Қидирув:

«ХОРИЖ ФУҚАРОСИДАН АЛИМЕНТ ҚАНДАЙ УНДИРИЛАДИ?»

– Фарзандимни ёлғиз она сифатида номимга расмийлаштирганман. Эрим Туркия фуқароси, айни дам Туркияда яшайди. «ЗАГС»имиз бор. Ҳозирда бирга яшамаймиз. Ундан ўғлимни таъминоти учун алимент ундиришим мумкинми?

Исми сир тутилди.

Мурожаатга фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси Жалолиддин Аббасов жавоб берди:


— Агар фарзандингизни туғилганлик ҳақидаги гувоҳномасида ота устунида cиз билан қонуний никоҳдан ўтган Туркия фуқаросига оид маълумотлар тўлиқ киритилмаган бўлса, cиз тегишли ҳудудий фувқаролик ишлари бўйича судга Оила кодексига мувофиқ оталикни белгилаш ва алимент ундириш ҳақидаги даъво аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз. Фақатгина жавобгарнинг Туркия давлатидаги аниқ яшаш манзилини аниқ кўрсатишингиз лозим.

 

Даъво ариза иш юритувга қабул қилиниб, фуқаролик иши қўзғатилгандан кейин ҳозирги кунда амалдаги фуқаролик процессуал қонунчилиги ва Ўзбекистон Республикаси ва Туркия Жумҳурияти ўртасида “Фуқаролик, савдо ва жиноят ишлари бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш ҳақида”ги Шартномасига асосан алоҳида топшириқ юборилиб, жавобгарнинг даъво ариза бўйича фикри ва суд мажлисида иштирок этиши ҳақида хабардор қилинади. Суд қарори қабул қилингандан сўнг ҳам уни ижро қилиш шундай тартибда ижрога юборилади.


Бундан ташқари агар cизнинг турмуш ўртоғингиз вояга етмаган боланинг отаси эканлигини тан олган тақдирда, у билан бирга ФҲДЁ бўлимига мурожаат қилишингиз ва ФҲДЁ бўлими томонидан туғилганлик ҳақидаги гувоҳномасининг ота устунидаги маълумотларга тегишли ўзгартиришлар киритилиши мумкин.

 

Шундан сўнг cизга судга фақатгина алимент ундириш борасида мурожаат қилиш ҳуқуқингиз пайдо бўлишлиги тушунтирилади.

“ХОТИРЖАМ ЯШАШГА ЛОЙИҚ БЎЛИНГ…” — МИРЗО-УЛУҒБЕК АБДУСАЛОМОВ

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист Мирзо-Улуғбек Абдусаломов фаолиятини 1969 йилдан туман миқёсида турли соҳа ва  вазифалардан бошлаб, Адлия вазирининг ўринбосари, вазир вазифасини бажарувчи, вазирнинг биринчи ўринбосари, Олий хўжалик суди раиси, Марказий сайлов комиссияси раиси каби юксак лавозимларида ишлади.

 

Ҳозирда Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига раҳбарлик қилаётган Мирзо-Улуғбек Элчиевичнинг фаолияти серқирра. Шундай бўлса-да, номи кўпроқ иқтисодий (аввалги хўжалик) суд билан боғлиқ. Чунки, мазкур ҳуқуқий институт ташкил этилишидан то шаклланиб, суд ҳокимиятининг муҳим тармоғига айланишида бош-қош бўлгани кенг жамоатчиликка маълум.

Куни кеча Мирзо-Улуғбек Абдусаломов  ҳаётининг муҳим парчаси ўтган даргоҳга ташриф буюриб, пойтахт иқтисодий суди судялари билан  дилдан суҳбатлашди. Ёш салафларига арбитраж, хўжалик, иқтисодий суднинг шаклланиши ҳақида гапириб, суднинг шаклланиши, унинг моддий техника базаси, кадрлар захирасини жой-жойига қўйишдаги машаққатлар ҳақида эслади…

Келинг, шу жойда учрашув тафсилотларини қуруқ баён қилиш ўрнига, Мирзо-Улуғбек Абдусаломовнинг гапларидан айримлари келтирақолайлик. Шунинг ўзи тадбир қандай ўтганига далолат қилади.

