Қидирув:

“ҚИЗИМГА МЕРОСДАН УЛУШ АЖРАТИЛИШИГА АММАСИ ҚАРШИЛИК ҚИЛИШИ ТЎҒРИМИ?”

— Турмуш ўртоғим вафот этди. Қизимга ҳам отасидан қолган меросдан улуш ажратилганди. Бу нотариус орқали тасдиқланганди, лекин қайнопам бунга қаршилик қиляпти. У қизимни меросдан маҳрум қилиш мақсадида судга ариза билан мурожаат қилибди. Унинг шу ҳаракати тўғрими? Меросдан улушимизни олиш учун қандай йўл тутсак тўғри бўлади?

Исми сир тутилди

Жасур Сирожев, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раис ўринбосари:

 

— Фуқаролик кодексининг 1134-моддасига асосан, қонун бўйича меросхўрлар ворисликка ушбу Кодекснинг 1135-1141-моддаларида назарда тутилган навбат тартибида чақириладилар. Қонун бўйича ворисликда фарзандликка олинган шахс ва унинг авлодлари, бир тарафдан, фарзандликка олувчи шахс ва унинг қариндошлари, иккинчи тарафдан, туғишган қариндошларга тенглаштириладилар. Фарзандликка олинганлар ва уларнинг авлодлари фарзандликка олинган шахснинг ота-онаси ҳамда бува-бувилари, ака-укалари, опа-сингиллари вафот этганидан кейин қонун бўйича мерос олмайдилар. Фарзандликка олинган шахснинг ота-онаси ҳамда бува-бувилари, ака-укалари, опа-сингиллари фарзандликка олинган шахс ва унинг авлодлари вафот этганидан кейин қонун бўйича мерос олмайдилар. Қонун бўйича ворисларнинг ҳар бир навбати аввалги навбатдаги меросхўрлар бўлмаган, меросдан четлаштирилган, меросни қабул қилмаган ёхуд ундан воз кечган тақдирда ворислик ҳуқуқига эга бўлади.

 

Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига кўра, Мерос қолдирувчининг болалари (шу жумладан фарзандликка олинган болалари), эри (хотини) ва ота-онаси (фарзандликка олувчилар) тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эга бўладилар. Мерос қолдирувчининг вафотидан кейин туғилган болалари ҳам биринчи навбатдаги ворислар жумласига кирадилар.

 

Фуқаролик кодексининг 1146-моддасига асосан, мерос очилган жойдаги нотариус меросхўрнинг илтимосига кўра унга меросга бўлган ҳуқуқи тўғрисида гувоҳнома бериши шарт. Меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳнома мерос очилган кундан эътиборан олти ой ўтганидан кейин берилади.

 

Қонун бўйича мерос олинганида ҳам, васиятнома бўйича мерос олинганида ҳам, агар нотариус тегишли мол-мулкка ёхуд бутун меросга нисбатан гувоҳнома беришни сўраб мурожаат этган шахслардан бошқа меросхўрлар йўқлиги тўғрисида маълумотларга эга бўлса, гувоҳнома юқорида кўрсатилган муддат тугамасидан олдин берилиши мумкин.

 

Шунингдек, Фуқаролик кодексининг 1150-моддасига асосан, меросни қабул қилиб олган қонун бўйича меросхўрлардан исталган бири мероснинг тақсимланишини талаб қилишга ҳақли. Меросни тақсимлаш меросхўрларнинг келишувига кўра ўзларига тегишли улушларга мувофиқ, келишувга эришилмаган тақдирда эса, суд тартибида амалга оширилади.

 

Демак, турмуш ўртоғингиз вафотидан кейин қолган мерос мулки, никоҳ даврида орттирилган бўлса, тегишли тартибда эр ва хотиннинг умумий мулки ҳисобланиб, унга нисбатан сизнинг ҳам улуш олиш ҳуқуқингиз мавжуд бўлади.

 

Агарда ушбу мулк турмуш ўртоғингизга ворислик ҳуқуқидан келиб чиқадиган бўлса, барча меросхўрлар жалб этилган ҳолда, дастлаб низо бўлмаган тақдирда нотариус томонидан мерос гувоҳномаси тақдим этилиши мумкин.

 

Мерос мулкини қабул қилишда сизнинг ҳуқуқларингиз бузилган тақдирда тегишли тартибда, кўчмас мулк жойлашган ҳудуддаги тегишли туманлараро судига даъво ариза билан мурожаат этиш ҳуқуқингиз мавжуд.

 

Бунда судга сурожаат этишда Фуқаролик процессуал кодексининг 189 ва 191-моддалари талабларига риоя этган ҳолда, даъво аризасини тақдим этилиши лозим.

