Қидирув:

ХОЛИФИЛД ВА ТАЙСОННИНГ ЖАНГИ “ЭСКИ ЖУВА” БОЗОРИДА ТАКРОРЛАНДИ: ҲАМКАСБИНИНГ ҚУЛОҒИНИ УЗИБ ОЛГАН СОТУВЧИ АЁЛ

Ёхуд ҳамкасбининг қулоғини узиб олган сотувчи аёл

Бокс ихлосмандлари оғир вазн тоифасидаги собиқ машҳур боксчилар Эвандер Холифилд ва Майк Тайсон билан бўлган жангларни мароқ билан кузатгани шубҳасиз. 1997 йилдаги афсонавий жанг-чи, ёдингиздами? Унда Тайсон рақиби Холифилд қулоғининг бир қисмини узиб олганди. Буни қарангки, мазкур “жанг” “Эски Жува” бозорида такрорланди…

 

Гап шундаки, “Эски Жува”нинг сут маҳсулотлари сотишга мўлжалланган савдо растаси “ринги”да 1993 ва 1994 йилда туғилган икки сотувчи аёл “жанг”га чиқди. Ўрталарида аввалдан бўлган келишмовчилик замиридаги ўзаро жанжал муросасиз “жанг”га уланди. Натижада 1994 йилда туғилган аёл қўшни савдо растасида сут маҳсулотлари савдоси билан шуғулланувчи 1993 йилда туғилган ҳамкасбига қасддан тан жароҳати етказиш мақсадида танасининг турли қисмларига қўл ва оёқари билан уриб, ўнг қулоғини тишлаб олади.

 

Судга оид тиббиёт экспертизасининг хулосасига кўра, 1993 йилда туғилган судланувчи аёлга ўнг қулоқ солинчагини эзилиб йиртилган яраси, чап елка, чап болдир ички, ўнг сон ва ўнг болдир соҳалари қонталашлари, чап қўл 5-кафт суяги сатҳи, ўнг лунж ва ўнг товон соҳалари шилинмалари кўринишидаги  баданнинг тузалмайдиган даражадаги хунуклашишига сабаб бўлган қасддан оғир шикаст етказган. 

Жанг жангдек ўтиши учун албатта жавоб “зарбалари” ҳам бўлиши табиий. Бироқ шуни унутмаслик керакки, бундай “жанг”ларнинг аччиқ “зарбаси”ни тотиб кўрган ақли расо киши ўзига хулоса қилади. Лекин 1993 йилда туғилган сотувчи аёл муқаддам Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 52-моддаси (енгил тан жароҳати етказиш) 2-қисми билан айбдор деб топилиб, жарима жазосига тортилган бўлса-да, бундан ўзига тегишли хулоса чиқармаган. Йўқса, ҳамкасбига қасддан тан жароҳати етказиб, 1994 йилда туғилган сотувчи аёлга чап елка соҳаси қонталаши, пастки лаб ички шиллиқ қаватига қон қўйилиши кўринишидаги соғлиқнинг қисқа муддатга ёмонлашувига олиб келадиган енгил шикаст етказмаган бўларди.

 

1994 йилда туғилган судланувчи аёл айбига қисман иқрорлик билдирди:

 

— Ўша куни эрталабдан савдо қилиш мақсадида иш жойимга келдим. Орадан бироз вақт ўтиб, ёнимга сотувчи ҳамкасбим ҳам келди. Бир неча соат вақт ўтганидан сўнг олдимизга харидор келди ва менинг маҳсулотим ёққанини айтди.

 

Сўнг сотувчи ҳамкасбим унга маҳсулотим Қашқадарёдан келиши, сифати яхши эмаслигини айта харидорни қайтармоқчи бўлиб ҳаракат қила бошлади. Шеригим ўз маҳсулоти солинган қошиқни узатди. Қўлини ортга итартиб юборганимдан сўнг, у мени оёғи билан оёғимга тепди. Сўнг эса у сочимга, мен эса унинг ёқасига ёпишдим.

“Карвон кўп, ризқи бўлак”, дейди доно халқимиз. Бироқ бу нақлни англамаган икки сотувчи аёл харидор талашиш ортидан суд курсисигача етиб боришди. “Жанг”га шу қадар берилиб кетганларидан ҳатто бирининг қулоғи узилиб тушганини оғриқ кучидан англайди.

— Бир вақт ўнг қулоғимда кучли оғриқни ҳис қила бошладим ва “қўйиб юбор” деб бақирдим. Ўша ердаги бир аёл шеригимнинг устидан челакда сув сепгач, у тўхтади ва унинг юзига қараганимда оғзи қон эканини кўрдим.

 

Шок ҳолатига тушиб, қулоғимга қўлим билан теккан вақтимда ўнг қулоғимнинг ярми йўқ эканини билдим, атрофдагиларга қулоғимни қидиришни айтдим, – дейди 1993 йилда туғилган судланувчи аёл.

Боксчи Холифилд ўша машҳур жанги ҳақида фикр билдираркан “бир томондан, бу жуда ёмон лаҳзалар, аммо айни пайтда яхши дақиқалар эди. Биринчидан, мен 35 миллион доллар ишладим, иккинчидан, жаҳон чемпиони бўлдим. Аммо, бу воқеадаги энг муҳим нарса, мен кечиришни ўргандим. Қандай бўлмасин, кечиришни ўрганиш керак”, деганди.