 

— судьялик ҳар кимга ҳам насиб этавермайдиган лавозим, унинг масъулияти, юки ўта юксак, Сиз доим  касбингизга содиқ бўлинг;

 

— ҳалол ва объектив бўлинг;

 

— хотиржам яшашга лойиқ бўлинг. Чунки, фақат тўғри одамгина хотиржам яшайди;

 

— эгри иш қилсангиз, агарки, жазодан қутилиб қолсангиз ҳам ҳаётингизда ҳаловат ҳеч қачон бўлмайди. Одамларни юзига тик қарай олмайсиз, яқинларингиз ҳам сиздан хижолат тортади…

 

— ғирром бўлманг, бу ёмон иллат, оқибати жуда аянчли бўлади…

 

— тажрибамдан келиб чиқиб айтаман, бугун судьялар учун яратилган шарт-шароитни қадрига етинг, моддий томондан ташвишингиз йўқ, одамларни рози қилинг, дуо олинг;

 

— судьяликни юки қанча оғир бўлса, тўғри судья учун судьялик шарафи ҳам чексиздир.

Дангал айтиш керак, М. Абдусаломов судьяларга маслаҳат бермаган тақдирда ҳам у кишини босиб ўтган шарафли йўли, бенуқсон обрў-эътиборининг ўзи тизимнинг ҳар бир ходимига  ўрнак, намуна…

Нуриддин МУРОДОВ,

Тошкент туманлараро

иқтисодий суди раиси

ҚАЙНОНАМ АЛИМЕНТ МИҚДОРИНИ КАМАЙТИРМОҚЧИ

— Турмуш ўртоғим икки нафар болага алимент тўларди. Судда «ажрашадиган хотиним йўқ», деб туриб олгач, ярашдик ва алиментни бекор қилдим. Аммо ҳаётимиз бўлмади. Кўп ўтмай яна бўлак яшай бошладик. Моддий томондан қийналиб қолганим учун алиментга бердим. Яқинда қайнонам ўғлини алиментга берганидан хабар топдим. Эшитишимча, бу йўл билан болаларимга олаётган алиментимни камайтирмоқчи. Мен энди нима қилай?

Исми сир тутилди.

Жалолиддин АББАСОВ, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:


— Оила кодексида алимент олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар доираси ва асослари белгиланган. Улардан бири меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож бўлган ота-она вояга етган меҳнатга лаёқатли фарзандидан моддий ёрдам олиш ҳуқуқидир.


Оила кодексининг 110-моддасига асосан вояга етган, меҳнатга лаёқатли болалар ўз ота-онасига ихтиёрий равишда моддий ёрдам беришдан бўйин товласалар, таъминот миқдори болаларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олган ҳолда суднинг ҳал қилув қарорига асосан белгиланади. Ота-она, алимент ундириш ҳақидаги талабни ўз болаларининг бирига ёки бир нечтасига нисбатан қўйганлигидан қатъи назар, алимент миқдорини белгилашда суд вояга етган, меҳнатга лаёқатли болаларнинг барчасини ҳисобга олиши лозим.


Шунингдек мазкур қонун нормасида ундирилаётган алимент миқдорини энг кам миқдори ҳам белгиланган. Жумладан, ушбу миқдор қонунчиликда белгиланган меҳнатга ҳақ тўлаш энг кам миқдорининг 11,75 фоизидан кам бўлмаслиги керак.


Юқоридагиларга асосан она вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзандидан алимент ундириш масаласида судга мурожаат қилса, суд ушбу низони кўришда, даъвогарнинг бошқа вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзандларини ҳам инобатга олади.
Вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзанддан ота-онасига ундирилаётган алимент миқдори, унинг ўзини вояга етмаган фарзандларига тўланиши лозим бўлган алимент миқдорига таъсир кўрсатмайди.


Бундан ташқари алимент миқдорини камайтириш масаласини кўриш учун ҳам судга алоҳида даъво аризаси билан мурожаат қилиш лозимлиги назарда тутилганлиги боис, алимент мажбуриятлари кўпайиб кетганлиги сабабли автоматик тарзда камайтириш назарда тутилмаганлиги маълум қилинади.


Шу боис сизга, агар қайнонангиз сизга ундираётган алиментнинг миқдорини камайтириш учун ўз таъминотига алимент ундириш масаласида мурожаат қилган бўлса, бу ҳолат сиз ва фарзандларингиз фойдасига ундирилаётган алимент миқдорини ўз ўзидан камайишига олиб келмаслиги тушунтирилади.

МУЛКДОР ВАФОТ ЭТГАН БЎЛСА, ҲУЖЖАТЛАРНИ ТИКЛАШ УЧУН КИМ АРИЗА БЕРИШИ МУМКИН?

— Акам бундан икки йил олдин вафот этган. Келинойим «уйни сотаман», деса, уй ҳужжатлари топилмаяпти. Ҳужжатларни тиклаш учун қаерга мурожаат қилинади? Турар-жой мулкдори вафот этган бўлса, ҳужжатларни тиклаш учун ким ариза бериши мумкин?