АЛИМЕНТНИ БОБОНИНГ ПЕНСИЯСИГА ҚАРАТИШ ТАРТИБИ ҚАНДАЙ?

Турмуш ўртоғим мактабда боғбон бўлиб ишлайди. Маоши камлиги сабаб бир амаллаб рўзғорга етказяпмиз. Бунинг устига биринчи турмушидан туғилган ўғли учун алимент тўлайди. Турмуш ўртоғим алиментни отасининг пенсиясига қаратиб, чет элга ишлаш учун кетса бўладими?

Исми сир тутилди

Ғайрат Эргашев, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 96-моддасига кўра, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт.

 

Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади.

 

Ушбу Кодексининг 114-моддасига кўра, алимент ундириш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ижро этилади.

 

 “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунинг 46-моддасига кўра, қуйидагилар мажбурий ижро этиш чоралари ҳисобланади:

 

1. ундирувни қарздорнинг пул маблағларига ва бошқа мол-мулкига қаратиш;

 

2. ундирувни қарздорнинг бошқа шахсларда турган пул маблағларига ва бошқа мол-мулкига қаратиш;

 

2-1. ундирувни қарздорнинг дебиторлик қарзига, шу жумладан қарздор ундирувчи сифатида иштирок этаётган ижро ҳужжати бўйича унга тегишли бўлган маблағларга қаратиш;

 

2-2. ундирувни қарздорга тегишли бўлган алоҳида мулкий ҳуқуқларга қаратиш;

 

3. ундирувни қарздорнинг иш ҳақи, стипендияси, пенсияси ва бошқа турдаги даромадларига қаратиш;

 

4. ижро ҳужжатида кўрсатилган муайян ашёларни қарздордан олиб қўйиш ва ундирувчига топшириш;

 

5. ижро ҳужжатининг ижро этилишини таъминловчи қонунларга мувофиқ кўриладиган бошқа чоралар.

Юқорида қайд қилинган қонун талабига кўра, алиментни бобо-бувисининг пенсиясига қаратиш назарда тутилмаган.

 

Оила кодексининг 122-моддасига кўра, ушбу Кодекснинг 123-128-моддаларида кўрсатилган шартлар мавжуд бўлса, вояга етмаган, шунингдек вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож шахсларга таъминот бериш мажбурияти суд томонидан уларнинг қариндошлари: бобо, буви, невара, ака-ука, опа-сингил, шунингдек ўгай ота ва ўгай она, ўгай ўғил ва ўгай қиз, доимий тарбияда бўлган шахслар зиммасига юклатилиши мумкин.

 

Ушбу Кодекснинг 123-моддасига кўра, ота-онаси йўқ бўлган ёки улардан таъминот ололмайдиган вояга етмаган невараларига таъминот бериш мажбурияти етарли маблағга эга бўлган бобо ва буви зиммасига юклатилиши мумкин. Вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож невараларнинг ота-онаси, эри ёки хотини (собиқ эри ёки хотини) ва вояга етган меҳнатга лаёқатли болалари бўлмаса ёхуд улардан таъминот учун маблағ ололмаса, уларга нисбатан ҳам бу мажбурият бобо ва бувининг зиммасига юклатилиши мумкин.

 

Олий суди Пленумининг 2016 йил 29 июль кунидаги “Судлар томонидан вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз болалар таъминоти учун алимент ундиришга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 11-сонли Қарорининг 20-бандига кўра, вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз шахсларга таъминот бериш мажбуриятлари белгиланган Оила кодексининг 122-моддасига мувофиқ, ота-онаси йўқ бўлган ёки улардан таъминот ололмайдиган вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож шахсларга таъминот бериш суд томонидан уларнинг қариндошлари: бобо, буви, невара, ака-ука, опа-сингил, шунингдек, ўгай ота ва ўгай она, ўгай ўғил ва ўгай қиз ҳамда доимий тарбияда бўлган шахслар зиммасига юклатилиши мумкин.

 

Бунда, судлар алимент миқдорини, қарздорнинг ҳамда ундирувчи (даъвогар)нинг моддий ва оилавий аҳволини ҳисобга олган ҳолда, ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгилашлари лозим.

 

Юқорида қайд қилинган қонун талабларидан келиб чиққан ҳолда, суд Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексининг 123-моддасида кўрсатилган шартлар мавжуд бўлса, вояга етмаганларга таъминот бериш мажбурияти суд томонидан уларнинг қариндошлари: бобо ёки буви зиммасига юклатиши мумкин бўлади. Бу масалада албатта фуқаролик ишлари бўйича судларга мурожаат қилиш лозим бўлади. Бунда суд томонидан қарздорнинг ҳамда ундирувчи (даъвогар)нинг моддий ва оилавий аҳволини ҳисобга олинган ҳолда, ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланади.

