Қидирув:

СУД КАСАЛЛИГИ УЧУН АЁЛДАН ФАРЗАНДИНИ ЭРИГА ОЛИБ БЕРИШИ МУМКИНМИ?

— Кенжа синглим тўйдан кейин қаттиқ шамоллашни оёқда ўтказиб, буйраклари хасталанди. Ҳозир битта буйраги қурияпти. Эри «касал хотин билан яшамайман», деб ажрашишга ариза берган. Фарзанди учун алимент тўлаяпти. Қайнопаси «укам ҳам касал хотинига, ҳам боласига алимент тўламайди. Суд орқали болани оламиз, шунда харажати ҳам бўлмайди», деяпти. Синглим хаста бўлгани учун суд фарзандини эрига олиб бериши мумкинми?

Исми сир тутилди

Рустам НОРХУЖАЕВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Оила кодексида ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга эканлиги кўрсатиб ўтилган.

 

Ушбу Кодекснинг 74-моддасига асосан ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.

 

Олий суд Пленумининг “Болалар тарбияси билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги Қарорида суд бошқа-бошқа турадиган ота-оналар ўртасида бўлган уларнинг қайси бири билан қайси боласи яшаш учун қолиши тўғрисидаги низоларни ҳал этишда Оила кодексининг 71-моддасида белгиланган ота ва онанинг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг тенглигига асосланган ҳолда, вояга етмаган болаларнинг манфаатларига ва хоҳишларига мос келадиган ҳал қилув қарори қабул қилиши лозим. Бунда суд ота-онадан бирининг моддий-маиший аҳволи устунлигининг ўзи болани унга олиб бериш учун асос бўла оладиган шарт ҳисобланмаслигини назарга олган ҳолда, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, ота-онадан қайси бири болаларига нисбатан кўпроқ ғамхўрлик ва эътибор кўрсатаётганлигини, болаларнинг ёшини ва ота-онадан қайси бирига кўнгил қўйганлигини, ота-онанинг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг маълумот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини эътиборга олади.

 

Суд 10 ёшга тўлган боланинг ота-онасининг қайси бири билан яшаш истаги борлигини ҳам эътиборга олиши мумкин. Юқоридаги қонун талабларида кўрсатилганидек, ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга. Судлар болани алоҳида яшаётган ота-онадан бирида қолдиришда боланинг манфаатини эътиборга олишади. Ота-онадан бирининг моддий аҳволининг устунлиги болани унга олиб бериш учун асосий шарти ҳисобланмайди. Сиз келтирган ҳолат бўйича ҳам онанинг касаллиги ундан болани олиб, отага бериш учун асосий шарт ҳисобланмайди. Бундай ҳолатларда судлар она ўзининг касаллиги туфайли болага қай даражада ғамхўрлик ва эътибор кўрсата олаётганлигини, она касаллиги туфайли боланинг тарбияси билан шуғуллана олаётган ёки олмаётганлиги каби ҳолатларни, шунингдек боланинг ҳам фикри ва хохишларини инобатга олган ҳолда иш ҳолатларидан келиб чиқиб, қарор чиқаради.

“ДЕКРЕТ”ДАГИ ХОДИМНИ АТТЕСТАЦИЯДАН ЎТИШГА МАЖБУРЛАБ, КАМИГА ИШДАН БЎШАТИШ ТЎҒРИМИ?

— Банкда ишлайман. Айни дам бола парваришлаш таътилидаман. Фарзандим ҳали 2 ёшга тўлмаган. “Декрет”га чиқаётганимда ўрнимга бир йигитни ишга олишганди. Яқиндан қўнғироқ қилиб, аттестациядан ўтишим кераклигини айтишди. 3 ёшга тўлмаган боласи бор аёллар аттестацияга жалб қилинмаслигини айтганимда “Иш керак бўлса, келинг”, дейишди. Бироқ ўтган-ўтмаганимни билмасдим. Кейин билсам, аттестациядан ўтолмаганим учун огоҳлантирмасдан ишдан бўшатишибди. Компенсация пули тўланганда ҳаммасидан хабар топдим. Ҳозир ўрнимга ишга олинган йигит асосий штатда ишлаяпти. “Декрет”даги ходимни аттестациядан ўтишга мажбурлаб, камига ишдан бўшатиш тўғрими?

Исми сир тутилди

— Кўрсатиб ўтиш лозимки, ҳар бир шахснинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кафолатланади. Бу ҳимоя меҳнат тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилинишини текширувчи ва назорат қилувчи органлар, шунингдек меҳнат низоларини кўрувчи органлар томонидан амалга оширилади.

 

Барча фуқаролар меҳнат ҳуқуқларига эга бўлиш ва улардан фойдаланишда тенг имкониятларга эгадир. Жинси, ёши, ирқи, миллати, тили, ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати ва мансаб мавқеи, динга бўлган муносабати, эътиқоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек ходимларнинг ишчанлик қобилиятларига ва улар меҳнатининг натижаларига алоқадор бўлмаган бошқа жиҳатларига қараб меҳнатга оид муносабатлар соҳасида ҳар қандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йўл қўйилмайди ва булар камситиш деб ҳисобланади.

