Суд буйруғи институти фуқаролик суд ишларида самарали қўлланилмоқда

Суд буйруғи институти фуқаролик суд ишларида самарали қўлланилмоқда

Бутун дунёда фуқаролар ва ташкилотлар ўзларининг бузилган ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини суд орқали ҳимоя қилишни афзал кўрадилар. Бироқ, низоларни суд орқали ҳимоя қилиш муайян харажатларни ва муддатларни талаб қиладиган жараён ҳисобланади. Қолаверса, судларга келиб тушаётган ишлар ҳажмининг ортиб бориши судьялар иш юкламасининг кўпайишига сабаб бўлаётган омиллардан биридир. Бу эса суд томонидан қабул қилинадиган қарорларнинг сифатига салбий таъсир кўрсатмай қолмайди.

Судьяларнинг иш ҳажмини камайтириш, шу орқали одил судловни таъминлашнинг самарадорлиги ва сифатини оширишнинг муҳим усулларидан бири – судда ишларни соддалаштирилган тартибда ҳал этиш усулларини ривожлантиришдир.

Фуқароларнинг суд орқали ҳимояланишга бўлган ҳуқуқларини амалга оширишлари учун қўшимча қулайликлар яратиш ҳамда даъво аризалари ва шикоятларни қабул қилиш ҳамда уларни кўриб чиқиш борасидаги дастлабки жараёнларни янада соддалаштириш мақсадида фуқаролик ишларини судда кўриш ва ҳал қилишнинг бирмунча соддалаштирилган тартиби “Буйруқ тартибида иш юритиш” жорий этилиши бўлди.

Маълумки, суд буйруғи институти судлар амалиётида қатор афзалликлари билан алоҳида ажралиб туради. Хусусан, фуқаролик судларида кенг қўлланаётган суд буйруғи берилган аризани судья томонидан суд муҳокамасисиз, кредитор ва қарздорни чақиртирмасдан, уларнинг тушунтиришларини эшитмасдан якка тартибда қабул қилинадиган суд ҳужжатидир.

Суд буйруғи ишни судда муҳокама қилиш билан боғлиқ бўлмаган биринчи инстанция суди қарорининг алоҳида тури бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 171-моддасида кўрсатилган талаблар бўйича чиқарилади ва бевосита ижро ҳужжати кучига эгадир.

Буйруқ тартибида иш юритиш манфаатдор шахс – қарз ундирувчининг ташаббуси билан бошланади. Талаб кимга нисбатан қаратилган бўлса, у қарздор деб эътироф этилади.

Суд буйруғи қуйидаги ҳолларда берилади, агар:

1) талаб нотариал тасдиқланган битимга асосланган бўлса;

2) талаб ёзма битимга асосланган ва қарздор томонидан тан олинган бўлса;

3) коммунал хизматлар ёки алоқа хизматлари тўлови бўйича қазрдорликни тасдиқловчи ҳужжатларга асосланган ундириш тўғрисида талаб арз қилинган бўлса;

4) вояга етмаган болалар учун алиментлар ундириш тўғрисидаги, оталикни белгилаш билан ёки учинчи шахсларни жалб этиш зарурати билан боғлиқ бўлмаган талаб арз қилинган бўлса;

5) ҳисобланган, лекин ходимга тўланмаган иш ҳақини ва унга тенглаштирилган тўловларни ундириш ҳақида талаб арз қилинган бўлса;

6) фуқаролардан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида талаб арз қилинган бўлса;

7) ижара шартномасида белгиланган ижара тўловлари муддатида тўланмаганлиги сабабли ушбу тўловларни ундириш тўғрисида талаб арз қилинган бўлса;

8) кўп квартирали уйнинг жойлари мулкдорларидан мажбурий бадаллар ва тўловларни ундириш тўғрисида талаб арз қилинган бўлса;

9) ёзма битим мавжуд бўлган тақдирда, ундирувни қарздорнинг мажбуриятлари бажарилишининг таъминоти бўлган кўчар мол-мулкка қаратиш тўғрисида талаб арз қилинган бўлса.