 

“Эски Жува”да ўтган “жанг”да “боксчи” аёллар катта миқдордаги пул ютуғи ва чемпионликни эмас, балки жарима ва озодликдан чеклаш жазосини “ишлаб олишди”. Аниқроғи, Жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман суди судьяси Бобир Рахимов эълон қилган ҳукмга кўра, 1993 йилда туғилган сотувчи аёл қасддан баданга енгил шикаст етказишда айбдор деб топилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг 5 баравари миқдорида жазо тайинланди. 1994 йилда туғилган судланувчи аёлга эса қасддан баданга оғир шикаст етказиш билан айбдор деб топилди ва 3 йил муддатга озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

 

Садоқат АЛЛАБЕРГАНОВА,

Тошкент шаҳар суди матбуот котиби

ҲЕЧ ҚАЕРДА ИШЛАМАСА, АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?

— Акам хотини билан ажрашмоқчи. Бир нафар фарзанди бор. Келинойим алиментга бермоқчи. Лекин акам талаба, ҳеч қаерда расман ишламайди. Машинасида киракашлик қилади. Бу вазиятда алимент қандай тайинланади: акамнинг кунлик даромадиданми ёки стипендиясидан?

Исми сир тутилди.

Муқаддас Гуламова, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 99-моддасига кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун — тўртдан бир қисми; икки бола учун — учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун — ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.


Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.
Оила кодекснинг 137-моддасига асосан, алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш жойидаги иш берувчи ёки пенсия, нафақа, стипендия олаётган жойидаги ташкилот маъмурияти алимент тўлаш тўғрисидаги нотариал тартибда тасдиқланган келишувга ёки ижро варақасига асосан алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш ҳақидан ва (ёки) бошқа даромадидан ҳар ойда алимент ушлаб қолиб, алимент тўлаши шарт бўлган шахсга иш ҳақи тўланган ва (ёки) бошқа даромадлар олинган кундан бошлаб, уч кундан кечиктирмай алимент олувчи шахсга алимент тўлаши ёки алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг ҳисобидан унга ўтказиши шарт.


Муаллифнинг саволларига жавоб берадиган бўлсак, вояга етмаган болалар таъминоти учун тўлайдиган алимент қарздорнинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) барча даромадидан ҳисоблаб ундирилади. Бунда иш ҳақи, пенсия, нафақа, стипендиялар ҳисобга олинади. Агарда қарздорнинг бошқа даромадини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим қилинган бўлса, алимент мазкур даромадлардан ҳам ундирилади.


Алимент тўлаши шарт бўлган шахс ишламаса (бошқа даромадга -стипендия, нафақа ва ҳок. эга бўлмаса) ёки унинг иш ҳақи ва (ёки) даромадини тасдиқловчи ҳужжатлар тақдим қилинмаган бўлса, алимент Ўзбекистон Республикасидаги ўртача ойлик иш ҳақи миқдори бўйича ҳисоблаб чиқилади.

ОТАНИНГ ИШТИРОКИСИЗ ҲАМ ОТАЛИКНИ БЕЛГИЛАШ МУМКИНМИ?

— Қизимнинг турмуши бўлмади. 3,5 ёшли неварам бор. Туғилганидан бери бизникида яшайди. Унга алимент ундириш учун фуқаролик судига мурожаат қилгандим, рад этишди. Сабаби қизим куёвим билан расман «ЗАГС»дан ўтмаганди. «Куёвингизни олиб келинг. Оталикни белгилаймиз», дейишди. Куёвим эса турли баҳоналар билан келмаяпти. Унинг иштирокисиз оталикни белгилаб, алимент ундирсак бўладими? Ўзи оталикни белгилаш тартиби қандай амалга оширилади?

Исми сир тутилди

Рустам ТАНГАБАЕВ, Мирзо Улуғбек туманлараро суди раиси:


— Оталикни белгилаш агар ота ва она ўртасида оталик юзасидан низо бўлмаса, ФІДЁ бўлимлари орқали амалга оширилади. Агар низо мавжуд бўлса, оталик суд тартибида белгиланади.

 

Оила кодексининг 61-моддасига кўра, боланинг онаси билан никоҳда бўлмаган шахснинг оталиги ўзини боланинг отаси деб тан олган шахс ва онанинг фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органига биргаликда топширган аризасига биноан белгиланади.


Оталикни суд тартибида белгилаш ота-онадан бирининг ёки боланинг васийси (ҳомийси)нинг, ёхуд бола кимнинг қарамоғида бўлса, шу шахснинг аризасига, шунингдек, бола вояга етганидан кейин унинг ўзи берган аризага мувофиқ амалга оширилади.


Оталикни белгилаётганда суд боланинг онаси бола туғилишига қадар жавобгар билан бирга яшаганлиги ва умумий рўзғор юритганлиги ёки улар болани биргаликда тарбиялаганликлари, ёхуд таъминлаб турганликларини ёки жавобгарнинг оталикни тан олганлигини аниқ тасдиқловчи бошқа далилларни эътиборга олади.


