Қидирув:

ҲУЖЖАТСИЗ БЕРИЛГАН ҚАРЗНИ ҚАЙТАРИБ ОЛИШ МУМКИНМИ?

— Таниш бир одамга (қариндошига, дўстига, қўшнисига) ҳеч қандай ҳужжатсиз катта миқдорда ишониб қарз бериб ва шу пулларни қайтариб ололмаса, қандай йўл тутиш мумкин?

                                  Исми сир тутилди

— Фуқаролик кодексининг 733-моддасига асосан, фуқаролар ўртасида қарз шартномаси, агар бу қарзнинг суммаси базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ортиқ бўлса, оддий ёзма шаклда тузилиши шарт.

 

Агар қарз олувчининг тилхати ёки унга қарз берувчи томонидан муайян сумма ёки муайян миқдордаги ашёлар топширилганлигини тасдиқлайдиган бошқа ҳужжат мавжуд бўлса, қарз шартномаси ёзма шаклда тузилган ҳисобланади.

 

Фуқаролик кодексининг 109-моддасига асосан, битимнинг оддий ёзма шаклига риоя қилмаслик унинг ҳақиқий эмаслигига олиб келмайди. Бироқ низо чиққан тақдирда тарафларни битимнинг тузилганлиги, мазмуни ёки бажарилганлигини гувоҳларнинг кўрсатувлари билан тасдиқлаш ҳуқуқидан маҳрум қилади. Демак, қарзнинг суммаси базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ортиқ бўлса, яъни ҳозирги кунда 3 000 000 сўмдан ортиқ бўлган ҳолатларда, албатта, ёзма тузилиши лозим.

 

Ушбу талабга риоя қилмаслик келгусида низо келиб чиққан ҳолда қарздорликни ундириш имконидан маҳрум этишига асос бўлади.

 

Жасур СИРОЖЕВ,

фуқаролик ишлари бўйича

Шайхонтоҳур туманлараро

суди раиси ўринбосари

ТОШКЕНТДА ОНЛАЙН ҚИМОРДА ПАЙНЕТ КАССАСИДАГИ ПУЛЛАРНИ ЮТҚАЗИШ ОҚИБАТИДА ЎЗИГА ПИЧОҚ УРГАН ТАЛАБАГА ҲУКМ ЎҚИЛДИ

“Ёлғоннинг умри қисқа”, деган ибора ҳаммамизга яхши таниш. Ҳақиқатан ҳам бу гапда юз фоиз жон бор. Ёлғон ишнинг қачондир миси чиқиб, бошқаларни алдамоқчи бўлган одамнинг юзи шувут бўлиб қолади. Қуйидаги воқеамиз қаҳрамони ҳам ўз қилмишини ёлғон билан беркитмоқчи бўлди. Аммо минг афсуслар бўлсинким, бу ишнинг уддасидан чиқолмади…

 

Ўзига-ўзи пичоқ урди

Судланувчи йигит пайнет дўконида ишлаб туриб, ушбу дўкон кассасидаги МЧЖ раҳбарига тегишли бўлган 6 000 000 сўм нақд пулларни  пайнет орқали, ижтимоий тармоқдаги виртуал “1XBЕТ” ўйинига ютқазиб қўяди. Бу пулларни қайтара олмаслигини билиб, дўкондаги шкаф тортмасида турган пичоқ билан ўзининг қорин соҳасига тан жароҳати етказади. Кейин Тошкент шаҳар ИИББнинг “102” рақамига гўёки номаълум шахс унга пичоқ билан тан жароҳати етказиб, дўкон кассасидаги 6 000 000 сўм пулларни босқинчилик йўли билан тортиб олганини айтиб, ёлғон хабар беради.

 

“Ёлғон хабар бериш жиноят эканлигини билмаганман”

Судланувчи йигит судда айбловга тўлиқ иқрорлик билдириб, қуйидагиларни маълум қилди:

— Пайнет дўконида ишлаб келаман. Вазифам уяли алоқа компаниясига тегишли сим карталарни, уяли телефон аппаратлари учун турли аксессуарларни сотиш, карталарни фаоллаштириш ва автотранспорт воситаларини суғурта қилишдан иборат эди. Воқеа содир бўлган куни ҳар доимгидек соат 08:40 да ишга келдим, шу куни кечгача дўкон кассасида тахминан 6 миллион сўмга яқин пул йиғилди. Буни кўриб, менда уни айлантириш, ютсам, устидан қолган пулни ўз фойдамга ишлатиш фикри туғилди.