Демак, фуқаролик ишлари бўйича суд буйруқлари қонунчиликда белгиланган қатъий қоидалар асосида, фақат мулкий тусдаги талаблар юзасидангина чиқарилади.

Мулкий тусда бўлмаган ёки кўчмас мол-мулкларни ундиришга қаратилган талаблар юзасидан суд буйруқлари чиқарилишига қонун йўл қўймайди.

Суд буйруғи чиқариш ҳақидаги талаб Фуқаролик процессуал кодексининг 33-моддасида белгиланган судловга тааллуқлиликнинг умумий қоидаларига амал қилинган ҳолда судга берилади. Шу билан биргаликда вояга етмаган фарзанднинг таъминоти учун алимент ундириш ҳақидаги талаб ундирувчи яшаётган жойдаги судга, ижро қилиш жойи кўрсатилган нотариал тасдиқланган битимга асосланган талаб ушбу талаб бажарилиши лозим бўлган жойдаги судга тақдим қилиниши ҳам мумкин.

Суд буйруғи чиқариш тўғрисидаги ариза ёзма шаклда ва ахборот тизими орқали электрон ҳужжат шаклида берилади.

Фуқаролик процессуал кодексининг 177-моддасига асосан, арз қилинган талабнинг мазмуни бўйича суд буйруғи ариза судга келиб тушган кундан эътиборан уч кун ичида судья томонидан берилади.

Суд буйруғи берилганидан кейин суд унинг кўчирма нусхасини дарҳол қарздорга юборади.

Суд буйруғи судьянинг электрон рақамли имзоси билан тасдиқланган электрон ҳужжат тарзида юборилиши мумкин.

Суд буйруғи у берилгандан сўнг ўн кунлик муддат ўтгач қонуний кучга киради.

Қарздор арз қилинган талабга қарши эътирозларини буйруқни берган судга суд буйруғининг кўчирма нусхасини олган кундан эътиборан ўн кунлик муддатда юборишга ҳақли. Бундай ҳолда судья суд буйруғини бекор қилиб, бу ҳақда ажрим чиқаради. Суд буйруғини бекор қилиш тўғрисидаги ажримда судья ундирувчи билдирган талаб даъво ишини юритиш тартибида тақдим этилиши мумкинлигини тушунтиради. Суд буйруғини бекор қилиш тўғрисидаги ажримнинг кўчирма нусхаси ажрим берилганидан кейин уч кундан кечиктирмай ундирувчига ва қарздорга имзо қўйдириб топширилади ёки уларга почта орқали ёхуд электрон ҳужжат тарзида юборилади.

Суд буйруғига нисбатан эътироз билдириш учун қонунда белгиланган ўн кунлик муддатнинг қарздор томонидан ўтказиб юборилганлиги суд томонидан узрли деб топилган тақдирда, суд унинг илтимосномасига асосан ушбу муддатни тиклаши мумкин. Муддатни тиклаш ҳақида илтимоснома билан мурожаат қилинмасдан туриб, муддат ўтказилгандан сўнг берилган эътирозлар суд томонидан кўрилмайди ва муаллифга қайтарилади.

Суд буйруғи бекор қилинган тақдирда ундирувчининг такроран судга мурожаат қилиш ҳуқуқи чекланмайди, балки ундирувчи билдирган талаб билан даъво ишини юритиш тартибида даъво ариза билан судга мурожаат қилишга ҳақли бўлади.

Суд буйруғи фақатгина қарздорнинг эътирози асосида эмас, балки ундирувчининг аризасига кўра ҳам бекор қилиниши мумкин.

Таъкидлаш жоизки, суд буйруғи институти Тошкент шаҳар фуқаролик ишлари бўйича судлари томонидан кенг қўлланилмоқда.

Хусусан, Шаҳар судлари томонидан 2023 йил давомида 536.4 млрд. сўмлик 93.538 та аризалар суд буйруғи тартибида ҳал қилинган бўлиб, бу кўрсаткич ўтган 2022 йилга (40.743 та) нисбатан 52.795 та (ёки 130.0 фоиз)га кўпайган.