Оталикни белгилаш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори қонуний кучга киргандан кейин суд шу қарор нусхасини бола туғилганлиги рўйхатга олинган жойдаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органига юборади.


Агар она фарзандига ўзининг отасининг фамилиясини берса, унда оталик белгиланган ҳисобланади ва туғилганлик ҳақидаги далолатнома ёзувида ота графасида ёзилган шахс ота сифатида қабул қилинади. Бундай ҳолда биологик отага нисбатан оталикни белгилаш мумкин бўлмайди.

 

Ота деб белгиланган шахс суд тартибида оталикка эътироз билдириб, далолатнома ёзувидаги оталик графаси бекор қилгандан сўнг биологик отага нисбатан оталик белгиланиши мумкин бўлади.


Суд тақдим этилган далиллар мажмуи жавобгарнинг оталигини белгилаш учун етарли эмас, деган хулосага келса, ҳақиқатни аниқлаш ва хатоликка йўл қўймаслик мақсадида ўз ташаббуси билан ёхуд томонларнинг талаби асосида тегишли суд-тиббиёт одам ДНКси бўйича суд-биологик эспертизалари ўтказиши мумкин. Шу билан бирга, тарафларнинг бир жойда истиқомат қилиши ва биргаликда хўжалик юритиши, ўзаро ғамхўрлик қилиши ва биргаликда яшаш учун мол-мулклар харид қилганлик ҳолатларини тасдиқловчи етарли далиллар мавжуд бўлса-да, боланинг отаси, айнан шу жавобгар эканлиги тўла ва сўзсиз тасдиқланганлиги ҳақида янглиш ва барвақт хулосага келишнинг олдини олиш борасида тайинланиши мумкин.


Тарафларга экспертиза ўтказиш билан боғлиқ бўлган суд харажатлари даъво қаноатлантирилганда жавобгардан, рад этилганда эса даъвогарнинг ҳисобидан ундирилиши лозимлигини тушунтиради.


Амалиётда одам ДНК экспертизаси қўп ҳолларда жавобгар тараф даъвони (оталигини) тан олмаганда суд томонидан тайинланади.
Оталик белгиланмаган тақдирда, агар ота-она қонуний ниқоҳдан ўтмаган бўлсалар, боланинг фойдасига унинг вояга етгунига қадар алимент ундирилмайди.


Фақатгина агар қонуний никоҳ мавжуд бўлса-ю, оталик белгиланмаган бўлса, она ўзининг таъминоти учун фарзанди уч ёшга тўлгунига қадар қатъий суммада алимент олиш ҳуқуқига эга.
Оталик белгиланмаган бўлса, (потенциал) отадан алимент ундириш қонунда белгиланмаган.


Қонуний никоҳдан ўтмасдан яшаш қонунда тақиқланмаган. Лекин шаърий никоҳ асосида яшаган эр ёки хотиннинг ҳуқуқ ва мажбуриятларига оид низо юзага келганда муаммо туғилади. Мисол учун, асосан, турмуш даврида олинган мулкни бўлишда, ёрдамга муҳтож, меҳнатга лаёқатсиз эр ёки хотин ёрдам беришга қодир бўлган эр ёки хотиндан суд тартибида таъминот (алимент) олишда. Бундай ҳолларда суд тартибида ушбу ҳуқуқларни тиклаш имкони бўлмайди.

ҲЕЧ ҚАЕРДА ИШЛАМАСЛИК АЛИМЕНТ ТЎЛАМАСЛИККА САБАБ БЎЛА ОЛАДИМИ?

— Бир нафар фарзандим билан турмушимдан ажрашганман. Боламнинг отаси алиментдан 12,5 миллион қарз. Ҳеч қаерда расман ишламайди. Алиментни вақтида тўлмагани учун икки марта қамалиб чиқди. Энди ўша қарзни қайнонам бўлиб тўлаяпти. Алиментдаги қарзини тўлиқ тўлашини талаб қилсам бўладими? Бунинг учун қаерга мурожаат қилай? Қандай ҳужжатлар талаб этилади? Собиқ турмуш ўртоғимнинг ҳеч қаерда ишламаслиги алимент тўламаслигига сабаб бўлоладими?

Исми сир тутилди

Жасурбек МАМАЮСУПОВ, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган отадан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан, алимент ундирилади. Вояга етмаган болаларга алимент тўлаш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда тўланмаганда ва ота-онадан бирортаси ҳам алимент ундириш тўғрисида судга даъво ёхуд ариза билан мурожаат қилмаган ҳолларда, васийлик ва ҳомийлик органлари, шунингдек, ўн тўрт ёшга тўлган бола вояга етмаган боланинг таъминоти учун ота ёки онадан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақлидир.


Оила кодексининг 116-моддаси биринчи қисмига кўра, вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.


Алимент тўлаётган шахснинг бундай жавобгарликка тортилиши уни алимент мажбуриятидан озод қилмайди.


Алимент қарзи алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш ҳақи ёки бошқа даромадидан ундирилади. Иш ҳақи ва бошқа даромади етарли бўлмаганда, алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг банклар ва бошқа кредит ташкилотларидаги ҳисобварақларида турган пул маблағидан, тижорат ва тижоратчи бўлмаган ташкилотларга шартнома асосида ўтказилган пул маблағидан ундирилади.