Исми сир тутилди

Рустам НОРХЎЖАЕВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Авалламбор, саволдаги “домовой” деган сўзига аниқлик киритиш лозим бўлади. Агар саволда уй-жойда яшовчиларнинг рўйхатга (прописка) олиш дафтарини назарда тутилган бўлса, Президентнинг «Доимий прописка қилиш ҳамда турган жойи бўйича ҳисобга олиш тартибини ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида» 2020 йил 22 апрелдаги ПФ-5984-сон Фармонига мувофиқ, фуқароларини доимий яшаш жойи бўйича рўйхатга олишни расмийлаштиришда паспорт, уй дафтари ёки хонадон карточкасига рўйхатга олиш штампини босиш амалиёти бекор қилинган. Уй-жойда доимий яшаётган фуқаролар бўйича маълумотномани мурожаатчи ўзига қулай бўлган МваФРБ, Давлат хизматлари марказлари ёки ЯИДХП орқали олиши мумкин.


Саволда уй-жойнинг кадаст ҳужжати назарда тутилган бўлса, бу ҳолатда аризачи йўқолган кадастр ҳужжатини қайта тиклаш бўйича Давлат хизматлари марказига ўзи бориб, ёки Ўзбекистон Республикаси Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали электрон тарзда мурожаат қилиши лозим бўлади.
Уй мулкдори вафот этган бўлса, унинг хотини ҳам юқорида кўрсатилган тартибда мурожаат қилиши мумкин.

ШАРТНОМА МУДДАТИ ТУГАГАН, АММО МУЛКДАН ФОЙДАЛАНИЛАЁТГАН БЎЛСА, ИЖАРА ҲАҚИ ТАЛАБ ҚИЛИШ МУМКИНМИ?

— Акциядорлик жамияти ва масъулияти чекланган жамиятнинг ўртасида бино-иншоотнинг ижара шартномаси имзоланган. Шартноманинг муддати тугаган бўлса-да, МЧЖ ижара мулкидан фойдаланишда давом этмоқда. Биз шартнома муддати тугаган бўлса, МЧЖдан амалда фойдаланган муддат учун ижара ҳақини талаб этишимиз мумкинми?

Саволга Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси Дилбар Хайруллаева жавоб берди:

 

— Мулк ижараси шартномаси ҳақ эвазига тузиладиган шартнома бўлиб, ижарага олувчининг асосий мажбуриятларидан бири мулкдан фойдаланганлик учун ижара ҳақини ўз вақтида тўлашдан иборат. Ижара ҳақини тўлаш муддатлари тарафлар томонидан белгиланади ва шартномада кўрсатилади. Ижарага олувчининг ижара ҳақини тўлаш мажбурияти ижарага берилган мулк унга топширилган пайтдан бошлаб вужудга келади.

 

Мулкдан фойдаланганлик учун тўлов миқдори ва уни аниқлаш шартлари ижара шартномасида кўрсатилмаган бўлса, бундай шартнома тузилмаган ҳисобланади. Бундай ҳолларда, битимларни ҳақиқий эмас деб топиш оқибатлари қўлланилади. Бундай ҳолатда, агар мулк ижарага олувчига шундай шартномага асосан берилган бўлса, ижарага берувчи мулкни қайтаришни ва мулкдан фойдаланганлик ҳақини талаб қилишга ҳақли.

 

Ижара шартномаси ҳақиқий эмас деб топилганда, Фуқаролик кодексининг 114-моддасида назарда тутилган оқибатлар қўлланилади ва тарафларнинг ҳар бири бошқасига шартнома бўйича олган ҳамма нарсани қайтариб беришга мажбур. Ижарага олувчининг олган нарсаси мулкдан фойдаланишда ифодаланганлиги учун, у фойдаланганлик қийматини пул билан қайтариши шарт. Бунда фойдаланганлик қиймати ижара шартномасида белгиланган ижара ҳақининг миқдоридан келиб чиқиб аниқланади, шартномада ижара ҳақининг миқдори назарда тутилмаган ҳолларда эса, фойдаланганлик қиймати Фуқаролик кодексининг 356-моддасига мувофиқ аниқланади.
Шунингдек, Фуқаролик кодексининг 554-моддасида мулк ижараси шартномаси бекор бўлганидан кейин ижарага олувчи ижарага берувчига мол-мулкни ўзига топширилган ҳолатда, нормал эскиришни ҳисобга олиб ёки шартномада келишилган ҳолатда қайтариши лозим. Агар ижарага олувчи ижарага олган мол-мулкни қайтармаса ёки кечиктириб қайтарса, ижарага берувчи кечиктирилган барча вақт давомида мол-мулкдан фойдаланганлик учун ҳақ тўлашни талаб қилишга ҳақли эканлиги белгиланган.

