Қидирув:

НОҲАҚ АЙБЛАНГАН ҲАМКОРЛАР СУД ЖАРАЁНИДА ОҚЛАНДИ

Кейинги йилларда мамлакатимиз суд-ҳуқуқ тизимида шиддат билан амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самараси амалда яққол намоён бўлмоқда. Бунинг натижасини судлар томонидан чиқарилаётган оқлов ажримлари мисолида ҳам яққол кўриш мумкин.

 

Шу ўринда фикримизнинг исботи тариқасида жиноят ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туман судида кўрилган бир жиноят ишига эътибор қаратамиз.

 

Пойтахтимиздаги «Кўчмас мулк хизматларини кўрсатиш» масъулияти чекланган жамияти раҳбари Равшан Саидов бундан ўн йил муқаддам аукцион савдоларини ўт­казиш билан шуғулланувчи «Realtor Garant Business» масъулияти чекланган жа­мият­да фаолият юритган. Бироқ ушбу масъу­лия­ти чекланган жамиятда ўт­казган аукцион савдоси учун орадан қарийб ўн йил ўтиб, жиноий жавобгарликка тортилиши унинг етти ухлаб тушига ҳам кирмаганди. Р. Саидов билан бирга Мирзо Улуғбек туманида яшовчи Абдуваҳоб Абиловга нисбатан ҳам жиноят иши қўзғатилганди.

 

Дастлабки тергов органи томонидан эълон қилинган айб­ловга кўра, Абдуваҳоб Абилов 2012 йил январь ойида Суд департаментининг Тошкент шаҳар бошқармаси собиқ бошлиғи Ж. Ғуломов (марҳум), «Realtor Garant Business» масъу­лияти чекланган жамияти раҳбари М. Мирахмедов (марҳум) ва жамият­ аукциончиси Р. Саидов билан ўзаро жиноий тил бириктирган.

 

Аниқроқ айтганда, «Gabus» масъулияти чекланган жамияти томонидан қурилган ҳамда Суд ижрочиларининг Миробод тумани бўлими томонидан жиноят иши бў­йича етказилган моддий зарарни қоплаш учун хатланган Миробод тумани Т. Шевченко кўчаси 38-уйда жойлашган 947 метр квадрат ҳажмдаги нотурар жойнинг арзон нархга баҳоланганини олдиндан билган ҳолда уни аукцион савдоси орқали ўзларига таниш бўлган шахс­лар кўмагида сотиб олиб, кейинчалик қимматроқ нарх­га сотишни кўз­лашган.

 

Ушбу жиноий режани амалга ошириш мақсадида суд ижрочиларининг Миробод тумани бўлими бошлиғи Т. Ахметов, бўлим суд ижрочиси Б. Толибов, ХОАТБ «Туркистон» бош офиси бўлими бошлиғи А. Таштаев, унинг укаси Р. Рихсибоев, «Magna Trade» масъулияти чекланган жамия­ти раҳбари А. Рихсибоев, «Bethil-Techtrans» масъу­лия­ти чекланган жа­мия­ти раҳбари Ш. Маҳмудовларни жалб қилишган. Сўнгра «Realtor Garant Business» масъулияти чекланган жамия­ти раҳбари М. Мираҳмедовга 2 000 АҚШ долларини пора тариқасида беришган. Натижада 2012 йил 26 январь куни ўтказилган аукцион савдосида «Magna Trade» масъулияти чекланган жамиятининг ғолиб бў­лишига эришишган.

 

Тергов органи томонидан Равшан Саидов юқорида қайд этилган аукцион савдоси баённомаларини сохталаштириш ва А. Абиловни масъулияти чекланган жамияти раҳбари М. Мир­аҳмедовга 2 000 АҚШ долларини пора тариқасида беришига далолат қилганликда айбланган.

 

Бироқ суд жараёнида ҳар иккала судланувчи ноҳақ айб­лангани аён бўлди.