 

“Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунинг 42-1-моддасига кўра, суд ҳужжати асосида берилган ижро ҳужжатидаги ёки ижро ҳужжати бўлган суд ҳужжатидаги талаблар белгиланган муддатда қарздор жисмоний шахс томонидан узрсиз сабабларга кўра ижро этилмаганда, давлат ижрочиси ундирувчининг аризаси бўйича ёки ўз ташаббуси билан қарздор жисмоний шахснинг Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклаш тўғрисида қарор чиқаришга ҳақли.

 

Вояга етмаган болалар таъминоти учун алиментлар олдиндан тўланган ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш учун гаров шартномаси тузилган бўлса, давлат ижрочиси тўлов ёки гаров шартномаси тўғрисидаги тегишли ҳужжат олинган куннинг эртасидан кечиктирмасдан манфаатдор шахсларни, ички ишлар органларини ва Давлат чегарасини қўриқлаш органларини қарздор жисмоний шахснинг Ўзбекистон Республикасидан чиқишини чеклаш олиб ташланганлиги тўғрисида ёзма ёки электрон шаклда хабардор қилади. Бунда гаров қиймати қонунчиликда белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз эллик бараваридан кам бўлмаслиги лозим.

 

Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек чиқиб кетишга чеклашни олиб ташлаш учун алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

 

Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 6 октябрдаги 808-сонли “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек, алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида” Қарорига илова “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида”ги Низом талабига кўра, ижро ҳужжатлари бўйича алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлашда гаров тақдим этиш учун қарорларни ижро этиш усули ва тартибини ўзгартириш фуқаролик процессуал қонунчилигида белгиланган тартиб ва муддатларда амалга оширилади.

ҚЎШНИМНИНГ «КЎЧИБ КЕТМАСАНГИЗ УСТИНГИЗДАН АРЗ ҚИЛАМИЗ» ДЕГАН ТАЛАБИ ТЎҒРИМИ?

— Ўғилларим шўх. Уйда копток тепишади, қувлашмачоқ ўйнашади. Пастки қаватда яшайдиган қўшнимиз «Тинчимизни бузяпсизлар, кўчиб кетинглар бўлмаса, устингиздан арз қиламиз», деб бир неча марта пўписа қилди. Бола бўлишса, ўз уйида оёқ учида юришмайди-ку, қўшнимизнинг шу талаби тўғрими? Бизнинг қандай ҳақ-ҳуқуқларимиз бор?

Исми сир тутилди.

Ўктам Қаҳаров, жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман суди судьяси:


— Ўзбек миллати ўзининг узоқ йиллик тарихи давомида менталитети ва диний қадриятларидан келиб чиқиб қўни-қўшничилик муносабатларига алоҳида эътибор қаратган. Бу қадрятимиз ҳозирги замонда ҳам давом этиб келаётган бўлсада, баъзи ҳолларда кўп қаватли уйларда яшовчи аҳоли ўртасида маиший шовқин билан боғлиқ келишмовчиликлар бўлиб турганлиги қулоғимизга чалинииб туради.


Ҳозирги давр жиноят ва маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонунчилигимизда қўшниларнинг бирор сабаб билан зиддиятларга боришига алоҳида қилмиш сифатида квалификация қилинмайди, бироқ келиб чиққан оқибатларга қараб бир нечта хатти-ҳаракатлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик назарда тутилган.


Мамлакатимизнинг Бош қомусида ҳар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига, ҳар ким ўз шаъни ва обрўсига қилинган тажовузлардан, шахсий ҳаётига аралашишдан ҳимояланиш ва турар жойи дахлсизлиги ҳуқуқига ҳамда Ўзбекистон Республика фуқаролари Ўзбекистон ҳудудида бир жойдан иккинчи жойга кўчиш, Ўзбекистон Республикасига келиш ва ундан чиқиб кетиш ҳуқуқига эга эканлиги белгиланган.


Сиз саволда сўраган қўшнингизни сизга нисбатан кўчиб кетишни талаб қилиши амалдаги қонунчилигимизга мутлақо зид эканлиги, қўни-қўшнилар билан тинчлик тотувликда яшаш чораларини кўриш нафақат сиз, балки жамиятимизнинг ҳар бир аъзосининг фуқаролик бурчи эканлиги тушунтирилади.

ОТАНИНГ ХОРИЖГА ЧИҚИШИГА РОЗИЛИК БЕРИЛСА, АЛИМЕНТ ҚАРЗДОРЛИГИ ЁПИЛАДИМИ?

