Қидирув:

«НОГИРОНЛИГИ БОРЛАРГА ДАВЛАТ БОЖИНИ ТЎЛАШДА ИМТИЁЗ БОРМИ?»

— I гуруҳ ногирониман. Соғлигим туфайли ишлай олмайман. Ажрашишга ариза бермоқчиман. Давлат божини тўлашда менга имтиёз борми?

Исми сир тутилди

Саида АБДУРАХМАНОВА, фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди судьяси:

 

— Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 7 январдаги “Давлат божи тўғрисида”ги қонунининг 8-моддасида фуқаролик ишлари бўйича судларда давлат божини тўлашдан озод қилинган шахслар рўйхати келтирилган. Ушбу рўйхатда тўғридан-тўғри ногиронлиги бўлган шахслар судга никоҳдан ажратиш масаласида мурожаат қилганда давлат божидан озод қилиниши белгиланмаган.

 

Бироқ, Фуқаролик процессуал кодексининг 133-моддасида суд харажатларини тўлашни кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ва уларнинг миқдорларини камайтириш назарда тутилган. Мазкур қонун нормасига асосан сиз никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилишда, мулкий аҳволингизни тасдиқловчи ҳужжатни илова қилган ҳолда давлат божини кечиктириш ҳақидаги аризани тақдим қилишингиз, суд эса ўз навбатида асослар мавжуд бўлганда давлат божини кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ва уларнинг миқдорларини камайтириш ҳақидаги масалани ҳал қилади.

 

Шу ўринда, фуқаролик процессуал қонучилигида қарамоғида вояга етмаган фарзандлари бўлган ҳамда ногиронлиги бўлган даъвогарларга судга мурожаат қилишда имтиёзлар берилган. Унга кўра, агар даъвогарнинг вояга етмаган болалари борлиги, шунингдек ногиронлиги ёки оғир касаллиги туфайли у жавобгар яшаб турган жойидаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судига боришга қийналса, никоҳни бекор қилиш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг яшайдиган жойидаги судга тақдим этилиши мумкинлиги маълум қилинади.

АВТОМАШИНАНИ ИШОНЧНОМА ОРҚАЛИ СОТГАНДИМ, ЭНДИ ЭСА ЖАРИМАСИНИ ТЎЛАБ ЮРИБМАН

– Бундан бир йил олдин машинамни бош ишончнома билан бир одамга сотгандим. Кейинроқ билсам, у олиб сотар экан. Автомобилни кимга сотган, ҳозир қаерда билмайман. Сотиб олган одамни ҳам тополмаяпман. Тўрт ойдан бери тинмай жарима хабари келади. Бундай вазиятда қандай йўл тутишим мумкин?

Исми сир тутилди.

Аббос САЙДАХМЕДОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

– Аввало автомашина олди-сотди шартномасига тўхталсак, бундай шартномага мувофиқ сотувчи, сотиб олувчига ўзига тегишли автотранспорт воситасини мулк қилиб бериш мажбуриятини ўз зиммасига олади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 31 августдаги “Автомототранспорт воситаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва уларга рўйхатдан ўтказиш давлат рақами белгиларини бериш тартибини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, автотранспорт воситалари олди-сотди шартномаси нотариал тасдиқланган бўлиши шарт.

 

Фуқаролар орасида бош ишончнома (“Генеральная доверенность”) деб номланган (фуқаролар ўртасида тузиладиган олди-сотди келишуви тасдиғи сифатида) хужжат расмийлаштириш кенг оммалашган. Бундай шартнома транспорт воситасини олди-сотди шартномаси кучга эга бўлмайди. У бир томонлама битим бўлиб, ишонч билдирувчига транспорт воситасини бошқариш, фойдаланиш ва тасарруф қилиш ҳуқуқини беради, холос.

 

Ушбу ишончномаларда ваколатни бошқа шахсга ўтказиш ҳуқуқи кўрсатилганлиги боис, оғзаки келишувга асосан бир транспорт воситаси бир неча фуқаро орқали учинчи, тўртинчи ва ҳоказо шахсларга ўтиб кетади.

 

Бироқ, транспорт воситасига нисбатан мулк ҳуқуқи ЙХХБ органларидан давлат рўйхатидан ўтказилгандан сўнг вужудга келади ва ишончнома расмийлаштирилганлиги мулк ҳуқуқини бошқа шахсга ўтганини англатмайди. Шу сабабли мулкни нотариал бегоналаштириш шартномаси тузилмагунга қадар, ошиқча хавф манбаи эгасида жавобгарлик сақланиб қолади.