 

Жиноят-процессуал кодексининг 22-моддасига мувофиқ, иш бўйича исботланиши лозим бўл­ган барча ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текшириб чиқилиши керак. Ишда юзага келадиган ҳар қандай масалани ҳал қи­лишда айб­ланувчини ёки судланувчини ҳам фош қиладиган, ҳам оқ­лайдиган, шунингдек, унинг жавобгарлигини ҳам енгиллаштирадиган, ҳам оғирлаштирадиган ҳолатлар аниқланиши ва ҳисобга олиниши лозим. Мазкур қо­нун талабидан келиб чиқиб айтадиган бўл­сак, жиноят иши ҳужжатларида Аб­дуваҳоб Абилов ва М. Мираҳмедов ўртасида 2 000 АҚШ доллари миқдорида пора олди-бердиси бўл­ган­лигини тасдиқловчи объектив далиллар мавжуд эмас.

 

Қолаверса, даст­лаб­ки тергов ва судда сўроқ қи­линган бирор-бир гувоҳ буни тасдиқламаган.

 

Ҳатто А. Абилов ва Р. Саидовни юзлаштириш тергов ҳаракати давомида ҳам пора бериш ёки пора беришга далолат қи­лиш ҳолати ўз тасдиғини топмаган. Ваҳоланки, бундай ҳолатда дастлабки тергов органи пора олиш-бериш ёхуд унга далолатчилик қилиш жиноятини қўшимча тергов ҳаракатларини ўтказиш орқали тек­шириши лозим эди. Аммо айнан қонуний йўл тутиш ўрнига Абдуваҳоб Абилов ва Равшан Саидов фақатгина тахмин ҳамда фаразларга асосан Жиноят кодексининг 211-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят­ содир этганликда айбдор деб топилган.

 

Айтиш керакки, Ўзбекистон Республикаси Олий судининг раиси, Бош прокурори, Давлат хавфсизлик хизмати раиси, Ич­ки ишлар вазири томонидан 2014 йил 24 июнь куни тасдиқланган «Порахўрлик жиноятлари ҳақи­даги ариза ва хабар­лар­ни кўриб чиқиш, бу тоифадаги жиноят ишларини тер­гов қилиш ва судда кўришда қонун талабларига риоя қилинишини таъминлаш бўйича Қўшма кўр­сатма»нинг 8.3-бандига биноан, айбсиз шахс жиноий жавобгарликка тортилишининг олдини олиш мақсадида арзнинг ёки айбига иқ­рорлик кўрсатмаларининг ҳаққо­ний­лиги, ихтиёрийлиги, ҳар қан­дай тазйиқлардан холилиги синчковлик билан текширилиши ҳам­да айбига иқрорлик кўрсатмалари объектив далилларсиз, шахснинг айбини исботловчи «устун» далил сифатида эътироф этилишига йўл қўйилмайди.

 

Аммо дастлабки тергов ор­гани томонидан Жиноят процессуал кодекси ва юқорида қайд этилган Қўшма кўр­сат­мага риоя қи­линмай, А. Абиловнинг айбига иқрорлик билдириб берган кўрсатмалари асосий далил сифатида эътироф этил­ган. Ҳар икки шахснинг мазкур жи­ноят­ни содир этганликдаги айби бошқа объектив далиллар билан исботланмаган.

 

Бундан ташқари Равшан Саи­довга нисбатан Жиноят кодексининг 205-моддаси 2-қисми «а» банди, 28,211-моддаси 1-қисми, 228-моддаси 2-қисми «б» банди ва 3-қисми билан айб эъ­лон қилинган бўлса-да, тергов органи томонидан мазкур жиноятларнинг субъектини аниқлашда ҳам жиддий хатоликка йўл қў­йилган. Хусусан, Р. Саидов тадбиркорлик субъекти ҳисобланган «Realtor Garant Business» масъулияти чекланган жамиятида аукциончи бў­либ ишлаган. У ўз ваколатига кўра, мансабдор шахс ҳисобланмаса-да, гўёки давлат органининг мансабдор шахси сифатида ваколатини суиистеъмол қилганликда айбланган. Шунингдек, жиноят иши ҳужжатларида аукцион савдо баённомаси сохталаштирилганини тасдиқловчи экспертиза хулосаси ёки бошқа процессуал ҳужжат мавжуд эмас. Яъни Р. Саидовнинг уш­бу баённомага айнан қандай сох­та маълумотларни киритганлиги исботланмаган. Аниқ­ро­ғи, Р. Саи­дов айнан қайси шахслар билан қандай усулда тил бириктиргани, унинг ушбу жиноий фаолиятдаги ҳаракатлари айнан нимада намоён бўл­ганлиги дастлабки тергов ор­­гани томонидан аниқ ва объектив далиллар билан исботлаб берилмаган.

