Қидирув:

«ПРОПИСКА»ГА ҚЎЯМИЗ ДЕБ АЛДАШДИ»

— Жиянимни эри билан «ЗАГС»и йўқ. Қайнонаси «тўйдан кейин бир ҳафтага қолдирмай ўтказамиз», деб алдади. Энди эса битта боласи билан сал нарсага ҳам уйига ҳайдаб юборишади. Фарзанди икки уйлик бўлиб катта бўляпти. Жиянимни «прописка»га қўйиш учун қаерга мурожаат қилиш керак? Икки йилга яқин «прописка»га олмагани учун қайнонаси ё эрига қандай чора бор?

Исми сир тутилди

Зиёда Солиева, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси:


— Қонунчиликка кўра, фуқаролар қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ доимий яшаш жойлари бўйича рўйхатдан ўтишлари шарт.


Туғилган болага фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органлари томонидан туғилганлик тўғрисида гувоҳнома расмийлаштирилаётганда, у отаси ёки онасининг доимий рўйхатга олинган манзилида идоралараро автоматлаштирилган тизим орқали маълумотларни киритиш йўли билан доимий рўйхатга олинади.
Мулкдор (мулкдорлар) ўз оила аъзоларини ва бошқа шахсларни доимий рўйхатдан ўтказиш ҳуқуқига эга.


Бунда уй-жой мулкдорининг аризаси ёхуд нотариал тасдиқланган аризаси (розилиги), агар шахсан ўзи бориш имкони мавжуд бўлмаса талаб қилинади.
Жиянингиз доимий рўйхатга ўтишни расмийлаштириш учун тегишинча Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятида яшаб турган жойларига яқин бўлган МваФРБ ва Давлат хизматлари марказларига мурожаат қилишлари ҳамда ЯИДХПдан фойдаланишлари мумкин.
Маъмурий Жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 223-моддаси паспорт тизими қоидаларини бузиш, яъни Ўзбекистон Республикаси фуқаросининг доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича рўйхатдан ўтмасдан яшаши, базавий ҳисоблаш миқдорининг иккидан бир қисмидан уч бараваригача миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.


Паспорт тизими қоидаларига риоя этиш учун масъул бўлган шахслар томонидан шахсларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларсиз яшашига йўл қўйилиши, худди шунингдек фуқаролар томонидан ўз турар жойларида шахсларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларсиз, доимий яшаш ва вақтинча турган жойи бўйича рўйхатдан ўтмасдан яшашига йўл қўйилиши, базавий ҳисоблаш миқдорининг беш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

БОБОДАН ҚОЛГАН МЕРОС УЙНИ ҚАНДАЙ РАСМИЙЛАШТИРИБ ОЛИШ МУМКИН?

— Бобомдан қолган мерос уйни расмийлаштирмоқчи эдик. Отам ҳам ўз вақтида уйни мерос мулки сифатида расмийлаштириб олмаган экан. Нотариусга ҳужжатларни тўплаш жараёнида отамнинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳномани топа олмадик. ФҲДЁ органида умуман ҳеч қандай далолатнома ёзуви топилмади, уй бобомнинг номида бўлганлиги сабабли меросни ўз эгалигимизга ўтказа олмаяпмиз. Муаммони қандай ҳал қилсак бўлади?

Исми сир тутилди

Баҳодир Саидмуратов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Фуқаролик кодексига кўра, ворислик васият ва қонун бўйича амалга оширилади.
Сиз маълум қилган ҳолатдан тушунилишича, бобонгизнинг вафотидан кейин унга тегишли бўлган мол-мулкка нисбатан у томонидан васиятнома қолдирилмаган бўлиб, бундай ҳолатда ворислик қонун бўйича амалга оширилади.

 

Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига кўра, мерос қолдирувчининг болалари (шу жумладан фарзандликка олинган болалари), эри (хотини) ва ота-онаси (фарзандликка олувчилар) тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар.
Ушбу ҳолатда отангиз бобонгизнинг биринчи навбатдаги вориси, яъни, фарзанди эканлиги унинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳнома билан тасдиқланади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 18 ноябрдаги “Нотариуслар томонидан айрим нотариал ҳаракатларни амалга ошириш тартиби тўғрисидаги маъмурий регламентларни тасдиқлаш ҳақида”ги 726-сонли қарорига 5-илова “Нотариуслар томонидан меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳномани беришнинг маъмурий Регламент”нинг 29-бандига кўра, меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисида гувоҳнома беришда нотариус меросхўрларнинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномалари ва никоҳ тузилганлиги ҳақидаги гувоҳномалари (Ф.И.О. ўзгарган тақдирда) ёки далолатнома ёзувларидан кўчирмалар ёхуд қариндошлик муносабатларининг ҳақиқийлигини белгиловчи суд ҳужжатини талаб қилади.