Шундан кейин ижтимоий тармоқлардаги виртуал “1ХБЕТ” ўйинига мазкур пулларни туширдим. Яъни, бу ўйинга пул тикиб, ҳисобдаги 6 миллион сўмни  ютқазиб қўйдим. Бундан жаҳлим чиқиб, телефонимдаги “1ХБЕТ” ўйинини ўчириб ташладим.

Шунча пулни жойига қайтариб қўя олмаслигимни тушуниб, қўрқиб кетдим. «Энди дўкон эгасига нима дейман?» деган ўй тинчлик берамади. Шундан кейин «номаълум шахс келиб, пичоқлаб, пулларни олиб кетди, дейман», деб режа туздим. Шкаф тортмасида турган пичоқни олиб, чап биқинимга тиқдим. Пичоқ тиғи тахминан 1,5 см.лар кирганидан кейин қорнимдан қон сизиб чиқа бошлади. Буни кўриб, дўкон эгасига, кейин онамга қўнғироқ қилиб, тузган режам бўйича номаълум шахс ҳужум қилиб, пулларни олиб кетганини айтдим.

Шундан сўнг дўкон эгаси ва отам дўконга етиб келишди. Дўкон эгаси менинг сўзларим бўйича “102” га қўнғироқ қилди. Отам мени зудлик билан касалхонага олиб кетди, у ерда беш кун даволандим.

Суруштирув давомида ИИБ ходимларига ёлғон кўрсатма бердим. Ёлғон гапим тез орада фош бўлди. Бу ишни 6 миллион сўмни қайтара олмаслигимдан қўрқиб, қилдим. Жиноят ҳақида билиб, аммо ёлғон хабар бериш ҳам жиноят эканлигини билмаганман. Аввалари ҳам ижтимоий тармоқларда турли хил ўйинларни ўйнаб, ютқазиб қўйган ҳолатларим бўлган. Оиламиз моддий жиҳатдан яхши, яъни пулга мухтожлик жойим бўлмай ўсганман. Ҳозирда қилган ишимдан афсусдаман, олий таълим муассасаси талабаси эканлигимни, қилган ишимдан пушаймонман.

 

Ҳукм ўқилди

Судланувчи йигит ЖКнинг 237-моддаси, 2-қисмининг “а,г” бандларида кўрсатилган жиноятни содир этганликда айбли, деб топилди. ЖКнинг 57-моддасини қўллаб, унга 2 йил озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Акмал МИРЗАХАНОВ,

жиноят ишлари бўйича

Чилонзор туман суди раиси ўринбосари,

 

Лола Шоимова журналист.

«СОТИЛГАН МАШИНАНИНГ ЖАРИМАСИНИ ТЎЛАЯПМАН»

– Бундан бир йил олдин машинамни бош ишончнома билан бир одамга сотгандим. Кейинроқ билсам, у олиб сотар экан. Автомобилни кимга сотган, ҳозир қаерда билмайман. Сотиб олган одамни ҳам тополмаяпман. Тўрт ойдан бери тинмай жарима хабари келади. Бундай вазиятда қандай йўл тутишим мумкин?

Исми сир тутилди

– Аввало автомашина олди-сотди шартномасига тўхталсак, бундай шартномага мувофиқ сотувчи, сотиб олувчига ўзига тегишли автотранспорт воситасини мулк қилиб бериш мажбуриятини ўз зиммасига олади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 31 августдаги “Автомототранспорт воситаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва уларга рўйхатдан ўтказиш давлат рақами белгиларини бериш тартибини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, автотранспорт воситалари олди-сотди шартномаси нотариал тасдиқланган бўлиши шарт.

 

Фуқаролар орасида бош ишончнома (“Генеральная доверенность”) деб номланган (фуқаролар ўртасида тузиладиган олди-сотди келишуви тасдиғи сифатида) хужжат расмийлаштириш кенг оммалашган. Бундай шартнома транспорт воситасини олди-сотди шартномаси кучга эга бўлмайди. У бир томонлама битим бўлиб, ишонч билдирувчига транспорт воситасини бошқариш, фойдаланиш ва тасарруф қилиш ҳуқуқини беради, холос.

