Матбуот хизмати – 50 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

ОТА-БОЛА ФИРИБГАРЛАРГА ҲУКМ ЎҚИЛДИ

“Қилмиш – қидирмиш” деб бежиз айтишмайди. Ҳар бир қилинган жиноятнинг албатта, жазоси бор. Энг қизиғи, “қаҳрамонлари”миз ота-ўғил. Бундан ҳам ҳайратланарлиси, ўғил муқаддам “ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар тайёрлаш, уларни қалбакилаштириш, сотиш ёки улардан фойдаланиш” ва уч маротаба “фирибгарлик”, “товламачилик”, “туҳмат” қилиш жиноятларини содир қилгани учун судланган. Бу қилмишлари учун олган жазолари «дарс» бўлмаган кўринади. Бу гал жиноят “кўча”сига отасини ҳам етаклади…

1963 йил туғилган судланувчи фирибгарлик йўли билан ўзганинг кўп миқдордаги мулкини ҳужжатларни қалбакилаштириш орқали қўлга киритиш мақсадида ўғли билан олдиндан тил бириктиради. Фирма раҳбарининг ишончига кириб, уни алдайди. Судланувчи ота Тошкент вилояти Зангиота туман ҳокимиятида юқори мансабда ишловчи танишларига пора бериш орқали Зангиота туман ҳудудидан 2 гектар ер майдонни фирма номига расмийлаштириб бериш ҳақида ваъда беради. Гўёки раҳбарга Зангиота тумани, “Ўзбекистон” массиви ҳудудидаги 291 контурда жойлашган 2 гектар 20 сотих ер майдонни мебель ишлаб чиқариш корхонаси биносини қуриш учун ажратилгани ҳақида Зангиота туман ҳокими номидан бланкада қарорини, имзо ва доира шаклдаги мухрини, гўёки Зангиота тумани Фавқулодда вазиятлар бўлими 291 контурда жойлашган 2 гектар ер майдон фирмага ажратилишига эътирози йўқлиги ҳақидаги йўлланма хатни компьютер техникалари орқали қалбакилаштиради. Ҳужжатнинг қалбаки эканини била туриб, ундан фойдаланиб, раҳбарнинг уяли телефонидаги телеграм манзилига қалбаки ҳужжатларни юборади. Харидордан жами 13 000 АҚШ долларини олиб, берган ваъдасини бажармай, пулларни ўз эҳтиёжларига сарфлаб юборган.

Судланувчи ота ўғли билан галдаги “ўлжа”ни чув туширади. Яна бир фирма раҳбарини ишончига киришади. Бу гал Назарбек қишлоғи ҳудудидан 50 сотих ер майдонни фирма номига расмийлаштириб беришни ваъда қилиб, жами 20 000 АҚШ доллариини олади.

Судланувчи яна бир МЧЖ директорининг ҳам ишончига киради. Бу сафар Тошкент вилояти Қуйи Чирчиқ туман ҳокимиятида юқори мансабда ишловчи танишлари орқали Сурум МФЙ ҳудудидан 10 гектар ер майдонни МЧЖ номига расмийлаштириб бериш хақида айтиб алдайди. Қуйи Чирчиқ туман ҳокими номидан сохталаштирилган, гўёки МЧЖга кўп тармоқли қурилиш маҳсулотларни ишлаб чиқариш корхонасининг биноларини қуриш учун ер майдон ажратиш тўғрисида қарорни компьютер орқали такроран қалбакилаштириб, харидорга топширади. Сўнг Тошкент вилояти халқ депутатлари кенгаши хулосасини компьютер орқали такроран қалбакилаштиради. Гўёки Қуйи Чирчиқ тумани, Сурум МФЙда жойлашган нотурар ер участкани МЧЖ номига расмийлаштирилиб, кадастр рўйҳатидан ўтказилгани ҳақидаги кўчирмани компьютер орқали такроран қалбакилаштиради. МЧЖ директори ишончига кириб, аввалига Тошкент вилояти Зангиота туман ҳокимиятида юқори мансабда ишловчи танишларига пора бериш орқали Зангиота тумани, ТХАЙ кўчаси ёнида жойлашган ҳудудидан 33 сотих ер майдонни МЧЖ номига расмийлаштириб бериш ҳақида такроран айтиб алдайди. Хизмат ҳаққи эвазига харидордан 30 000 АҚШ долларини олади. Кейинчалик судланувчи ўғил Зангиота туман ҳудудидан эмас, балки Қуйи Чирчиқ туман ҳокимиятида юқори мансабда ишловчи танишларига пора бериш орқали Қуйи Чирчиқ тумани Сурум МФЙ ҳудудидан 10 гектар ер майдонни МЧЖ номига расмийлаштириб бериш ҳақида айтади. Шу тариқа яна 160 000 АҚШ доллари, жами 190 000 АҚШ долларни олиб, берган ваъдасини бажармайди.

Судланувчи ўғил бир фуқарода сотиладиган “Нексия-1” русумли ва “Ласетти” русумли автомашиналари борлигини билгандан сўнг, қалбаки ҳужжатлар билан ер сотишдан машина сотиш “бизнеси”га ўтиб олади. Машиналарнинг эгаси ишончига кириб, “агарда автомашиналарни сотиб бериш учун менга топширсангиз, “Нексия” учун 5 000 АҚШ доллари, “Ласетти”га 10 000 АҚШ долларини 30 кун муддатда тўлаб бераман”, деб алдайди. Автомашиналарни қабул қилиб олиб, уларни харидорларга сотиб, эгаси харидорларга автомашинани нотариал идорада расмийлаштириб беришга эришганидан кейин, унга 15 000 АҚШ долларини тўламасдан, берган ваъдасини бажармай, пулларни ўз эҳтиёжларига сарфлаб юборган.

1987 йил туғилган судланувчи яна бир фуқаронинг ишончига кириб, унга аслида ўзига тегишли бўлмаган учта “Малибу-2” русумли автомашиналарини жами 30 000 АҚШ долларига сотишлигини айтади. Ундан олдиндан жами 26 000 АҚШ долларини қўлга киритади. Одатга кўра, бу фуқарони ҳам чув туширади.