 

Яна бир гап. Суд мажлисида иштирок этган давлат айбловчиси А. Абилов ва Р. Саидовга оид жиноят иши бўйича ўтказилган суд муҳокамаси натижасида суд тергови маълумотлари судланувчиларнинг айбсизлигидан далолат беришини инобатга олиб, айбловдан воз кечишини билдирди, ўз фикрларини ёзма равишда тақдим этди. Бундай ва­зият­да Жиноят процессуал кодексининг 409-моддаси 1-қисми талабига риоя этиш шарт.

 

Мазкур моддада суд муҳокамаси натижасида прокурор суд тергови маълумотлари судланувчининг айбсизлигидан далолат беради деган фикрга келса, у айбловдан воз кечиши ва воз кечиш сабабларини судга баён қилиши шартлиги ва прокурорнинг айб­ловдан воз кечиши суд томонидан жиноят ишини реабилитация асосларига кўра, тугатишга сабаб бў­лиши белгилаб қўйилган. Ана шу асосларга таянган суд Равшан Саи­дов ва Абдуваҳоб Абиловни айбсиз деб топиб, оқлади. Шу билан бирга, иккала оқ­ланган шахсга мулкий, маънавий ва бошқа зиённи қоплаш юзасидан Жиноят процессуал кодексининг 304-313-моддалари тартибида фуқаролик су­дига мурожаат қилиш ҳуқу­қи тушунтирилди.

 

Шу тариқа қаҳрамонларимиз ноҳақ айбловдан, жиноий жавобгарликдан халос бў­лиш­ди. Адолат қарор топиб, нафақат уларнинг ўзи, балки яқинлари, қариндош-уруғларининг ҳам амалдаги қонунларимизга, давлатимиз раҳбарининг инсон қадрини улуғлаш борасидаги саъй-ҳаракатларига нисбатан ишончи мустаҳкамланди. Энг муҳими, уларнинг элу юрт, қўни-қўшни ва таниш-билишлари ўртасида юз­и ёруғ бўлди.

 

Санжар АБДУҒАНИЕВ,

жиноят ишлари бўйича

Мирзо Улуғбек тумани суди судьяси

«ОВСИНИМ ТИНЧИМИЗНИ БУЗЯПТИ»

— Қайнукам 2018 йил уйланган. Баъзи сабабларга кўра, ажрашмоқчи. Хотини суд орқали уйдан фойдаланиш ва яшаш ҳуқуқини олиб, ҳозирда эримни номида бўлган бир хонали квартирамизга кириб олган. Квартира қайнимни номида бўлмаса ҳам, уйдан яшаш ва фойдаланиш ҳуқуқи берилаверадими? Суд қарорини бекор қилиш мумкинми?

Исми сир тутилди

 Мансур ИМОМОВ, Фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди раиси:

 

— Уй-жой кодексининг 32-моддасига кўра, уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса, уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар. Улар мулкдор берган турар жойга ўзларининг вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақлидирлар. Бу шахслар уй, квартиранинг мулкдори билан оилавий муносабатларни тугатган тақдирда ҳам уларда турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади.

 

Мулкдорнинг турар-жойига рўйхатдан ўтган бўлсалар, мулкдорнинг оила аъзоси деб топилишлари мумкин.

 

Мазкур ҳолатда қайниукангизнинг хотини эрингизнинг номида бўлган уй-жойга уй эгасининг рухсати билан киритилган (ёки шу уйга келин бўлиб тушган) ҳамда турар-жой рўйхатдан (прописка) ўтган бўлса, унда ушбу уйга кириб яшаш ва фойдаланиш ҳуқуқи мавжуд. Келиннинг “ҳаққи” ушбу уйда яшаш ва фойдаланиш ҳуқуқидан иборат.

 

Суднинг ҳал қилув қарори устидан норози тарафлар юқори инстанция судига, яъни апелляция судлов ҳайъатига апелляция тартибида шикоят қилиши мумкин.