 

Агарда отангизнинг бобонгиз билан ота-бола эканлигини тасдиқловчи ҳужжат, яъни, туғилганлиги ҳақидаги далолатнома ёзуви мавжуд бўлмаса, отангизнинг бобонгизнинг фарзанди эканлиги факти суд томонидан белгиланади. Бунинг учун отангиз фуқаролик ишлари бўйича судга туғилганлик фактини белгилаш ҳақида ариза билан мурожаат қилиши лозим бўлади.

 

Аризада отангиз ўзини отаси ва онаси деб кўрсатган шахслардан туғилганлиги фактини белгилашни сўраши ҳамда бундай факт унга нима сабабдан зарар эканлигини кўрсатиши, шунингдек, аризага ўзининг ота-онаси деб кўрсатган шахсдан туғилганлигини тасдиқловчи далилларни ҳамда мерос мулкининг бобонгизга тегишли эканлигини тасдиқловчи ҳужжатларни илова қилиши лозим. Суднинг ота ва онадан туғилганлик фактини белгилаш ҳақидаги ҳал қилув қарори фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органи томонидан отангизнин туғилганлигини қайд этиш учун асос бўлади.

 

Суд томонидан отангизнинг туғилганлик фактини белгилаш ҳақидаги аризаси қаноатлантирилганидан кейин ФҲДЁ органи томонидан отангизга нисбатан туғилганлиги ҳақидаги далолатнома ёзуви юритилиб, унинг асосида туғилганлик ҳақидаги гувоҳнома берилади ва шундан кейин отангиз бобонгизнинг вориси сифатида ундан қолган мол-мулкни мерос сифатида қабул қилиб олиши учун отангизнинг охирги доимий яшаб турган жойи бўйича нотариал идорага мурожаат қилишга ҳақли бўлади.

АДОЛАТ ҚОНУННИНГ ЎЗИДА БУЗИЛМАСИН ЁХУД ДАЪВО ТАЛАБИНИ КАМАЙТИРИШ ДАЪВОГАРНИНГ ХОҲИШИГА БОҒЛИҚ ЭМАСМИ?

Бир бадиий фильмда қаҳрамон – Мўлладўст қозига қарата: “Сизлар нима десаларингиз ҳам, шариатга тўғри келаверади-я”, деган жумлани айтади. Жамиятга ҳамоҳанг равишда инсоният тараққий этар, ўзаро муносабатларда қарашлар ўзгариб, сайқалланиб борар экан, қонун-қоидалар ҳам ўз вақтида инсоннинг эзгу мақсадлари томон такомиллашиб бориши лозим.

 

Акс ҳолда, одамлар (аҳоли) орасида ана шу қонун-қоидалар ва шу асосида чиқариладиган қарор ва хулосаларга нисбатан эътирозлар, салбий фикрлар, ишончсизлик ортиб боради.

 

Нега? Чунки, бундай ҳолларда белгиланган, ўрнатилган қонун-қоида инсоннинг эзгу қарашлари маҳсули бўлган адолат ва жамиятда барчаси инсон, унинг манфаати, қадр-қиммати учун, деган тамойиллар талабларидан ортда қолади ҳамда олдимизга қўйган мақсад-муддаоларимиз йўлида “қизил” ёки ҳеч бўлмаганда “сариқ чироқ” каби ёниб қолаверади.

 

Иқтисодий судларда даъвогар ариза берганидан сўнг иш кўрилар экан, у ўз аризаси бўйича даъво талаби ва даъво баҳосини камайтирган тақдирда давлат божи харажати ўша камайтирилган қисм учун ҳам ундан ундирилади.

 

НЕГА?

Даъвогар даъво талабини камайтирса, унинг хоҳиши-ку! Биринчидан, бу – жавобгарга енгиллик, иккинчидан, низо бартараф бўлади, жамиятга шу фойдали эмасми?