“КЎП ҚАВАТЛИ УЙЛАРНИНГ БИРИГА БОРИБ ЯШИРИНГАНМАН”

Судда судланувчи ота ҳам, ўғли ҳам айбига қисман иқрор бўлишди…

— Ўғлим МЧЖ очганди. Ўғлим менга МЧЖ номига Зангиота тумани А. Яссавий худудидан автомашиналарга хизмат кўрсатиш шахобчаси очиш учун 2 гектар ер майдони олаётганини ва кейинчалик ерни маълум қисмини сотишини айтганди. Бир танишим билан гаплашиб қолганимда унга МЧЖ номига 2 гектар ер олиш учун ҳужжатларни расмийлаштирилаётганини, ернинг маълум қисмини сотишимни айтгандим. Танишим эса “ерни маълум қисмини ўзим сотиб оламан”, деди. Бу ҳақида ўғлимга айтдим.

Танишимдан ҳужжатларни расмийлаштириш учун танишимдан бошланишига 3 000 АҚШ доллари олди. Танишимга яна бир нечта ерларнинг ҳужжатларини кўрсатиб, “бу ерлар ҳам сотилади”, дедим. Менга ернинг ҳужжатларини ўғлим берганди. Ҳужжатларда ўғлим очган МЧЖнинг номига турли ерлар ҳоким қарори асосида берилганлиги кўрсатилганди. Ўғлим менга Зангиота тумани ҳокимининг қарорини кўрсатди, унда МЧЖга 2 гектар ер майдони тақиқдан ечилиб ўтказилганлиги кўрсатилганди. Қарорни танишимга кўрсатиб, ундан яна 10 000 АҚШ доллари олиб, пулни ўғлимга бердим. Бу орада ўғлим менга Зангиота ҳудудида МЧЖга АЁҚШ қурилиши учун 3 гектар ер майдони берилганлиги ҳақидаги ҳоким қарорини кўрсатиб, мазкур ерни 50 сотихини сотишини айтди. Бу ҳақда ҳам танишимга билдирдим.

Танишим бир фуқаро билан келди. Фуқаро “50 сотих ерни сотиб олмоқчиман”, деганида ернинг нархи 100 000 АҚШ доллари эканини айтдим. Унга ер ажратилганлиги ҳақидаги ҳоким қарорини муҳрланган ҳолатда кўрсатганман. У ерни сотиб олишга рози бўлиб, аванс тариқасида 20 000 АҚШ доллари беришини айтди. 20 кунларда ҳужжатларни тайёрлаб қўйишимни маълум қилдим ва “қурилишни бошлайверасиз”, дедим. Фуқародан келишилган пулни олдим ва ўғлимга бердим. Сўнг танишим яна бир шахсни Олмазор тумани билан чегарадош ТХАЙ кўчаси Зангиота тумани ҳудудидаги 33 сотих ерни сотиб олишини айтди. Кейин у билан кўришдик, ерни унга жами 70 000 АҚШ долларига сотишга келишдик. Аванс тариқасида 10 000 АҚШ доллари беришини, қолган 60 000 АҚШ долларини эса ҳужжатларни нотариал тартибда расмийлаштирилгандан сўнг беришини айтди. Ундан олинган 10 000 АҚШ долларини ҳам ўғлимга берганман. Сўнг ундан яна 20 000 АҚШ доллари олганман. Ўша вақтда у шахсга ўғлим очган МЧЖ номига 33 сотих ер ажратилганлиги хақидаги ҳоким қарорини кўрсатганман. У менга ишонган, ўғлим билан унинг олдига бориб, ҳамма ишларни ўғлим қилаётганини айтганман. Орадан вақт ўтгач, танишим ва яна икки харидор ариза ёзганлигини билдим. Шунда Чилонзор туманидаги кўп қаватли уйларнинг бирига бориб яширинганман.

CУД ҲУКМ ҚИЛДИ…
Судланувчи ота Жиноят кодексининг 168-моддаси (фирибгарлик) 4-қисми “а” банди, 28,211-моддаси (пора беришга далолат қилиш) 3-қисми “а” банди, 228-моддаси (ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар тайёрлаш, уларни қалбакилаштириш, сотиш ёки улардан фойдаланиш) 2-қисми “б” бандида кўрсатилган жиноятларни содир қилганликда айбли деб топилди. Унга ЖКнинг 59-моддаси тартибида тайинланган жазоларни қисман қўшиш йўли билан узил-кесил 10 йил 1 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Судланувчи ўғил эса Жиноят кодексининг 168-моддаси 4-қисми “а” банди, 28,211-моддаси 3-қисми “а” банди, 228-моддаси 2-қисми “а,б” бандларида кўрсатилган жиноятларни содир қилганликда айбли деб топилди.

Унга ЖКнинг 59-моддаси тартибида тайинланган жазоларни қисман қўшиш йўли билан узил-кесил 12 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

ЖКнинг 60,61-моддалари тартибида унга тайинланган жазога илгариги ҳукм бўйича тайинланган жазонинг ўталмаган қисмини қисман қўшиш йўли билан узил-кесил 12 йил 3 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Ҳукм қонуний кучга кирганидан сўнг:
1963 йил туғилган судланувчидан 143 555 230 сўм, 220 854 200 сўм пора предмети тариқасида давлат эгалигига ундирилиши белгиланди.

Судланувчилардан солидар тартибда 2 098 114 900 сўм пора предмети тариқасида давлат эгалигига ундирилиши белгиланди.

1987 йил туғилган судланувчидан жабрланувчи фойдасига 165 640 650 сўмлик зарар, яна бир жабрланувчи фойдасига 287 110 460 сўмлик зарар ундирилиши белгиланди.

Хуршид СОДИҚОВ,

жиноят ишлари бўйича

Олмазор туман суди судьяси

СУДЬЯ ВА СУДГА МУНОСАБАТ, “ЭЗҒИЛАНАЁТГАН” БЕЧОРА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТ ВА ҲУҚУҚИЙ САВИЯ…

Ҳазрат Жалолиддин Румий ўзининг «Фиҳи-мафиҳи» (Ичингдаги ичингдадур) номли китобида муқаддас «Қуръони карим» каломларига таяниб қўйидаги сўзларни келтиради.

«Биз омонатни кўкларга, ерга ва тоғларга таклиф этдик. Улар омонатни ўз зиммаларига олишдан чекиндилар, унга хиёнатдан қўрқиб, андиша қилдилар. Аммо омонатни инсон ўз гарданига олди».

