Қидирув:

СУДНИНГ ҚАРОРИ БЎЛСА-ДА, ЭР МУЛКНИ ТЕНГ БЎЛИНИШИГА ҚАРШИЛИК ҚИЛИШИ МУМКИНМИ?

— Синглим эри билан ажрашди. Судда мол-мулк тенг бўлинган, хусусан, 3 хонали уй ҳам. Бироқ на эр, на хотин уйдан чиқиб кетмоқчи эмас. Эри «уйни сотмайман», дебди, боиси мулк унинг номида. Лекин суднинг тенг бўлиниши тўғрисида қарори бор. Бу вазиятда мулк қандай бўлинади?

Дилобар, Тошкент шаҳри

Мутахассис: Зиёда Солиева, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси.

  

КОМПЕНСАЦИЯ ТЎЛАШНИ СУД ОРҚАЛИ ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚЛИ

— Фуқаролик қонунчилигига кўра, улушли мулкдаги мол-мулк иштирокчилар ўртасида уларнинг келишувига мувофиқ тақсимланиши мумкин. Улушли мулк иштирокчилари умумий мол-мулкни тақсимлаш ёки улардан бирининг улушини ажратиш усули ва шартлари тўғрисида келишувга эриша олмасалар, улушли мулк иштирокчиси ўз улушини асл ҳолида ажратиб беришни суд орқали талаб қилишга ҳақли.

 

Агар улушни асл ҳолида ажратиб олишга қонун йўл қўймаса ёки уни умумий мулк бўлган мол-мулкка номутаносиб зарар етказмасдан ажратиб олиш мумкин бўлмаса, ажралиб чиқаётган мулкдор улушли мулкнинг бошқа иштирокчилари томонидан улушининг қиймати тўланишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.

 

Улушли мулк иштирокчисига унинг улушини асл ҳолида ажратиб бериш ўрнига бошқа мулкдорлар томонидан компенсация тўланишига иштирокчининг розилиги билан йўл қўйилади.

 

Бундай ҳолатда синглингиз ўз улушини асл ҳолида ажратиб беришни ёки улушини асл ҳолида ажратиб бериш ўрнига эридан компенсация тўлашни суд орқали талаб қилишга ҳақли бўлади.

 

ЎЗ УЛУШИНИ ҲАР ҚАНДАЙ ШАХСГА СОТИШГА ҲАҚЛИ, ҚАЧОНКИ…

— Фуқаролик кодексининг 224-моддасига асосан мулкдорлардан бири ўз улушини бошқа шахсга сотган вақтида қолган мулкдорлар сотилаётган улушни у сотиладиган нархда ва бошқа тенг шартларда имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқига эгадирлар.

 

Агар синглингиз ўз улушини сотсоқчи бўлса, умумий мулкдаги ўз улушини ўзга шахсга сотиш нияти ҳақида эрига ёзма равишда маълум қилиб, улушнинг нархини ва уни сотишнинг бошқа шартларини кўрсатиши шарт.

 

Агар синглингизни эри имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқини амалга оширишдан воз кечса ёки бу ҳуқуқни хабар қилинган кундан эътиборан кўчмас мулкка нисбатан бир ой давомида, бошқа мол-мулкка нисбатан эса ўн кун давомида амалга оширмаса, синглингиз ўз улушини ҳар қандай шахсга сотишга ҳақли бўлади.

 

Синглингиз улушини имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқини бузган ҳолда сотган тақдирда, собиқ турмуш ўртоғи уч ой мобайнида сотиб олувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўзларига ўтказишни суд тартибида талаб қилишга ҳақли бўлади.

 

Улушни сотиб олишнинг имтиёзли ҳуқуқини бошқа шахсга беришга йўл қўйилмайди.

АВТОМАШИНАНИ СОТИШ УЧУН СОБИҚ ТУРМУШ ЎРТОҒИНИНГ РОЗИЛИГИ КЕРАК БЎЛАДИМИ?

— Акам биринчи турмуши билан 5 йил яшади. Фарзанд бўлмагани учун ажрашган. Ҳозир бошқасига уйланган. Биринчи турмуши билан яшаётган пайтда машина олганди. Ҳозир шу машинани сотмоқчи бўлса, собиқ рафиқаси имзосини сўрашибди. Ахир у билан ажрашган бўлса, розилигини нима кераги бор?

Исми сир тутилди.

