Матбуот хизмати – 30 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

МУТАХАССИС КЎМАГИДАН ФОЙДАЛАНИШ МУМКИНМИ?

—Иқтисодий судда далилларни тўплаш, текширишда тегишли мутахассис кўмагидан фойдаланиш мумкинми?

Озода ГУЛЯМОВА, Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси:

— Ҳа, Иқтисодий процессуал кодекси 57-моддасининг биринчи қисмига кўра, иқтисодий судда маслаҳатлар (тушунтиришлар) бериш ва илмий-техника воситаларини қўллашда ёрдам кўрсатиш йўли билан далилларни тўплаш, текшириш ва баҳолашда кўмаклашиш мақсадида фан, техника, санъат ёки ҳунар соҳасида махсус билим ва малакага эга бўлган, вояга етган, иш натижасидан манфаатдор бўлмаган шахс суд мажлисида ёки процессуал ҳаракатларда иштирок этиш учун суд томонидан мутахассис сифатида жалб қилиниши мумкин.

Демак, мутахассис томонидан берилган тушунтириш ва маслахатлар суд томонидан низони ҳал қилишда иш учун аҳамиятга эга бўлган далил сифатида баҳоланиши мумкин.

“ДАЪВО МИҚДОРИНИ КЎПАЙТИРИШГА ҲУҚУҚИМИЗ БОРМИ?”

— Биз акциядорлик жамиятидан қарздорликни ундириш тўғрисида судга даъво аризаси билан мурожаат қилдик. Бироқ қарздорлик суммаси даъво аризада келтирилган суммадан ортиқ эканлиги маълум бўлди. Мазкур ҳолатда биз даъво миқдорини кўпайтиришга ҳуқуқимиз борми?

Дилбар ХАЙРУЛЛАЕВА, Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси:

— Даъвогар Ўзбекистон Республикаси иқтисодий процессуал кодексининг 157-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган даъво асосини ёки предметини ўзгартириш, даъво талаблари миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш ҳуқуқидан биринчи инстанция судида ҳал қилув қарори қабул қилингунга қадар фойдаланиши мумкин.

Бу норма иш бошқа инстанцияларда кўрилаётганида қўлланилмайди. Қайд этилган ҳуқуқ даъвогар томонидан, шунингдек ҳал қилув қарори апелляция, кассация инстанциялари томонидан ёхуд суд ҳужжати янги очилган ҳолат бўйича бекор қилиниб, иш янгидан биринчи инстанция судида кўрилаётганда фойдаланилиши мумкин.

Даъво предметининг ўзгариши даъвогарнинг жавобгарга нисбатан моддий-ҳуқуқий талабларининг ўзгаришини билдиради.

Даъво асосини ўзгартириш даъвогарнинг жавобгарга нисбатан ўз талабларини асослантирган ҳолатларнинг ўзгаришини билдиради.

Даъво предмети ва асоси тушунчаларидан шу нарса келиб чиқадики, масалан, агар битимни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақидаги талаб шартномани бекор қилиш талаби билан алмаштирилса ва бу ўзгаришга бошқа асослар келтирилса, бундай ҳолда даъвонинг предмети ва асоси ўзгарган ҳисобланади. Иқтисодий процессуал кодекс даъво предмети ва асосини бир вақтда ўзгартиришга йўл қўймайди.

Даъво талаблари миқдорининг кўпайтирилиши деганда, даъвогар томонидан даъво аризасида баён қилинган ўша талаб бўйича даъво суммасининг кўпайтирилиши тушунилади. Даъво талаблари миқдорининг кўпайтирилиши даъвогар томонидан даъво аризасида кўрсатилмаган қўшимча талабларни тақдим қилиш билан боғлиқ бўлиши мумкин эмас. Хусусан, мулкий санкцияларни қўллаш ҳақидаги талаб асосий қарзни ундириш тўғрисидаги даъво бўйича талаблар миқдорининг кўпайтирилиши деб ҳисобланмаслиги керак.

Бундай талаб даъво предмети бўлмаган янги талаб ҳисобланиши сабабли, кўриб чиқилмайди ва суд бундай аризани қабул қилишни рад этиш тўғрисида ажрим чиқаради.