МУКОФОТ ПУЛИ ҲАМ АЛИМЕНТГА ҚЎШИЛАДИМИ?

— Болаларимнинг отаси билан икки йилдан бери бирга яшамаймиз. Суд иккита вояга етмаган бола учун алимент тайинлаган. Эрим яқинда бошқа шифохонага ишга ўтди. Билишимча, у ерда мукофот пули ҳам бериларкан. Судга мурожаат қилиб, мукофот пули, устама ҳақ ва бошқа қўшимча тўловларни алиментга киритишни сўрасам бўладими?

Исми сир тутилди

Малика ЗАКИРОВА, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

 

— Алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми, икки бола учун – учдан бир қисми, уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.

 

Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонун ҳужжатлари билан белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 26,5 фоизидан кам бўлмаслиги керак.

 

Агар алимент тўловчи ишламаса алимент ўртача ойлик иш ҳақи миқдори бўйича ҳисоблаб чиқилади.  Алимент Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ва унинг ташқарисида пул ёки натура тарзида олинган барча турдаги даромадлардан ушлаб қолинади.

 

Алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг иш жойидаги иш берувчи ёки пенсия, нафақа, степендия олаётган жойидаги ташкилот маъмурияти алимент тўлаши шарт бўлган шахсга иш ҳақи тўланган ва бошқа даромадлар олинган кундан бошлаб, уч кундан кечиктирмай алимент олувчи шахсга ўтказиши шарт.

 

Суд хужжатлари ва бошқа органлар хужжатларини ижро этиш тўғрисидаги Қонуннига кўра, қарздорнинг иш ҳақи ва унга тенглаштирилган тўловлардан ушлаб қолинадиган суммалар миқдори солиқлар ушлаб қолингандан кейин қолган суммадан ҳисоблаб чиқарилади. Оила кодекисга мувофиқ алимент тўловчининг иш ҳақи ва бошқа даромадларидан олинар экан, демак юридик шахс томонидан жисмоний шахсга тўлаб бериладиган рағбатлантириш хусусиятига эга тўловлар, ишланмаган вақт учун тўловлар ва бошқа тўловларнинг жами ҳисобланиб, ундан суд қарорида белгиланган алимент суммаси ушлаб қолинади.

 

Юқоридагиларга кўра, алимент икки усулда яъни эр ва хотиннинг алимент ундириш ҳақида ўзаро келишув асосида ёки суд тартибида алимент ундирилиши мумкин.

ЭР-ХОТИН АЛОҲИДА ЯШАГАНДА, БОЛА КИМ БИЛАН ЯШАШНИ ТАНЛАЙ ОЛАДИМИ?

— Бундан ярим йил олдин оилавий можароларни деб келиним уйдан кетиб қолди. Катта набирам онаси билан бирга кетишни хоҳламаган, яқинда ҳеч кимга билдирмай қочиб келди. Онаси вазиятдан хабар топиб, уриш-жанжал билан болани олиб кетди. Набирам 9 яшар. Онаси билан яшашни хоҳламаяпти. Эр-хотин ажрашмаган бўлса ҳам болани ўз тарбиямизга олиш ҳақида судга берсак бўладими? Боланинг хоҳиши инобатга олинадими?

Исми сир тутилди

Нигора МИРЗАКАРИМОВА, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:

 

— Оила Кодексининг 75-моддасига мувофиқ ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг аҳлоқий ва бошқа фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар (ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.

 

Бу қонун нормалари Олий суд Пленумининг 1998 йил 11 сентябрдаги “Болалар тарбияси билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 23-сонли қарорида ҳам кўрсатиб ўтилган. Қарорнинг 3-бандида “Суд бошқа-бошқа турадиган ота-оналар ўртасида бўлган болаларни уларнинг қайси бири билан қайси боласи яшаш учун қолиши тўғрисидаги низоларни ҳал этишда Оила Кодексининг 71-моддасида белгиланган ота ва онанинг ҳуқуқ ва мажбуриятларининг тенглигига асосланган ҳолда вояга етмаган болаларнинг манфаатларига ва хоҳишларига мос келадиган ҳал қилув қарори чиқариши лозим.