 

Ушбу ишончномаларда ваколатни бошқа шахсга ўтказиш ҳуқуқи кўрсатилганлиги боис, оғзаки келишувга асосан бир транспорт воситаси бир неча фуқаро орқали учинчи, тўртинчи ва ҳоказо шахсларга ўтиб кетади.

 

Бироқ, транспорт воситасига нисбатан мулк ҳуқуқи ЙХХБ органларидан давлат рўйхатидан ўтказилгандан сўнг вужудга келади ва ишончнома расмийлаштирилганлиги мулк ҳуқуқини бошқа шахсга ўтганини англатмайди. Шу сабабли мулкни нотариал бегоналаштириш шартномаси тузилмагунга қадар, ошиқча хавф манбаи эгасида жавобгарлик сақланиб қолади.

 

Фуқаролик кодексининг 999-моддасига мувофиқ, фаолияти теварак-атрофдагиларга ошиқча хавф туғдирадиган юридик шахслар ва фуқаролар (транспорт ташкилотлари, саноат корхоналари, қурилишлар, транспорт воситаларининг эгалари ва бошқалар) ошиқча хавф манбаи етказган зарарни, агар зарар бартараф қилиб бўлмайдиган куч ёки жабрланувчининг қасддан қилган ҳаракати оқибатида юзага келганини исботлай олмасалар, тўлашлари шарт.

 

Зарарни тўлаш мажбурияти ошиқча хавф манбаига мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки оператив бошқарув ҳуқуқи ёхуд бошқа ҳар қандай қонуний асосда (мулкий ижара шартномаси, транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқини берадиган ишончнома, тегишли органнинг унга ортиқча хавф манбаини топшириш тўғрисидаги фармойишига кўра ва ҳоказо) эгалик қилувчи юридик шахс ёки фуқарога юкланади.

 

Транспорт воситаси томонидан йўл ҳаракати қоидаларини бузганлиги учун тайинланган жарималар, мазкур қонун талабига кўра, транспорт воситаси эгаси томонидан қопланиши лозим.

 

Ушбу ҳолатда жарималар келишига барҳам беришнинг ягона йўли, транспорт воситасини амалда бошқараётган шахс номига ўтказиш (бегоналаштириш) ҳисобланади.

 

Автомашинани қаерда эканлигини аниқлаш учун худудий ЙХХБ органларига мурожаат қилишингиз лозим.

 

Транспорт воситасини бундай оғзаки келишувга кўра, Бош ишончнома асосида сотилган тақдирда, қўлланилган жарима ихтиёрий тўланмаса, транспорт воситаси эгаси маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин.

 

Юқоридагиларга кўра, сизга (транспорт воситаси эгаси) жаримани тўлаш оқибатида кўрган зарарни, жавобгар шахсдан умумий асосларга кўра ундириб бериш ҳақидаги даъво билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга эканлигингиз тушунтирилади.

 

Аббос САЙДАХМЕДОВ,

Тошкент шаҳар судининг

фуқаролик ишлари бўйича судьяси

ТОШКЕНТДА ЎЗ ФАРЗАНДЛАРИНИ МОДДИЙ ТАЪМИНЛАМАГАН ОТА ҚАМАЛДИ

Ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбурдирлар. Бироқ мазкур мажбурият эр-хотиннинг ўзаро муносабатлари дарз кетиши ва оила аталмиш муқаддас қўрғоннинг бузилиши натижасида аро йўлда қолмоқда. Икки томон ўз ҳақиқатини ҳимоя қилиб, ўз “мен”ини устун қўйиши оқибатидан келиб чиқадиган жабрни эса муҳаббат мевалари – фарзандлар тотмоқда… 

 

Ўз фарзандлари таъминотидан воз кечадиган оталар афсуски етарлича топилади. 45 ёшни қоралаган “қаҳрамони”миз ҳам 2 фарзанднинг отаси. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судининг 2018 йилдаги суд буйруғига кўра, ундан даъвогар фойдасига вояга етмаган икки нафар фарзандининг таъминоти учун то улар вояга етгунга қадар қарздорнинг ҳар ойдаги жами даромадининг 1/3 қисми миқдорида алимент ундириш белгиланган.