 

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг XIV бобида аёлларга ва оилавий вазифаларни бажариш билан машғул шахсларга бериладиган қўшимча кафолатлар белгиланган.

 

Хусусан, ушбу Кодекснинг 237-моддасига асосан ҳомиладор аёллар ва уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмайди, корхонанинг бутунлай тугатилиш ҳоллари бундан мустасно, бундай ҳолларда меҳнат шартномаси уларни албатта ишга жойлаштириш шарти билан бекор қилинади. Мазкур аёлларни ишга жойлаштиришни маҳаллий меҳнат органи уларни ишга жойлаштириш даврида қонунчиликда белгиланган тегишли ижтимоий тўловлар билан таъминлаган ҳолда амалга оширади.

 

Муддати тугаганлиги сабабли меҳнат шартномаси бекор қилинган ҳолларда ҳам иш берувчи ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатиб ўтилган аёлларни ишга жойлаштириши шарт. Ишга жойлаштириш даврида бу аёлларнинг иш ҳақи сақланиб қолади, бироқ бу муҳлат муддатли меҳнат шартномаси тугаган кундан бошлаб уч ойдан ошмаслиги керак.

 

Меҳнат соҳасида ўзини камситилган деб ҳисоблаган шахс камситишни бартараф этиш ҳамда ўзига етказилган моддий ва маънавий зарарни тўлаш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат қилиши мумкин.

 

Меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ёки ходим ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ҳолларда, у иш берувчининг ўзи, суд ёки бошқа ваколатли орган томонидан аввалги ишига тикланиши лозим.

 

Низони кўриш вақтида иш берувчига меҳнат шартномасини бекор қилиш ёки ходимни бошқа ишга ўтказишнинг асослилигини исботлаб бериш масъулияти юклатилади.

 

Бунда, ходимлар меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган талаблар бўйича судга мурожаат қилганларида суд харажатларини тўлашдан озод этиладилар.

 

Суднинг ҳал қилув қарори билан ходим ишга тикланганда иш берувчига етказилган зарарни қоплаш мажбурияти юклатилади.

 

Зарарни қоплаш мажбурий прогул вақти учун ҳақ тўлаш шартлигидан, меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ёки ходим бошқа ишга ўтказилганлиги устидан шикоят қилиш билан боғлиқ қўшимча харажатлар (мутахассислардан маслаҳат олиш, иш юритиш учун кетган харажатлар ва бошқалар) учун компенсация тўлашдан, маънавий зарар учун компенсация тўлашдан иборатдир.

 

Маънавий зарар учун тўланадиган компенсациянинг миқдори иш берувчининг хатти-ҳаракатига берилган баҳони ҳисобга олиб, суд томонидан белгиланади, лекин бу миқдор ходимнинг ойлик иш ҳақидан кам бўлиши мумкин эмас.

 

Анвар ЁРИЕВ,

Тошкент шаҳар судининг

фуқаролик ишлари бўйича судьяси

«ЭРИМНИНГ УЙИГА КИРИБ ЯШАШИМ МУМКИНМИ?»

— Уйга киритиб қўйишлари учун судга ариза берсам, қанча давлат божи тўлайман? Қарор чиққач, ҳимоя ордери олсам ҳам бўладими? Ўтган сафар ижрочилар уйга киритиб қўйишганда, қайнопам калтаклаган. Яна шундай бўлишини хоҳламайман.

           Исми сир тутилди

Фахриддин БАХРОНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

 

— Агар давлат ижрочилари эрингизнинг уйига киритиб қўйган бўлса, демак бунинг учун суднинг қарори асос бўлган.
Суднинг қарори билан cиз турмуш ўртоғингизга тегишли уйга киритилган экансиз, шу уйда яшашга ҳаққингиз бор.


Агар уйга киритиш тўғрисида суднинг қарори бўлса cиз судга эмас, балки давлат ижрочисига ариза билан мурожаат қилиб, қайтадан киритиб қўйишни сўрашингиз мумкин. Бунинг учун ҳар сафар янгидан судга мурожаат қилиш шарт эмас. Агар давлат ижрочиси cизни иккинчи марта киритиб қўйишни рад этса, унинг ҳаракатсизлиги юзасидан маъмурий судга шикоят қилишингиз мумкин. Давлат ижрочисининг хатти-ҳаракатлари юзасидан шикоят қилинганда давлат божи тўланмайди.


Сиз фуқаролик судига уйга киритиш ёки фойдаланиш тартибини белгилаш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилмоқчи бўлсангиз базавий ҳисоблаш миқдорининг 2 баравари миқдорида, яъни 540 000 сўм давлат божи, 18 900 сўм почта харажатлари тўлайсиз.


Сизга нисбатан турмуш ўртоғингиз ёки унинг бошқа оила аъзолари томонидан зўравонлик қилинса ёки тазйиқ ўтказилса, ҳимоя ордерини олишингиз, ички ишлар идораларига зўравонлик қилган шахсга нисбатан чора кўриш тўғрисида ариза беришингиз мумкин.


Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси 206-1-моддасига кўра, тазйиқ ўтказган ва (ёки) зўравонлик содир этган ёхуд уларни содир этишга мойил бўлган шахс томонидан ҳимоя ордери талабларини бажармаслик, базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

УЙДА ҲЕЧ КИМ ЯШАМАСА ҲАМ КОММУНАЛ УЧУН ПУЛ ТЎЛАНАДИМИ?