Ҳа… агарки, қисқагина ва соддагина ёки чуқур мушоҳада қилмасдан туриб ҳам айтиб қўя қоладиган бўлсак, «эр-хотин бири-бири, ота-она фарзанди, қариндош уруғлар, жамиятдаги ҳар бир шахс ўзаро бир-бирлари олдида ҳақдорлик (ҳуқуқ)ни ёки қарздорлик (мажбурият)ни олдилар.

Жамиятда шахслар ўртасида юзага келган, айнан ўша ҳақдорлик ва қарздорлик «омонат»и борасида «фатво» чиқариш юкини эса қозилар елкасига олди.

Ҳеч эътибор қилганмисиз, суд ҳукми ўқилганида айбдор, жабрланувчи, уларнинг яқинлари ёки суд қарори эълон қилинганида даъвогар, жавобгар, уларнинг вакиллари қандай муносабат билдиради.

Албатта, суд якунидан у ёки бу тараф норози эканлигини ҳис-туйғуларга берилиб билдирган, баъзан ичида ёки очиқ эшиттириб судни ҳақорат қилганлар кўплаб топилади.

Ушбу ҳолатлар аввало, низолар – одамларга берилган «омонат»ларга кўра, ФИБ судларда кўпроқ, сўнг ЖИБ, маъмурий ва иқтисодий судларда кетма-кетлик асосида кузатилади.

Демак, улар «қози»га беш кетмадим, судга ишонч йўқ», дейди…

Айни суд якуни бўйича кузатилаётган бу каби ҳолатлар Ўрта Осиё, жумладан, афсуски, бизга хос бўлиб, танимизга сингиб кетишга улгурган.

Айрим илғор давлатларда эса вазият бироз бошқача, яъни, қонунчилик анча ривожланган. Аҳолининг қонунларга итоаткорлиги шаклланган, судлардан ҳам аҳоли қонунни қўллашни талаб қилади.

Биз сингари судлардан ўзларини рози қилишни ёки ўзларига кераклича эътиборни талаб қилмайди. Шундай экан, савол туғилади: «Нега, бизда судлар ҳар доим ҳам низони нотўғри, ноқонуний ҳал этадими?»

1. Ҳа, судда баъзан низолар ўз ечимини топмаслиги ёки низо нотўғри ечим топганлиги ҳолатлари ҳам учраб туради. Бу табиийдир. Бутун дунёда бундай ҳолатлар афсуски, кузатилади.

2. Йўқ, таҳлилларга қараганда, бугун судларда кўрилаётган жами ишларнинг 3 фоизи бўйича қилинган шикоят ва эътирозлар маълум бир асосга эга бўлиб, шуларнинг тахминан 1 фоизида қўйи инстанция судларининг қозилари хатоларга йўл қўймоқда. Буни инкор этиб бўлмайди.

Бу каби хатолар «қози ҳам хом сут эмган бандада, адашади, хато қилади», деган гап билан асло оқланмайди. Бу ўз номи билан нотўғри қарор, ноқонуний суд ҳужжати, омонатга хиёнат, деб қаралиши даркор.

Шу билан бирга, ушбу масаланинг оғриқли иккинчи томони ҳам бор. Демак, таҳлиллар судга мурожаат қилувчилар ва ҳуқуқбузарларни ҳам ўзларига юклатилган омонат – ҳуқуқ ва мажбуриятларига нисбатан масъулият билан ёндашишларини ҳар қачонгидан кўра, кўпроқ талаб қилинаётганини кўрсатмоқда.

Амалда қонунларга итоат даражаси ҳамон пастлигича, судга ҳурмат ҳаминқадарлигича, кишилар ўртасидаги ўзаро суд низолари жараёнида эса, тарафлар ўртасидаги қотиб қолган шахсий интрегиялар, менталитетга айланиб улгурган наф бермас ғурур, ҳақсизлик, қарздорликни атай ё билиб-билмай тан олмаслик, ҳақдорга ютқазишни хоҳламаслик кабилар ҳуқуқий маданият ва ҳуқуқий савияни эзғилаб ташлаяпти.

Оқибатда эса, ачинарли ҳолатлар – низоларга ечимларни қонун ва қонуний суд қарорларидан эмас, балки суд унга керагича эътибор қаратмаганлиги, судьянинг ўзини тутиши, унинг идеал бўла олмаганлиги, айрим ҳаракатлари, судьянинг шахсига нисбатан, унинг ташқи кўринишига ва судьянинг ички оламига баҳолар, унинг у ёки бу тарафга бераётган савол-жавобига шубҳа асосида қарашларга урғу бераётганимиз каби ҳолатлар кенг қулоч ёзди.

Ваҳоланки, «Судда тарафлар ва улар ўртасидаги ўзаро муносабат ёки тарафлар ва қози ўртасидаги суд олиб бориш тартибидаги ўзаро муомала, агар лозим бўлса, мулоқот устувор аҳамият касб этмоқда.

Илло, судда, суд мажлисида фақат адолат ҳамда қонун гапириши лозим. Тамом, сўз ортиқчадир. Бундан ҳеч бир тарафга, жумладан, жамиятга ҳам наф йўқ”.

Бунинг акси бўлаверса, масалан, қози тарафларга сиполик билан яхши муомалада бўлса-ю, суд якунига кўра, нотўғри қарор қилган ҳолда ҳам тарафларнинг кўнглини олса ё тарафлар ҳам суд уларни ҳурматини жойига қўйилганидан ғурурланиб, ўзларини хурсанд қилиб кетса, унда ҳақиқий фалокат бўлади.

Бу асло судга ишонч ва суддан одамларни рози қилишни англатмайди. Қолаверса, аччиқ ҳақиқат шундан иборатки, қозига ҳам, судга ҳам баҳо ишонч ёки ишончсизлик қозиларга берилган омонат, яъни, ким нима муносабат билдиришидан қатъи назар, қози фақат ва фақат адолат ва қонунни оғишмай қўллаши билан ўлчаниши лозим.

Шунингдек, судга иши тушганлар, ҳуқуқбузарларнинг ҳам қози ва судларга баҳо беришдаги асосий мезони, бу — айнан судьянинг адолат ва қонун ўзларига, яъни кишиларга берилган омонатида — ҳақдорлиги ва қарздорлиги юзасидан келиб чиқаётган низоларида қанчалик тўғри қўлланганини тан олиш, олмасликдан келиб чиқиши шарт.