 

Қарздор ота суд буйруғига биноан моддий ёрдамга муҳтож бўлган фарзандларини моддий таъминлаб туриши учун собиқ рафиқаси фойдасига алимент пул маблағларини тўлаб бориш унинг мажбурияти эканини билса-да, бироқ у 2018 йилнинг июлидан 2021 йилнинг августига қадар жами 35 733 293 сўмни тўлашдан бўйин товлаб келган. Шу сабабли жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман судининг 2021 йилдаги қарорига кўра, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддасига асосан 15 сутка маъмурий қамоқ жазоси тайинланган.  

 

Бироқ, қарздор отага маъмурий жазо қўлланилганидан ўзига тегишли хулоса чиқармаган. Даъвогар фойдасига вояга етмаган фарзандларини моддий таъминоти учун суд буйруғига асосан ундирилиши лозим бўлган алимент пулини тўлашдан бўйин товлаб келгани учун ушбу даврда икки ойдан ортиқ 3 947 201 сўм, жами эса 39 680 494 сўм алимент қарздорлиги вужудга келган.

 

Судланувчи ота суд мажлисида айбига тўлиқ иқрорлик билдирди: — собиқ рафиқам билан қонуний никоҳдан ўтганмиз, икки нафар фарзандимиз бор. Оилавий келишмовчиликлар сабаб ажрашганмиз. Моддий шароитим яхши бўлмагани сабабли икки ойдан ортиқ муддат мобайнида алимент пулини тўламаганим учун жиноят ишлари бўйича Чилонзор тумани судининг 2021 йилдаги қарорига асосан айбдор деб топилдим ва 15 сутка маъмурий қамоқ жазоси тайинланди. Маъмурий жазони ўтаб чиқдим. Ишим юришмагани сабабли алимент пулларини тўлай олмадим. Мажбурий ижро бюро ходимлари томонидан огоҳлантирилганман. Жами ундирилиши лозим бўлган 39 680 494 сўм алимент пулини тўламаганман, – дея унга нисбатан енгилроқ жазо тайинлашни сўради.

 

Жабрланувчининг суд мажлисида берган кўрсатмасига кўра, ўтган давр учун ундирилиши лозим бўлган 39 680 494 сўм алимент пулларини тўлашдан бўйин товлаб, собиқ рафиқасини алиментдан воз кечишини айтиб қўрқитиб келган. — Йиллар давомида умуман алимент тўламагани сабабли етказилган моддий зарарни ундириб беришни, қонунда белгиланган қатъий чора кўрилишни сўрайман, – деб кўрсатма берди.

 

СУД ҲУКМ ҚИЛДИ

Судланувчи ЖКнинг 122-моддасининг (вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш) 1-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилди ва 1 йил  озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

 

Манфаатдор тарафларга келгусида етказилган моддий ва маънавий зарарни ундириш масаласи юзасидан фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқлари тушунтирилди.

 Акмал МИРЗАХАНОВ,

жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман суди раиси ўринбосари

«НОГИРОНЛИГИ БОРЛАРГА ДАВЛАТ БОЖИНИ ТЎЛАШДА ИМТИЁЗ БОРМИ?»

— I гуруҳ ногирониман. Соғлигим туфайли ишлай олмайман. Ажрашишга ариза бермоқчиман. Давлат божини тўлашда менга имтиёз борми?

Исми сир тутилди

Саида АБДУРАХМАНОВА, фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди судьяси:

 

— Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 7 январдаги “Давлат божи тўғрисида”ги қонунининг 8-моддасида фуқаролик ишлари бўйича судларда давлат божини тўлашдан озод қилинган шахслар рўйхати келтирилган. Ушбу рўйхатда тўғридан-тўғри ногиронлиги бўлган шахслар судга никоҳдан ажратиш масаласида мурожаат қилганда давлат божидан озод қилиниши белгиланмаган.

 

Бироқ, Фуқаролик процессуал кодексининг 133-моддасида суд харажатларини тўлашни кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ва уларнинг миқдорларини камайтириш назарда тутилган. Мазкур қонун нормасига асосан сиз никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилишда, мулкий аҳволингизни тасдиқловчи ҳужжатни илова қилган ҳолда давлат божини кечиктириш ҳақидаги аризани тақдим қилишингиз, суд эса ўз навбатида асослар мавжуд бўлганда давлат божини кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш ва уларнинг миқдорларини камайтириш ҳақидаги масалани ҳал қилади.