Жамшид Шаропов, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Амалдаги Оила кодекси нормаларига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

 

Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.


Эр ва хотин уларнинг биргаликдаги умумий мулки бўлган мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этишда тенг ҳуқуқларга эгадир.


Эр (хотин) ўзининг номига расмийлаштирган умумий кўчмас мол-мулкни тасарруф этиш бўйича битим тузиши учун хотин (эр)нинг нотариал тартибда тасдиқланган розилигини олиши лозим.


Кўрсатилган битимни тузишга нотариал тартибда тасдиқланган розилиги олинмаган эр ёки хотин мазкур битим амалга оширилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб, бир йил давомида бу битимни суд тартибида ҳақиқий эмас деб топишни талаб қилишга ҳақлидир.


Эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш эр ва хотиндан бирининг талабига кўра, улар никоҳда бўлган даврда ҳам, никоҳдан ажралишгандан кейин ҳам, шунингдек кредитор эр ва хотиндан бирининг умумий мол-мулкдаги улушига ундирувни қаратиш учун умумий мол-мулкни бўлиш талаби билан арз қилган ҳолларда амалга оширилиши мумкин.


Эр ва хотиннинг умумий мол-мулки улар никоҳда турган даврда бўлинган тақдирда, эр ва хотин мол-мулкининг бўлинмай қолган қисми, шунингдек эр ва хотин томонидан улар никоҳда турган даврда орттирилган мол-мулк кейинчалик уларнинг биргаликдаги умумий мулкини ташкил қилади.
Никоҳдан ажралган эр ва хотиннинг умумий мол-мулкни бўлиш тўғрисидаги талабларига нисбатан уч йиллик даъво муддати қўлланилади.


Юқоридагиларга кўра, акангиз собиқ турмуш ўртоғи билан бирга яшаган даврда олинган автомашинани биргаликдаги умумий мулк деб топиш, мол-мулкни бўлиш ва даъво муддатини қўллаш масаласида судга мурожаат қилиши лозим бўлади.

ФАРЗАНДЛАРНИ КЎРИШ УЧУН СУДГА АРИЗА БЕРИЛСА, НЕЧИ БОР КЎРИШИШ УЧУН РУХСАТ БЕРИЛИШИ МУМКИН?

— Яқинда амакимнинг ўғли оиласи билан келишолмай қолди. Келин ажрашиш учун фуқаролик судига даъво ариза берган. Келин болалари билан ота-онасининг уйига кетиб қолган. Укамга фарзандларини кўрсатмаяпти. Фарзандларини кўриши учун судга ариза берса, фарзандларини ҳафтасига ёки ойига нечи бор кўриши учун рухсат бериши мумкин?

Исми сир тутилди

Амина Худайбергенова, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди судьяси:

 

— Фуқаролик процессуал кодексининг 189-моддаси талабига мувофиқ, даъво аризасида даъвогарнинг талаби аниқ кўрсатилган бўлиши лозим. Яъни укангиз, фарзандлари билан ҳафтада бир марта, ёки ҳар ойда бир маротаба кўришиш тартибини белгилаш тўғрисида даъво талабида аниқ кўрсатиши лозим.

 

Даъвогарнинг даъво талаблари суд муҳокамасида ўрганилиб, боланинг ёшини, кун тартиби, соғлиғи, ўсиш ва тарбияланиш учун шароитлар яратилганлиги ҳамда боланинг ҳуқуқ ва манфаатларига зиён келтирмайдиган барча ҳолатларни инобатга олган ҳолда ота(она) билан учрашиш тартибини белгилайди. Кўришиш тартиби суд томонидан вазият ўзгаргаргунга қадар деб белгиланиши ва вазият ўзгариши билан (масалан боланинг ёши, соғлиғинининг тикланиши) даъвогар томонидан судга янгидан даъво ариза бериш орқали, кўришиш тартибини янгидан белгилашни сўраши мумкин.

 

Шу билан бирга таъкидлаш лозимки, ушбу низоли вазият суд томонидан тартибга солинсада, боланинг ҳуқуқ ва манфаатидан келиб чиқиб, унинг тарбияси ва таълимида ота-онанинг биргаликдаги берган қарори муҳимдир. Боланинг соғлом оилавий муҳитда камол топиши давлат ва жамият олдидаги энг асосий вазифадир.

8 ЙИЛ ДАВОМИДА ТЎЛАГАН АЛИМЕНТ ПУЛИНИ ҚАЙТАРИБ ОЛСА БЎЛАДИМИ?