— 2011 йили бир нафар фарзандим билан турмушимдан ажрашгандим. Суд фарзандим учун алимент ундиришга қарор чиқарганди. Бошида алимент тўлади, лекин сўнгги тўрт йилда умуман тўламай қўйди. Натижада собиқ турмуш ўртоғим алиментдан 20 миллион сўм қарз бўлди. Чет элга чиқишига тақиқ қўйилган эди. Унинг «хорижга кетиб, ишлаб, қарзимни узаман», деган гапига ишониб, розилик хатига қўл қўйиб бергандим. У чет элга ишлаш учун кетди, лекин қарзини тўламади. Ижрочиларга қарзини ундириб беришини сўраб мурожаат қилсам, «собиқ турмуш ўртоғингизни Ўзбекистондан чиқишига рухсат берадиган ҳужжатга қўл қўйиб берганингиз учун унинг ҳамма қарзи ёпилиб кетган», дейишди. Шундай бўлиши мумкинми? Энди алимент қарзини ундириш учун нима қилишим керак? Ҳозир боламнинг отаси хорижда. Ундан алиментни қай тартибда ундираман?

Исми сир тутилди

Жасур СИРОЖЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раис ўринбосари:


— Алимент ундириш қарздорнинг иш ҳақига ёки бошқа унга тенглаштирилган тўловларга қаратилади. Шунингдек, қарздорга давлат ижрочиси муайян ҳаракатларни бажаришга чеклов ўрнатиши, жумладан, чет элга чиқишини ҳам тақиқлаши мумкин.


Қарздор фаолияти бевосита четга чиқиш билан боғлиқ бўлган вақтда, давлат ижрочиси қонунда белгиланган тартибда қарздорни четга чиқишига рухсат беради. Алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахс, алимент талаб қилиш ҳуқуқи вужудга келганидан сўнг, қанча муддат ўтганидан қатъи назар, хоҳлаган вақтда алимент ундириш тўғрисидаги талаб билан судга мурожаат қилишга ҳақлидир.


Бир сўз билан айтганда, алиментлар ундириш тўғрисидаги ижро ҳужжатлари давлат ижрочисига келиб тушган вақтдан бошлаб, қарздорнинг барча турдаги мол-мулки хатланади ва унинг чет элга чиқишига ҳам тақиқ қўйилади.


Алимент тўлаши шарт бўлган шахс доимий яшаш учун ёки уч ойдан ортиқ муддатга чет давлатга кетаётганида қонунга мувофиқ ўзи таъминот бериши лозим бўлган алимент олувчи билан белгиланган тартибда келишув тузиши шарт.


Алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш учун гаров шартномасининг тузилиши давлат ижрочиси ёки суд томонидан қарздор жисмоний шахснинг илгари белгиланган Ўзбекистон Республикасидан чиқишини вақтинча чеклашни олиб ташлаш учун асос ҳисобланади.


Алиментлар олдиндан тўланган ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш учун гаров шартномаси тузилган бўлса, давлат ижрочиси тўлов ёки гаров шартномаси тўғрисидаги тегишли ҳужжат олинган куннинг эртасидан кечиктирмасдан манфаатдор шахсларни, ички ишлар органларини ва Давлат чегарасини қўриқлаш органларини қарздор жисмоний шахснинг Ўзбекистон Республикасидан чиқишини чеклаш олиб ташланганлиги тўғрисида ёзма ёки электрон шаклда хабардор қилади. Бунда гаров қиймати қонунчиликда белгиланган базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз эллик бараваридан кам бўлмаслиги лозим.


Агарда сиз билан собиқ турмуш ўртоғингиз ўртасида келишув тузилган бўлиб, унга кўра, фақатгина қарздорни чет элга чиқиши учун розилик берган бўлсангиз, юзага келган қарздорликни ундириш хусусида давлат ижрочисига мурожаат этишга ҳақлисиз.


Бироқ қарздорни чет элга чиқиши учун алимент қарздорлиги йўқлигини тасдиқлаб ёзма ариза билан мурожаат этган бўлсангиз, кўрсатилган муддатгача бўлган қарздорлигини ундириш мумкин бўлмайди.
Шуни таъкидлаб ўтамизки, қарздор чет элга ишлаш учун чиқиб кетаётган вақтда Вазирлар Маҳкамасининг «Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек, алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида»ги Низом талаблари асосида иш юритганингизда мақсадга мувофиқ бўлади.


Қарздор чет элда бўлган вақтда ҳам алимент ундируви тегишли давлат ижрочиси томонидан қонунда белгиланган тартибда амалга оширилади. Ундирувни қарздорнинг Ўзбекистон Республикасидан ташқарида турган мол-мулкига, шу жумладан, унинг чет эл банкларидаги пул маблағларига қаратиш Ўзбекистон Республикасининг қонунчилиги ҳамда халқаро шартномаларига мувофиқ амалга оширилади.


Агар маблағ етарли бўлмаганда ундириш алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг қонун бўйича ундириш қаратилиши мумкин бўлган ҳар қандай мол-мулкига қаратилади.