 

Ўзбекистон Республикаси “Ижара тўғрисида”ги қонунининг 14-моддасига асосан ижара шартномаси муддати тугаганидан кейин ҳам ижарачи ижарага олинган мулкдан амалда фойдаланишни давом эттираверса ҳамда ижарага берувчи ижара шартномаси муддати тугагунига қадар бунга ҳеч қандай эътироз билдирмаган ва шартномада ўзгача шартлар кўзда тутилмаган бўлса, у ҳолда шартнома худди шу муддатга давом эттирилган ҳисобланади.

 

Юқоридагиларга асосан, МЧЖ ижара шартномасининг амал қилиш муддати тугаган бўлса-да, ижара мулкини АЖ га қайтармаганлиги ва ундан фойдаланишда давом этиб келаётганлиги боис ижара мулкидан фойдаланган давр учун ижара тўловини тўлаши лозим. Мазкур ҳолда АЖ ижара мулкидан амалда фойдаланилган муддат учун МЧЖ дан ижара ҳақини талаб этишга ҳақли.

ВАФОТ ЭТГАН ХОДИМНИНГ ОИЛАСИГА ЁРДАМ КЎРСАТИЛМАЙДИМИ?

— Автоҳалокат туфайли турмуш ўртоғим вафот этди. Ўғлим икки ҳафта даволаниб чиқиб, ҳозир ҳам муолажа оляпти. Турмуш ўртоғимнинг иш жойига моддий ёрдам сўраб борганимда, «ўзингиз ишлайдиган жойдан оласиз, бизда вафот этган ходимнинг оиласига кўмак берилмайди», дейишди. Шундай бўлиши мумкинми? Ҳамма жойда ёрдам беришади-ку?

Исми сир тутилди.

Саволга Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:Аҳрор СУЛАЙМОНОВ жавоб берди:

 

— Амалдаги меҳнат қонунчилигига мувофиқ агар ўз меҳнат вазифаларини бажариши муносабати билан ёки меҳнат қилиш имкониятидан ғайриқонуний равишда маҳрум этилганлиги натижасида ходимга, боқувчиси иш билан боғлиқ ҳолда вафот этган тақдирда эса, унинг оила аъзоларига етказилган ҳар қандай зарарни (шу жумладан, маънавий зарарни) иш берувчи тўлиқ ҳажмда тўлайди.

 

Ходим меҳнатда майиб бўлиши, касб касаллиги ёки меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ ҳолда соғлиғига бошқача тарзда шикаст етиши сабабли вафот этган ҳолларда, иш берувчи марҳумнинг қарамоғида бўлган меҳнатга қобилиятсиз шахсларга, шунингдек ўн олти ёшга тўлмаган ёки у вафот этган кунга қадар ундан таъминот олиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларга, марҳумнинг вафотидан кейин туғилган фарзандига, шунингдек ота-онасидан бирига, умр йўлдошига ёки оиланинг бошқа аъзосига, агар у ишламасдан марҳумнинг уч ёшга етмаган болалари (укалари, сингиллари) ёки невараларининг парвариши билан банд бўлса, зарарни тўлаши шарт (Меҳнат кодекси 187,192-моддалари).

 

Агар турмуш ўртоғингиз юқорида қайд этилган ҳолатларга боғлиқ бўлмаган ҳолда, яъни меҳнат вазифаларини бажариш билан боғлиқ бўлмаган ҳолда вафот этган бўлса, бу ҳолатда, иш берувчи томонидан бирор бир кўмак назарда тутилмаган.

ТОШКЕНТДА МУҚАДДАМ СУДЛАНГАНЛАРДАН ИБОРАТ ЖИНОИЙ ГУРУҲ ЯНА БИР ҚАБИҲ ИШГА ҚЎЛ УРДИ

Орамизда шундай инсонлар борки, билиб-билмай қилган хатосини вақтида англаб кейинги босадиган қадамини етти ўлчаб бир кесади. Бироқ яна шундай тоифа одамлар борки, уларга қараб туриб, “Букрини гўр тузатади”, деган мақол беихтиёр ёдга тушади…

 

Бугун суднинг қора курсисида ўтирган тўрт нафар судланувчилар орасида муқаддам бир эмас, балки бир неча маротаба судланганлари ҳам бор. Аниқроғи, 26 ёшли судланувчи муқаддам талончилик, безорилик, фирибгарлик, 27 ёшли судланувчи муқаддам безорилик, фирибгарлик, қасддан баданга оғир ва енгил шикаст етказиш, 41 ёшли судланувчи муқаддам фирибгарлик, 44 ёшли судланувчи эса муқаддам безорилик жиноятини содир қилган.