— Бир дўстим иморат солганди. Икки йилдан бери ҳовлида ҳеч ким яшамайди. Лекин чиқинди ва сувдан қарздорлик ҳақида қоғоз келган. Шундай бўлиши мумкинми?

Исми сир тутилди

Абдуқодир РАЖАБОВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

 

— Уй-жой кодексининг 133-моддасига кўра, коммунал хизматлар учун мажбурий тўловлар совуқ ва иссиқ сув таъминоти, сувни чиқариб юбориш (канализация), электр таъминоти, газ таъминоти, иситиш (иссиқлик таъминоти), қаттиқ ва суюқ маиший чиқиндиларни олиб чиқиш учун тўланадиган тўловлардан иборатдир.

 

Давлат ва хусусий уй-жой фондларидаги жойларнинг мулкдорлари, ижарага олувчилари ўзларига кўрсатиладиган коммунал хизматлар учун қонунчиликка ва коммунал хизматлар кўрсатувчи корхоналар (ижрочилар) билан тузилган шартномаларга мувофиқ мажбурий тўловлар тўлайди.

 

Уй-жой объектининг манзили бўйича доимий яшаш жойи бўйича рўйхатга олинган вояга етган жисмоний шахслар электр таъминоти, газ таъминоти, сув таъминоти ва сувни чиқариб юбориш (канализация) хизматлари кўрсатилганлиги учун ҳақ тўлаш бўйича мажбуриятлар юзасидан қонунчиликка ва коммунал хизматларни етказиб берувчи (бажарувчи) корхоналар билан тузилган шартномаларга мувофиқ солидар жавобгар бўлади.

 

Кўрсатиладиган коммунал хизматларнинг тарифлари ва мазкур хизматлар нормативлари қонунчиликка мувофиқ тасдиқланади.

 

Коммунал хизматлар кўрсатиш қоидалари Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

Кодекснинг мазкур талабига кўра, ҳар бир мулкдор ўзига кўрсатиладиган коммунал хизматлардан шу жумладан мурожаатинигизда келтирилган чиқинди ва сувдан фойдаланишда тегишли коммунал хизмат кўрсатувчи ташкилотлар билан белгиланган муддатда шартнома тузиши лозим бўлади.

 

Шунингдек, коммунал хизматлар кўрсатиш қоидалари Вазирлар Маҳкамаси 2014 йил 15 июлдаги “Коммунал хизматлар кўрсатиш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 194-сонли қарори билан тартибга солинган.

 

Мазкур қарор билан “Кўп квартирали уйларда иссиқлик таъминоти хизматлари кўрсатиш қоидалари” ҳамда “Истеъмолчиларга сув таъминоти ва сув чиқариш хизматлари кўрсатиш қоидалари” тасдиқланган ва бу қоидалар мазкур коммунал хизматлар ва истеъмолчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солади, уларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарликларини, улар ўртасида шартномалар тузиш ва сифатини назорат қилиш тартибини белгилайди.

 

Юқоридагиларга кўра, сиз агарда коммунал хизматлардан шартномада ва юқорида қайд этилган қоидалар билан белгиланган тартибдан ташқари қарздорлик ундириш ҳолати бор деб ҳисобласангиз судга умумий тартибда даъво ариза билан мурожаат қилишингиз мумкин.

КЎП ҚАВАТЛИ УЙЛАРДА МУШУК ВА ИТ БОҚҚАНЛАРГА ҚОНУНДА БИРОРТА ЧОРА БОРМИ?

— Қўшниларимиз уйида мушук ва ит боқишади. Кўп қаватли уйда яшаганлигимиз сабабли, иссиқ кунларда уларнинг бадбўй ҳиди атрофга тарқалиб, тоза ҳаводан нафас олишга имкон бермайди. Қўшниларни бир неча марта огоҳлантиришимизга қарамай, бу ҳолатга бепарво муносабатда бўлмоқда. Кечаси ити аккиллашидан ёш фарзандларимиз уйқусидан қўрқиб уйғониб кетишади. Кундузи эса сайрга чиқиб, кўчада ўйнаб юрган ёш болаларни қўрқитади. Қўшниларнинг бу хатти-ҳаракати учун қонунда бирорта чора ёки ечим борми?

Исми сир тутилди

 МАЪМУРИЙ ЖАВОБГАРЛИК БЕЛГИЛАНГАН

— Ҳозирги давр жиноят ва маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчилигимизда қўшниларнинг бирор сабаб билан зиддиятларга боришига алоҳида қилмиш сифатида квалификация қилинмайди. Бироқ келиб чиққан оқибатларга қараб бир нечта хатти-ҳаракатлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик назарда тутилган.

 

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 110-моддаси 1-қисмида шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларида ит ва мушук боқишнинг қоидаларини бузиш, худди шунингдек мансабдор шахслар томонидан эгасиз ҳайвонларни туттириш чораларини кўрмаганлик ҳамда 2-қисмида худди шундай ҳуқуқбузарлик фуқароларнинг соғлиғи ёки мол-мулкига зарар етишига олиб келиши учун маъмурий жавобгарлик белгиланган.