Шунингдек, 2023 йилда чиқарилган суд буйруқлари (93.538 та) ФПКнинг 171-моддасида кўрсатилган талаблар кесими бўйича таҳлил қилинганда, 398.1 млрд сўмлик 58.152 таси (62.2 фоизи) ёзма битимга асосланган ва қарздор томонидан тан олинган талаблар, 34.7 млрд сўмлик 17.252 таси (18.4 фоизи) коммунал хизматлар бўйича қарздорликни ундириш (шундан 21.3 млрд. сўмлик 10.510 таси табиий газ ва 696.9 млн. сўмлик

295 таси электр таъминоти бўйича ҳисобланган қарздорлик), 13.6 млрд. сўмлик 6057 таси (6.5 фоизи) хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатлари аъзоларидан тўловларни ундириш, 58.6 млрд. сўмлик 5906 таси (6.3 фоизи) солиқ ва бошқа мажбурий тўловларни ундириш, 5049 таси (5.4 фоизи) вояга етмаган болалар таъминоти учун алимент ундириш, 31.4 млрд сўмлик

1121 таси (1.2 фоизи) ҳисобланган, бироқ ходимга тўланмаган иш ҳақини ундириш ҳақидаги талабларни ташкил этган.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, фуқаролик судларда суд буйруғи институти тарафлар учун қулайлик яратади. Шунинг баробарида судьянинг иш юкламасини камайтириб, ортиқча вақт ва оворагарчиликларнинг олдини олади.

Бугунги кунда Пойтахт судларида суд буйруғи тартибида иш юритиш жисмоний ва юридик шахсларнинг низоли бўлмаган фуқаролик муносабатларини ортиқча сансалорликларсиз тартибга солиш имкониятини яратиб келмоқда.

Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари – Фуқаролик ишлари

бўйича судлов ҳайъати раиси

Б.Н.Исламов

ТОШКЕНТ ТУМАНЛАРАРО ИҚТИСОДИЙ СУДИДА ДАВРА СУҲБАТИ

Ўзбекистон Республикаси “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонунининг 6-моддаси учинчи қисмига кўра, қарздорнинг тўловга қобилиятсизлиги тўғрисидаги ишлар Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексида назарда тутилган қоидалар бўйича, ушбу Қонунда белгиланган ўзига хос хусусиятлар инобатга олинган ҳолда суд томонидан кўриб чиқилади.

Бугунги кунда банкрот деб топилиб, тугатиш ишлари давом этаётган корхоналар сонини умумий таҳлил этиш ҳамда Тошкент туманлараро иқтисодий судининг иш юритувидаги банкротлик (тўловга қобилиятсизлик) ишлари бўйича тугатиш ишлари бир йил ва ундан ортиқ муддатда тамомланмасдан давом эттирилаётган ишлар юзасидан Тошкент шаҳар суди ва Тошкент туманлараро иқтисодий суди ташаббуси билан  амалий мулоқот ташкил этилди.

Унда судьялар, Ўзбекистон суд бошқарувчилари ассоциацияси, Давлат активларини бошқариш агентлиги Тошкент шаҳар бошқармаси, Тошкент шаҳар солиқ бошқармаси ва Тошкент шаҳар прокуратураси вакиллари ҳамда Тошкент шаҳрида фаолият кўрсатаётган тугатиш бошқарувчилари иштирок этишди. Тадбирда Тошкент туманлараро иқтисодий суди томонидан кўриб чиқилган ва тугатиш ишлари давом этаётган банкротлик ишлари бўйича маълумот берилиб, суд амалиётида ҳамда тугатиш ишларини олиб бориш жараёнида юзага келаётган масалаларни ҳал этиш, бу борада судьялар ва тугатиш бошқарувчиларининг масъулиятини янада оширишга эътибор қаратилди.

Шу билан биргаликда, узоқ вақтдан буён ўз ечимини топмаётган банкротлик ишлари бўйича барча масъул ташкилотлар ва суд бошқарувчилари ҳамкорликда иш олиб боришлари лозимлигига урғу берилди.