 

44 ёшли судланувчи жиноий шериклари 26, 27 ва 41 ёшли судланувчилар билан олдиндан жиноий тил бириктириб, бир гуруҳ бўлиб олишади. Дорихона растаси эшигини бузган ҳолда ушбу жойга ғайриқонуний равишда кириб, мазкур дорихонада сотувчи бўлиб ишловчи эркакка ҳаёт  ёки соғлиқ учун хавфли бўлмаган зўрлик ишлатиш билан қўрқитишади. Унинг нархи 2 000 000 сўмлик телефон аппарати ва дорихона кассасидан 1 000 000 сўм пулларни очиқдан-очиқ талон-торож қилиб, ҳодиса жойидан яширинишган.

 

Судда сўроқ қилинган судланувчилар эълон килинган айбга қисман иқрорлик билдиришди. 44 ёшли судланувчининг судда берган кўрсатмасига кўра, у дорихонадан олдиндан “Зардекс”, “Регапен” дориларини олиб келган. “Ўша куни уч нафар танишларим билан дорихонага кирдик. 27 ёшли танишимчига дори олиб бермоқчи бўлдим. Бироқ сотувчи “олдинги қарзингизни беринг”, дегани учун у билан тортишиб қолдик.

 

Шу пайт 27 ёшли танишимнинг жаҳли чиқиб, растадан ичкарига кирди. Сотувчини бир шапалоқ урди, у биздан қўрқиб орқа эшикдан қочиб кетди. Сотувчининг телефони ва кассада турган 900 000 сўмга яқин пулларни олдик. Пулларни бир маромда теккислаб бериш учун 26 ёшли танишимга бердим. Сўнг видеокузатув камераларини узиб ташладим.

 

Камерани узишга чиқаётган вақтимда мен билан кирган 27 ва 41 ёшли танишларим дорихонадан чиқиб кетди. У ердан чиқиб, 41 ёшли танишимнинг автомашинасида 27 ёшли танишим билан бирга Янгиобод бозорига бордик. Бозорда телефон аппаратини нотаниш шахсга 800 000 сўмга сотиб юбордик. Ушбу телефон аппарати сотувчиники эканидан бошқа шерикларимнинг хабари бўлмаган. Сотувчини ўлдириш ёки унга зўрлик ишлатиш билан қўрқитмадик”, дея қилмишидан пушаймонлигини билдирди.                  

“ҚОЧИБ ЧИҚИБ КЕТДИМ…”

Суд мажлисида жабрланувчи қуйидагиларни баён қилди…

— Судланувчиларни илгари танимаганман. Дорихонага сотувчи бўлиб ишга кирганимга эндигина икки кун бўлганди. Соат тахминан 15:30 да дорихонага нотаниш бўлган беш нафар шахс кириб келди. Улардан бири, менга кейинчалик маълум бўлган 27 ёшли судланувчи раста эшигини куч билан тортиб очиб, ичкарига кириб мени бир тарсаки уриб, дўқ-пўпса қилиб стулга ўтказиб қўйди. Сўнг иккинчи шериги – 44 ёшли судланувчи ҳам раста ичкарисига кириб келди. 27 ёшли судланувчи қўлимдан телефон аппаратимни олиб қўйди. Қўрқиб кетганимдан орқа эшикдан кўчага қочиб чиқиб кетдим. Орадан бир оз вақт ўтгач, дорихонага қайтиб келган вақтимда, ушбу шахслар тахминан 1 миллион сўм савдо пулларини олиб чиқиб кетишганини билдим. Кейин ҳолат юзасидан дорихона хўжайини ва 102 рақамига қўнғироқ қилдим. Воқеа пайти қўрққаним сабабли судланувчиларнинг яна икки нафари нима ҳаракат қилганига эътибор бермадим. Ҳеч кимга пардани ёпишни айтмадим. Судланувчилар мендан кучли таъсир қилувчи дори сўрашди, раста ичига киришгач, пул ёки бошқа нарса талаб қилишмади. Фақатгина ўтиришимни айтиб, дўқ-пўписа қилишди. 27 ёшли судланувчи қўлини орқасига қилганида бирор буюм билан уриб қолмасин деб қўрқиб, қочиб чиқиб кетдим.