 

Мулк ҳуқуқининг ўтишига олиб келувчи шартномалар бундан мустасно. Бу маблағ етарли бўлмаганда ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг қонун бўйича ундириш қаратилиши мумкин бўлган ҳар қандай мол-мулкига қаратилади.


Ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг ҳисобварақларидаги пул маблағига ва унинг бошқа мол-мулкига қонунчиликда белгиланган тартибда қаратилади.


Сиз айни пайтда ўзингиз ёки жавобгар, яъни собиқ турмуш ўртоғингиз яшаб турган ҳудуддаги фуқаролик ишлари бўйича судга даъво аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.

 

Мазкур турдаги даъво аризасига алимент ундириш ҳақидаги суд ҳужжати нусхаси, тегишли мажбурий ижро бюросининг алимент қарздорликни ҳисоблаш ҳақидаги қарори, боланинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномаси нусхаси, шахсни тасдиқловчи ҳужжатлар нусхаси, почта харажати тўланганлиги ҳақида ҳужжат кабилар илова қилиниши лозим бўлади.


Алимент тўлаётган шахснинг ҳеч қаерда ишламаслиги уни алимент тўлаш мажбуриятидан озод қилмайди. Шунингдек, алимент тўлаётган шахснинг ундирилаётган алиментдан қарзи борлиги ҳолати уни жорий давр учун алимент тўлашдан озод қилмайди. Бу масалада тегишли туман мажбурий ижро бюросига мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.

ҚЎШНИМНИ СУДГА БЕРСАМ, ЧОРА КЎРИЛАДИМИ?

— Уйимизни орқасида қўшнимнинг томорқаси бор. Ер деворимизга туташиб кетган. Ҳар сафар ерини суғорганида деворимизга ўтиб кетяпти. Бир неча марта огоҳлантирдим, лекин қўшним «Қаерга борсанг, бор, томорқа меники, деворинг билан ишим йўқ», деди. Судга берсам, унга нисбатан чора кўриладими?

Исми сир тутилди.

Бехзод Сагатов, фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро суди раиси:


— Фуқаролик кодексининг 172-моддаси талабига кўра, мулкдорнинг ўз ҳуқуқларини амалга ошириши бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт.


Мулкдор ўзининг устунлик мавқеини суиистъемол қилишга, бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини камситадиган ўзга ҳаракатларни қилишга ҳақли эмас. Мулкдор ўз ҳуқуқини амалга оширганида фуқароларнинг соғлиғига ва атроф муҳитга зарар етказишининг олдини олиш чораларини кўришга мажбур.


Мазкур ҳолатда сиз зарар ундириш хусусида даъво аризаси билан, белгиланган миқдорда давлат божи ва почта ҳаражатини тўлаб, барча зарур далилларни илова қилган ҳолда, умумий тартибда судга мурожаат қилишингиз лозим.


Бунда судга тақдим қилинаётган даъво аризаси Фуқаролик процессуал кодексининг 128-129, 189-191-моддаларига жавоб бериши лозим.

«АЖРАШМАЙМАН» ДЕСА, АРИЗАМ ҚАНОАТЛАНТИРИЛМАЙДИМИ?

— Собиқ хотиним билан икки йилдан бери бирга яшамаймиз. Бундан ярим йил олдин уйландим. Биринчи турмушим билан расман ажрашиб, иккинчиси билан расман никоҳдан ўтиш учун судга ариза бергандим. Лекин собиқ хотиним «ажрашмайман», деяпти. Суд шуни деб муҳлат берди. Кейингисида ҳам «ажрашмайман», деса, аризам қаноатлантирилмайдими? Ахир бошқа оилам бор-ку?

Исми сир тутилди.

Жасур Норқобилов, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Оила кодексининг 40-моддасига мувофиқ, никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишлар суд томонидан Фуқаролик процессуал кодексида даъво ишларини ҳал қилиш учун белгиланган тартибда кўриб чиқилади.

 

Суд ишнинг кўрилишини кейинга қолдириб, эр-хотинга ярашиш учун олти ойгача муҳлат тайинлашга ҳақли. Суд эр-хотинга ярашиш учун муҳлат тайинлаб, ишнинг кўрилишини кейинга қолдирган тақдирда, эр-хотиннинг бирга яшаш жойидаги фуқаролар йиғинининг яраштириш комиссиясини, агар улар бирга яшамаётган бўлса, ҳар бирининг яшаш жойидаги фуқаролар йиғинининг яраштириш комиссиясини эр-хотинни яраштириш бўйича тегишли чоралар кўриш учун уч кундан кечиктирмасдан ёзма равишда хабардор қилиши керак.


Оила кодексининг 41-моддасига кўра, агар суд эр ва хотиннинг бундан буён биргаликда яшашига ва оилани сақлаб қолишга имконият йўқ деб топса, уларни никоҳдан ажратади.