 

Даъвони камайган қисми, агар даъвогар бу қисмдан воз кечса, камайган даъво жавобгар, яъни бир тадбиркор учун фойдага қолади, бу маблағ эса ишлаб чиқаришга, савдо-сотиққа ё бошқа тижорат айланмасига қўшилади, ундан солиқ тўланади, иш ўрни ҳосил бўлади, иқтисодиёт юксалишига ҳисса қўшилади.

 

“Ушбу маблағ давлат божига тортилгандан кўра фойдалироқ, жамиятга ҳам нафи каттароқ эмасми?” деган ҳақли эътирозлар, чуқур мушоҳада вамуҳокамага тортадиган фикрлардир…

 

Аммо, “Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисмида даъвогар томонидан даъво талаблари камайтирилган тақдирда, тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди. Тўққизинчи қисмида эса даъво суммаси кўпайтирилган тақдирда, давлат божининг етишмаётган суммаси даъвонинг кўпайтирилган суммасига мувофиқ тўланади, деб белгиланган.

 

Ўзбекистон Республикаси Олий суд Пленумининг 2020 йилдаги “Иқтисодий ишлар бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисида”ги 36-сон қарорида ҳам ушбу масалада тушунтириш берилмаган.

 

Демак, биз юқорида айтган айни қонун-қоида бўйича даъвогар томонидан даъво талаблари камайтирилган тақдирда тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди, яъни даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи даъвогар зиммасида қолади. Энди тўлаб чиқилган давлат божи доирасида агар даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи тўланмаган бўлса ҳам, даъвогардан ундирилади.

 

Нега, чунки, амалиёт шундай шаклланган. Бироқ қонунда фақат тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмади, деб белгиланган бўлса-да, нега бундай амалиёт шаклланган?

 

Эй, қуяверасиз, Ҳисоб палатаси текшириб, судьялар томонидан давлатга тушиши лозим бўлган шунча бож камайтирилган даъволлардан ундирилмай қолиб, давлат бюджетига зарар етказилган, дейишдан хавотирдамисиз?..

 

Лекин хулоса қилсак, қонуннинг ўзида адолат бузилган, яъни, даъво суммаси кўпайтирилган тақдирда, давлат божининг етишмаётган суммаси даъвонинг кўпайтирилган суммасига мувофиқ даъвогар томонидан тўланади, даъво талаби камайтирилса, тўланган давлат божи қайта ҳисоблаб чиқилмайди, яъни даъвонинг камайтирилган қисми бўйича давлат божи даъвогар зиммасида қолади…

 

Масалан, даъвогар жавобгардан 100 000 000 сўм ундирмоқчи бўлиб, даъво киритган эди, кейинчалик “Йўқ, мен 70 000 000 сўм ундирмоқчиман, суд мажлисида ўйлаб кўрсам, жавобгарнинг аҳволи оғир экан ёки унга жабр бўлмасин ё у олдинроқ қарзнинг маълум қисмини тўлаган экан, мен билмай қолибман, билишнинг имкони бўлмаган экан, бу орада суд ишни тайинлаб қўйибди, мен кеч билибман, шунга узр, мен 70 000 000 сўм даъво қиламан, 100 000 000 сўмга даъво қилмайман, қолган 30 000 000 сўмдан давлат божи тўламай, илтимос, бўлмаса, даъвони камайтирмайман, майли, ноинсофлик бўлса ҳам, жавобгардан божни ундираверинглар, деса”, нима деймиз.

 

“Энди қонун шундай, туғри тушунасиз, шу пайтгача, амалиёт шундай бўлиб келган, эски таҳрирдаги Олий суд Пленуми қарорида давлат божи даъвонинг камайтирилган қисмидан ундирилиши кўрсатилган эди. Ҳа энди, янги Пленум қарорида бу масалага тўхталинмаган, шундай бўлса ҳам, ундириб қўяверайлик, сиз ҳам тинч, биз ҳам тинч, Ҳисоб палата ҳам эътироз билдирмайди”, деб жавоб беришга тўғри келади.

 

Кейин даъвогар нима дейди, “Сизлар нима десаларингиз ҳам, шариатга тўғри келаверади-я”, дейдими?..

 

ШУ АСОСДА ТАКЛИФ

“Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисмидаги “чиқилмайди”, деган сўздан “м” ва “й” ҳарфларини олиб ташлаб, “чиқилади”, деган сўзга ўзгартиб қўйиш;

 

агар қонун ижодкорлиги юридик техника жиҳатдан тўғри бўлсин, десак, “Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг 18-моддаси биринчи қисмини қўйидаги 16 – банд билан тўлдириш, 16 —даъво талаблари камайтирилган тақдирда;

 

“Давлат божи тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 19-моддаси саккизинчи қисми чиқариб ташлансин.