АКАДЕМИЯ КУРСАНТЛАРИ БИЛАН СУД РАИСИНИНГ ОЧИҚ МУЛОҚОТИ

Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар Академияси катта залида Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман судининг раиси Толиб Обидовнинг академия курсантлари билан учрашуви бўлиб ўтди.

Тадбирда Т.Обидов бўлажак терговчилар билан бугунги кунда олиб борилаётган суд ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар, қонунчиликдаги янгиликлар борасида мулоқот ўтказди.

 Академия курсантларига назария ва амалиёт ўртасидаги чамбарчас боғлиқлик, бугунги кунда ҳуқуқшунос кадр қандай талабларга жавоб бериши кераклиги тўғрисида ўз фикрларини билдирган ҳолда уларни қизиқтирган саволларга батафсил жавоб берди.

АЛИШЕР НАВОИЙ ТУҒИЛГАН КУНИ МУНОСАБАТИ БИЛАН МАЪРИФИЙ ТАДБИР ЎТКАЗИЛДИ

Бугун Тошкент шаҳар иқтисодий судида Тошкент туманлараро иқтисодий суди билан ҳамкорликда  судья ва суд ходимлари иштирокида шерият мулкининг султони Мир алишер Навоий туғилган куни муносабати билан марифат соати ташкил этилди.

Унга Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси, «Ёшлик» журнали бош муҳаррири Нурилла Чориев ва Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раисининг давлат тили бўйича маслаҳатчиси, шоир Салим Ашурлар таклиф этилди. Тадбирни Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари – иқтисодий судлов ҳайъати раиси Иброҳим Алимов олиб борди. Маълумки, Алишер Навоий ўзбек адабий тилининг моҳиятини очиб, ҳам бадиий ҳам илмий асарлар яратиш учун бой ва тўла имкониятларга эга эканини намойиш этган.

Тадбирда сўзга чиққанлар Алишер Навоийнинг ҳаёт ва ижод йўли юзасидан ўз фикр-мулоҳазаларини баён этишди. Таъкидландики, Алишер Навоий умрини инсоннинг бахт-саодати учун курашга, халқнинг осойишталиги, ўзаро урушларнинг олдини олиш, ободончилик ишларига, илм-фан, санъат ва адабиёт тараққиётига бағишлади.Гўзал мисралар битди. Шунинг учун ҳам ҳазрат Мир Алишер Навоий мероси асрлар оша авлодлардан авлодларга ўтиб келмоқда.

Тадбир савол-жавобларга бой, қизғин ва мазмунли ўтди.

ЧИЛОНЗОР ТУМАНИ ИЧКИ ИШЛАР БОШҚАРМАСИДА ЎҚУВ СЕМИНАР

Тошкент шаҳар Чилонзор тумани ИИО ФМБ биносида тергов сифатини янада яхшилаш масалаларига бағишланган ўқув семинари ўтказилди.

Унда жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман судининг судьялари, туман прокуратураси ва ИИО ФМБ раҳбарияти, ЖҚБ ходимлари, ТБ терговчилари, ХПБ бошлиқлари иштирок этди. Тадбирда Ўзбекистон Республикаси Жиноят процессуал кодексига киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар бўйича ЎРҚ-869 Қонуни 2024 йил 1 январдан кучга кирганлигини инобатга олиб, уларни амалиётда қўллаш тартиби юзасидан фикрлар билдирилди.

Терговчилар иштирок  этган тадбирда жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман суди раисининг ўринбосари А.Муҳиддинов ўтган 2023 йил мисолида тергов ва суриштирув органи томонидан йўл қўйилган айрим камчиликлар ҳақида фикрларини билдириб, келгусида бу каби камчиликларга йўл қўймаслик бўйича тавсиялар бериб ўтилди.

ТОШКЕНТ ЮРИДИК ТЕХНИКУМИДА ЁШЛАР БИЛАН УЧРАШУВ

Тошкент шаҳар юридик техникуми талабаларнинг амалиёт ўташ учун мўлжалланган суд залида  фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро судининг раис ўринбосари  Г.Опаева, судьялар Л.Утанбоева, Х.Эргашева ҳамда техникум ўқувчилари иштирокида тадбир ташкил этилди.