 

Мазкур модда ҳаволаки норма ҳисобланиб, ит ва мушук боқишнинг алоҳида шартлари Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 8 июлдаги 202-сонли Қарори билан тасдиқланган “Аҳоли пунктларида итлар ва мушукларни сақлаш Қоидалари”да кўрсатиб ўтилган.

 

Унга мувофиқ санитария-гигиена ва ветеринария-санитария қоидаларига риоя қилиш барча ит ва мушук боқувчиларнинг мажбурий шарти ҳисобланади.

 

Барча итлар қутуришга қарши эмлаш вакцинаси билан профилактик эмланиши шарт бўлиб, кўп қаватли уйнинг алоҳида квартирасида қўшниларнинг ва хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатининг розилиги билан биттадан ортиқ бўлмаган итни ва битта мушукни сақлашга рухсат берилади. Алоҳида уйда итларни сақлашга фақат боғланган ҳолда, эркин сайр қилдиришда – атрофи ўралган ҳудудда ажратилган ҳолда сақлашга йўл қўйилади. Итлар очиқ жойларда сайр қилдирилганда ва турар жой биноларида итларнинг эгалари тинчлик сақланишини таъминлашлари – эрталаб соат 8:00 гача ва кечқурун 22:00 дан кейин итларнинг вовиллашининг олдини олишлари керак.

 

Мазкур Қоидалар билан қуйидаги тақиқлар ўрнатилган:

 

— итлар ва мушукларни умумий фойдаланиладиган жойларда: зинапоя майдончалари, чердаклар, ертўлаларда, шунингдек ошхоналар, балконлар ва умумфойдаланишдаги пешайвонларда сақлаш;

 

— қўриқчи итларни таълим ва тиббиёт муассасаларида сақлаш;

 

— итлар ва мушукларни умумий овқатланиш корхоналарига, озиқ-овқат дўконлари ва бошқа дўконларнинг савдо ва ишлаб чиқариш залларига олиб кириш;

 

— итлар ва мушукларни кўпчилик борадиган жойларда (пляж, ҳовуз, фаввораларда ва ҳоказоларда) чўмилтириш ёки ювиш;

 

— маст ҳолатдаги шахслар ва 14 ёшдан кичик болаларнинг итларни сайр қилдириши;

 

— итлар билан жамоат жойларида бўлиш ва жамоат транспортига чиқиш тақиқланади, (ушбу Қоидаларнинг 12 ва 13-бандларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно);

 

— олдини олиш мумкин бўлган итлар ва мушукларнинг ўлишига ёки жароҳатланишига олиб келган итлар ва мушукларни ташлаб кетиш, уларга жароҳат етказиш, уларни қаровсиз ҳолда қолдириш, уларга озор бериш ёки жисмоний ва маънавий азоб бериш, уларга нисбатан бошқа йўл қўйиб бўлмайдиган ҳаракатларни содир этиш;

 

— итлар ва мушукларни санитария-эпидемиология ва ветеринария хизматларининг рухсатисиз болалар муассасаларининг зоология бурчакларида сақлаш тақиқланади.

 

ИТЛАРНИ САЙР ҚИЛДИРИШДА ҚАНДАЙ ТАРТИБЛАР ЎРНАТИЛГАН?

Итларни сайр қилдиришга қуйидаги тартиблар ўрнатилган:

 

— итлар очиқ жойларда ёки бунинг учун махсус ажратилган майдонларда сайр қилдирилади, бу ерлар ҳар доим озода сақланиши керак.

 

— итнинг эгаси ит қочиб кетмаслиги ёки одамлар ёки бошқа ҳайвонларга ҳужум қилмаслиги чораларини кўриши зарур.

 

— ит бўйинбоғига жетон маҳкамланган ҳолда етовда олиб юриб сайр қилдирилиши керак. Жетонда идентификацион рақами кўрсатилиши керак.

 

— ит очиқ жойларда сайр қилдирилганда у тумшуқбоғда ва 2 метргача узунликдаги етовда, жамоат жойларида 1 метргача узунликдаги етовда бўлиши керак, тумшуқбоғсиз ва етовсиз фақат махсус ажратилган майдонларда сайр қилдиришга рухсат берилади.

 

— итлар ва мушукларни транспортнинг жамоат транспортидан бошқа барча ер усти турларида олиб юришга рухсат берилади.

 

— кичик итлар ва мушукларни жамоат транспортида уларнинг соғлиғига хавф солмайдиган ва улар қочиб кета олмайдиган кўчма қурилмаларда, шунингдек йўловчиларнинг хотиржамлиги бузилишини истисно этган шартларга риоя қилган ҳолда олиб юришга рухсат берилади.

Ушбу Қоидаларнинг 24 ва 25-бандларида Қоидаларга риоя этилишини ички ишлар органлари қонунчиликда белгиланган тартибда назорат қилиши, Қоидалар бузилган тақдирда белгиланган тартибда маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида баённома тузилиши кўрсатилган.

 

Шу сабабли, сизга мазкур масалада ҳудуд профилактика инспекторига мурожаат қилишингиз тушунтирилади.

 

Ўктам ҚАХАРОВ,

жиноят ишлари бўйича

Чилонзор туман суди судьяси

ИЖАРАДА ЯШАЯПМАН. ҚАЙНОТАМНИНГ ҲОВЛИСИДА ҲАҚҚИМ БОРМИ?