 

БУ НИМА БЕРАДИ, ДЕЙСИЗМИ?

Аввало, бу – ушбу нормани адолатли бўлишини таъминлайди. Негаки, ҳар бир ҳуқуқий ёки қонун нормаси қонун бўлиши билан бирга, унда албатта адолат тамойили бўлиши муҳимдир.

 

Шу асосда ушбу таклиф “давлат ғазнасига тушган пул қайтмайди”, деган нотўғри фикр, хулосани йўқотади, давлат ва тадбиркорлик субъектларининг тенглигини таъминлайди, даъво талабининг мазмунан кўрилмаган қисми бўйича, яъни даъвогар томонидан “йўқ, менга ортиқча даъво керакмас”, деган қисм бўйича ҳақсиз ва адолатсиз бож ундиришга чек қўяди.

 

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикасининг «Давлат божи тўғрисида»ги қонуни 3-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, давлат божи деганда, юридик аҳамиятга молик ҳаракатларни амалга оширганлик ва (ёки) бундай ҳаракатлар учун ваколатли муассасалар ва (ёки) мансабдор шахслар томонидан ҳужжатлар берганлик учун ундириладиган мажбурий тўлов тушунилади.

 

Демак, даъвонинг камайган қисми бўйича ҳаракатларни амалга оширганмиз ва шунинг доирасида қарор чиқарганмиз.

 

Нуриддин МУРОДОВ,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раиси

ТАЪТИЛДА БЎЛГАНЛАРГА МУКОФОТ ПУЛИ БЕРИЛМАЙДИМИ?

– Ишхонада таътилга чиққандим. Эшитишимча, яқинда ҳамкасбларимга мукофот пули берилибди. Лекин менга тушмади. Сабабини сўраганимда таътилда эканимни айтишди. Ўз хоҳиши билан таътилда бўлганлар ёки «болничьний»дагиларга мукофот пули берилмайдими?

Исми сир тутилди.

Саволга Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси Гўзал Абдурахманова жавоб берди:

 

— Меҳнат кодексининг 72-моддасининг 1- қисмига кўра, меҳнат шартномаси ходим билан иш берувчи ўртасида муайян мутахассислик, малака, лавозим бўйича ишни ички меҳнат тартибига бўйсунган ҳолда тарафлар келишуви, шунингдек меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар билан белгиланган шартлар асосида ҳақ эвазига бажариш ҳақидаги келишувдир.

 

Ушбу кодекснинг 73-моддаси 2-қисми 5-бандига кўра, меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви билан меҳнат ҳақи миқдори ва меҳнатнинг бошқа шартлари белгиланади.

 

Шунингдек, ходим ва иш берувчи ўртасида жамоат шартномаси тузилган бўлиши, унда ходим ва иш берувчининг ўзаро мажбуриятлар акс эттирилган бўлиб, шу билан бирга меҳнатга ҳақ тўлаш шакли, тизими ва миқдори, пул мукофотлари, нафақалар, компенсациялар, қўшимча тўловлар кўрсатилган бўлиши лозим.


Юқоридаги қонун нормалари асосан сизга иш берувчи билан тузилган меҳнат шартномаси ҳамда жамоат шартномаларида кўрсатилган шартлар асосида мукофот пули берилиши лозим. Мукофот пули ходимни рағбатлантириш туридан фарқли равишда, ходимга интизомий жазо чораси қўлланилган ҳолда ҳам тўлаб берилиши лозим.

 

Шундан келиб чиқиб, агар сизга меҳнат таътилига чиққанлигингиз муносабати билан ёки меҳнатга лаёқатсиз бўлган – “болничний”га чиққан даврингизда иш берувчи томонидан мукофот пули тўланмаган бўлса, ҳудудийлик бўйича ўзингиз яшаш манзилингизда жойлашган ёки иш жойингиз жойлашган жойдаги фуқаролик ишлари бўйича тегишли туманлараро судига мукофот пулини ундириш ҳақидаги даъво аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқингиз мавжуд.

ИШДАН БЎШАДИМ, АММО ИШЛАГАН КУНЛАРИМГА ОЙЛИК ОЛАМАНМИ?