Суд мажлиси давомида тақдим этилган даъвонинг предмети ёки асосини ўзгартириш, даъво талаблари миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш ҳақидаги ариза иш юритишга қабул қилинганлиги суд мажлисида эълон қилинади.

Даъвонинг предмети ёки асосини ўзгартириш, даъво талаблари миқдорини кўпайтириш ёки камайтириш ҳақидаги ариза судга ёзма равишда тақдим этилиши лозим.

ИҚТИСОДИЙ СУДДА ШАРТНОМАНИ БЕКОР ҚИЛИШ ВА ШАРТНОМАНИ ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИШ ЎРТАСИДА ҚАНДАЙ ФАРҚ МАВЖУД?

— Иқтисодий судда шартномани бекор қилиш ва шартномани ҳақиқий эмас деб топиш ўртасида қандай фарқ мавжуд?

Бибиназ КЕУНИМЖАЕВА, Тошкент шаҳар судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси:

— Иқтисодий судлар битимни ҳақиқий эмас деб топиш тушунчасини шартномани бекор қилишдан фарқлашлари лозим. Битимнинг ҳақиқий эмаслигининг шартномани бекор қилишдан фарқи қуйидагилардан иборат:

• битимларни ҳақиқий эмас деб топишга ФКнинг 115-126 моддаларида назарда тутилган асослар бўйича йўл қўйилади, шартномани бекор қилиш асослари эса ФКнинг 382-383-моддаларида назарда тутилган;

• битимнинг ҳақиқий эмаслигига унинг ғайриқонунийлиги, бекор қилинишига эса шартномани бекор қилишга олиб келадиган ҳолатларнинг юзага келиши асос бўлади, бунда унинг қонунийлиги низолашилмайди;

• ҳақиқий бўлмаган битим унинг ҳақиқий эмаслиги билан боғлиқ бўлган оқибатлардан ташқари бошқа юридик оқибатларга олиб келмайди ва у тузилган пайтидан бошлаб ҳақиқий эмасдир, шартномани бекор қилиш эса, у амалда бўлган вақтдаги ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятларга таъсир этмасдан, фақатгина келгусидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларга дахл қилади.

Шартномани бекор қилиш ҳақидаги талабни билдиришга шартнома амал қилишининг муддати мобайнида йўл қўйилади, битим эса унинг амал қилиш муддати тугаганидан кейин ҳам ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.

БУХОРОЛИК ЙИГИТ МЎМАЙ ДАРОМАД ИЛИНЖИДА ТУРКИЯЛИК ТАДБИРКОРНИ ЧУВ ТУШИРИШГА УРИНДИ

Бухоролик йигит ўрта мактабни тамомлаб, тенгдошлари қатори пойтахтга йўл олганда олийгоҳда ўқишни, шу орқали ҳаётда ўз ўрнини топишни дилига тукканди. Албатта, ниятига яраша ўқиди, олий маълумотли бўлди. Оила қуриб, 3 нафар фарзанд кўрди. Аммо…

Аммо у танлаган касби, эгаллаган мутахассислиги бўйича бирор жойда ёлчитиб ишламади. Энг ачинарлиси, сўнгги 12 йил мобайнида фирибгарликни ўзига касб қилиб олди. Аксинча, ўтган йиллар мобайнида 3 маротаба фирибгарлиги учун судланишга улгурмас эди. Бу гал эса Тоштемир (исм-фамилиялар ўзгартирилган) ҳам фирибгар, ҳам товламачи сифатида темир панжаралар ортига равона бўлди.

Гап шундаки, Тоштемир фуқаро Равшанбек Ғуломов орқали масъулияти чекланган жамияти раҳбари Рашид Юлдашевни алдайди. Яъни, аввалига ваъдани қуюқ қилиб, аукцион савдосига чиқарилган, Юнусобод туманининг “Осиё” кўчасида жойлашган, Тошкент шаҳар ҳокимлиги балансидаги 7,2 гектар бўш ер майдони олиб беришини айтади. Кейин ўзининг хизмат ҳақи сифатида аукцион нархи – 5 миллион АҚШ долларининг 5 фоизини талаб қилади. Шунинг ҳисобига Рашиддан Равшанбек орқали 250 минг АҚШ доллари (2 миллиард 67 миллион 809 минг сўм) ни дастлабки тўлов сифатида олади. Лекин берган ваъдасини бажармай, харидорни чув туширади.