 

Жабрланувчи судда етказилган зарар тўлиқ қоплангани ва судланувчиларга нисбатан қонуний чора кўришни сўраб кўрсатма берди.

 

СУД ҲУКМ ҚИЛДИ…

27, 41 ва 44 ёшли судланувчилар Жиноят кодексининг 166-моддаси (талончилик) 3-қисмининг “б” бандида назарда тутилган жиноятни содир қилганликда айбли деб топилди ва уларга 5 йил, 26 ёшли судланувчига эса 2019 йилдаги ҳукмга кўра тайинланган жазонинг ўталмаган қисмини қисман қўшиш йўли билан узил-кесил 5 йил 2 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

 

Аброр САИДОВ,

жиноят ишлари бўйича

Яшнобод туман суди раиси

СИФАТСИЗ МАҲСУЛОТНИ АЛМАШТИРИБ БЕРИШМАЯПТИ: БУЗИЛГАН ҲУҚУҚЛАРИМИЗНИ ҚАНДАЙ ТИКЛАШИМИЗ МУМКИН?

— Бир корхона билан маҳсулот етказиб бериш шартномаси имзоланган. Бироқ етказиб берилган маҳсулот сифатсиз эканлиги аниқланиб, талабга жавоб бермаганлиги боис сотувчига уни алмаштириб бериш юзасидан мурожаат қилдик. Шартнома шартларига асосан биз томонимиздан 100 фоиз тўлов амалга ошириб бўлинган. Бугунги кунда мурожаатларимиз жавобсиз қолдирилмоқда. Бузилган ҳуқуқларимизни қандай тиклашимиз мумкин?

Исми сир тутилди.

Саволга Тошкент шаҳар судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси Равшан РАШИДОВ жавоб берди:

 

— Фуқаролик кодекси (ФК)нинг 451-моддасига асосан, тегишли даражада сифатли  бўлмаган товарлар етказиб берилганда сотиб олувчи маҳсулот етказиб берувчига ушбу Кодекснинг 434-моддасида назарда тутилган талабларни қўйишга ҳақли. Етказиб берилган товарларнинг сифатсизлиги тўғрисида сотиб олувчидан билдириш олган маҳсулот етказиб берувчи етказиб берилган товарларни тегишли даражада сифатли товарлар билан дарҳол алмаштирган ҳоллар бундан мустасно.

 

Ўзига етказиб берилган товарларни чаканалаб сотадиган сотиб олувчи, агар маҳсулот етказиб бериш шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, истеъмолчи томонидан қайтарилган тегишли даражада сифатли бўлмаган товарни оқилона муддат ичида алмаштиришни талаб қилишга ҳақли.

 

ФКнинг 446-моддасига асосан сотиб олувчи шартномага мувофиқ етказиб берилган товарларнинг қабул қилинишини таъминлайдиган барча зарур ҳаракатларни амалга ошириши лозим. Сотиб олувчи ўзи қабул қилган товарни қонун ҳужжатларида, маҳсулот етказиб бериш шартномасида ёки иш муомаласи одатларида белгиланган муддатда кўздан кечириши лозим.

 

Сотиб олувчи худди шу муддатда қабул қилинган товарларнинг миқдори ва сифатини қонун ҳужжатларида, маҳсулот етказиб бериш шартномасида ёки иш муомаласи одатларида белгиланган тартибда текшириши ва товарнинг аниқланган номувофиқликлари ва камчиликлари тўғрисида товар етказиб берувчини дарҳол ёзма равишда хабардор қилиши лозим.

 

Етказиб берилган товарлар транспорт ташкилотидан олинган тақдирда сотиб олувчи товарларнинг транспорт ва юк ҳужжатларида кўрсатилган маълумотларга мувофиқлигини текшириши, шунингдек бу товарларни транспорт ташкилотидан белгиланган қоидаларга риоя этган ҳолда қабул қилиши лозим.

Сотиб олувчига сифати тегишли даражада бўлмаган товар сотилганида, агар унинг камчиликлари шартнома тузиш пайтида маълум қилинмаган бўлса, ФКнинг 434-моддасига биноан сотиб олувчи ўз хоҳишига кўра:

  • худди шу маркадаги (моделдаги, артикулдаги) сифати тегишли даражада бўлган товарга алмаштиришни;
  • харид нархини тегишинча қайта ҳисоблаган ҳолда бошқа маркадаги (моделдаги, артикулдаги) сифати тегишли даражада бўлган товарга алмаштиришни;
  • товарнинг камчиликларини текинга бартараф этишни ёки сотиб олувчи ёхуд учинчи шахс томонидан товарнинг камчиликларини бартараф этиш учун қилинган харажатлар қопланишини;
  • харид нархини мутаносиб равишда камайтиришни;
  • кўрилган зарар ўрнини қоплаган ҳолда шартнома бекор қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.