– 15 августда ўз хоҳишим билан ишдан бўшаш тўғрисида ариза ёздим. Буйруқ ариза ёзган кунимга чиқарилди. Аммо ишлаган 15 куним ҳақида ҳеч ким ҳеч нима демади. 15 кунлик иш ҳақим нима бўлади?

Исми сир тутилди

Дилфуза Дададжанова, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Меҳнат қонунчилигига асосан ходим меҳнат шартномасини икки ҳафта олдин иш берувчини ёзма равишда огоҳлантириб, бекор қилишга, огоҳлантириш муддати тугаганидан сўнг ишни тўхтатишга ҳақли. Иш берувчи ходимга унинг ишлаган даври учун иш ҳақини тўлиқ тўлаб беришга мажбур.


Ходим билан тузилган меҳнат шартномаси ўз аризасига асосан бекор қилинганда, унга тўланиши керак бўлган иш ҳақи охирги ишлаб бериш кунининг эртасидан кечиктирмасдан тўланиши лозим бўлади.


Сизнинг ҳолатингизда иш берувчига икки хафтадан сўнг ишдан бўшаш тўғрисида ариза билан мурожаат қилгансиз ва шу куни сиз билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисида буйруқ чиқарилган. Агар иш берувчи мазкур буйруқда сизнинг келгусида икки хафта давомида ишлаб бериш муддатига ойлик иш ҳақи тўлаб бериш вазифасини ҳисобчига юклатмаган бўлса, бундай ҳолатда иш берувчи огоҳлантириш муддатининг охирги иш кунида қўшимча буйруқ чиқариб, ишлаб берилган икки ҳафталик муддатга ойлик тўлаб бериши шарт бўлади.


Агар ходимга тўланмай қолган иш ҳақи тўғрисида низо мавжуд бўлса, иш ҳақини ундиришни сўраб, унинг ўзи яшаб турган ёки иш берувчи жойлашган тумандаги фуқаролик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиши мумкин.

«БОШҚА ИШДА ИШЛАБ ТУРСАМ БЎЛАДИМИ?»

— Ҳозирда бола парваришлаш таътилидаман. Айтингчи, таътил муддати тугагунча бошқа ишда ишлаб турсам бўладими? Масалан, ўриндошлик асосида.

Исми сир тутилди

Алимджан КАРИЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Меҳнат кодексининг 58-асосан давлат иш билан таъминлаш турини, шу жумладан турли меҳнат режимидаги ишни танлаш эркинлигини кафолатлайди.
Ушбу кодекснинг 234-моддаси талабларидан келиб чиқиб, аёл ўз хоҳишига кўра, болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти режимида ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишлаши мумкин. Бунда унинг нафақа олиш ҳуқуқлари сақланиб қолади.

 

Демак, аёллар болани парваришлаш таътили даврида иш берувчини огоҳлантириб, исталган вақтда ишга чиқса бўлади.
Иш берувчи ходимага болани парваришлаш таътилини бўлиб ишга чиқишини тақиқлашга ҳақли бўлмайди, чунки бундай таътилдан фойдаланиш ходиманинг мажбурияти эмас, балки ҳуқуқи ҳисобланади.


Болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти шароитида ишлаш меҳнат шартномасига қўшимча битим билан расмийлаштирилади. Унга иш вақти ва меҳнат ҳақига тааллуқли бўлган ўзгартиришлар киритилади. Қўшимча битим имзоланганидан кейин тегишли буйруқ чиқарилади.


Қонунчиликда ўриндошлик асосида ишлаш бу ходимнинг ўзининг асосий ишини бажаришидан ташқари асосий ишидан бўш вақтида меҳнат шартномаси асосида бошқа ҳақ тўланадиган ишни бажариши тушунилади.
Ўриндошлик асосида ишлашга, асосий иш жойида (ички ўриндошлик) ёхуд бошқа ташкилотда (ташқи ўриндошлик) ишлашга йўл қўйилади.


Ходимнинг асосий иш жойи ҳисобланган ташкилотда ўриндошлик асосида ишлашга вақтинча бўлмаган ходимнинг ишини бажаришда ёки бўш лавозимдаги ишни бажаришда йўл қўйилади.