УСТОЗЛАР ЮКСАК ЭЪЗОЗ ВА ЭЪТИБОРДА

Ҳар қандай шахснинг камол топиши учун устозларнинг ўрни беқиёсдир. Устозлар маънавият осмонида мусаффо зиё таратиб турувчи йўлчи юлдуз кабидир. Улар туфайли шогирдлар ҳамиша муваффақиятга эришадилар.

 

Юртимизда кенг нишонланадиган “9 май – Хотира ва қадрлаш куни” арафасида жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман судининг раиси Шуҳрат Бакаев ва туман суди судьялари Баҳром Бердиев, Муҳаммад Қаюмов Ўзбекистон Судьялари Ассоциациясига ташриф буюришди. Мақсад, Ассоциация раиси Убайдулла Мингбоевни байрам билан табриклаш, фахрли устозлари билан суд тизимининг тарихи, бугуни ва келажаги, соҳанинг дарғалари тўғрисида ҳамсуҳбат бўлиш.

Таъкидлаш жоиз, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист, Ўзбекистон Судьялари Ассоциацияси раиси Убайдулла Мингбоев наинки суд тизимида, балки кенг жамоатчилик ўртасида катта обрў-эътиборга эга. Меҳнат фаолиятини терговчиликдан бошлаган Убайдулла Мингбоев Сурхондарё вилоят суди судьяси, раис ўринбосари, Бухоро вилоят суди раиси, Тошкент шаҳар суди раиси, Мустақил Ўзбекистон Республикаси Олий судининг биринчи раиси сифатида самарали меҳнати билан эътибор қозонган.

 

Ассоциация раиси судья шогирдларига хотира ва қадрлаш куни хусусида тўхталиб, “ҳозиргидек доруломон кунларда яшашимиз учун жасорат кўрсатиб, ҳаётини қурбон қилган аждодларимизнинг ёди ҳеч қачон унутилмайди”, деди. Суҳбат асносида “сизлар ҳам суд соҳасига янгидан кириб келаётган ёшларнинг устозларга муносиб издош бўлиб, орттирган тажрибаларингизни ўргатинг”, дея ўгит ва маслаҳатлар берди.

Устоз ва шогирдларнинг байрамона кайфиятда ўтган суҳбатидан устоз эъзоз ва эҳтиромга муносиб шарафли зот эканлиги намоён бўлди. Зеро, немис ёзувчиси ва мутафаккир Иоганн Гёте таъкидлаганидек, “Чинакам шогирд бор нарсалар негизида мавҳум нарсалар ривожини ўрганади ва шу йўл билан устозига яқинлашиб боради”.

ҚАРЗ БЕРИШДАН “102”НИ АЛДАШГАЧА: ТОШКЕНТДА НООДАТИЙ ЖИНОЯТ ФОШ БЎЛДИ

Жиноят иши ёки суриштирув доирасида ғайриқонуний воқеа-ҳодисага нисбатан ҳар бир далил ва маълумотнинг ҳаққонийлиги, мақбуллиги адолатни юзага чиқаришда муҳим аҳамиятга эга. Аммо баъзан ҳаётда айбланувчи, гувоҳ ёхуд ишнинг бошқа иштирокчилари томонидан тергов-суриштирувни чалғитиш ҳолатлари ҳам кузатилади.

 

Албатта, қонунчиликда бунинг учун жиноий жавобгарлик белгиланган.

 

Хусусан, Жиноят кодексининг “Одил судловга қарши жиноятлар” дея номланган XVI-бобида шу турдаги жиноятлар ва улар учун тайинланадиган жавобгарлик чоралари ўз ифодасини топган.

 

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар ходимларини овора қилиб, уларнинг вақтини ўғирлайдиган, қолаверса, суриштирув, тергов ва суд ишининг ортиқча чўзилишига сабаб бўладиган қилмишлар сирасига Жиноят кодексининг 237-моддасида назарда тутилган ёлғон хабар бериш ва 238-моддасида қайд этилган ёлғон гувоҳлик бериш жиноятлари ҳам киради.

 

Бундай жиноий қилмишлар гарчи амалиётда камроқ учраса-да, улар аянчли оқибатларни келтириб чиқаради.

 

Шу ўринда ҳаётий мисолга эътибор қаратсак, Миробод туманида яшовчи 32 ёшли Ботир Ўрмонов (исм-шарифлар ўзгартирилган) муқаддам бир неча марта судланган бўлса-да, бундан ўзига тегишли хулоса чиқариб олмаган.

 

Б. Ўрмонов ўтган йилнинг 8 январь куни “Қўйлиқ” бозори яқинидаги “Компас” савдо мажмуаси олдида илгари ўзи билан бирга жазо муддатини ўтаган Нажмиддин Шоимов билан учрашиб қолади.