 

Шу ўринда, фуқаролик процессуал қонучилигида қарамоғида вояга етмаган фарзандлари бўлган ҳамда ногиронлиги бўлган даъвогарларга судга мурожаат қилишда имтиёзлар берилган. Унга кўра, агар даъвогарнинг вояга етмаган болалари борлиги, шунингдек ногиронлиги ёки оғир касаллиги туфайли у жавобгар яшаб турган жойидаги фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судига боришга қийналса, никоҳни бекор қилиш тўғрисидаги даъволар даъвогарнинг яшайдиган жойидаги судга тақдим этилиши мумкинлиги маълум қилинади.

АВТОМАШИНАНИ ИШОНЧНОМА ОРҚАЛИ СОТГАНДИМ, ЭНДИ ЭСА ЖАРИМАСИНИ ТЎЛАБ ЮРИБМАН

– Бундан бир йил олдин машинамни бош ишончнома билан бир одамга сотгандим. Кейинроқ билсам, у олиб сотар экан. Автомобилни кимга сотган, ҳозир қаерда билмайман. Сотиб олган одамни ҳам тополмаяпман. Тўрт ойдан бери тинмай жарима хабари келади. Бундай вазиятда қандай йўл тутишим мумкин?

Исми сир тутилди.

Аббос САЙДАХМЕДОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

– Аввало автомашина олди-сотди шартномасига тўхталсак, бундай шартномага мувофиқ сотувчи, сотиб олувчига ўзига тегишли автотранспорт воситасини мулк қилиб бериш мажбуриятини ўз зиммасига олади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 31 августдаги “Автомототранспорт воситаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва уларга рўйхатдан ўтказиш давлат рақами белгиларини бериш тартибини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, автотранспорт воситалари олди-сотди шартномаси нотариал тасдиқланган бўлиши шарт.

 

Фуқаролар орасида бош ишончнома (“Генеральная доверенность”) деб номланган (фуқаролар ўртасида тузиладиган олди-сотди келишуви тасдиғи сифатида) хужжат расмийлаштириш кенг оммалашган. Бундай шартнома транспорт воситасини олди-сотди шартномаси кучга эга бўлмайди. У бир томонлама битим бўлиб, ишонч билдирувчига транспорт воситасини бошқариш, фойдаланиш ва тасарруф қилиш ҳуқуқини беради, холос.

 

Ушбу ишончномаларда ваколатни бошқа шахсга ўтказиш ҳуқуқи кўрсатилганлиги боис, оғзаки келишувга асосан бир транспорт воситаси бир неча фуқаро орқали учинчи, тўртинчи ва ҳоказо шахсларга ўтиб кетади.

 

Бироқ, транспорт воситасига нисбатан мулк ҳуқуқи ЙХХБ органларидан давлат рўйхатидан ўтказилгандан сўнг вужудга келади ва ишончнома расмийлаштирилганлиги мулк ҳуқуқини бошқа шахсга ўтганини англатмайди. Шу сабабли мулкни нотариал бегоналаштириш шартномаси тузилмагунга қадар, ошиқча хавф манбаи эгасида жавобгарлик сақланиб қолади.

 

Фуқаролик кодексининг 999-моддасига мувофиқ, фаолияти теварак-атрофдагиларга ошиқча хавф туғдирадиган юридик шахслар ва фуқаролар (транспорт ташкилотлари, саноат корхоналари, қурилишлар, транспорт воситаларининг эгалари ва бошқалар) ошиқча хавф манбаи етказган зарарни, агар зарар бартараф қилиб бўлмайдиган куч ёки жабрланувчининг қасддан қилган ҳаракати оқибатида юзага келганини исботлай олмасалар, тўлашлари шарт.

 

Зарарни тўлаш мажбурияти ошиқча хавф манбаига мулк ҳуқуқи, хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки оператив бошқарув ҳуқуқи ёхуд бошқа ҳар қандай қонуний асосда (мулкий ижара шартномаси, транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқини берадиган ишончнома, тегишли органнинг унга ортиқча хавф манбаини топшириш тўғрисидаги фармойишига кўра ва ҳоказо) эгалик қилувчи юридик шахс ёки фуқарога юкланади.