Қуйидагиларнинг ўриндошлик асосида ишлаши тақиқланади:


• ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар;


• агар ўриндошлик асосида ишловчининг асосий иши меҳнатнинг ноқулай шарт-шароитлари билан боғлиқ бўлса, шундай шарт-шароитдаги ишларда ишлаш (соғлиқни сақлаш тизими ташкилотлари ходимлари бундан мустасно);


• автомобиль ташувлари хавфсизлигини таъминлаш хизматининг ишчиси (мутахассиси) сифатида;


• Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ва Вазирлар Маҳкамаси аппарати ходимлари (техник ва хизмат кўрсатувчи ходимлардан ташқари), давлат бошқаруви органлари раҳбарлари, уларнинг ўринбосарлари ва таркибий бўлинмалар бошлиқлари, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси ва аъзолари, Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно;


• вилоятлар, туманлар ва шаҳарлар ҳокимлари ва уларнинг ўринбосарлари;


• бир-бирига бўйсунувчи ёки бир-бирининг назоратидаги ташкилотларда давлат бошқаруви органлари мутахассислари – соғлиқни сақлашни бошқариш органларида банд бўлган врачлар ва таълимни бошқариш органларида банд бўлган ўқитувчилар бундан мустасно;


• қонунчиликка мувофиқ ўриндошлик асосида ишлаши тақиқланган бошқа шахслар (ходимлар).
Бундан кўринадики амалдаги қонунчиликда болани парваришлаш таътилидаги аёлларнинг ўриндошлик асосида ишлаш ҳуқуқи чекланмаган.

“КАФИЛ БЎЛГАНИМ УЧУН БОШҚАНИНГ ҚАРЗИ МЕНГА ЮКЛАНИШИ ТЎҒРИМИ?”

— Ишхонада бир ҳамкасбимга банкдан онасини даволатиш учун пул олаётганда кафил бўлгандим. Ўзи бундай ишларни ёқтирмайман, чин дилдан раҳмим келгани учун кўнгандим. Энди эса унинг бошқа қинғир ишлари очилиб, унга нисбатан қидирув эълон қилинди. Яқиндан банкдан қўнғироқ қилиб, кафил бўлганим учун қарз менга юкталишини айтишди. Судга берсам, пулни тўламаслигим мумкинми?

Исми сир тутилди

ТЎЛИҚ КРЕДИТ СУММАСИ БЎЙИЧА ЖАВОБГАРЛИКНИ ОЛГАН БЎЛСАНГИЗ…

— Амалдаги Фуқаролик кодексининг 292-моддасига асосан кафиллик шартномаси бўйича кафил шахс ўз мажбуритяини тўла ёки қисман бажариши учун унинг кредитори олдида жавоб беришни ўз зиммасига олади.

 

Кафиллик шартномаси келгусида вужудга келадиган мажбуриятни таъминлаш учун ҳам тузилиши мумкин.

 

Кафиллик шартномаси ёзма шаклда тузилиши керак. Ёзма шаклга риоя қилмаслик кафиллик шартномасининг ҳақиқий бўлмаслигига олиб келади.

 

Мазкур кодекснинг 293-моддасига кўра, қарздор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафил ва қарздор кредитор олдида солидар жавоб берадилар, башарти қонунда ёки кафиллик шартномасида кафилнинг субсидиар жавобгар бўлиши назарда тутилган бўлмаса.

 

Башарти, кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил кредитор олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб беради. Шу жумладан фоизлар тўлайди, қарзни ундириб олиш бўйича суд чиқимларини ва қарздор мажбуриятини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги туфайли кредитор кўpган бошқа зарарларни тўлайди.

 

Амалдаги қонунчилик талабига кўра, сиз ихтиёрий равишда кафиллик шартномасини расмийлаштирган ва банк олдида тўлиқ кредит суммаси бўйича жавобгарлик олган бўлсангиз, банк олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб берасиз. Шу жумладан, фоизлар, қарзни ундириб олиш бўйича суд чиқимларини ва қарздор мажбуриятини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги туфайли кредитор кўрган бошқа зарарларни тўлашга мажбурсиз.