 

Суд 10 ёшга тўлган боланинг ота-онасининг қайси бири билан яшаш истаги борлигини ҳам эътиборга олиши мумкин.

 

Мазкур ҳолатда эр ва хотин ажрашмаган бўлса ҳам болани яшаш жойини белгилаш ҳақидаги даъво ариза билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

ҚАМОҚДА БЎЛГАН ШАХС АЛИМЕНТ ТЎЛАЙДИМИ?

— Ўғлим баъзи сабабларга кўра озодликдан маҳрум этилган. Яқинда суддан алимент тайинлангани ҳақида хат келди. Собиқ хотинининг топиш-тутиши яхши, шу арзимаган алимент пулига қараб қолган жойи йўқ. Қолаверса, ўғлим қамоқда бўлса қандай қилиб алимент тўлайди? Қарорни бекор қилиш мумкинми?

Исми сир тутилди

Зулфия БЕРДИМУРАТОВА, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

 

— Оила кодексининг 96-моддасига кўра, ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига асосан алимент ундирилади. Вояга етмаган болаларга алимент тўлаш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда тўланмаганда ва ота-онадан бирортаси ҳам алимент ундириш тўғрисида судга даъво ёхуд ариза билан мурожаат қилмаган ҳолларда, васийлик ва ҳомийлик органлари, шунингдек, вояга етмаган боланинг таъминоти учун ота ёки онадан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақлидир.

 

Шунингдек, Оила кодексининг 99-моддасига асосан, вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг

 

– бир бола учун тўртдан бир қисми;


– икки бола учун учдан бир қисми;


– уч ва ундан ортиқ бола учун ярми миқдорида ундирилади.

 

Вояга етмаган болаларга таъминот бериш биринчи навбатда вояга етмаган болаларнинг манфаати учун ундирилади.

 

Демак, ўғлингизнинг озодликдан маҳрум қилиниши уни вояга етмаган фарзандига таъминот бериш мажбуриятидан озод қилинмайди.

 

Вояга етмаган болаларга таъминот бериш Фуқаролик процессуал кодексининг 18-бобига мувофиқ суд буйруғи тартибида ундирилади.

 

ФПКнинг 177-моддасида, арз қилинган талабнинг мазмуни бўйича суд буйруғи ариза судга келиб тушган кундан эътиборан уч кун ичида судья томонидан берилади деб кўрсатилган бўлса, ушбу Кодекснинг 179-моддасида суд буйруғи берилганидан кейин суд унинг кўчирма нусхасини дарҳол қарздорга юборади.

 

Шунингдек, ФПКнинг 181-моддасига кўра, қарздор арз қилинган талабга қарши эътирозларини буйруқни берган судга суд буйруғининг кўчирма нусхасини олган кундан эътиборан ўн кунлик муддатда юборишга ҳақли. Бундай ҳолда судья суд буйруғини бекор қилиб, бу ҳақда ажрим чиқаради. Суд буйруғини бекор қилиш тўғрисидаги ажримда судья ундирувчи билдирган талаб даъво ишини юритиш тартибида тақдим этилиши мумкинлигини тушунтиради.

 

Агар ўғлингиз, вояга етмаган болаларига таъминот ундириш тўғрисидаги суд буйруғига эътирози бўлса, буйруқни берган судга суд буйруғининг кўчирма нусхасини олган кундан эътиборан ўн кунлик муддатда суд буйруғини бекор қилиш тўғрисида ариза билан мурожаат этиш ҳуқуқи бор.

ОНА ХОРИЖДА БЎЛСА, БОЛАЛАР ОТАГА ОЛИБ БЕРИЛИШИ МУМКИНМИ?

— Овсиним қайним билан ажрашган. Бундан бир йил олдин болаларини онасига қолдириб, ўзи Туркияга жўнаб кетган. Қайним фарзандларини ўз тарбиясига олмоқчи, бироқ собиқ қайнонаси қаршилик қиляпти. Болаларнинг онаси хорижда бўлса, болалар отага олиб берилиши мумкинми?

