КОНСТИТУЦИЯГА САДОҚАТ ҲАР БИР ФУҚАРОНИНГ БУРЧИ

Ҳар бир демократик давлатнинг барқарор ривожи, жамиятда адолат ва тартибнинг қарор топиши, аввало, унинг Конституциясига ҳурмат ва садоқати билан боғлиқ. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси эса нафақат давлат тузилишининг ҳуқуқий асосини, балки жамиятнинг маънавий-ахлоқий йўналишини белгилаб берган асосий қадриятлардан биридир. Унда инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг олий қадрият сифатида эътироф этилиши, давлат органларининг масъулияти ва фуқароларнинг бурчлари аниқ белгилаб қўйилган.

Фуқароларнинг Конституцияга садоқати – бу фақат қонуний мажбурият эмас, балки маънавий бурчдир. Қонун устуворлиги демократик давлат қуришнинг асоси эканлиги барчага аён. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019-йил 9-январидаги “Жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида”ги Фармонида “Жамиятда қонунларга ҳурмат руҳини қарор топтириш – демократик ҳуқуқий давлат қуришнинг гаровидир” деган тамойил муҳим ғоя сифатида илгари сурилди. Яъни, ҳар бир фуқаро Конституция тамойилларини ўзининг ҳаётий ғояси, ахлоқий қоидаси сифатида қабул қилса, мамлакатимизнинг ижтимоий-сиёсий тараққиёти янада мустаҳкамланади.

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда Конституцияни доимий янгилаб бориш жараёнлари ҳам жадаллашди. 2023-йил 30-апрелда янгиланган Конституцияда биринчи моддадан бошлаб ўзгартиришлар жорий этилди. Масалан, аввалги таҳрирдаги “Ўзбекистон – суверен демократик республика” жумласи ўрнига “Ўзбекистон – бошқарувнинг республика шаклига эга бўлган суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоий ва дунёвий давлат” ибораси мустаҳкамланди. Бу эса ҳуқуқий давлат ва ижтимоий муҳит устуворлигини расмий тан олишни ифодалайди. Хусусан, янги Конституция билан ҳуқуқий давлат тамойили қатъий белгиланди – эндиликда барча давлат ва жамиятнинг ҳуқуқий муносабатлари қонун устуворлиги тамойилига ёпишган ҳолда ривожланади. Фуқароларнинг қонунлар олдида тенглиги, давлат ҳокимияти органлари ҳам Конституцияга ва қонунларга бўйсуниши мажбурияти янгиланган Конституцияда ўз аксини топди.

Шунингдек, Конституцияга “ижтимоий давлат” принципи киритилди. Давлат ўзини ижтимоий давлат деб эълон қилиб, энг заиф қатламлар учун сифатли таълим ва тиббиёт имкониятларини таъминлаш, адолатли пенсия тизими, камбағалликка қарши кураш каби масалаларга масъулият олади. “Дунёвий давлат” тамойили ҳам мустаҳкамланиб, давлат барча диний конфессиялар олдида тенг муносабатда бўлиши ва уларнинг сиёсатга аралашишини таъқиқлаши белгиланди.

Янгиланган Конституцияда бошқа муҳим ўзгаришлар ҳам амалга оширилди. Энди Конституция бутун мамлакат бўйлаб олий юридик кучга эга бўлиб, унинг нормалари тўғридан-тўғри қўлланади. Яъни, фуқаролар исталган вақтда бевосита Конституция нормаларига таянган ҳолда суд ва бошқа идораларга мурожаат қилиши мумкин. Барча қонунчиликдаги ноаниқликлар юзага келганда эса уларни инсоннинг манфаатига қараб ҳал қилиш қоидаси жорий этилди. Бу ўзгаришлар Конституцияни долзарб ислоҳотлардан ўзида акс эттирган энг кенг қамровли ҳужжатга айлантирди. Устувор тамойиллар – инсон ҳуқуқлари, қонун устуворлиги ва эркин жамият барпо этиш ғоялари ҳар бир бўлим ва моддада янгича баркамол шаклга келтирилди.

Бугунги кунда Конституцияга садоқатни шакллантириш мақсадида ҳуқуқий маданиятни юксалтириш бўйича кенг кўламли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Конституция ҳам давлатни ёшларни қўллаб-қувватлашга чақиради: унда давлат ёшларнинг шахсий, сиёсий, иқтисодий, маданий ва экологик ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлайди ва уларнинг жамиятда фаол иштирок этишини рағбатлантириши белгиланган. Бунинг учун мактабларда Конституция дарслари, ҳуқуқшунослар маърузаларидан бошланиши, ҳуқуқий клуб ва мусобақалар ташкил этилиши таъминланмоқда.