 

СУДГА МУРОЖААТ ҚИЛИШ ҲУҚУҚИНГИЗ МАВЖУД, АГАР…

— Агарда, сиз кредит шартномаси таъминоти сифатида расмийлаштирилган кафиллик шартномасига имзо қўймаган бўлсангиз ёки алдаш, зўрлик, қўрқитиш таъсирида кафиллик шартномасини тузган бўлсангиз ва мазкур ҳолатларни тасдиқловчи далиллар мавжуд бўлган тақдирдагина кафиллик шартномасини ҳақиқий эмас деб топиш масаласида даъво тартибида судга мурожаат қилиш ҳуқуқингиз мавжуд. Суд томонидан кафиллик шартномаси ҳақиқий эмас деб топилган тақдирдагина сизга нисбатан солидар жавобгарлик қўлланилмаслиги мумкин. Бошқа ҳолатда, биргина судга мурожаат қилишингизни ўзи, сизни ҳамкасбингиз олган кредит қарздорлигини тўлашдан озод қилмайди.

 

Зеро, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми (илгари Олий суд ва Олий хўжалик суди Пленуми)нинг 2006 йил 22 декабрь кунги “Кредит шартномаларидан келиб чиқадиган мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш тўғрисидаги фуқаролик қонун хужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги 13/150-сонли 30-бандида ҳам, башарти, кафиллик шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил кредитор олдида қарздор билан баравар ҳажмда жавоб беради, шу жумладан, фоизлар, қарзни ундириб олиш бўйича суд чиқимларини ва қарздор мажбуриятини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги туфайли кредитор кўрган бошқа зарарларни тўлаши борасида тушунтириш берилган.

 

Шунингдек, сизга банк олдидаги кафиллик мажбуриятини амалга оширгандан сўнг, яъни мавжуд кредит қарздорлигини тўлаган тақдирингизда, тўлаган пул суммасини хамкасбингиздан регресс тартибида суд орқали ундириш ҳуқуқига эгасиз.

Жамшид ШАРОПОВ,

фуқаролик ишлари бўйича

М.Улуғбек туманлараро суди судьяси

МЕРОСДА ФАРЗАНДЛАРИМНИ ҲАМ РОЗИЛИГИ КЕРАКМИ?

— Қайним қайнонамни номида бўлган уйни ўз номига расмийлаштирмоқчи. Нотариус «акангизни фарзандларини ҳам розилиги керак» деган эмиш. Турмуш ўртоғим вафот этган. Қизларим турмушга чиққан. Ўғлим билан алоҳида уй солганмиз. Шунда ҳам фарзандларимни розилиги керак бўладими?

Исми сир тутилди.

Эльвира ХАМРАЕВА, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раис ўринбосари:


— Фуқаролик кодексининг 1118-моддасига биноан, мерос очилган пайтда ҳаёт бўлган фуқаролар, шунингдек мерос қолдирувчининг ҳаётлик пайтида ҳомила ҳолида бўлган ва мерос очилгандан кейин тирик туғилган болалари васият ва қонун бўйича меросхўр бўлишлари мумкин.


Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига кўра мерос қолдирувчининг болалари (шу жумладан фарзандликка олинган болалари), эри (хотини) ва ота-онаси (фарзандликка олувчилар) тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар. Мерос қолдирувчининг вафотидан кейин туғилган болалари ҳам биринчи навбатдаги ворислар жумласига кирадилар.


Фуқаролик кодексининг 1140-моддасига биноан, тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворислик қонун бўйича меросхўр мерос очилгунга қадар вафот этган тақдирда, унга тегишли улуш унинг авлодларига ўтишини назарда тутади, бунда улуш тақдим қилинаётган қонун бўйича меросхўр билан бир хил даражада қариндош бўлган авлодлар ўртасида тенг тақсимланади.


Фуқаролик кодексининг 1140-1-моддага кўра, агар васиятнома бўйича ёки қонун бўйича ворисликка чақирилган меросхўр мерос очилганидан кейин уни қабул қилиб олишга улгурмасдан вафот этган бўлса, унга тегиши керак бўлган меросни қабул қилиб олиш ҳуқуқи унинг қонун бўйича меросхўрларига, агар барча мерос мол-мулк васият қилинган бўлса, унинг васият бўйича меросхўрларига ўтади (мерос трансмиссияси). Мерос трансмиссияси тартибида меросни қабул қилиб олиш ҳуқуқи бундай меросхўрнинг вафотидан кейин очилган мерос таркибига кирмайди.