Олий суд Пленумининг 2011 йил 20 июлдаги “Судлар томонидан никоҳдан ажратишга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 6-сонли қарорининг 16-бандида тушунтирилишича, никоҳдан ажратиш тўғрисидаги талаб, фақат, эр-хотин бундан буён бирга ҳаёт кечиришларининг ва оила батамом бузилганлиги сабабли уни сақлаб қолишнинг иложи йўқлиги аниқланган ҳолдагина қаноатлантирилиши лозим.


Мурожаатингизда қайд этилишича сиз никоҳдан ажратиш ҳақида фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилгансиз ва суд томонидан эр-хотинга ярашиш учун муддат тайинланган.


Юқоридаги қонун талаби ва Пленум қарори тушунтиришлари талабидан келиб чиқиб, суд эр-хотинни бундан буён бирга ҳаёт кечиришларининг ва оила батамом бузилганлиги сабабли уни сақлаб қолишнинг иложи йўқ деб ҳисобласа, ўртадаги никоҳни бекор қилиш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилиши мумкин.

УЙ-ЖОЙДАГИ УЛУШИМНИ ҚАЙТАРИБ ОЛСАМ БЎЛАДИМИ?

— Уй-жойдаги ўз улушимни опамга нотариал ҳужжатлаштириб бергандим. Бироқ фикрим ўзгариб қолди, энди ўз улушимни қайтариб олсам бўладими? Агар мумкин бўлса, қанча муддат ичида расмийлаштириш керак?

Исми сир тутилди

Баҳодир Саидмуратов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Аввало, саволга аниқлик киритиш керак. Агарда гап ўзига тегиши лозим бўлган мерос улушидан опаси ёки синглисига воз кечилганлиги ҳақида кетаётган бўлса ҳамда ушбу меросдан воз кечишни қайтариб олиш ҳақида бўлса, жавоби қуйидагича:


Фуқаролик кодексининг 1147-моддасига кўра, меросхўр мерос очилган кундан эътиборан исталган вақтда меросдан воз кечишга ҳақли.

Меросдан воз кечиш меросхўр томонидан мерос очилган жойдаги нотариусга ариза бериш орқали амалга оширилади.


Агар ишончномада вакил орқали меросдан воз кечиш ваколати махсус назарда тутилган бўлса, меросдан шу тарзда воз кечилиши мумкин.


Меросдан воз кечиш кейинчалик бекор қилиниши ёки қайтариб олиниши мумкин эмас.


Яъни, юқоридаги қонун талабларига кўра, меросхўр ўз улушидан бошқа шахс (саволда бўлгани каби опаси ёки синглисига воз кечган бўлса), бундай воз кечиш қайтариб олиниши мумкин эмас.


Фақат меросдан воз кечиш ҳақидаги аризанинг ҳақиқий эмаслиги умумий тартибда судда битимларнинг ҳақиқий эмаслиги асослари билан низолашилиши мумкин. Мазкур ҳолатда меросдан воз кечиш ҳақидаги аризани ҳақиқий эмас деб топиш асосини исботлаш мажбурияти бундай шахс (даъвогар) зиммасига юклатилади.
Агарда савол ўзига тегишли бўлган уй-жойдаги улушни опаси ёки синглисига ҳадя қилганлиги ёки сотганлиги ҳолати юзасидан бўлса қуйидагича жавоб бериш мумкин.


Мол-мулкни, хусусан, ушбу мулкдаги улушни тасарруф қилиш битимлар тузиш йўли билан, бундай мулклар кўчмас мулк бўлса, бундай битимларни нотариал тасдиқлаш орқали амалга оширилади.


Нотариал тузилган битимлар давлат рўйхатидан ўтказилганидан кейин фақат суд томонидан асослар мавжуд бўлган тақдирда ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Бунинг учун шахс судга қандай асосга кўра бундай битимни ҳақиқий эмас деб ҳисоблашини маълум қилиши, ўз важларини ишончли далиллар билан исботлаши лозим.


Битим тузганидан кейин унинг иштирокчисининг фикри ўзгарганлиги, ўз ҳаракатидан афсусдалиги ёки битим иштирокчиси бўлган тарафлар (опа-сингиллар)нинг ўзаро муносабати ёмонлашганлиги битимни ҳақиқий эмас деб топиш учу асос ҳисобланмайди.


Амалдаги фуқаролик қонунчилигига кўра, фақат Фуқаролик кодекси 113-126-моддаларига кўрсатилган асослар билан битимларни ҳақиқий эмас деб топишга йўл қўйилади. Бундай асослар жумласига хусусан, муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаро томонидан тузилган битим тузилиши, ўз ҳаракатларининг аҳамиятини тушуна олмайдиган ёки уларни бошқара олмайдиган фуқаро томонидан битим тузилиши, янглишиш таъсирида битим тузиш, алдаш, зўрлик, қўрқитиш, бир тараф вакилининг иккинчи тараф билан ёмон ниятда келишиши ёки оғир ҳолатлар юз бериши таъсирида битим тузиш, қалбаки ва кўзбўямачилик учун битим тузиш каби ҳолатлар киради.


Фуқаролик кодексининг 153-моддасига кўра, меросдан воз кечиш ҳақидаги аризани ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги талабларга нисбатан ҳам, улушни тасарруф этиш юзасидан тузилган тузилган битимларга нисбатан ҳам уч йиллик даъво муддати қўлланилади, яъни, шахс уч йил муддат мобайнида ушбу битимларнинг ҳақиқий эмаслигини низолашишга ҳақли.