 

Транспорт воситаси томонидан йўл ҳаракати қоидаларини бузганлиги учун тайинланган жарималар, мазкур қонун талабига кўра, транспорт воситаси эгаси томонидан қопланиши лозим.

 

Ушбу ҳолатда жарималар келишига барҳам беришнинг ягона йўли, транспорт воситасини амалда бошқараётган шахс номига ўтказиш (бегоналаштириш) ҳисобланади.

Автомашинани қаерда эканлигини аниқлаш учун худудий ЙХХБ органларига мурожаат қилишингиз лозим.

 

Транспорт воситасини бундай оғзаки келишувга кўра, Бош ишончнома асосида сотилган тақдирда, қўлланилган жарима ихтиёрий тўланмаса, транспорт воситаси эгаси маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин.

 

Сиз жаримани тўлаш оқибатида кўрган зарарни, жавобгар шахсдан умумий асосларга кўра ундириб бериш ҳақидаги даъво билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.

ЎРТАДА ФАРЗАНД БЎЛМАСА НИКОҲДАН АЖРАЛГАНДА МОЛ-МУЛК ҚАНДАЙ БЎЛИНАДИ?

— Ўғлим 8 йиллик турмуши давомида фарзандли бўлмади. Эр-хотин ҳадеб жанжаллашавергач, келиним отасиникига кетиб қолди-ю, бир ойдан сўнг ажрашишга ариза берди. Икки марта суд бўлди, ҳозир учинчи муҳлат берилган. Келинимни чиндан ҳам ажрашиш нияти бўлса, «ЗАГС» орқали ҳам ажрашса бўлади. Аммо у мол-мулк тақсимоти учун ариза берган. Ўғлимни номида фақат машинаси бор. Уй-жой, фабрикалар, далаҳовли – ҳаммаси мен ва турмуш ўртоғимнинг номимизда. Ўғлим хотинига ҳам машина олиб берган. Бундай вазиятда мол-мулк тақсимоти қандай бўлади?

Исми сир тутилди.

Фарход ШАРИПОВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси:

 

— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.
Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар, улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.

 

Умумий мол-мулкни бўлишда суд эр ва хотиннинг ҳар бирига мулкнинг қайси қисми берилиши лозимлигини аниқлайди. Эр (хотин)га унга қарашли улушдан ошиқ қийматга эга бўлган мол-мулк бериладиган ҳолларда, хотин (эр)га тегишли пул ёки ўзга компенсация белгиланиши мумкин. Оилавий муносабатлар тугатилганда, суд эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши мумкин.

 

Шунингдек, қоидага кўра, эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда ҳамда уларнинг шу мол-мулкдаги улушларини аниқлашда, агар эр ва хотин ўртасидаги никоҳ шартномасида бошқача ҳол назарда тутилмаган бўлса, эр ва хотиннинг улушлари тенг деб ҳисобланади. Эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда эр ва хотиннинг умумий қарзлари уларга белгиланган улушларга мутаносиб равишда ҳар иккаласи ўртасида тақсимланади. Агар эр ва хотиндан бири умумий мол-мулкни эр ёки хотиннинг эркига зид равишда ва оила манфаатига мос бўлмаган ҳолда ўз хоҳишига кўра сарфлаган ёки бошқа шахсга ўтказган бўлса, уни бўлишда бу мол-мулк ёки унинг қиймати ҳисобга олинади.

ТЕЛЕГРАМ ОРҚАЛИ САВДО БИЛАН ШУҒУЛЛАНСА ҲАМ СОЛИҚ ТЎЛАШ КЕРАКМИ?

— Ёлғиз онаман, 2 нафар вояга етмаган фарзандим бор. Фарзандларимни боқиш учун Тошкент шаҳридаги бозорлардан биридан аёллар “парфюмерия” маҳсулотларини арзон нархда сотиб оламан ва ўзимнинг телеграмдаги саҳифамда реклама қилиб, мижозларга қайта сотиш билан шуғулланаётгандим. Солиқ идораси ходимлари ноқонуний тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётганлигимни важ қилиб, уйимда сотиш учун келтириб қўйган 7 млн. сўмлик товарларимни олиб кетишди. Солиқ идораси ходимларининг ҳаракатлари қонунийми? Ахир ўз уйимда интернет орқали мижоз топиб, уларга махсулот етказиб беряпман-ку…

Исми сир тутилди

Маъмурий жавобгарликни вужудга келтиради

— Ўзбекистонда тадбиркорликни ривожлантириш асосий мақсадлардан бири бўлиб, иқтисодиёт тараққиёти гаровидир. Шу боис Президентимизнинг раҳбарлигида юртимизда тадбиркорлар учун бир қатор имтиёлар ва қулайликлар яратилган.