Сотиб олувчи товарларнинг камчилиги бартараф этилгунча ва улар бутлангунча ёки алмаштирилгунча тегишли даражада сифатли бўлмаган ва бут бўлмаган товарлар ҳақини тўлашдан бош тортиш, борди-ю, товарлар ҳақи тўланган бўлса, тўланган суммани қайтаришни талаб қилиш ҳуқуқига эга.

 

Тегишли даражада сифатли бўлмаган, сотиб олувчи учун мақбул муддатда бартараф қилиб бўлмайдиган камчиликларга эга бўлган товарларни етказиб бериш маҳсулот етказиб берувчининг маҳсулот етказиб бериш шартномасини жиддий бузиши деб ҳисобланиши мумкин.

 

Мазкур ҳолатда, тадбиркор бузилган ҳуқуқини тиклаш мақсадида судловга тегишлилик ва судга тааллуқлилик қоидаларига риоя этган ҳолда даъво аризаси билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

ҚАЙСИ ҲОЛЛАРДА АПЕЛЛЯЦИЯ ШИКОЯТИ БЎЙИЧА ИШ ЮРИТИШ ТУГАТИЛАДИ?

— Апелляция шикояти (протести) апелляция тартибида шикоят қилинмайдиган ажрим устидан, апелляция тартибида кўрилган суд ҳужжати устидан, суд ҳужжати устидан шикоят қилиш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан берилганда, шикоят берган шахс шикоятдан воз кечганда, протест келтирган прокурор томонидан протестни чақириб олиш тўғрисида ариза келиб тушганда, ишда тараф бўлган юридик шахс тугатилганда, ишда тараф бўлган фуқаро вафот этганда низоли ҳуқуқий муносабат эса ҳуқуқий ворисликка йўл қўймаса иш юритишдан тугатилади.

Акбар НАРЗУЛЛАЕВ,

Тошкент шаҳар судининг

иқтисодий ишлар бўйича судьяси 

ТОШКЕНТДА ЙЎЛ БЕРИШИНИ ТАЛАБ ҚИЛИБ, ҲАЙДОВЧИНИ УРГАН 21 ЁШЛИ ПИЁДА 5 ЙИЛГА ҚАМАЛДИ

Ҳар тонг яхши ниятлар билан остона хатлар эканмиз, бошланган янги кунимиз хайрли, унумли ва барокатли ўтишини ният қиламиз. Бироқ эрта тонгдан жахл отига миниб, атрофдагиларга нисбатан хурмат-иззат доирасидан четга чиқиш эса яхши оқибатларга олиб келмаслигини гоҳида унута ёзамиз. Натижада сўнгги пушаймон ўзимизга душман бўлади…

21 ёшли сотувчи йигит соат 07:30 ларда йўл чиқди. У Мирзо Улуғбек туманида жойлашган деҳқон бозори олдидан ўтувчи автомобиль йўлининг тартибга солинган пиёдалар ўтиш жойида автомашинасида ҳаракатланиб бораётган ҳайдовчи билан йўл бериш ва йўлдан ўтказиб юбориш масаласида ўзаро жанжаллашиб қолади. Безорилик оқибатида, қасддан баданга оғир шикаст етказиш мақсадида, ҳайдовчининг юз соҳасига қўл мушти билан бир неча маротаба қасддан уриб, унга оғир тан жароҳати етказган.

Суд тиббий экспертизасининг хулосасига кўра, ҳайдовчининг танасида бош мия очиқ жароҳати, оғир даражали бош мия лат ейиши, чап чакка бўлагининг контузион ўчоқлари билан, чап чакка бўлагини ўткир субдурал гематомаси, калла суяги асосига ўтган чап чакка суягини синиши, пневмоцефалия, чап чакка соҳаси юмшоқ тўқималарини лат ейиши каби тан жароҳатлари борлиги аниқланган. Ушбу тан жароҳатлари етказилиш вақтида ҳаёт учун хавфли бўлган, оғирлик даражаси бўйича оғир тан жароҳатлар тоифасига кириши аниқланган.

Суд мажлисида айбига қисман иқрорлик билдирган судланувчининг сўзларига кўра, у онаси билан деҳқон бозори қаршисидаги кўчадан келиб автомобиль қатнов йўлидан пиёдалар учун яшил чироқ ёнганида онаси билан йўлдан кесиб ўтмоқчи бўлишган.