— Қайнотамни номида бўлган уй кадастр қилинмаган. Ҳозирда 15 сотих ҳовлида қайнакам хотини билан яшаяпти. Қайнотам вафот этган. Қайнакамни фарзанди йўқ. Мени эса тўртта болам бор. Эрим Россияда ишлаб юрганда оламдан ўтиб қолди. Қайнакам фарзандларим билан сиғиштирмагани учун ижарама-ижара юрибмиз. Иккита қизимни турмушга берганман, ўғлимни уйлантирганман. Ҳозирда кенжа қизим ва ўғлимнинг оиласи билан ижарада яшаяпмиз. Айтинг-чи, қайнотамнинг ҳовлисида мен ва фарзандларимнинг ҳаққимиз борми?

Исми сир тутилди

Икрам АЛМАНОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Қайнотангиз вафот этганидан кейин унинг номидаги уй-жойни фарзандлари ўртасида тенг тақсимлаш масаласида яшаб турган жойингиздаги нотариал идорага ариза билан мурожаат этишингиз мумкин. Фарзандлари ўртасида низо мавжуд бўлса, унда яшаб турган жойингиздаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судига мурожаат қилиш ҳуқуқингиз ҳам бор.

 

Бундай ҳолатда, Фуқаролик процессуал кодексининг 3-моддасига кўра, ҳар қандай манфаатдор шахс бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқи ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатини ҳимоя қилиш учун фуқаролик суд ишларини юритиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилишга ҳақли.

 

Фуқаролик судларининг вазифаси бу фуқаролик ишларини тўғри, ўз вақтида кўриб чиқиш ва ҳал этишдан иборатдир.

 

Амалдаги ФПКнинг 4-моддасига асосан судга мурожаат қилиш:

 

  • фуқаролик ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича – даъво аризаси шаклида;

 

  • буйруқ тартибида иш юритиш бўйича, алоҳида тартибда юритиладиган ишлар бўйича, шунингдек ушбу Кодексда назарда тутилган бошқа ҳолларда – ариза шаклида;
  •  
  • апелляция ва кассация инстанцияси судларига мурожаат этилганда – шикоят (протест) шаклида амалга оширилади.

 

Мурожаат ва унга илова қилинадиган ҳужжатлар судга электрон ҳужжат тарзида юборилиши мумкин.

Сиз низони тўғри ва қонуний ҳал этиш учун жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машғул бўлган жойдаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судига меросхўр деб топиш, мерос улушини белгилаш ва уйга киритиш ҳақидаги даъво аризаси билан мурожаат қилишингиз мумкин, бунда даъво ариза Фуқаролик Процессуал Кодексининг 189-191-моддалари талабларига жавоб бериши лозим.

ФПКнинг 189-моддасига асосан судга тақдим қилинадиган аризада қуйидагилар кўрсатилиши керак:

 

1) ариза берилаётган суднинг номи;

 

2) даъвогарнинг фамилияси, исми, отасининг исми, яшаш жойи, агар даъвогар ташкилот бўлса, унинг номи, жойлашган ери (почта манзили) ҳамда реквизитлари, шунингдек, агар ариза вакил томонидан берилаётган бўлса, вакилнинг фамилияси, исми, отасининг исми ва манзили;

 

3) жавобгарнинг фамилияси, исми, отасининг исми, яшаш жойи, агар жавобгар ташкилот бўлса, унинг номи, жойлашган ери (почта манзили) ҳамда реквизитлари;

 

4) даъвогарнинг талаби;

 

5) агар даъво баҳоланиши керак бўлса, даъвонинг баҳоси;

 

6) даъвогар ўз талабига асос қилиб кўрсатаётган ҳолатлар ва даъвогар томонидан баён қилинган ҳолатларни тасдиқловчи далиллар;

 

7) жавобгар билан низони судгача ҳал қилиш тартибига риоя этилганлиги тўғрисидаги маълумотлар, башарти бу қонунда ёки шартномада назарда тутилган бўлса;

 

8) аризага илова қилинаётган ҳужжатларнинг рўйхати.

 

Ариза даъвогар ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Агар ариза вакил томонидан берилган бўлса, аризага ишончнома ёки вакилнинг ваколатини тасдиқловчи бошқа ҳужжат илова қилиниши керак.

 

Бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида прокурор, давлат бошқаруви органлари, ташкилотлар ёки айрим фуқаролар томонидан бериладиган аризада ушбу моддада санаб ўтилган маълумотлардан ташқари ариза кимнинг манфаатини кўзлаб берилган бўлса, ўша шахснинг фамилияси, исми, отасининг исми (номи) ҳамда манзили кўрсатилиши керак.

 

Аризада даъвогар ёки унинг вакили, шунингдек бошқа тарафнинг телефонлари ва факс рақамлари, электрон манзили кўрсатилиши мумкин.