Шу асосда жамиятдаги муносабатлар қонунларга ва суд қарорларига итоат ва итоатсизлик ҳамда унинг оқибатларини англаб етиш асосида шаклланадиган жамиятдаги соғлом қарашлар қози ва судларга ишончни белгилаб берувчи муҳим омил бўлмоғи мақсадга мувофиқ. Хулоса ўзингиздан!

Нуриддин МУРОДОВ,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси

АВТОМАШИНА “БИЗНЕСИ” БИЛАН ШУҒУЛЛАНГАН ФИРИБГАРЛАРГА ҲУКМ ЎҚИЛДИ

“Бузоқнинг югургани сомонхонагача”, деб бежиз айтишмаган. Пешона терисиз осонгина мўмай даромад топмоқчи бўлган икки шоввознинг “бизнеси” узоққа чўзилмади. Уларнинг охирги манзили суднинг қора курсиси бўлди…

Гап шундаки, судланувчилар зиммасига катта масъулият ва ишонч юклатилганди. У ҳам бўлса, улар МЧЖ билан “автомашина етказиб бериш” шартномасини тузиб, шартнома шартига кўра, баҳоси 278 322 334 сўм бўлган “Malibu-2” русумли автомашинани 40 фоиз, яъни 111 328 933 сўмни тўлаб, қолган 166 993 401 сўм пулларни 36 ой мобайнида бўлиб-бўлиб тўлаш, транспорт воситасини учинчи шахсларга сотмаслик ва тақиққа қўйиш учун тақдим этиш мажбурияти эди. Бироқ улар ўз зиммасидаги мазкур ишончни суиистеъмол қилишди.

Яъни, 31 ёшли судланувчи жамиятдан “Malibu-2” русумли автомашинани олиб, автомашинани тақиққа олиш учун жамиятга тақдим қилмасдан, нотариал идорада олди-сотди шартнома расмийлаштириш орқали бир фуқарога тўлиқ ўз эгалигида бўлган мулк сифатида 23 650 АҚШ долларига сотиб юборади. Қўлга киритилган пул маблағининг бир қисми – 102 688 067 сўмни жамият ҳисоб рақамига “автомашина учун” деб кирим қилиб, қолган 64 305 334 сўм – жамиятнинг анча миқдордаги пул маблағларини қўлга киритиб, фирибгарлик жиноятини содир этган.

“Ўрганган кўнгил ўртанса қўймас”, деганларидек, судланувчи бел оғритмай мўмай даромад қилишнинг шу “йўли”дан юришда давом этади. Шу тариқа, “Malibu-2”ни бир нечта фуқароларга 23 500, 23 400, 23 000 ва 18 500, 18 250, 18 000, 17 800, 17 300, 17 000 АҚШ долларига, “Tracker”ни эса 185 400 000 сўм, 150 000 000 сўм, 18 600 ва 17 400 АҚШ долларига сотиб юбориб, жамиятнинг кўп миқдордаги пул маблағларини қўлга киритган. Қолаверса, “Tracker”ни жамиятга тақдим қилмасдан мулкни учинчи шахсларга ўтказиб, жамиятнинг кўп миқдордаги – 118 850 992 сўм, 117 650 992 сўм, 123 650 992 сўм, 127 250 992 сўм маблағларини қўлга киритиб, такроран фирибгарлик жиноятини содир этган.

Суд мажлисида судланувчи тариқасида сўроқ қилинган судланувчилар уларга эълон қилинган айбловларга қисман иқрорлик билдиришди.

— Аввалдан Сирғали туманидаги автомашина бозорида автомашина савдоси билан шуғулланиб келаман. Пандемия бошланиб, автомашина олди-сотдисида ҳам ишларим тўхтаб қолганди. Кўчада қарзларим жуда кўп бўлган. Шу сабабли қарзимни ишлаб беришга ҳаракат қила бошладим.

Аммо иш топа олмадим. Шу вақт акциядорлик жамияти томонидан автомашинани ярим баҳосида бериб, қолган суммани 36 ой давомида бўлиб-бўлиб бериш имкони яратилди. Ушбу акция эълон қилинганидан сўнг “Tracker” русумли автомашина сотиб олиш мақсадида МЧЖга бордим.

Автомашинанинг тан нархи 222,0 млн. сўм бўлса-да, жамият автомашинани 88,0 млн. сўм тўланган тақдирда қолган қисмини бўлиб-бўлиб тўлаш имконини яратишини айтди.

Шу сабабли ўзим билан олиб борган пулларимни битта автомашина учун тўладим. Яъни, биринчи шартнома тузилди, эртаси куни автомашина жамият томонидан ўзимнинг номимга расмийлаштириб берилди. Ўша куннинг ўзида танишларим орқали ушбу автомашинани бир фуқарога сотдим ва ундан 17 900 АҚШ долларини олиб, шахсий эҳтиёжларимга ва қарзларимни тўлашга қаратдим.

Жамиятга эса автомашинани тақиққа турли баҳоналар билан олиб бормасдан, сотганимни ҳам ҳеч кимга айтмасдан ҳар ой пулини тўлаб келдим. Бир неча ойдан кейин яна битта автомашина олиб, уни ҳам сотишни мақсад қилдим. Бунинг учун жамиятга бориб, яна битта “Tracker”га шартнома олиб келдим.

Автомашина учун 88,0 млн. сўм тўлганимдан кейин менга шу куни автомашина берилди. Автомашинани танишларим орқали яна бир фуқарога сотдим, 18 000 АҚШ доллари олдим. Автомашинани тақиққа қўйиш учун олиб бормадим, – дейди 38 ёшли судланувчи.

Фирибгарликка қўл урган 38 ёшли судланувчи ҳам баҳоси 222 150 992 сўм бўлган “Tracker” русумли автомашинани бир нечта фуқароларга 17 900, 18 000, 18 500, 18 700, 18 000 АҚШ долларига сотиб, маблағнинг катта қисмини фирибгарлик йўли билан қўлга киритган.

СУД ҲУКМ ҚИЛДИ

Судланувчилар Жиноят кодексининг 168-моддаси (фирибгарлик) 3-қисмининг “а, б” бандларида назарда тутилган жиноятни содир қилганликда айбли деб топилди.

31 ёшли судланувчига ЖКнинг 57-моддасини қўллаб, 7 йил 6 ой, 38 ёшли судланувчига эса 7 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

31 ёшли судланувчидан жабрланувчи фойдасига 169 436 272 сўм ва МЧЖ фойдасига 1 917 169 232 сўм, 38 ёшли судланувчидан эса МЧЖ фойдасига 475 299 968 сўм ундирилиши белгиланди.