Исми сир тутилди

Ғайрат ЭРГАШЕВ, фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди раиси:

 

— Оила кодексининг 73-моддасига мувофиқ, ота-она ўз болаларини тарбиялашда бошқа барча шахсларга нисбатан устун ҳуқуққа эга. Ушбу Кодекснинг 75-моддасига кўра, ота-она алоҳида яшаганда болаларнинг қаерда яшаши ота-онанинг келишувига биноан белгиланади. Ота-она ўртасида келишув бўлмаса, низо суд томонидан болалар манфаатларидан келиб чиқиб, уларнинг фикрини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бунда суд боланинг ота-онадан, ака-ука, опа-сингилларидан қайси бирига боғланиб қолганлигини, боланинг ёшини, ота-онасининг ахлоқий ва бошқа шахсий фазилатларини, ота-онанинг ҳар бири билан бола ўртасидаги муносабатларни, болани тарбиялаш ва унинг камолоти учун шарт-шароитлар(ота-онасининг машғулот тури, иш тартиби, моддий ҳамда оилавий аҳволи ва бошқалар) яратиш имкониятини ҳисобга олади.


Юқорида қайд қилинган қонун нормасидан келиб чиққан ҳолда қайнингиз болаларининг яшаш жойини ўзи билан белгилаб бериш тўғрисида собиқ қайнонасининг яшаш манзили бўйича фуқаролик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиши мумкин.

 

Суд мазкур даъво аризасини вояга етмаган болаларнинг манфаатидан келиб чиққан ҳолда ҳал қилади.

«БИРОВНИНГ КРЕДИТИНИ ТЎЛАЙВЕРАМАНМИ?»

— Холамнинг қизига кредит олишда 2-кафил бўлгандим. 3 ойдан бери кредит қарзи пластик картамдан ечиб олиняпти. Сабабини суриштирсам, қариндошим ойлигини тўлиқ нақд кўринишга ўтказибди. Шунинг учун банкдагилар менинг картамдан ечиб олишаётган экан. Қариндошимга пулимни қайтаришини ёки банкка мурожаат қилиб, нақд тўлаши ҳақида хабардор этишини айтсам ҳам эътибор қилмаяпти. Бу вазиятда мени қандай ҳақ-ҳуқуқим бор? Кафилликни бекор қилдирса бўладими?

Исми сир тутилди

Абдуқодир РАЖАБОВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:

— Фуқаролик кодексининг 292-моддасида кафиллик шартномаси бўйича кафил бошқа шахс ўз мажбуриятини тўла ёки қисман бажариши учун унинг кредитори олдида жавоб беришни ўз зиммасига олиши белгиланган.
Шунингдек, мазкур кодекснинг 293-моддасида қарздор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафил ва қарздор кредитор олдида солидар жавоб бериши қайд этилган.


Юқоридаги низоли масалада сиз, қариндошингиз ва банк ўртасида кафиллик шартномаси тузилганлигини қайд этгансиз.


Фуқаролик кодекснинг 296-моддасида кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажарган қарздор бу ҳақда кафилни дарҳол хабардоp қилиши шарт. Акс ҳолда ўз навбатида мажбуриятни бажарган кафил асоссиз олинганни кредитордан ундириб олишга ёки қарздорга регресс талаб қўйишга ҳақли. Регресс талаб қўйилган тақдиpда қарздор асоссиз олинганни кредитордан ундириб олишга ҳақли.


Мазкур қонун талабига кўра, кредитнинг сиз томондан тўланган қисми бўйича қарздордан регресс тартибида ундириш бўйича судга даъво ариза беришингиз мумкин.


Бундан ташқари қонунчиликда кафилликнинг бекор бўлиши белгиланган бўлиб, унга кўра кафиллик билан таъминланган мажбурият бекор бўлгач, шунингдек ушбу мажбурият кафилнинг розилигисиз жавобгарликнинг ошишига ёки унинг учун бошқа ноқулай оқибатларга олиб келадиган тарзда ўзгартирилган тақдирда кафиллик бекор бўлади.


Кафиллик билан таъминланган мажбурият бўйича қарз бошқа шахсга ўтказилганида, агар кафил янги қарздор учун жавобгар бўлиш ҳақида кредиторга розилик берган бўлмаса, шунингдек кафил таъминлаган мажбуриятни бажариш муддати келганида кредитор қарздор ёки кафил таклиф қилган тегишли ижрони қабул қилишдан бош тортса, кафиллик бекор бўлади.