ВОЯГА ЕТМАГАН БИЛАН ОҒЗАКИ ТУЗИЛГАН КЕЛИШУВНИНГ АҲАМИЯТИ БОРМИ?

— 14 яшар қизим мактабдан бўш вақтида кўп қаватли уйимиз ёнидаги ательеда ишларди. Ателье эгаси “тикишни биларкан, ойига 1 млн. 200 минг сўм маош бераман”, деганди. Яқинда у қизимни ишдан бўшатди. Сабабини сўраганимда дам олиш кунлари ишга чиқмагани, гап қайтарганини пеш қилди. Камига ўтган ой учун иш ҳақини ҳам бермаган. “Вояга етмаган қиз ишлашга мажбур эмас”, десам, “пулини тўлаяпманми, ишлайди”, деди. Пулига ачинаётганим йўқ, лекин ателье эгасининг шу ҳаракатлари тўғрими? Вояга етмаган билан оғзаки тузилган келишувнинг аҳамияти борми?

Исми сир тутилди

Ғайрат Эргашев, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

 

— Меҳнат кодексининг 77-моддасига кўра, ишга қабул қилишга ўн олти ёшдан йўл қўйилади.


Ёшларни меҳнатга тайёрлаш учун умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртларининг ўқувчиларини уларнинг соғлиғига ҳамда маънавий ва ахлоқий камол топишига зиён етказмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни ўқишдан бўш вақтида бажариши учун — улар ўн беш ёшга тўлганидан кейин ота-онасидан бирининг ёки ота-онасининг ўрнини босувчи шахслардан бирининг ёзма розилиги билан ишга қабул қилишга йўл қўйилади.


Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни ишга қабул қилиш ушбу Кодекснинг 241-моддасида назарда тутилган талабларга риоя этилган ҳолда амалга оширилади.


Ушбу Кодекснинг 241-моддасига кўра, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатидан шу тоифа ходимларининг соғлиғи, хавфсизлиги ёки ахлоқ-одобига зиён етказиши мумкин бўлган меҳнат шароити ноқулай ишларда, ер ости ишларида ва бошқа ишларда фойдаланиш тақиқланади.


Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг белгилаб қўйилган нормадан ортиқ оғир юк кўтаришлари ва ташишларига йўл қўйилмайди.


Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ишлар рўйхати ва ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар кўтаришлари ва ташишлари мумкин бўлган оғир юк нормаларининг чегарасини Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги Ўзбекистон Касаба уюшмалари федерацияси Кенгаши ва иш берувчиларнинг вакиллари маслаҳатини олган ҳолда белгилайди.


Меҳнат кодексининг 242-моддасига кўра, иш вақтининг муддати ўн олтидан ўн саккиз ёшгача бўлган ходимларга ҳафтасига ўттиз олти соатдан, ўн бешдан ўн олти ёшгача бўлган шахслар учун эса ҳафтасига йигирма тўрт соатдан ошмайдиган қилиб белгиланади.


Ўқишдан бўш вақтларида ишлаётган ўқувчиларнинг ўқув йили давомидаги иш вақти муддати ушбу модданинг биринчи қисмида тегишли ёшдаги шахслар учун назарда тутилган иш вақти энг кўп муддатининг ярмидан ортиб кетиши мумкин эмас.


Меҳнат кодексининг 245-моддасига кўра, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунларидаги ишларга жалб этиш тақиқланади.
Меҳнат кодексининг 82-моддасига кўра, ишга қабул қилиш иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади.

 

Буйруқ чиқариш учун ходим билан тузилган меҳнат шартномаси асос бўлади.
Корхона раҳбари корхона мулкдори унга берган ваколатлар доирасида ходимлар билан меҳнат шартномалари тузади.


Ишга қабул қилиш ҳақидаги буйруқ тузилган меҳнат шартномасининг мазмунига тўла мувофиқ равишда чиқарилади.


Буйруқ ходимга маълум қилиниб, тилхат олинади.
Ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахс томонидан ёки унинг ижозати билан ходимга ҳақиқатда ишлашга рухсат этилган бўлса, ишга қабул қилиш тегишли равишда расмийлаштирилган ёки расмийлаштирилмаганлигидан қатъи назар, иш бошланган кундан эътиборан меҳнат шартномаси тузилган деб ҳисобланади.


Меҳнат кодексининг 153-моддасига кўра, меҳнат ҳақининг миқдори иш берувчи билан ходим ўртасидаги келишувга биноан белгиланади. Меҳнат ҳақи қонунчилик билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдоридан оз бўлиши мумкин эмас ва унинг энг кўп миқдори бирон бир тарзда чекланмайди.

 

Меҳнат ҳақи шакли ва тизимлари, мукофотлар, қўшимча тўловлар, устамалар, рағбатлантириш тарзидаги тўловлар жамоа шартномаларида, шунингдек иш берувчи томонидан касаба уюшмаси қўмитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органи билан келишиб қабул қилинадиган бошқа локал ҳужжатларда белгиланади.

 

Меҳнатга ҳақ, қоида тариқасида, пул шаклида тўланади. Меҳнат ҳақини натура шаклида тўлаш тақиқланади, ҳукумат томонидан белгиланган ҳоллар бундан мустасно.