Унда суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотлар, қонунчиликка киритилган қўшимча ва ўзгартиришлар, суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш тартиби мавзусида фикр юритилди. Шундан сўнг сайёр суд мажлисида судья Х.Худойбердиева раислигида никоҳни бекор қилиш билан боғлиқ фуқаролик иши кўриб чиқилди. Бу талабалар учун яна бир амалий сабоқ бўлди.

Тадбирда ўқувчилар ўзларини қизиқтирган саволларга судьялар томонидан атрофлича  жавоб олдилар.

Тошкент шаҳар судида пойтахт судларининг 2023 йил фаолият якунлари юзасидан матбуот анжумани бўлиб ўтди

Тошкент шаҳар судида пойтахт судларининг 2023 йилдаги фаолият якунлари ҳамда одил судловни таъминлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш борасида амалга оширилган ишлар таҳлилига бағишланган матбуот анжумани ўтказилди.

Оммавий ахборот воситалари ва жамоатчилик вакиллари иштирок этган тадбида Тошкент шаҳар суди ҳамда  Тошкент шаҳар маъмурий суди раҳбарлари томонидан суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотлар, қонунчиликдаги янгиликлар, 2023 йил давомида кўрилган жиноят, фуқаролик, иқтисодий ҳамда маъмурий ишлар, жисмоний ва юридик шахслардан келиб тушган мурожаатларнинг таҳлили, ҳуқуқий тарғибот ишлари ҳамда соҳага оид бошқа маълумотлар ҳақида ахборотлар очиқланди.

Тадбирда оммавий ахборот воситалари вакиллари фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини муҳофаза қилиш, одил судловни таъминлаш, қонунийлик ва адолат барқарорлигига эришиш борасида ўзларини қизиқтирган  саволлар билан мурожаат қилдилар.

Уларнинг саволларига Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосарлари – судлов ҳайъати раислари  ва Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси  батафсил жавоб берди.

САЙЁР СУДДА 10 НАФАР МАҲКУМ МУДДАТИДАН ИЛГАРИ ШАРТЛИ ОЗОД ЭТИЛДИ

Чилонзор туманида жойлашган “Бешёғоч” маҳалла фуқаролар йиғини биносида жиноят ишлари бўйича Чилонзор тумани суди томонидан сайёр суд мажлиси бўлиб ўтди.

 

Унда жиноят ишлари бўйича Чилонзор тумани судининг судьялари Ж.Қурбонов ва  Ф.Эргашев томонидан Чилонзор тумани ИИО ФМБ Пробация бўлими томонидан тақдим этилган 10 нафар маҳкумнинг иши кўриб чиқилди.

1983 йилда Тошкент вилоятида туғилган Ф.У. 2022 йил 7 ноябрь куни жиноят ишлари бўйича Бекобод шаҳар суди томонидан Жиноят кодексининг 168-моддаси 3-қисмининг “б” бандига асосан айбли деб топилиб, иш ҳақининг 15 фоизини давлат ҳисобига ушлаб қолган ҳолда 2 йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланган.

Суд мажлисида маҳкума қилмишидан чин кўнгилдан пушаймон эканлигини, қайтиб бошқа жиноят содир этмаслигини билдирди.

Суд маҳкуманинг тайинланган жазони ярмини ўтаганлигини инобатга олиб, Жиноят кодексининг 73-моддаси 3-қисмининг “б” бандига асосан ўталмай қолган 11 ой 21 кун ахлоқ тузатиш ишлари жазосидан муддатидан илгари шартли равишда озод қилиш ҳақида қарорга келди.

Сайёр суд мажлисида шунингдек, безорилик, ўғирлик, фирибгарлик ва бошқа жиноятларни содир этган шахсларнинг иши кўриб чиқилиб, улар ҳам муддатидан илгари шартли равишда озод этилди.

МИКРОҚАРЗ ВА КРЕДИТЛАР: ФОИЗЛАР НЕГА БУНЧА ЮҚОРИ?

Ёхуд йиллик 65 ёки кунлик 0,3 фоиз миқдорда фоиз тўлаш шарти билан микроқарз ёки кредит ажратиш инсофданми?