31 ёшли судланувчи томонидан етказилган моддий зарарни ундириш унинг номига расмийлаштирилган шартнома асосида етказиб берилган, иккита “Tracker” русумли автомашиналарга қаратилди.

Фарҳод ЭРГАШЕВ,

жиноят ишлари бўйича

Чилонзор туман суди судьяси

“ЭРИМ АЛИМЕНТ ТЎЛАМАЯПТИ. У СУДДАН ҲАМ, ИЖРОЧИДАН ҲАМ ҚЎРҚМАЙДИ. НИМА ҚИЛСАМ БЎЛАДИ?”

— Собиқ эрим бир ярим йилдан буён алимент тўламаяпти. Бир марта 15 сутка қамоқ жазоси тайинланганда ҳам, 500 минг сўм берди, холос. Охирги марта ижрочига учрашганимда “ҳадеб келаверманг, қачон ҳал бўлса, шунда олиб берамиз”, деди. Шунга ҳам икки ой бўляпти. Талаб қилмасам, пул бермаса, талаб қилсам, остонадан ҳайдашса, нима қилишим керак? Судга арз қилсам, яна қамалармиш. Бундан менга нима наф?
Исми сир тутилди.

Мурожаатга фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси Жасурбек МАМАЮСУПОВ жавоб берди:

— Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 29 августдаги “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги 258-II-сонли Қонунининг 30-моддаси талабига кўра, алиментларни ундириш ҳақидаги талаблар дарҳол ижро этилиши керак бўлган ижро ҳужжатлари сарасига киради.

Ушбу қонуннинг 80-моддасига кўра, алиментлар ундириш бўйича талаблар ундирувлар навбати бўйича биринчи навбатда қаноатлантириладиган талаб ҳисобланади.

Бундай ҳолатда, вояга етмаган боланинг моддий таъминоти учун ундирилиши лозим бўлган алимент тўловларини ундиришда тегишли мажбурий ижро бюроси томонидан ундирувни амалга оширишнинг барча чоралари кўрилиши лозим бўлади.

Вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар Оила Кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.

Бироқ, шахснинг вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаганлик учун жавобгарликка тортилганлик ҳолати ушбу шахсни алимент мажбуриятларидан озод қилмайди.

Бугунги кунда суд қарори билан мурожаатчининг фойдасига вояга етамаган фарзандининг моддий таъминоти учун алимент ундириши белгиланган бўлиб, алимент тўловлари ўз вақтида тўланмаётганлиги оқибатида алимент қарздорлик вужудга келган.

Оила Кодексининг 142-моддасига кўра, алиментни ўз вақтида тўламаганлик учун жавобгарлик белгиланган. Унга кўра, суднинг ҳал қилув қарорига кўра алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг айби билан қарз вужудга келган бўлса, айбдор шахс кечиктирилган ҳар бир кун учун тўланмай қолган алимент суммасининг ўндан бир фоизи миқдорида алимент олувчига неустойка тўлайди.

Алимент олувчи алимент ўз вақтида тўланмаганлигида айбдор алимент тўлаши шарт бўлган шахсдан алимент тўлаш мажбуриятларини ўз вақтида бажармаганлик оқибатида етказилган барча зарарларнинг неустойка билан қопланмаган қисмини ундиришга ҳам ҳақлидир.

«АЛИМЕНТИ ҲАМ КЕРАКМАС, ТЕЗРОҚ АЖРАТИШАДИМИ?»

— 2014 йилдан буён турмуш ўртоғим билан бирга яшамаймиз. Фарзандим алимент оладиган ёшдан ўтган. Аслида алиментдан қарзи бор-у, лекин уни ундириш учун ижрома-ижро юришни хоҳламаяпман. Сўрамоқчи бўлганим, «ҳеч қандай даъвом йўқ», десам, тезроқда ажратишадими? Ўзим ариза берганим яхшими, ёки у берсинми?
Исми сир тутилди.

Мурожаатга фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раиси Муқаддас ГУЛАМОВА жавоб берди:

— Никоҳдан ажратиш масаласини ҳал қилишда судлар энг аввало эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшаши ва оилани сақлаб қолиш имконияти бор-йўқлини аниқлайди. Бунда албатта эр-хотинга ярашиш учун муҳлат тайинлаб, фуқаролар йиғинининг яраштириш комиссиясини ёзма равишда хабардор қилади. Зеро, Оила кодексининг 41-моддасига кўра, никоҳдан ажратишга ягона асос – бу агар суд эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшашига ва оилани сақлаб қолишга имконият йўқ деб топса.

Бу борада Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми 2011 йил 20 июлдаги “Судлар томонидан никоҳдан ажратишга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 6-сонли қарорининг 16-бандида, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги талаб, фақат, эр-хотин бундан буён бирга ҳаёт кечиришларининг ва оила батамом бузилганлиги сабабли уни сақлаб қолишнинг иложи йўқлиги аниқланган ҳолдагина қаноатлантирилиши лозимлиги тўғрисида тушунтириш берган.

Никоҳдан ажратиш тўғрисида ҳал қилув қарори чиқариш вақтида суд томонидан болаларга таъминот бериш учун маблағ тўлаш ёки эр-хотиннинг биргаликдаги мол-мулкини бўлиш тўғрисидаги масалалар ҳал этилиши Оила кодексининг 44-моддасида белгиланган.

Бироқ мазкур масалалар бўйича эр ва хотиннинг ўртасида келишув бор ёки йўқлиги никоҳдан ажратиш талабини мазмунан кўриб ҳал қилишга асос бўлиши қонунда белгиланмаган.

«ПАСПОРТНИ ҚАНДАЙ ҚАЙТАРИШИМИЗ МУМКИН?»

— Эрим бир танишидан катта миқдорда қарз бўлиб қолганди. «Савдо яхши бўлмаяпти, пул тушиши билан қайтараман», дейишига қарамай, ўша таниши «пулимни берсанг, оласан», деб эримни паспортини олиб қўйганди. Яқинда ўша одамнинг хорижга кетганини билдик. Уй манзили, қаерга кетгани, қандай излаш мумкинлигини билмаймиз. Энди паспортни қандай қайтаришимиз мумкин?
Исми сир тутилди.