 

Фуқаролик кодексининг 999-моддасига мувофиқ, фаолияти теварак-атрофдагиларга ошиқча хавф туғдирадиган юридик шахслар ва фуқаролар (транспорт ташкилотлари, саноат корхоналари, қурилишлар, транспорт воситаларининг эгалари ва бошқалар) ошиқча хавф манбаи етказган зарарни, агар зарар бартараф қилиб бўлмайдиган куч ёки жабрланувчининг қасддан қилган ҳаракати оқибатида юзага келганини исботлай олмасалар, тўлашлари шарт.

 

Зарарни тўлаш мажбурияти ошиқча хавф манбаига мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки оператив бошқарув ҳуқуқи ёхуд бошқа ҳар қандай қонуний асосда (мулкий ижара шартномаси, транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқини берадиган ишончнома, тегишли органнинг унга ортиқча хавф манбаини топшириш тўғрисидаги фармойишига кўра ва ҳоказо) эгалик қилувчи юридик шахс ёки фуқарога юкланади.

 

Транспорт воситаси томонидан йўл ҳаракати қоидаларини бузганлиги учун тайинланган жарималар, мазкур қонун талабига кўра, транспорт воситаси эгаси томонидан қопланиши лозим.

 

Ушбу ҳолатда жарималар келишига барҳам беришнинг ягона йўли, транспорт воситасини амалда бошқараётган шахс номига ўтказиш (бегоналаштириш) ҳисобланади.

Автомашинани қаерда эканлигини аниқлаш учун худудий ЙХХБ органларига мурожаат қилишингиз лозим.

 

Транспорт воситасини бундай оғзаки келишувга кўра, Бош ишончнома асосида сотилган тақдирда, қўлланилган жарима ихтиёрий тўланмаса, транспорт воситаси эгаси маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин.

 

Сиз жаримани тўлаш оқибатида кўрган зарарни, жавобгар шахсдан умумий асосларга кўра ундириб бериш ҳақидаги даъво билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.

ЎРТАДА ФАРЗАНД БЎЛМАСА НИКОҲДАН АЖРАЛГАНДА МОЛ-МУЛК ҚАНДАЙ БЎЛИНАДИ?

— Ўғлим 8 йиллик турмуши давомида фарзандли бўлмади. Эр-хотин ҳадеб жанжаллашавергач, келиним отасиникига кетиб қолди-ю, бир ойдан сўнг ажрашишга ариза берди. Икки марта суд бўлди, ҳозир учинчи муҳлат берилган. Келинимни чиндан ҳам ажрашиш нияти бўлса, «ЗАГС» орқали ҳам ажрашса бўлади. Аммо у мол-мулк тақсимоти учун ариза берган. Ўғлимни номида фақат машинаси бор. Уй-жой, фабрикалар, далаҳовли – ҳаммаси мен ва турмуш ўртоғимнинг номимизда. Ўғлим хотинига ҳам машина олиб берган. Бундай вазиятда мол-мулк тақсимоти қандай бўлади?

Исми сир тутилди.

Фарход ШАРИПОВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси:

 

— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.
Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар, улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.

 

Умумий мол-мулкни бўлишда суд эр ва хотиннинг ҳар бирига мулкнинг қайси қисми берилиши лозимлигини аниқлайди. Эр (хотин)га унга қарашли улушдан ошиқ қийматга эга бўлган мол-мулк бериладиган ҳолларда, хотин (эр)га тегишли пул ёки ўзга компенсация белгиланиши мумкин. Оилавий муносабатлар тугатилганда, суд эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши мумкин.

 

Шунингдек, қоидага кўра, эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда ҳамда уларнинг шу мол-мулкдаги улушларини аниқлашда, агар эр ва хотин ўртасидаги никоҳ шартномасида бошқача ҳол назарда тутилмаган бўлса, эр ва хотиннинг улушлари тенг деб ҳисобланади. Эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда эр ва хотиннинг умумий қарзлари уларга белгиланган улушларга мутаносиб равишда ҳар иккаласи ўртасида тақсимланади. Агар эр ва хотиндан бири умумий мол-мулкни эр ёки хотиннинг эркига зид равишда ва оила манфаатига мос бўлмаган ҳолда ўз хоҳишига кўра сарфлаган ёки бошқа шахсга ўтказган бўлса, уни бўлишда бу мол-мулк ёки унинг қиймати ҳисобга олинади.