— Турмуш ўртоғим тўйимиздан олдин бир аёл билан қонуний никоҳдан ўтмай фарзандли бўлган. Болага фамилиясини берган. Унга 8 йил алимент тўлади. Бола улғайиб, вояга етавергач, шубҳаланиб, ДНК қилдирдик. Хўжайиним боланинг биологик отаси эмаслиги исботланди. Энди эрим 8 йил давомида тўлаган алимент пулини қайтариб ололадими? Оталикни бекор қилиши мумкинми? Бунинг тартиби қандай? Алдаб, алимент ундиргани учун ўша аёлга қандай қонуний жазо бор?

Исми сир тутилди.

Баҳодир САИДМУРОДОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Оила кодексининг 143-моддаси 2-қисмига кўра, алиментни қуйидаги ҳолатларда қайтариб олиш мумкин:


– алимент олувчи томонидан ёлғон маълумотлар бериш ёки қалбаки ҳужжатлар тақдим этиш оқибатида алимент ундириш тўғрисида чиқарилган суднинг ҳал қилув қарори бекор қилинганда;


– алимент олувчи томонидан алдаш, қўрқитиш ёки зўрлик таъсири остида тузилган алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ҳақиқий эмас, деб топилганда;


– алимент тўланишига асос бўлган суднинг ҳал қилув қарори, алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ёки ижро варақаси қалбакилиги факти суд ҳукми билан аниқланганда.

Алимент пулини қайтариб олиш тартиби бунга асос бўлган ҳолатлардан келиб чиқиб белгиланади.


Алимент олувчи ёлғон маълумотлар бергани ёки қалбаки ҳужжатлар тақдим этгани учун алимент ундириш тўғрисида чиқарилган суднинг ҳал қилув қарори бекор қилинади. Алимент тўлови бўйича амалга оширилган тўловлар суд ҳужжатининг қайтарма ижросини амалга ошириш орқали қайтарилади.


Муқаддам тўлаган алимент пулини қайтариб олиш учун ижро иши бўйича қарздор алимент ундириш ҳақида суд ҳужжати чиқарган судга суд ҳужжатининг қайтарма ижроси масаласида ариза билан мурожаат қилиши лозим.


Аризага алимент ундириш ҳақида чиқарилган суд ҳужжати, унинг ижроси юзасидан амалга оширилган тўловлар миқдори ҳамда ушбу тўловларнинг амалга оширилганлигини тасдиқловчи тўлов ҳужжатлари, аризага асос қилиб келтирилаётган алимент олувчи томонидан ёлғон маълумотлар берилганлиги ёки қалбаки ҳужжатлар тақдим этилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилинади.
Агар алимент тўловларини қайтариб олиш бошқа асослар билан талаб қилинганда бу юзасидан умумий тартибда даъво аризаси билан судга мурожаат қилиш керак.
Оила кодексининг 63-моддасига кўра, туғилишни ёзиш дафтаридаги туғилишга оид ёзув боланинг унда кўрсатилган ота-онадан туғилганлигини тасдиқловчи далил ҳисобланади.


Боланинг отаси ёки онаси деб ёзилган шахс унга бундай ёзув маълум бўлган ёки маълум бўлиши лозим бўлган вақтдан эътиборан бир йил мобайнида ана шу ёзув тўғрисида суд тартибида эътироз билдиришга ҳақлидир.


Эрингиз оталикка эътироз келтириш ҳақида даъво аризаси билан мурожаат қилиб, низолашишга ҳақли. Ушбу даъво судда кўрилишида одам ДНКси экспертизасининг хулосаси суд томонидан бошқа мақбул далиллар қаторида баҳоланади ва қарор қабул қилишда инобатга олинади.


Агарда алимент тўланишига асос бўлган суднинг ҳал қилув қарори, алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ёки ижро варақаси эрингиздан алимент талаб қилган ва ундирган аёл томонидан қалбакилаштирилган бўлса, бунинг учун Жиноят кодексининг 228-моддасида жиноий жавобгарлик белгиланган. Бу борада эрингиз асослар етарли деб ҳисобласа, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга мурожаат қилишга ҳақли.