Мурожаатга Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси Баҳодир САИДМУРАТОВ жавоб берди:

— Сиз маълум қилган ҳолатда эрингиз тарафидан ҳам, эрингизга қарз берганлиги учун гаров сифатида фуқаролик паспортини гаров сифатида олиб қолган шахс тарафидан ҳам қонун талаблари бузилган.

Зеро, Президентнинг 2011 йил 5 январдаги ПФ-4262-сонли Фармонига 1-илова “Ўзбекистон Республикаси фуқаросининг биометрик паспорти тўғрисида”ги Низомнинг 4-бандига кўра, паспорт Ўзбекистон Республикаси мулкидир ва унинг эгаси Ўзбекистон Республикаси ҳимоясидадир.

Ушбу Низом 27-бандининг 2-қисмига кўра, мажбуриятни бажариш мақсадида ҳаракатланиш ҳужжатини гаров сифатида қабул қилиш ва топшириш тақиқланади.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 223-3-моддасида фуқаролардан паспортларини қонунга хилоф равишда олиб қўйиш ёки паспортларни гаровга олиш учун маъмурий жавобгарлик белгиланган бўлиб, унга кўра ушбу қилмиш мансабдор шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши кўрсатилган.

Шунга кўра, ҳеч ким ҳеч қандай асосга кўра Ўзбекистон Республикаси фуқаросининг биометрик паспортини мажбурият бажарилишининг таъминоти сифатида гаров учун олишга ва эгаллаб туришга ҳақли эмас ҳамда бу ҳолат қонунчиликка кўра жавобгарликка асос бўлади.

Сизга эрингиз унга тегишли биометрик паспортни эгаллаб турган шахс ихтиёрий равишда қайтариб бермаган тақдирда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга ушбу шахсга нисбатан ҳуқуқий таъсир чорасини қўллаш юзасидан мурожаат қилиши лозимлиги тушунтирилади.

Шу билан бирга, фуқаролик муомаласида тарафларнинг инсофли ва оқилона ҳаракат қилиши лозимлиги назарда тутилган бўлиб, қарзга олинган пул маблағларини қайтариш ёки қарз мажбурияти бажарилишини муайян таъминот билан кафолатлаш мақсадга мувофиқ ҳисобланиши таъкидланади.

ҲЕЧ БИР ФУҚАРОНИНГ МУРОЖААТИ ЭЪТИБОРСИЗ ҚОЛМАЯПТИ

Тошкент шаҳар суди ва Тошкент шаҳар маъмурий суди томонидан ҳуқуқий жиҳатдан кўмакка муҳтож фуқаролар учун галдаги сайёр қабул бўлиб ўтди.

Юнусобод туманидаги “1-Отчопар” маҳалла фуқаролар йиғинида ўтган сайёр қабулда Тошкент шаҳар суди раиси Эркин Ходжакулов, Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси Улуғбек Алмамедов ва Тошкент шаҳар суди раис ўринбосарлари Акбарали Турабов ва Мақсудбек Саидов, Тошкент шаҳар суди судьяси Анвар Ёриев, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси Рустам Тангабаев, жиноят ишлари бўйича Юнусобод туман суди раиси Муроджон Мирзажонов ҳамда раис ўринбосари Фотима Исмаилова, шунингдек судьялар фуқароларнинг мурожаатларини қабул қилишди.

Сайёр қабулда жами 50 нафар фуқаролар қабул қилинди. Қабул қилинган фуқароларнинг 24 нафари жиноят ишлари бўйича, 21 нафари фуқаролик ишлари бўйича, 2 нафари иқтисодий ишлар бўйича ва 3 нафари маъмурий судларга оид мурожаатларни ташкил этади.

Шундан 36 нафар фуқаронинг оғзаки мурожаати, 14 нафар фуқаронинг ёзма мурожаатлари қабул қилинди.

Жами 50 та мурожаатлардан 36 таси бўйича ҳуқуқий тушунтиришлар берилди, 14 та мурожаат жойида ижобий ҳал этилиб, мурожатлар қаноатлантирилди.

Шунингдек, жиноят ишлари бўйича Юнусобод туман суди томонидан 12 нафар шахс жазони ўташдан муддатидан олдин озод қилинди.

Тошкент шаҳар суди ва Тошкент шаҳар маъмурий суди томонидан ўтказиладиган галдаги сайёр қабул эса 7 октябрда Мирзо Улуғбек туман фуқаролари учун бўлади.

СУД ҚАРОРИСИЗ ШАХСНИ МУЛК ВА МУЛКИЙ ҲУҚУҚЛАРДАН МАҲРУМ ҚИЛИШ МУМКИН ЭМАС

Мансабдор шахслар томонидан суд қарорисиз шахсни мулк ва мулкий ҳуқуқлардан маҳрум этиш ёки мулкдорга улардан воз кечишга қаратилган ҳар қандай жисмоний, руҳий ёки бошқа шаклдаги мажбурлов чоралари қўллаш мумкин эмас.

Бу борада тазйиқ ўтказиш ёхуд мол-мулкни тасарруф этишга доир асоссиз талабларни қўйиш хусусий мулк ҳуқуқини эркин амалга оширишга аралашиш ва дахлсизлигини бузиш, деб ҳисобланади.

Бундан ташқари, гумон қилинувчи, айбланувчининг мулкий ҳуқуқларига нисбатан “Хабеас корпус” институтини жорий этиш белгиланди. Унга кўра, суриштирувчи ва терговчининг мол-мулкни хатлаш билан боғлиқ қарорлари кўриб чиқиш учун судга киритилади.

Бу Президентимизнинг 2022 йил 24 августдаги “Мулк ҳуқуқининг дахлсизлигини ишончли ҳимоя қилиш, мулкий муносабатларга асоссиз аралашувга йўл қўймаслик, хусусий мулкнинг капиталлашув даражасини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони билан жорий этилган жуда муҳим ўзгаришлардир.

Фармонда судларга мулк ҳуқуқининг дахлсизлигини янада мустаҳкамлашга қаратилган қатор вазифалар ҳам юклатилди. Жумладан, 2022 йил 1 сентябрдан бошлаб суд томонидан турар жойга нисбатан инсофли эгалловчи деб топилган жисмоний шахсдан ушбу турар жойни унга нисбатан мулк ҳуқуқи давлат рўйхатидан ўтказилган пайтдан бошлаб уч йил ўтгач натура шаклида талаб қилиб олиш тартиби бекор қилинди.