ТЕЛЕГРАМ ОРҚАЛИ САВДО БИЛАН ШУҒУЛЛАНСА ҲАМ СОЛИҚ ТЎЛАШ КЕРАКМИ?

— Ёлғиз онаман, 2 нафар вояга етмаган фарзандим бор. Фарзандларимни боқиш учун Тошкент шаҳридаги бозорлардан биридан аёллар “парфюмерия” маҳсулотларини арзон нархда сотиб оламан ва ўзимнинг телеграмдаги саҳифамда реклама қилиб, мижозларга қайта сотиш билан шуғулланаётгандим. Солиқ идораси ходимлари ноқонуний тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётганлигимни важ қилиб, уйимда сотиш учун келтириб қўйган 7 млн. сўмлик товарларимни олиб кетишди. Солиқ идораси ходимларининг ҳаракатлари қонунийми? Ахир ўз уйимда интернет орқали мижоз топиб, уларга махсулот етказиб беряпман-ку…

Исми сир тутилди

Маъмурий жавобгарликни вужудга келтиради

— Ўзбекистонда тадбиркорликни ривожлантириш асосий мақсадлардан бири бўлиб, иқтисодиёт тараққиёти гаровидир. Шу боис Президентимизнинг раҳбарлигида юртимизда тадбиркорлар учун бир қатор имтиёлар ва қулайликлар яратилган.

 

Қулайликлардан бири, турли электрон платформаларда “онлайн” тарзда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишдир.

 

Фуқароларимиз электрон платформалар қаторига “Telegram” иловасида яратилган каналларни киритиб олишганини кўриш мумкин. Бугунги кунда ушбу турдаги фаолият оммабоп бўлиб келмоқда. Бироқ, “Telegram” иловаси орқали тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш қонунчилик талабларига мувофиқми?

 

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 31-моддасига кўра, жисмоний шахс тадбиркорлик билан шуғулланиши учун белгиланган тартибда рўйхатдан ўтиши ва тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши лозим.

 

Амалдаги қонунчиликда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтмасдан туриб тадбиркорлик билан шуғулланиш маъмурий ёки жиноий жавобгарликни вужудга келтиради.

 

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 164-моддаси 1-қисмида (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса беш бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солишга, 2-қисмида савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини анча миқдордаги қийматда бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваридан ўн бараваригача миқдорда, мансабдор шахсларга эса етти бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга, 3-қисмида савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини кўп миқдордаги қийматда бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан эллик бараваригача, мансабдор шахсларга эса қирқ бараваридан саксон бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши кўрсатилган.

 

МАЪЛУМОТ УЧУН:

Анча миқдор деганда базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан уч юз бараваригача бўлган доирадаги, кўп миқдор деганда эса, базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан беш юз бараваригача бўлган доирадаги миқдор тушунилади.

Қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтиш лозим

— Жиноят кодексининг 189-моддасида (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) товарлар савдоси ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини жуда кўп миқдордаги қийматда бузганлик учун базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланиши белгиланган.

 

Биринчи марта жиноят содир этган шахс, агар у жиноят аниқланган кундан эътиборан ўттиз кунлик муддатда савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидалари бузилишининг оқибатларини бартараф этган ва етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплаган бўлса, жавобгарликдан озод этилади.

 

Фуқароларимиз томонидан “Telegram” иловаси орқали тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш натижасида рўйхатдан ўтмасдан туриб нафақат савдо қоидаларини бузилишига, балки ушбу фаолиятдан тушаётган даромаддан солиқни тўлашдан бўйин товлаётганларини кўриш мумкин.

 

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ, солиқ идораси ходимлари ўз ваколатлари доирасида савдо қоидаларини бузаётган ёки солиқни тўлашдан бўйин товлаётган шахсларни аниқлаш ва уларга нисбатан тегишли чора кўришга хақлидир.

 

Сизнинг ҳолатингизда, “онлайн” тарзда тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишингиз учун қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтишингиз лозим бўлади.

 

Аббосхон ШОМАХМУДОВ,

жиноят ишлари бўйича

Юнусобод туман суди судьяси

АЖРАШИШ УЧУН БЕРИЛГАН АРИЗА ҚАЙТАРИБ ОЛИНГАНДА ЖАРИМА ТЎЛАНАДИМИ?

— Ажрашиш учун судга ариза бергандим. Суд уч ой ярашув муддати берганди. Индинга шу муддат тугайди. Судда «фикримдан қайтдим, ажрашмайман», деб аризамни қайтариб олсам бўладими? Эшитишимча, бундай ҳолларда жарима тўланармиш, шу ростми?