 

— Агар пулинг бўлса, ер участкалари қўйилган онлайн аукционда қатнашиб кўр. Ажабмас, омадинг келиб, ютиб чиқсанг, — дея таклиф билдиради Н. Шоимов.

 

— Қанча пул керак бўлади?, — дея қизиқиб сўрайди Б. Ўрмонов.

 

— Беш юз доллар олдиндан тўланади, — деб жавоб беради Н. Шоимов.

 

Б. Ўрмонов маблағи бўлмагани сабабли оғайнисининг таклифини рад этади. Кейинчалик Н. Шоимов ундан 150 минг сўм қарз олади. Лекин улар қарзни қайтариш муддатини келишишмайди. Орадан бироз вақт ўтгач, икковлоннинг ўртасидан гап қочиб қолади. Шунда Б. Ўрмонов қарзини сўрайди. Н. Шоимов ҳозир қарзни қайтариш имкони йўқлигини айтади.

 

Аммо Б. Ўрмонов уни баттар қистовга олади. Агар ҳозир пулини бермаса, ички ишлар ходимларига мурожаат этишини маълум қилади.

 

Ноилож қолган Н. Шоимов қўлидаги уяли телефонини Б. Ўрмоновга беради.

 

— Эртага қарзимни бериб, телефонни олиб кетаман. Агар пул топиб келолмасам, телефонни сотиб юбораверасан, — дейди Н. Шоимов.

 

Бироқ эртаси куни ҳам, орадан 3 кун ўтса ҳам қарздор пулни қайтаролмайди. Шунинг учун Б. Ўрмонов 2022 йил 11 январь куни Ички ишлар вазирлигининг “102” қисқа рақамига қўнғироқ қилиб, Н. Шоимовнинг “E-aukson” тармоғи орқали қурилиши тугалланмаган бино-иншоотлардан бирини арзон нархда расмийлаштириб бериш эвазига 500 АҚШ доллари миқдоридаги маблағини алдов йўли билан олгани тўғрисида ёлғон хабар беради. Қолаверса, бу ёлғон хабар ички ишлар идораларига берган аризасида ҳам қайд этилади.

 

Шундан сўнг унинг мурожаати юзасидан Бектемир тумани ички ишлар идоралари фаолиятини мувофиқлаштириш бошқармаси ҳузуридаги тергов бўлими томонидан жиноят иши қўзғатилади. Натижада Б. Ўрмонов гувоҳ тариқасида терговга чақирилади. Суриштирув жараёнида ҳам у Н. Шоимовни фирибгарликда айблаб, ёлғон гувоҳлик беради. Лекин терговчи тўплаган далиллар Б. Ўрмоновнинг ёлғонларини фош қилиб қўяди.

 

Оқибатда унинг ўзига нисбатан жиноят иши қўзғатилади.

 

Яқинда ушбу иш жиноят ишлари бўйича Сергели тумани судида кўриб чиқилди. Суд Б. Ўрмоновни Жиноят кодексининг 237-моддаси 1-қисми ва 238-моддаси 1-қисми билан айбдор деб топиб, унга нисбатан қонуний жазо тайинлади.

 

Хуллас, Ботир Ўрмонов каби ёлғон хабар ва гувоҳлик бериш учун қонунчиликда жиноий жавобгарлик белгиланган. Баён этилган воқеа тафсилоти бошқалар учун ҳам сабоқ вазифасини ўтаса, ажаб эмас.

 

Шерзод ЮЛДАШЕВ,

жиноят ишлари бўйича

Сергели тумани суди судьяси

СИНГЛИМНИНГ НОМИДАН КРЕДИТ ОЛГАН ОДАМНИ ҚАНДАЙ ТОПСАК БЎЛАДИ?

— Яқинда суддан синглимни номига кредит қарздорлиги бўйича чақирув қоғози келди. Синглим хорижда, номига кредит олмаган. Айтилган манзил бўйича суриштирсак, ҳақиқатан ҳам паспорти чиқиб келди. Синглимнинг номидан кредит олган одамни қандай топсак бўлади? Қарздорликни тўхтатиш учун судга шикоят киритсак бўладими?

Исми сир тутилди

Дилшод Хасанов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Амалдаги Фуқаролик кодексининг талабларига кўра, кредит шартномаси икки томонлама битим ҳисобланиб, унга кўра бир тараф — банк ёки бошқа кредит ташкилоти (кредитор) иккинчи тарафга (қарз олувчига) шартномада назарда тутилган миқдорда ва шартлар асосида пул маблағлари (кредит) бериш, қарз олувчи эса олинган пул суммасини қайтариш ва унинг учун фоизлар тўлаш мажбуриятини олади.