Суднинг қонуний кучга кирган қарори билан аниқланган мансабдор шахсларнинг ноқонуний деб топилган қарорлари натижасида мулкдорга етказилган зарар, шунингдек, суднинг қонунга хилоф деб топилган ҳаракатлари туфайли етказилган зарар ва маънавий зиён 2023 йил 1 январдан бошлаб республика ва ҳудудий компенсация жамғармалари маблағлари ҳисобидан қоплаб берилади.

Мулк ҳуқуқи дахлсизлиги бузилишининг олдини олиш, бузилган ҳолатларда мулкдорнинг ҳуқуқини тиклаш, адолатни қарор топтиришда судларнинг роли шу тариқа оширилди.

Зеро, Конституциямизнинг 53-моддасида ҳам хусусий мулк дахлсиз ва давлат ҳимоясида эканлиги ҳамда мулкдор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибдагина суд қарори билан мулкидан маҳрум этилиши мумкинлиги мустаҳкамланган.

Мулк ҳуқуқи ҳимояси кучайтирилгани мулкдорларнинг манфаатини таъминлашга, эртанги кунга ишончи ошишига хизмат қилади. Шу билан бирга, судларнинг мулкдорлар ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини муҳофаза қилувчи институт сифатидаги аҳамияти оширилди.

Бобур РАҲИМОВ,

жиноят ишлари бўйича

Шайхонтоҳур туман суди судьяси

ФИРИБГАРЛАР ЕТКАЗГАН ЗАРАРИНИ ҚОПЛАМАСА, ЖАЗОДАН ОЗОД ҚИЛИНМАСЛИГИ КЕРАК

Фирибгарлик – алдаш, инсоннинг ишончини суиистеъмол қилиш эвазига амалга ошириладиган тубан жиноятлардан ҳисобланади. Бу одамлар ўртасида, компаниялар ўртасида рўй бериши мумкин бўлган хавфли жиноятдир.

Халқаро тадқиқотчилар жаҳондаги компанияларининг 47 фоизи фирибгарлик жиноятидан жабрланганини аниқлади. Демак, пухта юристлар, аудиторлар, ҳушёр раҳбар ҳам баъзан фирибгарга алданиши ҳеч гап эмас.

Ҳар секундда дунё бўйича 35 нафар шахснинг рақамли маълумотлари ўғирланади. Шундан 5 нафари эса тўлов карталари воситасида фирибгарлик жабрланувчисига айланади.

Бу жиноят Ўзбекистонда ҳам кейинги йилларда кўпайгани сир эмас. Ахборот технологиялари ривожи, онлайн хизматлар кўпайгани сари ҳисоб рақамдан, пластик картадан фирибгарлик йўли билан пул ўмариш учраб турибди. Жорий йилнинг биринчи чорагида содир этилган жами жиноятларнинг аксарият қисмини фирибгарлик (38,7 фоиз) жинояти ташкил этгани фикримизни тасдиқлайди.

Шу сабабли фирибгарликка қарши курашиш, унинг олдини олиш учун фуқаролар, тадбиркорларни огоҳликка чорлаш кучайтирилди.

2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида ҳам жиноятчиликка қарши курашиш, хусусан мулкка қарши жиноятлар учун жазонинг муқаррарлигини таъминлашга қаратилган изчил ислоҳотлар амалга ошириш назарда тутилган.

Амалдаги Жиноят кодекси Махсус қисмида тўлов карталари билан боғлиқ жиноят таркиби мавжуд эмас.

Тўлов карталаридан фойдаланиб фирибгарлик содир этганлик учун жиноий жавобгарликнинг белгиланиши бу соҳадаги жиноий тажовузларга муносиб жавоб реакцияси бўлар эди.

Кўплаб ривожланган хорижий давлатлар қонунчилигида тўлов карталаридан фойдаланиб фирибгарлик содир этилганлиги учун махсус таркиб мавжуд.

Хусусан, Россия, Испания, Италия, Германия, Хитой, Латвия, АҚШ, Австрия, Грузия ва Озарбайжон давлатлари Жиноят кодексларида тўлов карталардан фойдаланиб жиноят содир этиш фирибгарлик жиноятининг оғирлаштирувчи таркиби сифатида квалификация қилинувчи белги сифатида келтирилган.

Ўзбекистон Жиноят кодексининг 73-моддасида ўзгалар мулкини фирибгарлик йўли билан талон-торож қилган шахслар етказилган моддий зарар тўлиқ қопланмаганида уларга нисбатан жазони муддатидан илгари шартли озод қилиш институти татбиқ этилмаслиги белгиланмаган.

Натижада бугунги кунда фирибгарлик жиноятини содир этганлар жиноят натижасида етказилган зарарни қопламаса ҳам уларга нисбатан жазони муддатидан илгари шартли озод қилиш институти татбиқ этилмоқда. Бу эса жабрланувчиларнинг ҳақли эътирозига сабаб бўлмоқда.

Жиноят кодексининг 73-моддасига ўзгалар мулкини фирибгарлик йўли билан талон-торож қилган шахслар зарарни тўлиқ қопламаса, уларга нисбатан жазони муддатидан илгари шартли озод қилиш институти татбиқ этилмаслигига оид ўзгартириш киритиш мақсадга мувофиқ.

Оғирлаштирувчи ҳолатларда фирибгарлик жиноятини содир этган шахсларга, яъни кўп миқдорда ва жуда кўп миқдорда (базавий ҳисоблаш миқдорининг 500 бараваридан кўп) зарар етказган ҳолда фирибгарлик жиноятини содир этган шахсларга жиноий жазо тариқасида жарима жазоси назарда тутилган.

Бу эса фирибгарларга ўзи содир этган жиноят натижасида қўлга киритилган маблағлар билан жарима жазосини тўлаш, жабрланувчига етказган зарардан кўра камроқ суммада жарима жазосини тайинлашга олиб келиши мумкин.

Оғирлаштирувчи ҳолатларда фирибгарлик жиноятини содир этган шахсларга нисбатан жиноий жазоларнинг муқаррарлигини таъминлаш, жиноий жазодан кўзланган мақсадга эришиш ҳамда жазонинг таъсирчанлигини ошириш мақсадида Жиноят кодекси 168-моддасининг 2, 3, 4-қисмлари санкцияларидан жарима тариқасидаги жиноий жазони чиқариш мақсадга мувофиқ.