Исми сир тутилди

Ғайрат ЭРГАШЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 40-моддасига кўра, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

 

Суд ишнинг кўрилишини кейинга қолдириб, эр-хотинга ярашиш учун олти ойгача муҳлат тайинлашга ҳақли.

 

Фуқаролик процессуал кодексининг 122-моддаси 1-қисми 9-бандига кўра, даъвогар томонидан аризани кўрмасдан қолдириш тўғрисида ариза берилган бўлса, суд аризани кўрмасдан қолдиради.

 

ФПКнинг 124-моддаси 1- қисми 3-бандига кўра, даъвогар арз қилинган талабларидан воз кечган ва суд бу воз кечишни қабул қилган бўлса, суд иш юритишни тугатади.

 

Юқорида қайд қилинган модда талабларига кўра, cизда никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъво аризангизни кўрмасдан қолдириш ёки даъво аризангиздан воз кечиш тўғрисидаги судга ариза бериш ҳуқуқингиз мавжуд. Мазкур ҳолатда суд cизнинг никоҳдан ажратиш ҳақидаги аризангизни кўрмасдан қолдириши ёки воз кечганлигингиз қабул қилиб, фуқаролик ишини иш юритишдан тугатиши мумкин. Иккала ҳолатда ҳам cизга нисбатан ҳеч қанақа жарима қўлланилмайди. Фақатгина судга даъво аризаси топширишда тўланган суд харажатлари cизнинг зиммангизда қолдирилади.

СУД КАСАЛЛИГИ УЧУН АЁЛДАН ФАРЗАНДИНИ ЭРИГА ОЛИБ БЕРИШИ МУМКИНМИ?

— Кенжа синглим тўйдан кейин қаттиқ шамоллашни оёқда ўтказиб, буйраклари хасталанди. Ҳозир битта буйраги қурияпти. Эри «касал хотин билан яшамайман», деб ажрашишга ариза берган. Фарзанди учун алимент тўлаяпти. Қайнопаси «укам ҳам касал хотинига, ҳам боласига алимент тўламайди. Суд орқали болани оламиз, шунда харажати ҳам бўлмайди», деяпти. Синглим хаста бўлгани учун суд фарзандини эрига олиб бериши мумкинми?

Исми сир тутилди

Рустам НОРХУЖАЕВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Оила кодексида ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга эканлиги кўрсатиб ўтилган.

 

Ушбу Кодекснинг 74-моддасига асосан ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.

 

Олий суд Пленумининг “Болалар тарбияси билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги Қарорида суд бошқа-бошқа турадиган ота-оналар ўртасида бўлган уларнинг қайси бири билан қайси боласи яшаш учун қолиши тўғрисидаги низоларни ҳал этишда Оила кодексининг 71-моддасида белгиланган ота ва онанинг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг тенглигига асосланган ҳолда, вояга етмаган болаларнинг манфаатларига ва хоҳишларига мос келадиган ҳал қилув қарори қабул қилиши лозим. Бунда суд ота-онадан бирининг моддий-маиший аҳволи устунлигининг ўзи болани унга олиб бериш учун асос бўла оладиган шарт ҳисобланмаслигини назарга олган ҳолда, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, ота-онадан қайси бири болаларига нисбатан кўпроқ ғамхўрлик ва эътибор кўрсатаётганлигини, болаларнинг ёшини ва ота-онадан қайси бирига кўнгил қўйганлигини, ота-онанинг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг маълумот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини эътиборга олади.

 

Суд 10 ёшга тўлган боланинг ота-онасининг қайси бири билан яшаш истаги борлигини ҳам эътиборга олиши мумкин. Юқоридаги қонун талабларида кўрсатилганидек, ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга. Судлар болани алоҳида яшаётган ота-онадан бирида қолдиришда боланинг манфаатини эътиборга олишади. Ота-онадан бирининг моддий аҳволининг устунлиги болани унга олиб бериш учун асосий шарти ҳисобланмайди. Сиз келтирган ҳолат бўйича ҳам онанинг касаллиги ундан болани олиб, отага бериш учун асосий шарт ҳисобланмайди. Бундай ҳолатларда судлар она ўзининг касаллиги туфайли болага қай даражада ғамхўрлик ва эътибор кўрсата олаётганлигини, она касаллиги туфайли боланинг тарбияси билан шуғуллана олаётган ёки олмаётганлиги каби ҳолатларни, шунингдек боланинг ҳам фикри ва хохишларини инобатга олган ҳолда иш ҳолатларидан келиб чиқиб, қарор чиқаради.