Шу билан бирга бола муайян бир инсондан эканлигини айтиб, уни алдаганлик ва ёлғон гапирганлик учун қонунчиликда жавобгарлик назарда тутилмаган. Ота қонунда белгиланган тартибда оталикка эътироз келтириш орқали ёки оталикни тан олиш талаб қилинган тақдирда одам ДНК экспертизаси ўтказган ҳолда вазиятга аниқлик киритиш имконига эга.

ҚАМОҚДАГИ ОТАДАН АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?

— Набираларим учун уч йилдан бери алимент ололмаяпмиз. Уни ундириб бериши учун МИБга мурожаат қилгандик, собиқ куёвим қамалганини билдик. Куёвим алимент тўламаганлиги учун эмас, бошқа айби билан қамоққа олинган. Ушбу вазиятда алимент ундириш учун биз нима қилайлик? Қаерга мурожаат этайлик? Алиментни қандай ундирамиз?.. Ёки куёвимнинг ўрнига ота-онасидан ундиришимиз, ё мол-мулкига қаратилиши мумкинми?..

Исми сир тутилди

Жамшид ШАРОПОВ, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Алиментдан қарзи бор ота ҳисбга олинган ёки у тергов остида бўлса, Мажбурий ижро бюросининг давлат ижрочиси «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунга асосан, ундирувни жазони ўтаётган қарздорнинг иш ҳақига қаратиш чораларини кўради. Жазони ижро этиш колонияларида, тарбия колонияларида ва қамоқхоналарда жазони ўтаётган шахслардан, шунингдек, тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини ижро этувчи муассасаларда сақланаётган шахслардан ундирув Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексида белгиланган тартибда бутун иш ҳақидан амалга оширилади.


Ҳар қандай ҳолатда ҳам алимент ундириш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисидаги» Қонунига асосан, Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюросининг давлат ижрочиси томонидан амалга оширилади. Алимент ундириш ҳақидаги ижро ҳужжати суд томонидан МИБга юборилгандан сўнг Давлат ижрочиси ижро ҳужжатини олган пайтдан эътиборан бир иш куни ичида ижро иши юритишни қўзғатиш тўғрисида қарор чиқаради. Ижро иши юритишни қўзғатиш тўғрисидаги қарор нусхаси у чиқарилган куннинг эртасидан кечиктирмай ундирувчига, қарздорга, шунингдек, ҳужжати ижро этилиши лозим бўлган суд ёки бошқа органга юборилади. Демак, ҳар қандай ҳолатда ундирувчи алимент ундириш масаласида Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳузуридаги Мажбурий ижро бюросининг тегишли бўлимига мурожаат қилиши лозим.


Агар алимент тўловчи ота озодликдан маҳрум қилинса, давлат ижрочиси алимент ундириш ҳақидаги ижро ҳужжатини тегишли тартибда алимент ундириш чораларини кўриш учун жазони ижро этиш муассасасига юборади.

 

Мазкур ҳолатда алимент жазони ижро этиш колонияларида, тарбия колонияларида ва қамоқхоналарда жазони ўтаётган шахслардан, шунингдек, тиббий йўсиндаги мажбурлов чораларини ижро этувчи муассасаларда сақланаётган шахслардан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексида белгиланган тартибда бутун иш ҳақидан амалга оширилади.


Алимент тўловчи озодликдан маҳрум этилса, унинг ўрнига алиментни ота-онасидан ундиришга йўл қўйилмайди. Амалдаги қонунчилигимизда бобо ва бувининг ўз невараларига таъминот бериш мажбурияти алоҳида кўрсатилган. Унга кўра, ота-онаси йўқ бўлган ёки улардан таъминот ололмайдиган вояга етмаган невараларига таъминот бериш мажбурияти етарли маблағга эга бўлган бобо ва буви зиммасига юклатилиши мумкин. Вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож невараларнинг ота-онаси, эри ёки хотини ва вояга етган меҳнатга лаёқатли болалари бўлмаса ёхуд улардан таъминот учун маблағ ололмаса, уларга нисбатан ҳам бу мажбурият бобо ва бувининг зиммасига юклатилиши мумкин. Бошқа ҳолатларда бобо ва бувидан таъминот олишга йўл қўйилмайди.


Агар алимент тўловчи озодликдан маҳрум этилса ва унинг алимент қарздорлиги мавжуд бўлса, мавжуд алимент қарздорлиги қарздорнинг кўчмас мол-мулкига қаратилиши мумкин. Бу Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги Қонунига асосан, давлат ижрочиси томонидан амалга оширилади.