Аксарият ҳолларда ҳали биринчи қилмиши учун жавобгарликка тортилмасдан туриб жиноят содир этган шахслар қайтадан фирибгарлик жиноятини содир этмоқда. Шу сабабли фирибгарлик жинояти содир этган шахслар электрон реестрини шакллантириш зарурати юзага келмоқда.

Онлайн тўловлардан фойдаланиш хавфсизлигидан бехабарлик, olx.uz ва бошқа савдо платформаларидан фойдаланишда билим ва кўникмалар етарли эмаслиги ҳудудларда ўғрилик ва фирибгарлик каби жиноятлар содир этилишига шарт-шароит яратмоқда.

Шу сабабли онлайн савдо платформаларида “Хавфсизлик сиёсати” билан мажбуран таништиришни назарда тутувчи огоҳлантириш панелини жойлаштириш мақсадга мувофиқ.

Хасан ОЧИЛОВ

Жиноят ишлари бўйича

Шайхонтоҳур тумани суди судьяси, (PhD)

«УЧ ОЙЛИК ИШ ҲАҚИМНИ БЕРМАЯПТИ, БУ ҲОЛАТДА НИМА ҚИЛСАМ БЎЛАДИ?»

“Бир корхонада ишлардим. Корхона раҳбари билан муносабатимиз яхши бўлмаганлиги сабабли ишдан аризамга асосан бўшаганман. Шундай бўлса-да, корхона раҳбари уч ойлик иш ҳақимни бермаяпти. Бу ҳолатда қандай ҳаракат қилишим керак?”
Исми сир тутилди

Ғайрат ЭРГАШЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

— Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг 99-моддаси биринчи қисмига асосан ходим номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини ҳам, муддати тугагунга қадар муддатли меҳнат шартномасини ҳам, икки ҳафта олдин иш берувчини ёзма равишда огоҳлантириб, бекор қилишга ҳақлидир. Огоҳлантириш муддати тугагандан сўнг ходим ишни тўхтатишга ҳақли, иш берувчи эса ходимга меҳнат дафтарчасини бериши ва у билан ҳисоб-китоб қилиши шарт.

Ушбу Кодекснинг 110-моддаси иккинчи ва учинчи қисмларига мувофиқ, меҳнат шартномаси ходимнинг ташаббуси билан бекор қилинганда унга тегишли иш ҳақи, унинг миқдори хусусида низо бўлмаса:

1. Қонун бўйича ёки шартномага мувофиқ меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақида иш берувчини огоҳлантириши шарт бўлган ходимга, огоҳлантиришига кўра у ишни ташлаб кетишга ҳақли бўлган кундан кечиктирмасдан;

2. Меҳнат шартномасини бекор қилиши ҳақида иш берувчини огоҳлантириши шарт бўлмаган ходимга, ишдан кетган кунининг эртасидан кечиктирмасдан тўланиши лозим.

Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ходимга тегишли ҳақнинг миқдори юзасидан низо чиққан тақдирда, ходимга шак-шубҳасиз тегадиган суммани иш берувчи ушбу модданинг биринчи ва иккинчи қисмларида кўрсатилган муддатларда тўлаши шарт.

Мурожаатингиздан кўринишича, сиз ўз ташаббусингиз билан ишдан бўшатилган бўлсангизда охирги уч ойлик иш ҳақингизни олмагансиз.

Юқоридаги қонун талабларига мувофиқ, сизга иш берувчи томонидан иш ҳақи огоҳлантиришингизга кўра ишдан кетадиган кунингиз ёки ишдан кетган кунингиз эртасидан кечиктирмасдан тўлаши лозим бўлган.

Бундай ҳолатда, сиз белгиланган муддатларда иш ҳақини ундиришни сўраб тегишли фуқаролик ишлари бўйича судга ёки меҳнат низолари комиссиясига мурожаат қилишингиз мумкин бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 150-моддасига асосан умумий даъво муддати – уч йил.

Ушбу Кодекснинг 151-моддаси биринчи қисмига кўра, айрим турдаги талаблар учун қонунчиликда умумий даъво муддатига қараганда қисқартирилган ёки узайтирилган махсус даъво муддатлари белгиланиши мумкин.

Меҳнат кодексининг 270-моддасига кўра, судга ёки меҳнат низолари комиссиясига мурожаат этиш учун қуйидаги муддатлар белгиланади:

– ишга тиклаш низолари бўйича — ходимга у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги буйруқнинг нусхаси берилган кундан бошлаб бир ой;

– ходим томонидан иш берувчига етказилган моддий зарарни тўлаш ҳақидаги низолар бўйича — зарар етказилганлиги иш берувчига маълум бўлган кундан бошлаб бир йил;

– бошқа меҳнат низолари бўйича — ходим ўз ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб уч ой.

Ушбу моддада белгиланган муддатлар узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилган тақдирда, бу муддатлар суд ёки меҳнат низолари комиссияси томонидан қайта тикланиши мумкин.

Фуқаролик кодексининг 153-моддасига асосан бузилган ҳуқуқни ҳимоя қилиш талаби даъво муддатининг ўтганлигидан қатъи назар, судда кўриб чиқиш учун қабул қилинади.

Даъво муддати суд томонидан фақат низодаги тарафнинг суд қарор чиқаргунича берган аризасига мувофиқ қўлланади. Қўлланиш тўғрисида низодаги тараф баён қилган даъво муддатининг ўтиши суднинг даъвони рад этиш ҳақида қарор чиқариши учун асос бўлади.

Юқоридаги қонун талабларига кўра, меҳнат низолари бўйича махсус даъво муддати белгиланган бўлиб, иш ҳақини ундириш тўғрисидаги низоларга уч ойлик даъво муддати низодаги тарафнинг аризасига мувофиқ қўлланилади.

Бундай ҳолатда, сиз ўз ҳуқуқингиз бузилганлигини билган ёки билишингиз лозим бўлган кундан бошлаб уч ой муддатда, муддат ўтказилиб юборилган тақдирда муддат ўтказиб юборилганлиги сабабларини кўрсатиб, асослантирилган ҳолда ариза билан муддатни тиклаш ва иш ҳақини ундиришни сўраб тегишли фуқаролик ишлари бўйича судга ёки меҳнат низолари комиссиясига мурожаат қилишингиз мумкин бўлади.