Юқорида қайд қилинган модда талабларидан келиб чиқиб, ишга қабул қилишга камида 15 ёшга тўлганидан кейингина рухсат берилади, шунда ҳам вояга етмаганнинг умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртларининг ўқувчиларини уларнинг соғлиғига ҳамда маънавий ва ахлоқий камол топишига зиён етказмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни ўқишдан бўш вақтида бажариши учун кейин ота-онасидан бирининг ёки ота-онасининг ўрнини босувчи шахслардан бирининг ёзма розилиги билангина йўл йўқилади.


Агар амалда қизингиз ҳар ойда 1.200.000 сўм иш ҳақи бериш тўғрисида иш берувчи билан оғзаки келишув тузган, яъни ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган мансабдор шахс томонидан ёки унинг ижозати билан ходимга ҳақиқатда ишлашга рухсат этилган бўлса, ишга қабул қилиш тегишли равишда расмийлаштирилган ёки расмийлаштирилмаганлигидан қатъи назар, иш бошланган кундан эътиборан меҳнат шартномаси тузилган деб ҳисобланади ва қизингиз амалда ишлаганлиги учун тўланмай қолган иш ҳақисини талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади.


Қонунчилигимизда юқорида қайд қилинган модда талабларига кўра, ўн бешдан ўн олти ёшгача бўлган шахслар учун иш вақтининг муддати ҳафтасига йигирма тўрт соатдан ошмайдиган қилиб белгиланади ва ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кунларидаги ишларга жалб этиш тақиқланади.

БОЛАНИНГ ДАВОЛАНИШИ УЧУН ОТАДАН ҚЎШИМЧА ТАЪМИНОТ УНДИРИШ МУМКИНМИ?

Набирам бир ёшга тўлмагани учун суд ажраштирмади. Отасига алимент ундируви тайинланган. Набирам жуда нимжон туғилган, доимий равишда муолажа олиши керак. Берилаётган алименти дори-дармонга етмайди. “Даволанишига пул беринг”, десак, куёв ҳам, онаси ҳам «керак бўлса, даволатиб олинглар. Наслимизда касал бола туғилмаган, уни бизга кераги йўқ», дейишди. Суд тартибида отасидан болани даволаниши учун пул ундириш мумкинми? Агар қаршилик қилса, қандай қонуний йўллари бор?

Исми сир тутилди.

Баҳодир Саидмуратов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 64-моддасининг 1-қисмига кўра, ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбурдирлар.
Конституциянинг 65-моддасига кўра, оналик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади.


Бош қомусда белгиланган вояга етмаган ҳуқуқлари ҳимоясини таъминловчи, ота-она зиммасига уларни боқиш ҳамда тарбиялаш мажбуриятини юкловчи нормалар ушбу соҳани тартибга солувчи махсус қонун нормалари ва қонуности ҳужжатлари мазмунида ҳам ўз ифодасини топган.


Хусусан, Оила кодексига кўра, оила тўғрисидаги қонунчиликнинг вазифалари оилавий муносабатларни бир-бирига ёрдам бериш ҳамда оила олдида унинг барча аъзоларининг масъуллиги ҳисси асосида қуришдан ҳамда бу ҳуқуқларнинг ҳимоя қилинишини таъминлашдан иборатдир.


Вояга етмаган болаларни таъминлаш мажбурияти ўз қамровига нафақат алимент тўлашни, балки фавқулодда ҳолатлар туфайли келиб чиққан харажатларни ҳам олади.


Зеро, Оила кодексининг 103-моддасига кўра, ота-она фавқулодда ҳолатлар (боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар) туфайли келиб чиққан, боланинг таъминоти учун зарур бўлган қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт.


Қўшимча харажатларда иштирок этишдан бош тортган ота (она)дан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатларни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.


Шунга кўра, агарда набирангизнинг соғлиги ҳолатига кўра, уни даволаш билан боғлиқ қўшимча харажатлар юзага келган тақдирда отаси боланинг харажатларида иштирок этиши шарт. Куёвингиз бундай харажатларни ўз зиммасига олишдан бош тортган тақдирда қизингиз фарзандининг касаллиги муносабати билан уни даволаш туфайли келиб чиққан қўшимча харажатларни ундириш ҳақида судга даъво аризаси билан мурожаат қилишга ҳақли.


Қўшимча харажатларни ундириш ҳақидаги бундай даъво қизингизнинг ўзи яшаб келаётган манзилда жойлашган фуқаролик ишлари бўйича судга тақдим этилади. Даъво аризасига неварангизнинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳнома, ота-онасининг паспорт нусхалари, боланинг соғлигининг ҳолати юзасидан тиббий ҳужжатлар ҳамда сарфланган харажатларни тасдиқловчи далиллар илова қилиниши лозим. Судга бундай даъво талаби билан мурожаат қилишда давлат божи тўланмайди.


Қайд этиш лозимки, ундирилиши белгиланган бундай қўшимча харажатлар боланинг таъминоти учун ундириладиган алимент тўловларидан алоҳида тарзда ҳисобланади ва тўлови ҳам алоҳида амалга оширилади.