ПЕДАГОГ ХОДИМЛАРНИНГ ХИЗМАТ ВАЗИФАЛАРИНИ БАЖАРИШГА ТЎСҚИНЛИК ҚИЛГАНЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК КУЧАЙТИРИЛДИ

Фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раис Ғайрат Эргашев, судья Зиёда Солиева Сирғали туманидаги 300-мактабда бўлишди. Таълим масканида ўқитувчи иштирокида “Янги Конституция – бу менинг Конституциям!” мавзуида очиқ мулоқот бўлиб ўтди. 

 

Суд раиси Ғайрат Эргашев ва судья Зиёда Солиева Янги Контитуциясига киритилаётган ўзгартиришлар бўйича маъруза қилишди.

 

— Педагоглар фаолиятига ноқонуний аралашган мансабдор шахслар маъмурий қамоққа олиниши мумкин. Педагог ходимларнинг хизмат вазифаларини бажаришга тўсқинлик қилганлик учун жавобгарлик кучайтирилиши муносабати билан 2023 йил 27 март куни Президент имзолаган қонунга асосан Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодкексларга қўшимча ва ўзгартиришлар киритилди, – деди суд раиси.

Мазкур нормалар давлат органлари ва бошқа ташкилотларнинг педагогларнинг шаъни ва қадр-қиммати камситилишига, уларнинг меҳнатга мажбурланишига, таълим-тарбия жараёнига тўсқинлик қилишнинг ҳар қандай шаклларига, ўқитувчиларнинг ҳуқуқлари бузилишига йўл қўймаслик бўйича қонун ҳужжатларида назарда тутилган чораларни кўришга хизмат қилишини қўшимча қилди.

 

— Бугун амалдаги Конституцияга 27 та янги модда киритилмоқда, моддалар сони 128 тадан 155 тага ошмоқда. Конституциянинг амалдаги 275 та нормаси 434 тага кўпаймоқда, яъни амалдаги Конституциямиз 65 фоизга янгиланаяпти. Хусусан, Янги конституцияда ўқитувчининг меҳнати жамият ва давлатни ривожлантириш, соғлом, баркамол авлодни шакллантириш ҳамда тарбиялаш, халқнинг маънавий ва маданий салоҳиятини сақлаш, бойитишнинг асоси сифатида эътироф этилаётганлиги ва бу борада таълим олиш ҳуқуқи ва имконияти кенгайтирилаяпти, – деди ўқитувчилар конституциявий мақомга эга бўлаётганлиги хусусида тўхталиб ўтган туман суди судьяси Зиёда Солиева.

Шунингдек фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раис Ғайрат Эргашевнинг таъкидлашича, янгиланаётган Конституцияда таълим олиш ҳуқуқларга оид 9 та энг муҳим янгиликлар белгиланяпти, улар:


1. Ҳар ким таълим олиш ҳуқуқига эга.

2. Давлат узлуксиз таълим тизими, унинг ҳар хил турлари ва шакллари, давлат ва нодавлат таълим ташкилотлари ривожланишини таъминлайди.

3. Давлат мактабгача таълим ва тарбияни ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратади.

4. Давлат бепул умумий ўрта таълим ва бошланғич профессионал таълим олишни кафолатлайди.

5. Мактабгача таълим ва тарбия, умумий ўрта таълим давлат назоратидадир.

6. Алоҳида таълим эҳтиёжларига эга бўлган болалар учун инклюзив таълим ва тарбия таъминланади.

7. Фуқаролар давлат таълим ташкилотларида танлов асосида давлат ҳисобидан олий маълумот олишга ҳақли.

8. Олий таълим ташкилотлари академик эркинлик, ўзини ўзи бошқариш, тадқиқотлар ўтказиш ва ўқитиш эркинлиги ҳуқуқига эга.

9. Давлат ўқитувчиларнинг шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш, уларнинг ижтимоий ва моддий фаровонлиги, касбий жиҳатдан ўсиши тўғрисида ғамхўрлик қилади.

Очиқ мулоқот давомида педагог ходимлар ўзларини қизиқтирган саволларга атрофлича жавоблар ҳам олишди.

ҚОНУНИЙ АЖРАШМАСА ҲАМ АЛИМЕНТ УНДИРИШ МУМКИНМИ?