“ДЕКРЕТ”ДАГИ ХОДИМНИ АТТЕСТАЦИЯДАН ЎТИШГА МАЖБУРЛАБ, КАМИГА ИШДАН БЎШАТИШ ТЎҒРИМИ?

— Банкда ишлайман. Айни дам бола парваришлаш таътилидаман. Фарзандим ҳали 2 ёшга тўлмаган. “Декрет”га чиқаётганимда ўрнимга бир йигитни ишга олишганди. Яқиндан қўнғироқ қилиб, аттестациядан ўтишим кераклигини айтишди. 3 ёшга тўлмаган боласи бор аёллар аттестацияга жалб қилинмаслигини айтганимда “Иш керак бўлса, келинг”, дейишди. Бироқ ўтган-ўтмаганимни билмасдим. Кейин билсам, аттестациядан ўтолмаганим учун огоҳлантирмасдан ишдан бўшатишибди. Компенсация пули тўланганда ҳаммасидан хабар топдим. Ҳозир ўрнимга ишга олинган йигит асосий штатда ишлаяпти. “Декрет”даги ходимни аттестациядан ўтишга мажбурлаб, камига ишдан бўшатиш тўғрими?

Исми сир тутилди

— Кўрсатиб ўтиш лозимки, ҳар бир шахснинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолатланади. Бу ҳимоя меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилинишини текширувчи ва назорат қилувчи органлар, шунингдек меҳнат низоларини кўрувчи органлар томонидан амалга оширилади.

 

Барча фуқаролар меҳнат ҳуқуқларига эга бўлиш ва улардан фойдаланишда тенг имкониятларга эгадир. Жинси, ёши, ирқи, миллати, тили, ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати ва мансаб мавқеи, динга бўлган муносабати, эътиқоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек ходимларнинг ишчанлик қобилиятларига ва улар меҳнатининг натижаларига алоқадор бўлмаган бошқа жиҳатларига қараб меҳнатга оид муносабатлар соҳасида ҳар қандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йўл қўйилмайди ва булар камситиш деб ҳисобланади.

 

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг XIV бобида аёлларга ва оилавий вазифаларни бажариш билан машғул шахсларга бериладиган қўшимча кафолатлар белгиланган.

 

Хусусан, ушбу Кодекснинг 237-моддасига асосан ҳомиладор аёллар ва уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмайди, корхонанинг бутунлай тугатилиш ҳоллари бундан мустасно, бундай ҳолларда меҳнат шартномаси уларни албатта ишга жойлаштириш шарти билан бекор қилинади. Мазкур аёлларни ишга жойлаштиришни маҳаллий меҳнат органи уларни ишга жойлаштириш даврида қонунчиликда белгиланган тегишли ижтимоий тўловлар билан таъминлаган ҳолда амалга оширади.

 

Муддати тугаганлиги сабабли меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолларда ҳам иш берувчи ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатиб ўтилган аёлларни ишга жойлаштириши шарт. Ишга жойлаштириш даврида бу аёлларнинг иш ҳақи сақланиб қолади, бироқ бу муҳлат муддатли меҳнат шартномаси тугаган кундан бошлаб уч ойдан ошмаслиги керак.

 

Меҳнат соҳасида ўзини камситилган деб ҳисоблаган шахс камситишни бартараф этиш ҳамда ўзига етказилган моддий ва маънавий зарарни тўлаш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат қилиши мумкин.

 

Меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ёки ходим ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ҳолларда, у иш берувчининг ўзи, суд ёки бошқа ваколатли орган томонидан аввалги ишига тикланиши лозим.

 

Низони кўриш вақтида иш берувчига меҳнат шартномасини бекор қилиш ёки ходимни бошқа ишга ўтказишнинг асослилигини исботлаб бериш масъулияти юклатилади.

 

Бунда, ходимлар меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган талаблар бўйича судга мурожаат қилганларида суд харажатларини тўлашдан озод этиладилар.

 

Суднинг ҳал қилув қарори билан ходим ишга тикланганда иш берувчига етказилган зарарни қоплаш мажбурияти юклатилади.