Кредит ташкилотлари кунлик 0,3 ёки йиллик 65 фоиз тўлаш шарти билан қарз берамиз, деган мазмундаги рекламаларни тарқатаётганига ҳар қадамда дуч келиш мумкин.

Шу ўринда шундай шартлар билан микромолиялаш мумкинми, деган ўринли савол пайдо бўлади.

Ахир кунлик 0,3 фоиз тўлаш шарти билан микроқарз бериш ёки кредит ажратиш бу йиллик 109,5 фоиз тўлаш шарти билан микромолиялаш ҳисобланади. Йиллик 65 фоиз ҳам жуда юқори ставка ҳисобланади. Жисмоний шахсларга ушбу шартлар билан қарз ва кредит ажратиш эса қонун нормаларини бузиш ҳисобланиши мумкин.

Чунки “Нобанк ташкилотлари ва микромолиялаштириш фаолияти тўғрисида”ги қонуннинг 32-моддасига асосан, жисмоний шахсга кредит (микроқарз) бериш шартномаси бўйича йиллик қарз миқдорининг ярмидан кўпини ташкил этадиган суммада фоизлар ҳисоблаш, воситачилик ҳақлари ва неустойка (жарима, пеня) ундириш, жавобгарликнинг бошқа чораларини қўллаш микромолия ташкилотларига ва ломбардларга тақиқланади.

Шунингдек, мазкур қонуннинг 25-моддасида мустаҳкамланишича, Марказий банк нобанк кредит ташкилотлари фаолияти устидан назоратни амалга ошириш микромолия ташкилотлари томонидан бериладиган истеъмол кредитлари ва микроқарзлар, шунингдек, ломбардлар томонидан бериладиган микроқарзлар бўйича фоиз ставкаларининг ва тўловларнинг энг юқори қийматларини белгилашга ҳақли ҳисобланади.

Марказий банк қарори билан тасдиқланган “Қарз олувчи жисмоний шахсларнинг қарз юкини тартибга солиш тўғрисидаги низом”да ҳам кредит ёки микроқарз бўйича асосий қарздан ташқари барча тўловлар, шу жумладан, фоизлар, воситачилик ҳақлари, неустойка (жарима, пеня), жавобгарликнинг бошқа чоралари йиғиндиси йилига қарз миқдорининг ярмидан кўпини ташкил этиши мумкин эмаслиги белгиланган.

Лекин, шунга қарамасдан бугунги кунда ломбардлар ёки микрокредит ташкилотлари ёхуд турли нобанк ташкилотлар томонидан йиллик асосий қарздорликнинг ярмидан кўпини ташкил қиладиган жавобгарлик чораларини белгилаш ёхуд кредит ва микроқарзлар учун юқори фоиз ставкаларини белгилаш ҳолатлари кузатилмоқда.

Хўш, юқоридаги шартларни бузиб тузилган кредит шартномалари ва микроқарз шартномаларининг тақдири нима бўлади?

Фуқаролик кодексининг 116-моддасида қонунчилик талабларига мувофиқ келмайдиган мазмундаги битим, шунингдек, ҳуқуқ-тартибот ёки ахлоқ асосларига атайин қарши мақсадда тузилган битим ўз-ўзидан ҳақиқий эмаслиги белгиланган.

Агар микроқарз шартномаларида йиллик фоизлар асосий қарз миқдорининг ярмидан ортиқ, яъни 50%+ кўринишида назарда тутилган бўлса, бунда шартноманинг мазкур шарти Фуқаролик кодексининг 116-моддасига асосан ўз-ўзидан ҳақиқий эмас, деб ҳисобланади.

Фуқаролик кодексининг 128-моддасида битимнинг бир қисми ҳақиқий саналмаслиги қоидалари белгиланган бўлиб, битимнинг бир қисми ҳақиқий саналмаслиги битимга ҳақиқий саналмаган қисм қўшилмаса ҳам у тузилган бўлар эди, деб тахмин қилиш мумкин бўлса, унинг бошқа қисмлари ҳақиқий саналмаслигига сабаб бўлмаслиги белгиланган.