— Расман ажрашмасак-да, турмуш ўртоғим бошқа аёлга уйланди. Икки фарзандим билан алоҳида яшайман. Эр-хотин қонунан ажрашмаса ҳам, отадан фарзандлари учун алимент ундириш мумкинми? Бунинг тартиби қандай? Болаларининг отаси алимент миқдорини камайтириши мумкинми? Ўзи қай ҳолларда алимент миқдори камайтирилади? Яна фарзандларимдан бирини даволатиш учун алиментдан ташқари қўшимча харажатлар учун ҳам пул ундирсам бўладими?

Исми сир тутилди

Анвар ҲАМРОЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:


— Эр-хотин қонуний тартибда никоҳдан ажрашмаса ҳам ота-она вояга етмаган болалари учун таъминот ундириши мумкин. Вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенг ҳисобланади.


Алимент ота-онадан алимент келишуви тузиш орқали ихтиёрий ёки суд буйруғи, ёхуд суднинг ҳал қилув қарори асосида мажбурий ундирилади.


Алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахс, алимент талаб қилиш ҳуқуқи вужудга келганидан сўнг қанча муддат ўтганидан қатъи назар, хоҳлаган вақтда алимент талаб қилиб, судга мурожаат қилишга ҳақлидир.


Қонунчиликка асосан, суд ҳужжатларини мажбурий ижро этиш Мажбурий ижро бюроси органларининг давлат ижрочилари зиммасига юклатилган.
Суд буйруғи ёки суднинг ҳал қилув қарорига асосан, вояга етмаган фарзандларининг моддий таъминотидан бўйин товлаган ота-оналарга нисбатан қонунчиликда маъмурий ҳамда жиноий жавобгарлик белгиланган. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддасига кўра, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш — ўн беш сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлиши мумкин.


Шунингдек, Жиноят кодексининг 122-моддасига асосан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, шундай қилмиши учун маъмурий жазо қўлланилгандан кейин содир этилган бўлса, икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши кўзда тутилган.


Бошқа-бошқа ота-онадан туғилган вояга етмаган болалар учун суднинг бир неча ҳал қилув қарорларига асосан, бир ота (она)дан ундирилаётган алиментнинг умумий миқдори белгиланган миқдордан ошиб кетса, камайтирилади.

 

Бундан ташқари, алимент тўловчи ота (она) алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарори ёки суд буйруғи кимнинг фойдасига чиққан бўлса, ўша шахсларнинг ҳар бирига нисбатан алиментнинг миқдорини тегишинча камайтириш тўғрисида даъво тақдим этиши мумкин.


Оила кодексига кўра, эр-хотин бир-бирига моддий ёрдам бериши шарт. Бундай ёрдам беришдан бош тортса, суд тартибида таъминот, яъни алимент олиш ҳуқуқига эга. Бундан ташқари, хотин ҳомиладорлик даврида ва фарзанди туғилган кундан бошлаб уч йил давомида ёки ногирон бола ўн саккиз ёшга тўлгунча, ёки болаликдан I гуруҳ ногирони бўлган боласига қараса, эридан суд тартибида алимент олиш ҳуқуқига эга.


Оила кодексининг 103-моддасига асосан, ота-она фавқулодда ҳолатлар, яъни боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқа сабаблар туфайли келиб чиққан, қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт.

 

Бундан бош тортган ота ёки онадан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатларни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

МАШИНАСИ БЎЛСА, МОДДИЙ ЁРДАМ БЕРИЛМАЙДИМИ?

— Бир неча ҳафта жиддий хасталаниб, шифохонада даволандим. Иш жойимга “больничный” бериб, моддий ёрдам сўраганимда, бухгалтер машинам борлиги учун ёрдам кўрсатилмаслигини айтди. Моддий ёрдам ҳамма учун бир хил эмасми?

Исми сир тутилди

Рустам Тангабаев, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди раиси:


— Меҳнат кодексининг 6-моддаси 1-қисмига мувофиқ, барча фуқаролар меҳнат ҳуқуқларига эга бўлиш ва улардан фойдаланишда тенг имкониятларга эгадир. Жинси, ёши, ирқи, миллати, тили, ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ҳолати ва мансаб мавқеи, динга бўлган муносабати, эътиқоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек ходимларнинг ишчанлик қобилиятларига ва улар меҳнатининг натижаларига алоқадор бўлмаган бошқа жиҳатларига қараб меҳнатга оид муносабатлар соҳасида ҳар қандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йўл қўйилмайди ва булар камситиш деб ҳисобланади.
Меҳнат муносабатларнинг барча иштирокчилари ўзларига қонунчиликда белгиланган ҳуқуқлардан тенг фойдаланидилар ва ушбу ҳуқуқларни ҳимояси давлат томонидан кафолатланади.