 

Зарарни қоплаш мажбурий прогул вақти учун ҳақ тўлаш шартлигидан, меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ёки ходим бошқа ишга ўтказилганлиги устидан шикоят қилиш билан боғлиқ қўшимча харажатлар (мутахассислардан маслаҳат олиш, иш юритиш учун кетган харажатлар ва бошқалар) учун компенсация тўлашдан, маънавий зарар учун компенсация тўлашдан иборатдир.

 

Маънавий зарар учун тўланадиган компенсациянинг миқдори иш берувчининг хатти-ҳаракатига берилган баҳони ҳисобга олиб, суд томонидан белгиланади, лекин бу миқдор ходимнинг ойлик иш ҳақидан кам бўлиши мумкин эмас.

 

Анвар ЁРИЕВ,

Тошкент шаҳар судининг

фуқаролик ишлари бўйича судьяси

«ЭРИМНИНГ УЙИГА КИРИБ ЯШАШИМ МУМКИНМИ?»

— Уйга киритиб қўйишлари учун судга ариза берсам, қанча давлат божи тўлайман? Қарор чиққач, ҳимоя ордери олсам ҳам бўладими? Ўтган сафар ижрочилар уйга киритиб қўйишганда, қайнопам калтаклаган. Яна шундай бўлишини хоҳламайман.

           Исми сир тутилди

Фахриддин БАХРОНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

 

— Агар давлат ижрочилари эрингизнинг уйига киритиб қўйган бўлса, демак бунинг учун суднинг қарори асос бўлган.
Суднинг қарори билан cиз турмуш ўртоғингизга тегишли уйга киритилган экансиз, шу уйда яшашга ҳаққингиз бор.


Агар уйга киритиш тўғрисида суднинг қарори бўлса cиз судга эмас, балки давлат ижрочисига ариза билан мурожаат қилиб, қайтадан киритиб қўйишни сўрашингиз мумкин. Бунинг учун ҳар сафар янгидан судга мурожаат қилиш шарт эмас. Агар давлат ижрочиси cизни иккинчи марта киритиб қўйишни рад этса, унинг ҳаракатсизлиги юзасидан маъмурий судга шикоят қилишингиз мумкин. Давлат ижрочисининг хатти-ҳаракатлари юзасидан шикоят қилинганда давлат божи тўланмайди.


Сиз фуқаролик судига уйга киритиш ёки фойдаланиш тартибини белгилаш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилмоқчи бўлсангиз базавий ҳисоблаш миқдорининг 2 баравари миқдорида, яъни 540 000 сўм давлат божи, 18 900 сўм почта харажатлари тўлайсиз.


Сизга нисбатан турмуш ўртоғингиз ёки унинг бошқа оила аъзолари томонидан зўравонлик қилинса ёки тазйиқ ўтказилса, ҳимоя ордерини олишингиз, ички ишлар идораларига зўравонлик қилган шахсга нисбатан чора кўриш тўғрисида ариза беришингиз мумкин.


Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси 206-1-моддасига кўра, тазйиқ ўтказган ва (ёки) зўравонлик содир этган ёхуд уларни содир этишга мойил бўлган шахс томонидан ҳимоя ордери талабларини бажармаслик, базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

УЙДА ҲЕЧ КИМ ЯШАМАСА ҲАМ КОММУНАЛ УЧУН ПУЛ ТЎЛАНАДИМИ?

— Бир дўстим иморат солганди. Икки йилдан бери ҳовлида ҳеч ким яшамайди. Лекин чиқинди ва сувдан қарздорлик ҳақида қоғоз келган. Шундай бўлиши мумкинми?

Исми сир тутилди

Абдуқодир РАЖАБОВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

 

— Уй-жой кодексининг 133-моддасига кўра, коммунал хизматлар учун мажбурий тўловлар совуқ ва иссиқ сув таъминоти, сувни чиқариб юбориш (канализация), электр таъминоти, газ таъминоти, иситиш (иссиқлик таъминоти), қаттиқ ва суюқ маиший чиқиндиларни олиб чиқиш учун тўланадиган тўловлардан иборатдир.

 

Давлат ва хусусий уй-жой фондларидаги жойларнинг мулкдорлари, ижарага олувчилари ўзларига кўрсатиладиган коммунал хизматлар учун қонунчиликка ва коммунал хизматлар кўрсатувчи корхоналар (ижрочилар) билан тузилган шартномаларга мувофиқ мажбурий тўловлар тўлайди.