 

Қулайликлардан бири, турли электрон платформаларда “онлайн” тарзда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланишдир.

 

Фуқароларимиз электрон платформалар қаторига “Telegram” иловасида яратилган каналларни киритиб олишганини кўриш мумкин. Бугунги кунда ушбу турдаги фаолият оммабоп бўлиб келмоқда. Бироқ, “Telegram” иловаси орқали тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш қонунчилик талабларига мувофиқми?

 

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 31-моддасига кўра, жисмоний шахс тадбиркорлик билан шуғулланиши учун белгиланган тартибда рўйхатдан ўтиши ва тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши лозим.

 

Амалдаги қонунчиликда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтмасдан туриб тадбиркорлик билан шуғулланиш маъмурий ёки жиноий жавобгарликни вужудга келтиради.

 

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 164-моддаси 1-қисмида (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса беш бараваридан етти бараваригача миқдорда жарима солишга, 2-қисмида савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини анча миқдордаги қийматда бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваридан ўн бараваригача миқдорда, мансабдор шахсларга эса етти бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга, 3-қисмида савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини кўп миқдордаги қийматда бузганлик учун фуқароларга базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан эллик бараваригача, мансабдор шахсларга эса қирқ бараваридан саксон бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши кўрсатилган.

 

МАЪЛУМОТ УЧУН:

Анча миқдор деганда базавий ҳисоблаш миқдорининг юз бараваридан уч юз бараваригача бўлган доирадаги, кўп миқдор деганда эса, базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан беш юз бараваригача бўлган доирадаги миқдор тушунилади.

Қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтиш лозим

— Жиноят кодексининг 189-моддасида (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) товарлар савдоси ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини жуда кўп миқдордаги қийматда бузганлик учун базавий ҳисоблаш миқдорининг уч юз бараваридан олти юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланиши белгиланган.

 

Биринчи марта жиноят содир этган шахс, агар у жиноят аниқланган кундан эътиборан ўттиз кунлик муддатда савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидалари бузилишининг оқибатларини бартараф этган ва етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплаган бўлса, жавобгарликдан озод этилади.

 

Фуқароларимиз томонидан “Telegram” иловаси орқали тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш натижасида рўйхатдан ўтмасдан туриб нафақат савдо қоидаларини бузилишига, балки ушбу фаолиятдан тушаётган даромаддан солиқни тўлашдан бўйин товлаётганларини кўриш мумкин.

 

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ, солиқ идораси ходимлари ўз ваколатлари доирасида савдо қоидаларини бузаётган ёки солиқни тўлашдан бўйин товлаётган шахсларни аниқлаш ва уларга нисбатан тегишли чора кўришга хақлидир.

 

Сизнинг ҳолатингизда, “онлайн” тарзда тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишингиз учун қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтишингиз лозим бўлади.

 

Аббосхон ШОМАХМУДОВ,

жиноят ишлари бўйича

Юнусобод туман суди судьяси

АЖРАШИШ УЧУН БЕРИЛГАН АРИЗА ҚАЙТАРИБ ОЛИНГАНДА ЖАРИМА ТЎЛАНАДИМИ?

— Ажрашиш учун судга ариза бергандим. Суд уч ой ярашув муддати берганди. Индинга шу муддат тугайди. Судда «фикримдан қайтдим, ажрашмайман», деб аризамни қайтариб олсам бўладими? Эшитишимча, бундай ҳолларда жарима тўланармиш, шу ростми?

Исми сир тутилди

Ғайрат ЭРГАШЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 40-моддасига кўра, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

 

Суд ишнинг кўрилишини кейинга қолдириб, эр-хотинга ярашиш учун олти ойгача муҳлат тайинлашга ҳақли.