Фуқаролик кодексининг 107-моддаси 1-қисмига асосан, ёзма шаклда тузилган битимни, агар иш муомаласи одатларидан бошқача тартиб келиб чиқмаса, тарафлар ёки уларнинг вакиллари имзолаши керак.


Агарда кредит шартномаси қарз олувчи томонидан имзоланмаган, аксинча қарз олувчи номидан бундай ваколатга эга бўлмаган шахс томонидан имзоланган бўлса, шартноманинг тарафи ҳисобланган қарз олувчи ушбу шартномани суд орқали низолашиш ҳуқуқига эга.


Шунингдек, кредит шартномаси сохта маълумотлар асосида тузилган деб ҳисоблаш учун етарли асослар мавжуд бўлса, манфаатдор шахс ушбу ҳолат юзасидан ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга мурожаат қилишга ҳақли.

СУДНИНГ ҚАРОРИ БЎЛСА-ДА, ЭР МУЛКНИ ТЕНГ БЎЛИНИШИГА ҚАРШИЛИК ҚИЛИШИ МУМКИНМИ?

— Синглим эри билан ажрашди. Судда мол-мулк тенг бўлинган, хусусан, 3 хонали уй ҳам. Бироқ на эр, на хотин уйдан чиқиб кетмоқчи эмас. Эри «уйни сотмайман», дебди, боиси мулк унинг номида. Лекин суднинг тенг бўлиниши тўғрисида қарори бор. Бу вазиятда мулк қандай бўлинади?

Дилобар, Тошкент шаҳри

Мутахассис: Зиёда Солиева, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси.

  

КОМПЕНСАЦИЯ ТЎЛАШНИ СУД ОРҚАЛИ ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚЛИ

— Фуқаролик қонунчилигига кўра, улушли мулкдаги мол-мулк иштирокчилар ўртасида уларнинг келишувига мувофиқ тақсимланиши мумкин. Улушли мулк иштирокчилари умумий мол-мулкни тақсимлаш ёки улардан бирининг улушини ажратиш усули ва шартлари тўғрисида келишувга эриша олмасалар, улушли мулк иштирокчиси ўз улушини асл ҳолида ажратиб беришни суд орқали талаб қилишга ҳақли.

 

Агар улушни асл ҳолида ажратиб олишга қонун йўл қўймаса ёки уни умумий мулк бўлган мол-мулкка номутаносиб зарар етказмасдан ажратиб олиш мумкин бўлмаса, ажралиб чиқаётган мулкдор улушли мулкнинг бошқа иштирокчилари томонидан улушининг қиймати тўланишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.

 

Улушли мулк иштирокчисига унинг улушини асл ҳолида ажратиб бериш ўрнига бошқа мулкдорлар томонидан компенсация тўланишига иштирокчининг розилиги билан йўл қўйилади.

 

Бундай ҳолатда синглингиз ўз улушини асл ҳолида ажратиб беришни ёки улушини асл ҳолида ажратиб бериш ўрнига эридан компенсация тўлашни суд орқали талаб қилишга ҳақли бўлади.

 

ЎЗ УЛУШИНИ ҲАР ҚАНДАЙ ШАХСГА СОТИШГА ҲАҚЛИ, ҚАЧОНКИ…

— Фуқаролик кодексининг 224-моддасига асосан мулкдорлардан бири ўз улушини бошқа шахсга сотган вақтида қолган мулкдорлар сотилаётган улушни у сотиладиган нархда ва бошқа тенг шартларда имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқига эгадирлар.

 

Агар синглингиз ўз улушини сотсоқчи бўлса, умумий мулкдаги ўз улушини ўзга шахсга сотиш нияти ҳақида эрига ёзма равишда маълум қилиб, улушнинг нархини ва уни сотишнинг бошқа шартларини кўрсатиши шарт.

 

Агар синглингизни эри имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқини амалга оширишдан воз кечса ёки бу ҳуқуқни хабар қилинган кундан эътиборан кўчмас мулкка нисбатан бир ой давомида, бошқа мол-мулкка нисбатан эса ўн кун давомида амалга оширмаса, синглингиз ўз улушини ҳар қандай шахсга сотишга ҳақли бўлади.

 

Синглингиз улушини имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқини бузган ҳолда сотган тақдирда, собиқ турмуш ўртоғи уч ой мобайнида сотиб олувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўзларига ўтказишни суд тартибида талаб қилишга ҳақли бўлади.

 

Улушни сотиб олишнинг имтиёзли ҳуқуқини бошқа шахсга беришга йўл қўйилмайди.

АВТОМАШИНАНИ СОТИШ УЧУН СОБИҚ ТУРМУШ ЎРТОҒИНИНГ РОЗИЛИГИ КЕРАК БЎЛАДИМИ?