СУД – ТАДБИРКОРЛАРНИНГ ҲУҚУҚИЙ ҲИМОЯЧИСИ

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик иқтисодиётимизнинг устувор йўналиши этиб белгиланган янги Ўзбекистонда сўнгги 5-6 йилда бу соҳани ривожлантиришга қаратилган 2 мингга яқин атрофида норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Уларга асосан, рухсатномаларни расмийлаштириш тартиблари соддалаштирилиб, муддатлари ўртача 2 бараварга қисқартирилди. Ортиқча текширишлар, нақд пул, валюта ва хомашё бўйича кўплаб чекловларга барҳам берилди. Бундай қулайлик ва имкониятлар натижасида янги субъектлар кескин кўпайиб, аввалдан ишлаётганлари фаолиятини кенгайтирмоқда.

 

Хусусан, Президентимизнинг фармони билан “Business.gov.uz” портали “Тадбиркор виртуал офиси” ахборот порталига айлантирилди. Бу орқали тадбиркорларнинг мурожаати 24 соат давомида қабул қилинади, онлайн муҳокамалар ва сўровномалар ўтказилади, якуни бўйича эса бизнес-омбудсман президент ва ҳукуматга таклифлар киритади.

 

Давлатимиз раҳбари жорий йилнинг 22 август куни Халқаро конгресc марказида тадбиркорлар билан очиқ мулоқот ўтказди. Президентимиз унда, аввало, ўтган йилги учрашувдан бери бажарилган ишлар ҳақида қисқача тўхталиб ўтди. Жумладан, бизнес муҳит яхшилангани натижасида ўтган бир йил давомида тадбиркорлар томонидан 55 мингдан ортиқ бизнес учун бинолар қурилган. Тушумлари 1 миллион доллардан ошган тадбиркорлик субъектлари сони 5 мингтага кўпайиб, 26 мингтага етган. Яна минг нафари товар айланмасини 1 миллиондан 10 миллион долларгача етказган, 220 нафарининг тушумлари эса 100 миллион долларга етган. Экспорт қилувчи корхоналар сони 7,5 мингта бўлган, умумий экспорт ҳажми 30 фоизга кўпайган.

 

Тадбиркорнинг ишидан роҳат олиб, ижодкорлик билан ишлашида юқорида айтганимиздек унинг ҳуқуқий жиҳатдан дахлсизлиги муҳим ўрин тутади. Шу сабабли ҳам ушбу мулоқот арафасида “колл-марказ” ташкил этилди ва унга тадбиркорлардан 12 мингдан ортиқ мурожаат келиб тушди. Уларда шахсий ёки маҳаллий муаммолар билан бирга тизимли масалалар ҳам кўтарилган. Мурожаатлар бўйича энг мақбул йўлларни топиш учун таҳлилий иш олиб борилиши қайд этилди.

 

Шунингдек, учрашувда тадбиркорлар фаолиятини назорат қилиш ва уларни жавобгарликка тортиш масалаларига ҳам тўхталиб ўтилди. Аввало, тадбиркорларга нисбатан янги жавобгарлик ва жазо чораларини жорий этишга 3 йиллик мораторий эълон қилинди. Келгуси йилдан 26 та идоранинг такрорланувчи назорат функциялари бекор қилиниши айтилди.

 

Шавкат Мирзиёев солиқ текширувларига оид жарималар тури кўплиги ва оғирлиги бўйича жуда кўп мурожаатлар бўлганига эътибор қаратди. Мисол учун, ойига ўртача 1 миллион сўм солиқ тўлайдиган кичик тадбиркорларга 5 миллиондан 10 миллион сўмгача молиявий жарима қўлланмоқда. Яъни, кичик тадбиркорлар учун ҳам, йирик корхоналар учун ҳам жазо бир хил.

 

Президентимиз барча турдаги текширувлар Бизнес-омбудсман томонидан мувофиқлаштирилиши, жарималар миқдори тадбиркор тўлаётган солиқ миқдоридан ошмаслиги кераклигини таъкидладилар.

 

Умуман, энди савдо соҳасида ишлайдиган тадбиркорларни қарийб 30 йилдан бери қийнаб келадиган муаммо барҳам топади – яъни, савдо қоидаларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик тўлиқ бекор қилинади. Адлия вазири ва Бизнес-омбудсманга тадбиркорларнинг таклифларини чуқур ўрганиб, текширувлар муддатларини қисқартириш, молиявий хато ва камчиликларнинг минимал чегаравий миқдорини белгилаш бўйича қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси қўйилди.

 

Маъмурий судларнинг биринчи навбатдаги вазифаси фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг давлат органлари билан муносабатларида қонун устуворлигини таъминлаш ва уларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилишдир. Яратилган имкониятлар туфайли маъмурий ишлар кўриб чиқилишида фуқаролар ва тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш имконияти ҳам, даражаси ҳам ошмоқда. 2022 йилнинг биринчи ярмида маъмурий судлар томонидан оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган 7 минг 704 иш кўриб чиқилди. Натижада 3 минг 755 фуқаро ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари тикланди.

 

Маъмурий органларнинг ва фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг, улар мансабдор шахсларининг қарорлари устидан шикоят қилиш тўғрисидаги 4 минг 716 иш кўриб чиқилди. Хусусан, ҳоким қарорини ҳақиқий эмас, деб топиш билан боғлиқ кўриб тамомланган ишлар сони 2 минг 641 тани ташкил қилган. Шундан жисмоний ва юридик шахсларнинг мингдан ортиқ аризаси қаноатлантирилди.