СОТИЛГАН УЙНИНГ ПУЛИНИ ҚАНДАЙ ОЛИШ МУМКИН?

— Яқин дугоналаримдан бири шаръий никоҳ асосида турмушга чиққанди. Эри «Уйни сотсанг ёнига пул қўшиб, каттароғини оламиз», деб алдади. Уй сотилгач, пулни олиб қочиб кетди. Дугонамга «Қўлингдан келганини қил, бир сўмини ҳам ололмайсан», деганмиш. Энди дугонам қандай йўл тутсин? Уйини пулини ололадими?

Исми сир тутилди

Фахриддин БАХРОНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:


— Ушбу ҳолатда масаланинг ечими бир нечта босқичдан иборат.
Пулни олиб қочиб кетган шахснинг хатти-ҳаракатларига баҳо бериш босқичи бу – энг асосий босқичлардан бири ҳисобланади. Чунки, хатти-ҳаракатга берилган баҳо ишнинг жиноий ёки фуқаровий тартибда ҳал қилинишини белгилаб беради.


Жиноят кодексининг 169-моддасига кўра, ўғрилик, яъни ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-торож қилиш жиноят ҳисобланади. Ушбу ҳолатда шаръий никоҳда бўлган шахслар қонун талабига кўра эр-хотин ҳисобланмаслиги сабабли, уларнинг мулки умумий мулк деб тан олинмайди. Бундай ҳолатда, шаръий эр шаръий хотиннинг мулкини олиб қочиб кетганлиги ўғрилик жинояти сифатида баҳоланиши лозим. Жиноят иши қўзғатиш ёки қўзғатишни рад этиш, жиноятларни дастлабки тергов қилиш прокуратура, ИИВ ва ДХХ органлари зиммасига юклатилган. Шунинг учун ушбу органларга жиноят иши қўзғатиш тўғрисида ариза билан мурожаат қилиш лозим.


Жиноятни дастлабки терговида давомида зарарни ундириш босқичи бу – зарарни ундиришнинг самарали босқичи бўлиб, зарарни ихтиёрий равишда қоплаш енгиллаштирувчи ҳолат ҳисобланади ҳамда эҳтиёт чораси турига ва бериладиган жазо миқдорига таъсир қилади.

 

Жиноятни дастлабки тергов қилиш давомида ёки жиноят ишлари бўйича судда жиноят ишини кўришда, суд тергови бошлангунга қадар, уйнинг пулини ёки зарарни ундириш тўғрисида фуқаровий даъво қўзғатиш лозим бўлади.


Зарарни фуқаролик иш юритиш тартибида ундириш босқичи. Жиноят ишлари бўйича суднинг шахсни айбдор деб топиш тўғрисидаги ҳукми билан зарар ундирилмаган ёки фуқаровий даъво кўрмасдан қолдирилган бўлса, ҳукм қонуний кучга киргач фуқаролик иш юритиш тартибида жиноят оқибатида етказилган зарарни ундириш тўғрисида даъво қўзғатиш лозим бўлади. Бунда судга ариза берганлик учун давлат божи ундирилмайди.


Суднинг пулни (зарарни) ундириш тўғрисидаги ҳукми ёки қарорини ижро қилиш босқичи. Суднинг ҳукми ёки қарори қонуний кучга киргач уни ижро қилиш юзасидан Мажбурий ижро бюроси бўлимларига ёзма суд ҳужжатини (ҳукм, қарор, ижро варақа) илова қилган ҳолда ариза билан мурожаат қилиш керак бўлади.


Давлат ижрочиси қарздорнинг ёки айбдор шахснинг ундириш мумкин бўлган мол-мулкини аниқлайди, бундай мулк бўладиган бўлса ва у зарарни қоплашга етса, пулни тўлиқ ундириши мумкин. Акс ҳолда суднинг қарори ёки ҳукми ижро қилинмасдан қолиши, шахс пулини қайтариб ололмаслиги мумкин.

«НОГИРОН ФАРЗАНДИ БОРЛАРНИ «СОКРАЩЕНИЕ» ҚИЛИШ МУМКИНМИ?»