 

Фуқаролик процессуал кодексининг 122-моддаси 1-қисми 9-бандига кўра, даъвогар томонидан аризани кўрмасдан қолдириш тўғрисида ариза берилган бўлса, суд аризани кўрмасдан қолдиради.

 

ФПКнинг 124-моддаси 1- қисми 3-бандига кўра, даъвогар арз қилинган талабларидан воз кечган ва суд бу воз кечишни қабул қилган бўлса, суд иш юритишни тугатади.

 

Юқорида қайд қилинган модда талабларига кўра, cизда никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъво аризангизни кўрмасдан қолдириш ёки даъво аризангиздан воз кечиш тўғрисидаги судга ариза бериш ҳуқуқингиз мавжуд. Мазкур ҳолатда суд cизнинг никоҳдан ажратиш ҳақидаги аризангизни кўрмасдан қолдириши ёки воз кечганлигингиз қабул қилиб, фуқаролик ишини иш юритишдан тугатиши мумкин. Иккала ҳолатда ҳам cизга нисбатан ҳеч қанақа жарима қўлланилмайди. Фақатгина судга даъво аризаси топширишда тўланган суд харажатлари cизнинг зиммангизда қолдирилади.

СУД КАСАЛЛИГИ УЧУН АЁЛДАН ФАРЗАНДИНИ ЭРИГА ОЛИБ БЕРИШИ МУМКИНМИ?

— Кенжа синглим тўйдан кейин қаттиқ шамоллашни оёқда ўтказиб, буйраклари хасталанди. Ҳозир битта буйраги қурияпти. Эри «касал хотин билан яшамайман», деб ажрашишга ариза берган. Фарзанди учун алимент тўлаяпти. Қайнопаси «укам ҳам касал хотинига, ҳам боласига алимент тўламайди. Суд орқали болани оламиз, шунда харажати ҳам бўлмайди», деяпти. Синглим хаста бўлгани учун суд фарзандини эрига олиб бериши мумкинми?

Исми сир тутилди

Рустам НОРХУЖАЕВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Оила кодексида ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга эканлиги кўрсатиб ўтилган.

 

Ушбу Кодекснинг 74-моддасига асосан ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.

 

Олий суд Пленумининг “Болалар тарбияси билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги Қарорида суд бошқа-бошқа турадиган ота-оналар ўртасида бўлган уларнинг қайси бири билан қайси боласи яшаш учун қолиши тўғрисидаги низоларни ҳал этишда Оила кодексининг 71-моддасида белгиланган ота ва онанинг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг тенглигига асосланган ҳолда, вояга етмаган болаларнинг манфаатларига ва хоҳишларига мос келадиган ҳал қилув қарори қабул қилиши лозим. Бунда суд ота-онадан бирининг моддий-маиший аҳволи устунлигининг ўзи болани унга олиб бериш учун асос бўла оладиган шарт ҳисобланмаслигини назарга олган ҳолда, боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, ота-онадан қайси бири болаларига нисбатан кўпроқ ғамхўрлик ва эътибор кўрсатаётганлигини, болаларнинг ёшини ва ота-онадан қайси бирига кўнгил қўйганлигини, ота-онанинг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг маълумот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини эътиборга олади.

 

Суд 10 ёшга тўлган боланинг ота-онасининг қайси бири билан яшаш истаги борлигини ҳам эътиборга олиши мумкин. Юқоридаги қонун талабларида кўрсатилганидек, ота-она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга. Судлар болани алоҳида яшаётган ота-онадан бирида қолдиришда боланинг манфаатини эътиборга олишади. Ота-онадан бирининг моддий аҳволининг устунлиги болани унга олиб бериш учун асосий шарти ҳисобланмайди. Сиз келтирган ҳолат бўйича ҳам онанинг касаллиги ундан болани олиб, отага бериш учун асосий шарт ҳисобланмайди. Бундай ҳолатларда судлар она ўзининг касаллиги туфайли болага қай даражада ғамхўрлик ва эътибор кўрсата олаётганлигини, она касаллиги туфайли боланинг тарбияси билан шуғуллана олаётган ёки олмаётганлиги каби ҳолатларни, шунингдек боланинг ҳам фикри ва хохишларини инобатга олган ҳолда иш ҳолатларидан келиб чиқиб, қарор чиқаради.

Skip to content