 

Зеро, суд органлари ҳам тадбиркорнинг асосий ҳимоячиларидир.

 

Жонибек БОБОЕВ,

Тошкент туманлараро

маъмурий суди судьяси

СУДЬЯ ХАЛҚ ЭЪТИРОФИГА ҚАНДАЙ ЭРИШАДИ?

Судьялик жуда қадим замонлардан, инсоният тамаддунининг давлатчиликка асос солинган дастлабки даврларидан бошлаб шаклланган. Негаки, жамиятда инсонлар ижтимоий муносабатларга киришар экан, албатта, манфаатлар тўқнашади ва натижада низо келиб чиқади. Низо бор жойда эса уни бартараф этувчи қандайдир кучга эҳтиёж сезилади. Мазкур куч жамиятда қабул қилинган қонун нормалари бўлса, уни талқин қилиш ҳамма замонларда ҳам судьялар зиммасига тушган.

 

Шу нуқтаи назардан судьяларнинг тарихи жуда қадим замонларга бориб тақалади. Ҳамма даврларда ҳам унинг ким эканлиги, қандай илмий салоҳиятга эгалигидан ташқари, қандай шахсий фазилатларга эгалиги ҳам муҳим аҳамият касб этган. Судьялик лавозимига қонунчиликни мукаммал ўзлаштириб, уни чуқур таҳлил қила олиш лаёқатига эга бўлган, жамиятдаги юксак обрў-эътиборли шахслар орасидан танлаб олинган.

 

Мусулмон давлатларидаги шариат қонунчилиги билан ишловчи қозиларга ҳам, уйғониш даври Европа мамлакатларидаги судьяларга ҳам одамлар томонидан фақат ва фақат битта талаб бўлганки, у ҳам бўлса адолатли қарор қабул қилишдир. Замонлар ўтиб, инсоният тарихида мисли кўрилмаган ўзгаришлар, иқтисодий-ижтимоий ҳаётнинг тараққий этиши, инсонлар яшаш даражасининг қўтарилиши, шу билан бирга ижтимоий муносабатларнинг кескинлашиши кузатилаётган йигирма биринчи асрнинг қарийиб чорак қисми ўтаётган бугунги куннинг асосий талабларидан бири ҳам фақат ва фақат адолатнинг қарор топишидир. Шундан ҳам англашимиз мумкинки, адолатга бўлган интилиш ҳеч қачон йўқолмайди ва йўқолмаслиги ҳам керак. Демак, судьяга, унинг фаолияти ва шахсига бўлган талаб ҳам кун сайин ошса ошадики, асло камаймайди.

 

Бу масалада судьянинг мустақиллигига, унинг алдолатли қарор қабул қилишига монелик қиладиган ҳар қандай ҳолатларни бартараф этиб ва халқ орасида суднинг фақат жазоловчи эмас, фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилувчи орган эканлигини намоён қилишга ҳаракат қилиняпти.

 

Халқнинг бундай эътирофига эришиш учун, шундай мавқеда қолиш учун бугунги куннинг судьясидан жуда катта билим ва тажриба, фидокорлик ҳамда касбига содиқлик талаб этилади. Шу ўринда мамлакатимиз раҳбарининг қуйидаги сўзларини келтириб ўтишни жоиз деб биламан: “Суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар ишига фақат ва фақат халқимизнинг ўзи баҳо беради. Улар учун ягона ва энг қаттиқ талаб – бу фуқароларнинг қонуний манфаатларига ҳизмат қилиш ва уларнинг ҳуқуқларини ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳимоя қилишдан иборат.” Дарҳақиқат, киши судьлик лавозимига эришар экан, уни лавозим ёки касб деб эмас, балки турмуш тарзи сифатида қабул қилиши, унга билдирилган ишончни оқлаш учун адолатни дастуруламал қилган ҳолда яшаши лозим бўлади.

 

Буюк мутафаккир, ўзининг тариқатига асос солган Баҳовуддин Нақшбанд таъбири билан айтганда ўз нафсини эллик марта сув олдига олиб бориб сув ичмасдан қайтара оладиган даражадаги судьялар шаклланиши лозим. Бу ўз ўрнида жамиятнинг иллатларидан бири бўлган коррупцияни олдини олишга, фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатлари ҳимояланишига, бир сўз билан айтганда жамиятда адолат ва қонун устуворлиги таъминланишига олиб келади. Келажаги буюк бўлган, учинчи ренессанс даврини бошидан кечираётган Янги Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятидаги ўрни, унинг инвестицион жозибадорлиги ҳам айнан адолат ва қонун устуворлиги қай даражада эканлигига боғлиқлиги бугунги кун учун сир эмас.

 

Жамиятдаги фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатлари, давлатнинг келажагига қайсидир маънода боғлиқликни юксак бир фахр ва масъулият билан ҳис қилган ҳолда, бу борада фаолият юритаётган судьяларнинг 200 нафарга яқини айнан аёл судьялардан иборат эканлиги жамиятдаги аёлларнинг ютуғи десак муболаға бўлмайди. Негаки, адолат ва эзгулик тимсоли бўлган аёл зоти, аввало, она эканлиги, унинг фарзандлар келажаги учун ҳар қандай фидокорликка тайёр эканлиги исбот талаб қилмайдиган аксиомадир.