Шу билан бирга, боланинг касал бўлиши туфайли келиб чиққан бундай қўшимча харажатлар миқдори отанинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олган ҳолда қатъий суммада ундирилади.


Суд томонидан даъво талаблари қаноатлантирилган тақдирда, унинг ижроси мажбурий ижро бўлими томонидан мажбурий тартибда амалга оширилади ҳамда юқорида маълум қилганингиздек, боланинг отаси бундай харажатларда иштирок этишни исташ-истамаслигидан қатъий назар амалга оширилган харажатларни қоплаши шарт ҳисобланади.

«ЭРИМ БИЛАН «ЗАГС»ИМИЗ ЙЎҚ, БОЛАЛАРИМНИ ХОРИЖГА ОЛИБ КЕТА ОЛАМАНМИ?»

— Турмуш қурганимизда «ЗАГС»дан ўтмаганмиз. Эрим уч йил олдин хорижга кетганича дом-дараги йўқ. Фақат онаси билан гаплашиб туради. Лекин қайнонам ўғли қаердалигини айтмайди. Тўғриси, муносабатимиз яхшимас. Икки фарзандимни «метрикаси»да отаси кўрсатилган. Болаларимни олиб, хорижга опамни ёнига кетмоқчиман. Лекин эримнинг розилиги кераклигини айтишди. Уни қаердалигини билмасам, қандай қилиб розилик оламан? Моддий аҳволим яхши эмас, ишлагани кетмоқчиман.

Исми сир тутилди.

Дилфуза ДАДАДЖАНОВА, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Оила кодексининг 61-моддасига асосан боланинг онаси билан никоҳда бўлмаган шахснинг оталиги ўзини боланинг отаси деб тан олган шахс ва онанинг фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органига биргаликда топширган аризасига биноан белгиланади.


Қонун талабига кўра, қонуний никоҳдан ўтмасдан туриб, турмушларидан туғилган фаразндларига нисбатан ҳам оталик белгиланганлиги ҳолати мавжуд бўлса, яъни боланинг туғилганлиги ҳақидаги гувоҳномасида отаси деб кўрсатилган шахс болага нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлади.


Ота-она ўз болаларини тарбиялаш ҳуқуқига эга ва тарбиялаши шарт. Ота-она ўз болаларининг тарбияси ва камолоти учун жавобгар бўлиб, ўз болаларининг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий ва ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилишлари кафолатланади.


Энди болани отанинг рухсатисиз чет давлатига олиб чиқиш мумкинлиги ёки йўқлиги тўғрисидаги масалага тўхталсак, Президент Қарорининг (ПҚ-4079-сон 26.12.2018 йил) илова қилинган фуқароларнинг хорижга чиқиш тартиби тўғрисидаги Низомга асосан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари хорижга чиқишлари учун уларга хорижга чиқиш биометрик паспорти расмийлаштирииши лозим. Фуқароларнинг вояга етмаган фарзандларини хорижга олиб чиқишлари учун ҳам шундай биометрик паспорти талаб этилади.


Вояга етмаганларни хорижга чиқишлари учун биометрик паспорти боланинг туғилган кунидан бошлаб, бир ёшгача — 2 йил муддатга, бир ёшдан 25 ёшгача 5 йил муддатга берилади. Ушбу биометрик паспортини олишда вояга етмаган боланинг ота-онасининг нотариал тартибда тасдиқланган розилик аризаси талаб этилади. Бундай ариза мавжуд бўлмаса, вояга етмаган болани хорижий давлатга олиб чиқишга рухсат берилмайди.


Президент Қарорининг (ПҚ-4079-сон 26.12.2018 йил) илова қилинган фуқароларнинг хорижга чиқиш тартиби тўғрисидаги Низомнинг 33 бандига асосан вояга етмаган боланинг хорижга чиқишига биометрик паспортини расмийлаштиришда ота-онадан бирининг розилиги талаб қилинмайдиган холатлар ҳам мавжуд.


Улар: ота-онанинг бири вафот этганлиги, боқувчиси ёлғиз она бўлганлиги, боланинг ота-онасидан бири хориж фуқароси бўлганлиги, ота-онадан бири суд томонидан ота-оналик ҳуқуқларидан маҳрум қилингани, бедарак йўқолган деб топилгани ёки муомалага лаёқатсиз деб топилганлиги, ота-онадан бирининг Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги доимий яшаш жойи бўйича рўйхати хорижга доимий яшашга кетганлиги муносабати билан бекор қилинганлиги ҳисобланади.


Ушбу санаб ўтилган ҳолларда болани хорижга олиб чиқишга ота-онасининг розилиги талаб қилинмайди. Ўзбекистон Республикаси Оила қонунчилиги ва “Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги Қонунга асосан ота-оналик ҳуқуқи болалар манфаатларига зид тарзда амалга оширилиши мумкин эмас. Болалар манфаатларини таъминлаш ота-она ғамхўрлигининг асосини ташкил қилиши лозим.


Вояга етмаган болани хорижга олиб чиқишда ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ўртасида низо келиб чиққан тақдирда, ушбу келишмовчиликлар суд тартибида ҳал қилиниши қонун билан кафолатланади.

Skip to content