— Акам биринчи турмуши билан 5 йил яшади. Фарзанд бўлмагани учун ажрашган. Ҳозир бошқасига уйланган. Биринчи турмуши билан яшаётган пайтда машина олганди. Ҳозир шу машинани сотмоқчи бўлса, собиқ рафиқаси имзосини сўрашибди. Ахир у билан ажрашган бўлса, розилигини нима кераги бор?

Исми сир тутилди.

Жамшид Шаропов, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Амалдаги Оила кодекси нормаларига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

 

Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.


Эр ва хотин уларнинг биргаликдаги умумий мулки бўлган мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этишда тенг ҳуқуқларга эгадир.


Эр (хотин) ўзининг номига расмийлаштирган умумий кўчмас мол-мулкни тасарруф этиш бўйича битим тузиши учун хотин (эр)нинг нотариал тартибда тасдиқланган розилигини олиши лозим.


Кўрсатилган битимни тузишга нотариал тартибда тасдиқланган розилиги олинмаган эр ёки хотин мазкур битим амалга оширилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб, бир йил давомида бу битимни суд тартибида ҳақиқий эмас деб топишни талаб қилишга ҳақлидир.


Эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш эр ва хотиндан бирининг талабига кўра, улар никоҳда бўлган даврда ҳам, никоҳдан ажралишгандан кейин ҳам, шунингдек кредитор эр ва хотиндан бирининг умумий мол-мулкдаги улушига ундирувни қаратиш учун умумий мол-мулкни бўлиш талаби билан арз қилган ҳолларда амалга оширилиши мумкин.


Эр ва хотиннинг умумий мол-мулки улар никоҳда турган даврда бўлинган тақдирда, эр ва хотин мол-мулкининг бўлинмай қолган қисми, шунингдек эр ва хотин томонидан улар никоҳда турган даврда орттирилган мол-мулк кейинчалик уларнинг биргаликдаги умумий мулкини ташкил қилади.
Никоҳдан ажралган эр ва хотиннинг умумий мол-мулкни бўлиш тўғрисидаги талабларига нисбатан уч йиллик даъво муддати қўлланилади.


Юқоридагиларга кўра, акангиз собиқ турмуш ўртоғи билан бирга яшаган даврда олинган автомашинани биргаликдаги умумий мулк деб топиш, мол-мулкни бўлиш ва даъво муддатини қўллаш масаласида судга мурожаат қилиши лозим бўлади.

ФАРЗАНДЛАРНИ КЎРИШ УЧУН СУДГА АРИЗА БЕРИЛСА, НЕЧИ БОР КЎРИШИШ УЧУН РУХСАТ БЕРИЛИШИ МУМКИН?

— Яқинда амакимнинг ўғли оиласи билан келишолмай қолди. Келин ажрашиш учун фуқаролик судига даъво ариза берган. Келин болалари билан ота-онасининг уйига кетиб қолган. Укамга фарзандларини кўрсатмаяпти. Фарзандларини кўриши учун судга ариза берса, фарзандларини ҳафтасига ёки ойига нечи бор кўриши учун рухсат бериши мумкин?

Исми сир тутилди

Амина Худайбергенова, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди судьяси:

 

— Фуқаролик процессуал кодексининг 189-моддаси талабига мувофиқ, даъво аризасида даъвогарнинг талаби аниқ кўрсатилган бўлиши лозим. Яъни укангиз, фарзандлари билан ҳафтада бир марта, ёки ҳар ойда бир маротаба кўришиш тартибини белгилаш тўғрисида даъво талабида аниқ кўрсатиши лозим.

 

Даъвогарнинг даъво талаблари суд муҳокамасида ўрганилиб, боланинг ёшини, кун тартиби, соғлиғи, ўсиш ва тарбияланиш учун шароитлар яратилганлиги ҳамда боланинг ҳуқуқ ва манфаатларига зиён келтирмайдиган барча ҳолатларни инобатга олган ҳолда ота(она) билан учрашиш тартибини белгилайди. Кўришиш тартиби суд томонидан вазият ўзгаргаргунга қадар деб белгиланиши ва вазият ўзгариши билан (масалан боланинг ёши, соғлиғинининг тикланиши) даъвогар томонидан судга янгидан даъво ариза бериш орқали, кўришиш тартибини янгидан белгилашни сўраши мумкин.

 

Шу билан бирга таъкидлаш лозимки, ушбу низоли вазият суд томонидан тартибга солинсада, боланинг ҳуқуқ ва манфаатидан келиб чиқиб, унинг тарбияси ва таълимида ота-онанинг биргаликдаги берган қарори муҳимдир. Боланинг соғлом оилавий муҳитда камол топиши давлат ва жамият олдидаги энг асосий вазифадир.

Skip to content