 

Албатта, ҳеч ким судья бўлиб туғилмайди, лекин шу даражага етганидан кейин, унинг, мантияни кийиб суд залида суд жараёнини олиб боришидан то маҳалла-кўйда, қариндош-уруғлар орасида ҳам ўзини тутиши, ҳатто фарзандлар тарбиясида ҳам амал қилиши лозим бўлган жиҳатлар мавжудки, бу ўз-ўзидан судьялик касб эмас, унинг турмуш тарзи эканлигининг исботидир.

 

Нигора КЕНЖАЕВА,
Тошкент туманлараро
маъмурий судининг судьяси

ҚАЙНОТАМ ҚОЛДИРГАН ДАЛОЛАТНОМА БИЛАН УЙ-ЖОЙГА ЭГАЛИК ҚИЛА ОЛАМАНМИ?

— Қайнотам ўлимидан олдин 23 кишининг гувоҳлигида уй-жойга далолатнома ёздирган. Шу ҳовлига келин бўлиб тушганимга 34 йил бўляпти. Яқинда қайнсинглим уй-жойни ўғлининг номига расмийлаштириб берганини билиб қолдим. Айтишича, қайнотамнинг иккинчи хотини гувоҳлигида ҳужжатлар расмийлаштирилган эмиш. Аммо қайнотамни у аёл билан «ЗАГС»и бўлмаган. Қонуний никоҳи бўлмаса ҳам уй-жой масаласида ваколати борми? Қайнотамни менга қолдирган далолатномаси ҳеч қандай кучга эга эмасми?

Исми сир тутилди

Дурдона АБДУКАХАРОВА, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Фуқаролик кодексининг 164-моддасига кўра, мулкдор ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳишига кўра эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш ҳуқуқига эга. Қайнотангиз ҳаётлик даврида уй-жойини хоҳлаган фуқарога ҳадя ёки васият қилиши мумкин.

 

Далолатнома ва 34 йилдан буён уй-жойда яшаб келишингиз мулк ҳуқуқини бермайди. Сиз мулкдор, яъни қайнотангиз ҳаётлик даврида уй-жойга келин бўлиб тушгансиз. Демак, сиз Уй-жой кодексининг 32-моддасига асосан уй-жойда яшаш ва уйдан фойдаланиш ҳуқуқига эгасиз.

 

Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига кўра, мулкдорнинг вафотидан сўнг, унинг болалари, эри (хотини) ва ота-онаси қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар. Никоҳсиз яшаган эр (хотин) қонун бўйича меросхўр ҳисобланмайди.

 

Оила кодексининг 13-моддасига мувофиқ, диний расм-русумларга биноан тузилган никох ҳуқуқий аҳамиятга эга эмас.

“АЛИМЕНТНИ КАМАЙТИРИШНИ СЎРАБ МУРОЖААТ ҚИЛИНГАН АРИЗА РАД ЭТИЛДИ, САБАБИ…”

— Ўғлим биринчи турмуши билан ажрашган. 2013 йилдан буён алимент тўлайди. Мавсумий ишда ишлагани учун топиш-тутиши яхши эмас. Иккинчи хотини судга алиментни камайтиришни сўраб мурожаат қилганда, аризаси рад этилди. Лекин бу оиласида ҳам вояга етмаган болалари бор, уларни таъминлаши керак-ку. Алиментни камайтириш рад этилгани тўғрими?

Исми сир тутилди

Садоқат САФОЕВА, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Оила кодексининг 105-моддасига кўра, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногирон бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.

 

Агарда юқорида назарда тутилган қонун нормасидаги ҳолатлар мавжуд бўлса, судга даъво ариза билан ўғлингизни турмуш ўртоғи эмас, балки алимент тўловчи – ўғлингиз Фуқаролик процессуал кодексининг 33-моддасига кўра, жавобгар доимий яшаб турган ёки доимий машғул бўлган жойдаги судга даъво аризаси бериши лозим бўлади. Вояга етмаган болалар таъминоти учун ундирилаётган алимент миқдори суднинг ҳал қилув қарорига кўра, ўзгарган тақдирда алиментнинг янги миқдорда ундирилиши суднинг бу ҳақдаги ҳал қилув қарори қонуний кучга кирган кундан эътиборан амалга оширилади.

 

Суд қарорининг тўғри ёки нотўғрилигига эса фақатгина юқори суд инстанцияси баҳо бериши мумкинлиги боис, келинингиз суд қароридан норози бўлса, юқори судга қонунда белгиланган муддат ва тартибда апелляция шикояти беришга ҳақли.

 

Ўғлингиз мавсумий ишда ишлаганлиги учун топиш-тутиши яхши эмаслиги, биринчи турмуши билан яшамаслиги каби ҳолатлар алимент миқдорини камайтириш учун асос эмаслигини, ҳар қандай вазиятда ҳам ота-она ўз фарзандларининг моддий таъминоти масъул эканлигини, улар ўзларининг вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларини ижтимоий таъминлашга мажбур эканлигини, ушбу мажбуриятни ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан алимент фақат суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи чиқариш орқали ундирилишини эслатиб ўтамиз.

Skip to content