Хусусан, Меҳнат кодексиинг 285-моддасига кўра, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси касал бўлинганда, меҳнатда майиб бўлган ёки бошқача тарзда шикастланганда, шу жумладан турмушда жароҳатланганда, оиланинг бетоб аъзосини парвариш қилганда, карантин эълон қилинганда, санаторий-курортда даволанганда ва протез қилинганда тўланади.


Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси меҳнатда майиб бўлган ва касб касаллигига чалинганда иш ҳақининг тўлиқ миқдорида, бошқа ҳолларда эса, ходимнинг давлат ижтимоий суғуртаси бадалларини тўлаган муддатига (умумий иш стажига), қарамоғидаги вояга етмаган болаларининг сони ва бошқа ҳолатларга қараб, иш ҳақининг олтмиш фоизидан юз фоизигача миқдорда тўланади.


Вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақасининг энг кам миқдори қонунчиликда белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 35,2 фоизидан оз бўлмаслиги ва нафақа ҳисоблаб чиқариладиган иш ҳақи миқдоридан ортиб кетмаслиги лозим.
Давлат ижтимойи суғуртасини (даромад солиғи) тўлайдиган ҳар бир ходимга меҳнатга қобилиятсизлик таътили тўланиши шарт.


Нафақанинг миқдори Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 28 февралдаги “Вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик бўйича нафақалар тўлаш чегарасини такомиллаштириш тўғрисида” қарори билан белгилаб қўйилган.
Қарорнинг 1-бандида, жаҳон уруши қатнашчилари ва шундай тоифага киритилган бошқа шахсларга ўртача ойлик иш ҳаққининг 100 фоизи миқдорида, ижтимойи аҳамиятга эга касалликлар бўйича ҳисобда турувчи ходимларга 60 фоиздан 100 фоизгача, қолган ҳолларда эса давлат ижтимоий суғуртасига бадаллар тўлаб келиниши муддатига (умумий иш стажига) қараб, ойлик иш ҳақининг 60 фоизидан 80 фоизигача миқдорда тўланади.


Аммо меҳнатга қобилиятсизлик таътилининг нафақа тўлаш кафолатланган муддатининг давомийлиги Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 8 майдаги “Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низомниг 5-банди билан белгиланган бўлиб, унга кўра нафақа, меҳнат қобилияти тикланган, ногиронлик белгиланган, ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугаган, вафот этган ёки бола туғилган кундан бошлаб, 6 ой муддат ичида мурожаат қилинганда тўланади. Бунда, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик нафақаси уни олиш учун мурожаат қилинган кунгача бўлган 12 ойдан ошмаган давр учун берилади.


Ҳар бир ходим ишлаб келаётган корхонасининг мулкчилик шаклидан қатъий назар меҳнатга қобилиятсизлик таътили учун нафақа олиш ҳуқуқи мавжуд ва бундай ҳуқуқни чеклаш қонун талабига зид ҳисобланади.

АЖРАШГАНДА АЁЛ СОБИҚ ЭРИНИНГ УЙИДА ЯШАШГА ҲАҚИ БОРМИ?

— Ўтган йили келиним ўғлим билан ажрашган. Боласига алимент тўлаймиз. Яқинда ўғлимни уйлантирдим. Буни эшитган собиқ хотини жанжал қилиб келиб, уйдан хона ажратиб беришимизни талаб қиляпти. Айтишича, шу ҳовлига кириб яшашга ҳақи бор эмиш. Ахир чиқиб кетганига бир ярим йил бўлди. Шундай ҳолат бўлиши мумкинми?

Исми сир тутилди.

Жасур Сирожев, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раис ўринбосари:


— Уй-жой кодексининг 32-моддасига мувофиқ, уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса, уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар.

 

Улар мулкдор берган турар жойга ўзларининг вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақлидирлар, оиланинг бошқа аъзоларини эса, уй, квартира мулкдорининг розилиги билангина кўчириб киритишлари мумкин. Бу шахслар уй, квартиранинг мулкдори билан оилавий муносабатларни тугатган тақдирда ҳам уларда турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Уй, квартиранинг мулкдори билан унинг собиқ оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар ўртасида турар жойдан фойдаланиш тартиби тарафлар келишуви билан белгиланади.