 

Агарда, қайниз қайнонангизнинг ўлимидан сўнг, қайнонангизнинг номида бўлган уйни ўз номига расмийлаштирмоқчи бўлса, турмуш ўртоғингиз онаси вафотидан кейин вафот этган бўлса, турмуш ўртоғингиз мерос трансмиссияси бўйича меросхўр ҳисобланади. Агар турмуш ўртоғингиз онасининг вафотидан олдин вафот этган бўлса, тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича меросхўр деб ҳисобланади. Шу сабабли, сизнинг қайнонангиз васиятнома қолдирмаган бўлса, унинг вафотидан сўнг, унинг мол-мулкига Сизнинг турмуш ўртоғингизнинг меросхўрлари сифатида фарзандларингиз ҳисобланади, шу сабабли, меросхўрлар сифатида сиздан ва болаларингиздан розилик олиниши даркор.

«ТАЪТИЛИМ «КУЙИБ» КЕТАДИМИ?»

— Айни дам меҳнат таътилидаман. 30-ҳафталик ҳомиладор бўлганим учун «декрет» варақасини олдим. Варақадаги сана меҳнат таътилимга тўғри келяпти. Энди «декрет» таътили қайси санадан бошланади? Меҳнат таътилимнинг қолган кунлари «куйиб» кетадими?

Исми сир тутилди

Муқаддас ГУЛАМОВА, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раиси:

— Меҳнат кодексининг 145-моддасига мувофиқ, ходимлар қуйидаги ҳолларда таътилни узайтириш ёки бошқа муддатга кўчириш ҳуқуқига эгадирлар:


• вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик даврида;


• ҳомиладорлик ва туғиш таътили муддати бошланганда;


• йиллик таътил ўқув таътилига тўғри келиб қолганда;


• давлат ёки жамоат вазифаларини бажараётганда, башарти қонун ҳужжатлари ва бошқа норматив ҳужжатларда бундай вазифаларни бажариш учун ходимни ишдан озод этиш назарда тутилган бўлса.

Агар таътилдан фойдаланишга тўсқинлик қилувчи сабаблар таътил бошлангунга қадар келиб чиққан бўлса, ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан таътилдан фойдаланишнинг янги муддати белгиланади.

 

Бундай сабаблар таътил даврида келиб чиққан ҳолларда таътил тегишли кунлар сонига узайтирилади ёки ходим билан иш берувчининг келишувига биноан таътилнинг фойдаланилмай қолган қисми бошқа муддатга кўчирилади.


Ходим таътилдан фойдаланишга тўсқинлик қилувчи сабаблар тўғрисида иш берувчини хабардор қилиши шарт.


Агар ходим белгиланган муддатда таътилнинг бошланиш вақти тўғрисида ўз вақтида хабардор қилинмаган ёки унга таътил бошлангунга қадар таътил вақти учун ҳақ тўланмаган бўлса, таътил ходимнинг аризасига мувофиқ бошқа вақтга кўчирилади.

 

Юқорида баён қилинганларга кўра, агар муаллифимиз меҳнат таътилида бўлиши даврида ҳомиладорлик таътили муддати келиб қолса, иш берувчи билан келишувга биноан меҳнат таътилидан фойдалашнинг янги муддати белгиланади. Бунда ходим билан иш берувчининг келишувига биноан таътилнинг фойдаланилмай қолган қисми бошқа муддатга кўчирилади.

«15 СУТКА «ЎТИРИБ» ЧИҚИБ ҲАМ АЛИМЕНТ ТЎЛАМАЯПТИ»

— Собиқ эримнинг алиментдан қарзи 15 млн. бўлгач, суд қарори билан 15 суткага қамалди. Бироқ «ўтириб» чиқиб ҳам алимент тўламаяпти. «Яна қаматтирсанг, қаматтиравер бир тийин ҳам бермайман», деди. Алимент тўламаса, 15 суткалик қамоқ жазоси нега керак?

Исми сир тутилди.

Рустам ТАНГАБАЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси:


— 15 суткага қамалганидан сўнг ҳам алимент қарздорлиги сўндирилмаган тақдирда, МИБ ижрочиси томонидан прокурорга қарздорга нисбатан жиноят иши қўзғатиш масаласида тақдимнома билан мурожаат қилади.


Унга нисбатан Жиноят кодексининг 122-моддаси, яъни вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш билан жиноят иши қўзғатилиши мумкин.


Ушбу моддага асосан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.


Ўша қилмиш хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса, икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.


Агар шахс алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни тўлиқ тўлаган бўлса, у жавобгарликдан озод қилинади.


Шунга кўра, агар қарздор алимент қарздорлигини маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг ҳам тўламаган тақдирда, у озодликдан махрум қилиниши мумкин.

Skip to content