Конституцияга садоқат ва қонун устуворлиги юртимиз тараққиётининг муҳим омилидир. Ҳозирги бошқарув консерватив ҳамда демократик тамойилларни уйғунлаштиришга уринмоқда: бу йўлда Конституция йўриқчи бўлмоқда. Президент Шавкат Мирзиёев ўз нутқларида “фуқароларнинг эркинлик ва фаровонлиги Конституциямиз ҳаётий куч-қудратига боғлиқ” эканини эслатади. Ўтган йилларда “Халқ давлат идораларига эмас, давлат идоралари халққа хизмат қилиши керак” деган бош тамойил Конституцияда қонуний асос топди. Булар барчаси Конституция ғояларига содиқ қолган ҳолда амалга оширилаётган демократик ислоҳотлардир.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясига садоқат, қонун устуворлиги ва инсон ҳуқуқларига риоя қилиш – давлат ва жамият тараққиёти учун муҳим пойдеворлардир. Конституциямизнинг “инсонлар тақдири – энг олий қадрият” каби тамойиллари ҳар биримизни бирлашишни, қонунбузарликдан йироқ туришни ва Ватан олдидаги бурчларни унутмасликни таъминлайди.

Келажак авлодларга бўлган масъулият нуқтаи назаридан, ҳуқуқий саводхон ва ватанпарварлик руҳида ўстирилган ёшлар юртимизни янада фаровон қилишга хизмат қилади. Шунинг учун Конституция нормалари нафақат ҳужжат матнида, балки оддий одамларнинг кундалик ҳаётида ҳам амал қилиши лозим. Қонунларга бўлган ҳурмат ва юксак маънавиятга асосланган тартиб-интизом ҳар бир фуқаронинг ахлоқий юзини белгилаб, Ўзбекистонимизни обрў-эътиборига янада муносиб олиб чиқади.

Сўнгги йилларда амалга оширилган конституциявий ислоҳотлар инсон ҳуқуқларини янада мустаҳкамлаб, суд-ҳуқуқ тизимини очиқ ва масъулиятли бўлишга ҳам ундади. Бу ислоҳотлар Конституциянинг ҳаётийлигини, унинг жамият билан ҳамнафас ҳолда ривожланаётганини намоён этди. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини амалда таъминлашга қаратилган механизмларнинг такомиллашуви Конституциянинг “энг олий кафолат” мақомини реал ҳаётда ҳам мустаҳкамламоқда.

Шу маънода, Конституциянинг 33 йиллиги – нафақат ўтган йўлнинг сарҳисоби, балки янги босқич, янги ислоҳотлар ва янги мақсадларга интилиш рамзидир. Асоси бўлган инсон қадри, адолат, тенглик, эркинлик ва қонун устуворлиги ғоялари юртимизнинг эртанги кунини барқарор ва равшан этишга хизмат қилади. Конституциямизнинг ҳаётийлиги ва барқарорлиги, айнан уни амалда қўллаш маданияти билан белгиланади. Шу боис бугунги кунда ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқларини билиши, ҳимоя қилиши ва давлат билан жамият ўртасида масъулиятли ҳамкорликни шакллантириши алоҳида аҳамият касб этади.

Конституциянинг 33 йиллиги – давлатимизнинг ҳуқуқий пойдевори мустаҳкам, мақсади аниқ ва келажаги порлоқ эканининг рамзий нишонидир. Мазкур ҳужжатнинг кучи – ундаги нормаларнинг жамият ҳаётида тўлиқ татбиқ этилишида. Шу йўлда давом этар эканмиз, Конституция бизни адолат, барқарорлик ва тараққиёт сари етакловчи энг ишончли мезон бўлиб қолаверади.

Дарвоқе, Конституция қабул қилинган дастлабки кундан бошлаб халқимизда қонун устуворлигини ҳамдардлик билан қўллаб-қувватлаш анъаналари вужудга келди. Бугун эса Конституцияга садоқат ҳар бир фуқаронинг юксак фуқаролик бурчига айланган. Шу туфайли, келажакда ҳам жамиятимиз тинч ва фаровон, тараққиёт йўлида собит бўлиб бораверишига Конституцияга содиқлик асос бўлаверади.

   Шаҳноза Зайниева,

фуқаролик ишлари бўйича

Учтепа туманлараро судининг судьяси