Турар жой мулкдорининг оила аъзолари деб у билан доимий бирга яшаётган хотини (эри) ва уларнинг фарзандлари тан олинади. Эр-хотиннинг ота-онаси, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган оилали фарзандлари ва уларнинг эр-хотини, агар улар илгари бу ҳуқуққа эга бўлмаган бўлса, фақат ўзаро келишувга биноан мулкдорнинг оила аъзолари деб тан олиниши мумкин.


Бундан ташқари, Олий суд Пленумининг “Уй-жой низолари бўйича суд амалиёти ҳақида”ги қарорининг 5-бандига мувофиқ, мулкдор ва унинг оила аъзолари ўртасида турар жойдан фойдаланиш масалалари юзасидан низолар (уйга киритиш, уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш, уйдан кўчириш, шунингдек, мазкур ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган бошқа низолар) суд тартибида ҳал қилинади.
Амалдаги қонунчиликка мувофиқ, собиқ келин – келин бўлиб тушган хонадонга киритиб қўйиш талаби билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига эга.


Уй-жой кодексининг 52-моддасига мувофиқ, муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойни ижарага олувчи, унинг оила аъзолари ёки ижарага олувчи билан доимий яшаётган фуқаролар вақтинча бўлмаганида турар жой олти ой муддат давомида уларнинг ҳисобида сақланиб туради.


Демак, собиқ келик турар жойдан чиқиб кетидан сўнг олти ой мобайнида судга мурожаат этган бўлса, суд томонидан тегишли равишда келин бўлиб тушган хонадонга киритиб қўйилади.


Бироқ, суд томонидан уйга киритиш масаласи кўрилаётган вақтда узрли сабабларга кўра қонунда белгиланган муддатни ўтказиб юбориб судга мурожаат этган бўлса, ёки суд томонидан даъвогарнинг ўтказиб юборилган муддати узрли деб топилган тақдирда, суд томонидан собиқ келин турар жойга киритиб қўйилиши мумкин.


Бошқа барча ҳолатларда агарда келин қонунда белгиланган муддатни ўтказиб юборган бўлса, суд томонидан бундай даъво талаби Уй-жой кодексининг 52-моддаси талаблари доирасида ҳал этилади.

“ИШ БЕРУВЧИ МЕНИ АЛДАГАНИ УЧУН ИШСИЗ ҚОЛАМАНМИ?”

— 2020 йил поликлиникага ишга киргандим. Етти ойдан сўнг «декрет»га чиқдим. Яқинда ишга қайтишимни айтганимда, кадрлар бўлими ходими ҳозирча бўш иш ўрни йўқлигини айтди. «Ахир ўз ўрним бор-ку», десам, ҳужжатда у бошқа бир ходимнинг иш ўрни экани, бола парваришлаш таътилида бўлгани учун мени олишганини айтди. Иш берувчи мени алдагани учун ишсиз қоламанми?

Исми сир тутилди.

Дурдона Абдақаҳарова, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Фуқаролик процессуал кодексининг 3-моддаси 1-қисмига кўра, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқларини, эркинликларини ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатланади.


Қонунчиликка кўра, ходим меҳнат низосини кўриш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Хусусан, меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ёки ходим ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ҳолларда, у иш берувчининг ўзи, суд ёки бошқа ваколатли орган томонидан аввалги ишига тикланиши лозим.


Сизга поликлиниканинг меҳнат шартномасини буйруғини бекор қилиб, поликлиникага ишга тиклаш ҳақида ҳамда қолган бузилган ҳуқуқингизни ҳимоя қилиш юзасидан судга даъво ариза билан мурожаат қилишга ҳақли бўлишингизни тушунтирилади.


Фуқаролик процессуал кодексининг 251-моддасининг биринчи қисмига асосан, суд ҳал қилув қарорини қабул қилаётганида далилларга баҳо беради, иш учун аҳамиятга эга бўлган қандай ҳолатлар аниқланганлигини ва қандайлари аниқланмаганлигини, бу иш бўйича қандай қонун ёки бошқа қонун ҳужжати қўлланилиши кераклигини ҳамда арз қилинган талаб қаноатлантирилиши лозимлигини ёки лозим эмаслигини аниқлайди.

Skip to content