 

Уй-жой объектининг манзили бўйича доимий яшаш жойи бўйича рўйхатга олинган вояга етган жисмоний шахслар электр таъминоти, газ таъминоти, сув таъминоти ва сувни чиқариб юбориш (канализация) хизматлари кўрсатилганлиги учун ҳақ тўлаш бўйича мажбуриятлар юзасидан қонунчиликка ва коммунал хизматларни етказиб берувчи (бажарувчи) корхоналар билан тузилган шартномаларга мувофиқ солидар жавобгар бўлади.

 

Кўрсатиладиган коммунал хизматларнинг тарифлари ва мазкур хизматлар нормативлари қонунчиликка мувофиқ тасдиқланади.

 

Коммунал хизматлар кўрсатиш қоидалари Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

Кодекснинг мазкур талабига кўра, ҳар бир мулкдор ўзига кўрсатиладиган коммунал хизматлардан шу жумладан мурожаатинигизда келтирилган чиқинди ва сувдан фойдаланишда тегишли коммунал хизмат кўрсатувчи ташкилотлар билан белгиланган муддатда шартнома тузиши лозим бўлади.

 

Шунингдек, коммунал хизматлар кўрсатиш қоидалари Вазирлар Маҳкамаси 2014 йил 15 июлдаги “Коммунал хизматлар кўрсатиш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 194-сонли қарори билан тартибга солинган.

 

Мазкур қарор билан “Кўп квартирали уйларда иссиқлик таъминоти хизматлари кўрсатиш қоидалари” ҳамда “Истеъмолчиларга сув таъминоти ва сув чиқариш хизматлари кўрсатиш қоидалари” тасдиқланган ва бу қоидалар мазкур коммунал хизматлар ва истеъмолчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солади, уларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарликларини, улар ўртасида шартномалар тузиш ва сифатини назорат қилиш тартибини белгилайди.

 

Юқоридагиларга кўра, сиз агарда коммунал хизматлардан шартномада ва юқорида қайд этилган қоидалар билан белгиланган тартибдан ташқари қарздорлик ундириш ҳолати бор деб ҳисобласангиз судга умумий тартибда даъво ариза билан мурожаат қилишингиз мумкин.

КЎП ҚАВАТЛИ УЙЛАРДА МУШУК ВА ИТ БОҚҚАНЛАРГА ҚОНУНДА БИРОРТА ЧОРА БОРМИ?

— Қўшниларимиз уйида мушук ва ит боқишади. Кўп қаватли уйда яшаганлигимиз сабабли, иссиқ кунларда уларнинг бадбўй ҳиди атрофга тарқалиб, тоза ҳаводан нафас олишга имкон бермайди. Қўшниларни бир неча марта огоҳлантиришимизга қарамай, бу ҳолатга бепарво муносабатда бўлмоқда. Кечаси ити аккиллашидан ёш фарзандларимиз уйқусидан қўрқиб уйғониб кетишади. Кундузи эса сайрга чиқиб, кўчада ўйнаб юрган ёш болаларни қўрқитади. Қўшниларнинг бу хатти-ҳаракати учун қонунда бирорта чора ёки ечим борми?

Исми сир тутилди

 МАЪМУРИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНГАН

— Ҳозирги давр жиноят ва маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчилигимизда қўшниларнинг бирор сабаб билан зиддиятларга боришига алоҳида қилмиш сифатида квалификация қилинмайди. Бироқ келиб чиққан оқибатларга қараб бир нечта хатти-ҳаракатлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик назарда тутилган.

 

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 110-моддаси 1-қисмида шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларида ит ва мушук боқишнинг қоидаларини бузиш, худди шунингдек мансабдор шахслар томонидан эгасиз ҳайвонларни туттириш чораларини кўрмаганлик ҳамда 2-қисмида худди шундай ҳуқуқбузарлик фуқароларнинг соғлиғи ёки мол-мулкига зарар етишига олиб келиши учун маъмурий жавобгарлик белгиланган.

 

Мазкур модда ҳаволаки норма ҳисобланиб, ит ва мушук боқишнинг алоҳида шартлари Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 8 июлдаги 202-сонли Қарори билан тасдиқланган “Аҳоли пунктларида итлар ва мушукларни сақлаш Қоидалари”да кўрсатиб ўтилган.

 

Унга мувофиқ санитария-гигиена ва ветеринария-санитария қоидаларига риоя қилиш барча ит ва мушук боқувчиларнинг мажбурий шарти ҳисобланади.