Шу тариқа орадан 6 ой ўтади. Гарчи алданган бўлса-да, Рашид ака ўтган вақт мобайнида бирор кимга арзу дод қилмайди. Фирибгар “қаҳрамон”имиз эса андишанинг отини қўрқоқ қўйиб, бошқа бир жиноятга қўл уради. Аниқроғи, товламачиликка. Аён бўлишича, Тоштемир масъулияти чекланган жамият шаклидаги қўшма корхонаси таъсисчиси – Туркия Республикаси фуқароси Довут Азми Эрбаш ва яна бир туркиялик тадбиркор Мустафо Юзбаш ўртасида пойтахтимиздаги “WYNDHAM” меҳмонхонасининг акцияларига эгалик қилиш борасида тортишув ҳамда келишмовчилик келиб чиққанлиги, қолаверса айни масала фуқаролик ва иқтисодий судларда кўрилганидан хабар топади.

Бинобарин, у Мустафо Юзбашнинг вакили сифатида ҳаракат қилиб, Довут Азми Эрбашнинг олдига боради. Суҳбат асносида Тоштемир меҳмонхонанинг 39 фоиз акцияларига республикамизнинг нуфузли мансабдорларидан бири қизиқаётганлиги, Мустафо Юзбаш Довут Азми Эрбашга нисбатан прокуратура органларига мурожаат қилганлиги хабарини беради. Сўнгра қўшма корхонанинг сир сақланиши лозим бўлган банк маълумотларини ошкор қилиш, мазкур маълумотлар бўйича прокуратура унинг корхонаси ва ишчиларига жиноят иши қўзғатиб, жиноий жавобгарликка тортишини айтиб, қўрқитади. Энг муҳими, қўлидаги маълумотларни ошкор қилмаслик ва тўпланган унга тааллуқли барча ҳужжатларни Мустафо Юзбаш билан гаплашиб, йўқотиб юбориши эвазига 4 миллион АҚШ долларини талаб қилади. Шунда Тоштемир айтган гапларини ва пул талаб қилганлигини қўшма корхона вакили Шаҳноза Исроилова (Орзу хоним) аудиоёзув тарзида ёзиб олганлигини сезиб қолади. Бинобарин, ниманидир баҳона қилиб, воқеа жойидан жуфтакни ростлайди.

Бироқ вақт ўтгани сари “элчи” айтган гаплар ҳақиқатга айлана бошлайди. Яъни Яшонобод туман прокуратураси томонидан қўшма корхона таъсисчисига нисбатан жиноят иши қўзғатилади. Судларда ҳам Мустафо Юзбашнинг қўли баланд келади. Шу боис Довут Азми Эрбаш қўрққанидан Тоштемирга нисбатан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга ариза беради.

Пировардида Тоштемирнинг кирдикорлари фош этилиб, юқоридаги ҳолатлар бўйича жиноят ишлари қўзғатилади. Шундан кейин айни иш жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман судида кўриб чиқилди. Оқибатда судланувчи Жиноят кодексининг 168-моддаси 4-қисми “а” банди ва 165-моддаси 3-қисми “а” банди билан айбдор деб топиб, озодликдан маҳрум қилиш жазосига маҳкум этилди. Шунингдек, суд ҳукмида Тоштемир Рауповдан Рашид Юлдашев фойдасига 250 минг АҚШ долларининг миллий валютамиздаги қиймати – 2 миллиард 709 миллион 975 минг сўм миқдоридаги зарарни ундириш ҳам белгиланди.

Қинғир ишнинг қийиғи қирқ йилдан сўнг ҳам чиқади, дейди доно халқимиз. Афсуски, Т.Раупов буни ҳис қилмади.

