги ва оилада шахсларнинг репродуктив ҳуқуқларига дахлдор омиллар мавжуд.
Оилавий ажрим ишларида гендер тенглигини таъминлаш нафақат суд органларининг, балки давлат ва жамиятнинг умумий манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган муҳим вазифадир.
Суд эр ва хотиннинг ёки улардан бирининг аризасига кўра, ярашиш учун берилган муҳлатни жиддий асослар мавжуд бўлган ҳолларда, берилган муҳлат давомида агар аризада шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги асос сифатида кўрсатилиб, бу ҳақда суд ҳужжати тақдим этилса, суд ярашиш учун берилган муҳлатни қисқартиради ва ишни кўришга тайинлайди.
Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси 40-моддасининг тўртинчи қисмига кўра, суд оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг талабига кўра ярашиш учун муҳлат тайинламайди. Бунда судлар, оилавий (маиший) зўравонлик ҳолати фақатгина эр ёки хотин томонидан содир этилган бўлиши лозимлигини инобатга олади.
Ярашиш учун муҳлат тайинламасдан никоҳдан ажратиш ҳақидаги талаб оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган шахснинг даъво аризасида, шунингдек, суд муҳокамаси давомида тақдим этилган ёзма аризасида кўрсатилиши мумкин.
Оилавий (маиший) зўравонлик деб — Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 59-2-моддаси ва Жиноят кодексининг 126-1-моддасида назарда тутилган қилмишлар тушунилади.
Шахснинг оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланганлиги маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ёки жиноят иши бўйича чиқарилган суд ҳужжати билан тасдиқланиши боис, суд бундай ҳолатни текширишда маъмурий ҳуқуқбузарлик ёки жиноий қилмиш юзасидан қонуний кучга кирган суд ҳужжати мавжуд ёки мавжуд эмаслигини аниқлаши ҳамда уни талаб қилиб олиши лозим.
Муқаддам Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 592-моддаси ва Жиноят кодексининг 126-1-моддасида назарда тутилган қилмиш содир этилгандан сўнг тарафлар оилавий муносабатларни давом эттириб, кейинчалик улардан бири судга никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво ариза билан мурожаат қилган ва оилавий (маиший) зўравонликдан жабрланган тараф муддат тайинламасдан никоҳдан ажратиш талабини илгари сурган бўлса, суд эр-хотин бирга яшаган даврида зўравонлик ҳолати қайта содир бўлган ёки бўлмаганлигини текшириши ва бу ҳолатга бошқа далиллар мажмуи билан баҳо бериши лозим.
Бу эса ўз навбатида судьялар томонидан қабул қилинадиган қарорларнинг холислиги, стереотиплардан холи бўлиши ва эр-хотиннинг ҳуқуқларига тенг муносабатда бўлиниши оила институтларининг барқарорлигини ва фуқароларнинг судга бўлган ишончини мустаҳкамлайди.
Зиёдахон Солиева,
фуқаролик ишлари бўйича
Яккасарой туманлараро судининг судьяси, юридик фанлари номзоди