Ушбу вазиятда қарз шартномасининг фоизлар тўлаш миқдори ва шартини белгилаш тўғрисидаги бандининг ўзигина ўз-ўзидан ҳақиқий ҳисобланмайди, лекин қарз шартномаси тузилган ҳисобланади. Чунки, амалдаги қонунчиликка кўра, қарз шартномаси бўйича шартнома тарафлар қарз суммасига нисбатан фоизлар миқдори ва тартибини келишган, келишмаганидан қатъий назар, пул ёки бошқа ашёни қарз берувчи қайтариш шарти билан қарз олувчига топширган вақтдан бошлаб тузилган ҳисобланади.

Фуқаролик кодексининг 113-моддаси учинчи қисмида ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмаган битим ҳақиқий эмаслигининг оқибатларини қўллаш тўғрисидаги талабни ҳар қандай манфаатдор шахс қўйиши мумкинлиги белгиланган.

Қолаверса, суд бундай оқибатларни ўз ташаббуси билан қўллашга ҳақли. Қарз шартномаси бўйича йиллик асосий қарз суммасининг ярмидан кўп миқдорда фоизлар белгиланган микроқарз шартномалари бўйича қарздорликни ундириш тўғрисидаги даъволарни кўриш жараёнида суд шартноманинг фоизга оид қисми ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмагани сабабли унинг оқибатларини ўз ташаббуси билан қўллаши мумкин.

Агар микроқарз шартномаларида бир нечта мажбуриятни таъминлаш усуллари ёхуд бир нечта жавобгарлик чоралари белгиланган бўлиб, мазкур жавобгарлик чораларининг ҳажмлари қўшилганда уларнинг умумий ҳажми йиллик асосий қарз миқдорининг ярмидан кўпни ташкил қиладиган бўлса, бунда жавобгарлик чораларидан бирини ёки барчаси бўйича шартнома шартлари ўз-ўзидан ҳақиқий эмаслигига олиб келиши мумкин.

Кредит (микромолиялаш) шартномалари мисолида таҳлил қиладиган бўлсак, микроқарз шартномаларидан фарқли равишда қонунда белгиланган юқори ставкадан ошириб фоизлар, пенялар, комиссиялар, хизматлар учун ҳақлар ҳамда жавобгарликнинг бошқа чораларини белгилаган ҳолда тузилган кредит шартномалари амалдаги қонунчиликка асосан кредит шартномаларининг тузилмаган деб топилишига олиб келиши мумкин.

Фуқаролик кодексининг 128-моддасига асосан, кредит шартномаси фоизга оид шартининг ўз-ўзидан ҳақиқий эмаслиги кредит шартномасини тузилмаган деб баҳоланишига олиб келиши мумкин.

Шундай экан, молия ташкилотлари кредит билан боғлиқ фоиз ставкаларини белгилашда қонунга риоя этиши, қолаверса, аҳолига малол келадиган шартлардан чекиниши мақсадга мувофиқ.

Гулруҳ Мамараимова, Фуқаролик ишлари бўйича

Тошкент шаҳар Шайхонтоҳур туманлараро судининг судьяси.

Жиноят ишлари бўйича Сирғали туман судининг судьялари О. Кахаров ва Ш. Розимов томонидан “Меҳригиё” маҳалласида сайёр суд мажлиси ўтказилди.

Унда инсонпарварлик тамойилига асосан қилмишидан чин кўнгилдан пушаймон бўлган, ўзига тегишли хулоса чиқарган, ўрнатилган тартиб-қоида талабларини бажариб, меҳнатга ҳалол муносабатда бўлган ва тузалиш йўлига қатъий ўтган шахслар тайинланган жазонинг ўталмаган қисмидан муддатидан илгари шартли озод қилинди. Сайёр суд мажлисида шартли озод этилганлар ўз оилалари бағрига қайтишга муваффақ бўлдилар.

Бир сўз билан айтганда, қонунчилигимизда ўзининг теран ифодасини топган инсонпарварлик, кечиримлилик ва бағрикенглик сингари фазилатлар уларнинг тақдирида ижобий ўзгаришлар ясашга хизмат қилди.