Баҳромжон БЕРДИЕВ,
жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман судининг судьяси

ОДИЛ СУДЛОВ СИФАТИНИ ОШИРИШ БЎЙИЧА БАРЧА ИМКОНИЯТЛАР ИШГА СОЛИНАДИ

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида суд тизими олдига салмоқли вазифалар қўйилди.

Ушбу вазифалар ва уларнинг ижроси ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий суди раиси Бахтиёр Исломов ЎзА мухбирига қуйидагиларни маълум қилди:

– Мурожаатномада қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ соҳасини такомиллаштиришни изчил давом эттиришга алоҳида урғу берилди. Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конституциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги таъкидланди.

Қайд этиш керакки, одил судлов борасида амалга оширилаётган ислоҳотлар замирида, аввало, инсон қадрини улуғлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини таъминлаш каби устувор вазифалар ётади.

Шу ўринда давлатимиз раҳбари томонидан суд қарорларининг барқарорлигини таъминлаш масаласи бугунги кунда энг долзарблиги яна бир бор қайд этилди.

Ҳозирги кунда ўрта бўғин судлари салоҳиятидан самарали фойдаланмаслик оқибатида кассация инстанциясида суд ишларининг ҳажми ва юкламаси кескин ортишига сабаб бўлмоқда.

Оқибатда бу фуқароларнинг олис ҳудудлардан марказга қатнаши ҳамда уларнинг ортиқча сарф-харажат қилишига олиб келмоқда.

Мурожаатномада айнан одамларнинг жойларда судма-суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши мақсадида амалдаги суд қарорларини қайта кўриш тизимини тубдан такомиллаштириш зарурлиги айтилди. Бунинг учун, албатта, адолатли ҳукм ва қарор чиқариш бўйича вилоят судларининг ваколати ҳам, масъулияти ҳам оширилади.

Давлатимиз раҳбари тинтув ўтказиш, телефон сўзлашувини эшитиш ва мулкни хатлашга санкцияни прокурордан судга ўтказиш масаласига эътибор берганини алоҳида таъкидлаш лозим. Ҳеч муболағасиз айтиш мумкинки, бу хусусий мулк дахлсизлигини кучайтириш йўлида илғор ва дадил қадам бўлади. Бундан буён мулк ҳуқуқини чеклашга оид ҳар қандай ҳаракат фақат суд орқали бўлади.

Давлатимиз раҳбари маъмурий судлар фаолияти ҳақида сўз юритиб, уларга ҳоким қароридан норози бўлиб мурожаат қилинган тақдирда, ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам кўриш амалиётини жорий қилишни белгилаб берди.

Бундан ташқари, суд ҳужжатлари ижро этилишини таъминлашга қаратилган таъсирчан механизмларни жорий этиш, инсонпарварлик тамойиллари асосида қонунчиликни такомиллаштириш сиёсатини давом эттиришга алоҳида эътибор қаратилди.

Хусусан, тергов устидан суд назоратини кучайтириш, адвокатнинг ваколатларини, шу жумладан, далилларни тўплаш ва тақдим этиш ваколатларини кенгайтириш, томонларнинг тенглик ва тортишув тамойилларини, суд иш юритувида тортишув принципини амалда таъминлаш икониятларини яратиш ҳақида тўхталиб ўтилди.

Суд соҳасига оид устувор вазифалар ва бизнинг олдимизга қўйган мақсадимиз жамиятда қонун ҳамда адолат устуворлигини таъминлаш орқали инсон ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатли ҳимоя қилишга қаратилган.

Бунинг учун одил судлов соҳасидаги мавжуд муаммоларни босқичма-босқич бартараф этишимиз ва ушбу вазифаларни масъулият билан бажаришимиз лозим.

Суд тизимида амалга ошириладиган ишлар, янги ислоҳотлар одил судлов сифатини оширишга, бу эса фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга, шунингдек, мамлакатимизнинг ривожланишига хизмат қилади, деб ишонаман.

Шунинг учун буни амалда таъминлаш учун барча имкониятларни ишга соламиз. Олдимизда турган улкан вазифаларни тўлақонли бажариш нафақат суд раҳбарияти, балки ҳар бир судья, ходимдан катта масъулият талаб қилиши нуқтаи назаридан фаолиятимизни янада кучайтирамиз.