— Ўнг тарафдан автомашина светофорнинг қизил чироғи ёнганига қарамасдан ҳаракатланиб келиб, бизни туртиб ўтишига озгина қолди.

Шунда мен автомашинанинг ҳайдовчи тарафидаги ён тараф кўриш ойнасини чап қўлим билан урдим. Шунда ҳайдовчи кейин бир фуқаро тушиб, “нима қиляпсан?” деб бақирди. Фуқарога “яшил ёниб турибди, биз ўтишимиз керак”, деб жавоб қайтардим. У билан ўзаро гап талашиб турган вақтимизда орқадан кимдир мени итариб юборди. Зарбадан ерга йиқилдим.

Кейинчалик мени итариб юборган шахс жабрланувчининг қонуний вакили – фуқаронинг укаси эканлигини билдим. Онам у билан тортишиб кетди. Шу вақт фуқаро мени юзимга урди. Мен ҳам ўзимни ҳимоя қилиши учун унинг юзига бир неча маротаба урдим.

Оқибатда фуқаро ерга йиқилиб қолди. Шунда укаси томон бораётган вақтимда бир йигит тўхтатди. Онам иккимиз жабрланувчини йўловчи автомашинага ётқизиб, касалхонасига олиб бордик. У ерда унга тез тиббий ёрдам кўрсатилиб, тез ёрдам автомашинасида бошқа касалхонага олиб кетдик. Унга оғир тан жароҳати етказиш мақсадим бўлмаган. Ураётган вақтим қўлимда ҳеч қандай предмет бўлмаган.

Фақатгина қўлим билан юз қисмига уч маротаба урдим, шунда тан жароҳати олган. Жабрланувчи бўлса, мени ўнг чаккамга бир маротаба урди, – дея қилмишидан пушаймонлигини билдирди.

“АКАМ ХУШИНИ ЙЎҚОТДИ…”

Жабрланувчининг қонуний вакили – укаси суд мажлисида ўз ҳақиқатларини баён қилди.

— Акам билан иккита автомашинада Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманига дам олиш учун кетаётгандик. Акам “Кобальт” русумли автомашинада олдиндан ҳаракатланиб бораётганди. Мен эса ўзимга тегишли бўлган “Ласетти” русумли автомашинада кетма-кет кетаётгандим. Бозорнинг қаршисидаги автомобиль қатнов йўлида акам автомашинада чорраҳадан ўтаётган вақтида пиёда ўтаётган аёл билан йигит қўли билан акамнинг автомашинасини ҳайдовчи тараф ён ойнасини урди. Шу сабабли акам йўл четида тўхтади. Мен эса чорраҳанинг қизил чироғига тўхтаб ортда қолдим. Акам автомашинадан тушиб, йигитдан нима сабабдан автомашинанинг ён ойнасини синдирганини сўради. Шу тариқа ўзаро оғзаки жанжал бошланди. Мен ҳам автомашинадан тушиб, уларнинг олдига бордим. Йигитни акамдан нарига итардим, орқага бир-икки қадам ташлади. Шу вақт йигитнинг онаси менга ташланди. Йигит акамни урганида у ерга йиқилиб қолганини кўрдим. Дарҳол акамга тез ёрдам кўрсатишга ҳаракат қилдим. Чунки у хушини йўқотиб, судрга бўлганди. Акамни ўша ерда турган автомашинага ўтказиб, касалхонага олиб кетдик. У касалхонадан эса Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказига олиб кетдик. Ҳозиргача акам уч маротаба жарроҳлик амалиётини ўтади. Хушида эмас, судланувчи томонидан ҳеч қандай ёрдам кўрсатилмади. Шу боис унга нисбатан қонуний чора кўришни сўрайман.

 

СУД ЗАЛИДАН ҚАМОҚҚА ОЛИНДИ

Судланувчи Жиноят кодексининг 104-моддаси (қасддан баданга оғир шикаст етказиш) 2-қисми “е” бандида назарда тутилган жиноятни содир қилганликда айбли деб топилсин унга 5 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди. Жазо умумий тартибли колонияларда ўтаттирилиши белгиланди.

 

Судланувчига қўлланилган уй-қамоғи эҳтиёт чораси ўзгартирилиб, дарҳол суд залидан қамоққа олинди.

 

Манфаатдор томонларга жиноят натижасида етказилган моддий ва маънавий зарарни ундириш масаласи юзасидан фуқаролик тартибида судга мурожаат қилиш ҳуқуқларини тушунтирилди.

Баҳодир КАЮМОВ,

жиноят ишлари бўйича

Мирзо Улуғбек туман суди судьяси

Skip to content