 

Барча итлар қутуришга қарши эмлаш вакцинаси билан профилактик эмланиши шарт бўлиб, кўп қаватли уйнинг алоҳида квартирасида қўшниларнинг ва хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатининг розилиги билан биттадан ортиқ бўлмаган итни ва битта мушукни сақлашга рухсат берилади. Алоҳида уйда итларни сақлашга фақат боғланган ҳолда, эркин сайр қилдиришда – атрофи ўралган ҳудудда ажратилган ҳолда сақлашга йўл қўйилади. Итлар очиқ жойларда сайр қилдирилганда ва турар жой биноларида итларнинг эгалари тинчлик сақланишини таъминлашлари – эрталаб соат 8:00 гача ва кечқурун 22:00 дан кейин итларнинг вовиллашининг олдини олишлари керак.

 

Мазкур Қоидалар билан қуйидаги тақиқлар ўрнатилган:

 

— итлар ва мушукларни умумий фойдаланиладиган жойларда: зинапоя майдончалари, чердаклар, ертўлаларда, шунингдек ошхоналар, балконлар ва умумфойдаланишдаги пешайвонларда сақлаш;

 

— қўриқчи итларни таълим ва тиббиёт муассасаларида сақлаш;

 

— итлар ва мушукларни умумий овқатланиш корхоналарига, озиқ-овқат дўконлари ва бошқа дўконларнинг савдо ва ишлаб чиқариш залларига олиб кириш;

 

— итлар ва мушукларни кўпчилик борадиган жойларда (пляж, ҳовуз, фаввораларда ва ҳоказоларда) чўмилтириш ёки ювиш;

 

— маст ҳолатдаги шахслар ва 14 ёшдан кичик болаларнинг итларни сайр қилдириши;

 

— итлар билан жамоат жойларида бўлиш ва жамоат транспортига чиқиш тақиқланади, (ушбу Қоидаларнинг 12 ва 13-бандларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно);

 

— олдини олиш мумкин бўлган итлар ва мушукларнинг ўлишига ёки жароҳатланишига олиб келган итлар ва мушукларни ташлаб кетиш, уларга жароҳат етказиш, уларни қаровсиз ҳолда қолдириш, уларга озор бериш ёки жисмоний ва маънавий азоб бериш, уларга нисбатан бошқа йўл қўйиб бўлмайдиган ҳаракатларни содир этиш;

 

— итлар ва мушукларни санитария-эпидемиология ва ветеринария хизматларининг рухсатисиз болалар муассасаларининг зоология бурчакларида сақлаш тақиқланади.

 

ИТЛАРНИ САЙР ҚИЛДИРИШДА ҚАНДАЙ ТАРТИБЛАР ЎРНАТИЛГАН?

Итларни сайр қилдиришга қуйидаги тартиблар ўрнатилган:

 

— итлар очиқ жойларда ёки бунинг учун махсус ажратилган майдонларда сайр қилдирилади, бу ерлар ҳар доим озода сақланиши керак.

 

— итнинг эгаси ит қочиб кетмаслиги ёки одамлар ёки бошқа ҳайвонларга ҳужум қилмаслиги чораларини кўриши зарур.

 

— ит бўйинбоғига жетон маҳкамланган ҳолда етовда олиб юриб сайр қилдирилиши керак. Жетонда идентификацион рақами кўрсатилиши керак.

 

— ит очиқ жойларда сайр қилдирилганда у тумшуқбоғда ва 2 метргача узунликдаги етовда, жамоат жойларида 1 метргача узунликдаги етовда бўлиши керак, тумшуқбоғсиз ва етовсиз фақат махсус ажратилган майдонларда сайр қилдиришга рухсат берилади.

 

— итлар ва мушукларни транспортнинг жамоат транспортидан бошқа барча ер усти турларида олиб юришга рухсат берилади.

 

— кичик итлар ва мушукларни жамоат транспортида уларнинг соғлиғига хавф солмайдиган ва улар қочиб кета олмайдиган кўчма қурилмаларда, шунингдек йўловчиларнинг хотиржамлиги бузилишини истисно этган шартларга риоя қилган ҳолда олиб юришга рухсат берилади.

Ушбу Қоидаларнинг 24 ва 25-бандларида Қоидаларга риоя этилишини ички ишлар органлари қонунчиликда белгиланган тартибда назорат қилиши, Қоидалар бузилган тақдирда белгиланган тартибда маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида баённома тузилиши кўрсатилган.

 

Шу сабабли, сизга мазкур масалада ҳудуд профилактика инспекторига мурожаат қилишингиз тушунтирилади.

 

Ўктам ҚАХАРОВ,

жиноят ишлари бўйича

Чилонзор туман суди судьяси

Skip to content