— Туман поликлиникасида лаборатория хонаси санитарка бўлиб ишлайман. Яқинда лаборатория оддий хонага айлантирилди. Шу муносабат билан мен эгаллаб турган лавозим қисқартиришга тушди. Турмуш ўртоғим мавсумий ишчи. Уч нафар фарзандимиз бор. Кичиги болаликдан туғма ногирон. Ногирон фарзанди борларни «сокращение»га тушириш мумкин эмас, деб эшитгандим. Иш берувчининг менга нисбатан талаби ўринлими?

Исми сир тутилди

Жасур МАМАЮСУПОВ, фуқаролик ишлари бўйича М. Улуғбек туманлараро суди судьяси:

— Ўзбекистон Республикасининг амалдаги меҳнат қонунчилигига кўра, иш берувчи ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги муносабати билан меҳнат шартномаси бекор қилиш ҳуқуқига эга. Ушбу ҳолатда иш берувчи ходимни бу ҳақда камида икки ой олдин огоҳлантириши шарт.

 

Мазкур асос билан меҳнат шартномаси бекор қилинишида, ходимни ишда қолдириш учун имтиёзли ҳуқуқ малакаси ва меҳнат унумдорлиги юқорироқ бўлган ходимларга берилади. Ходимни ишда қолдириш учун имтиёзли ҳуқуқнинг доираси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексида белгиланган тартибда амалга оширилади. Агар тарафлар ўртасида мавжуд масала юзасидан низо келиб чиқадиган бўлса, тарафлар масалани суд тартибида ҳал этиш ҳуқуқига эга.

“УЛУШИМ ОЧИҚ ҚОЛГАН…”

— Ёшим 60 да. Эрим билан турмушимиз яхши бўлмаган. 30 йилдан буён бирга яшамаймиз. Икки нафар фарзандимиз бор. Менга онамдан 8 сотих ер мерос қолган. Қайнотам шу ерга иморат солган. Қурилишда мени ҳам ҳиссам бор. Ўша пайтларда эрим қамалиб қолди. Озодликка чиққанидан сўнг бирга қурган уйимизни сотиб, менга улуш бермади. Бундан ташқари,1989 йил давлат томонидан қўшимча ер берилган. Аммо эрим ернинг ўзига тегишли қисмини сотиб юборган. Мени улушим эса очиқ қолган. Ернинг ўзимга тегишли қисмини сотиш ҳуқуқини ололмаяпман. Бундай ҳуқуқ берилиши учун бир хонали бўлса ҳам уй қуришим керак экан. Айни дам ерга харидор бор, аммо эрим тўсқинлик қиляпти. Менга нима маслаҳат берасиз?

Исми сир тутилди

Жамшид ШАРОПОВ, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди судьяси:

 

— Ер участкаси ер фондининг қайд этилган чегарага, майдонга, жойлашиш манзилига, ҳуқуқий режимга ҳамда давлат ер кадастрида акс эттириладиган бошқа хусусиятларига эга бўлган қисмидир.

 

Ер участкасининг чегараси планларда (чизмаларда) қайд этилади ва натурада (жойнинг ўзида) чегара белгилангандан кейин аниқланади.

 

Сизга ўзингизга ажратилган ер бўлагини сотиш учун олдин мазкур ер участкасига нисбатан мулк ҳуқуқини қўлга киритишингиз лозимлиги, яъни ер участкасига нисбатан ҳуқуқни давлат рўйхатидан ўтказишингиз лозимлиги тушунтирилади.

 

Ваҳоланки, Ер кодексининг 31-моддасига асосан юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади.


Агар сизда ажратилган ер участкасига нисбатан ҳуқуқни тасдиқловчи хужжат: Ер участкасига доимий эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат хужжати, Ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқини берувчи давлат хужжати, Ер участкасига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳуқуқини берувчи давлат хужжати ёки ер участкасига бўлган ҳуқуқни давлат рўйхатига олиш тўғрисидаги гувоҳнома мавжуд бўлса, ўзингизга тегишли ер участкасини тегишли тартибда олди-сотди қилиш ҳуқуқига эгасиз.

 

Турмуш ўртоғингиз билан ўртангизда ер участкаси бўйича низо мавжуд бўлган тақдирда мазкур масалада тегишли тартибда даъво аризаси билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқингиз тушунтирилади.

Skip to content