Матбуот хизмати – 34 sahifasi – Тошкент шаҳар суди

КОНСТИТУЦИЯ ЯРАТИЛИШИ ТАРИХИГА ОИД ҲУҚУҚИЙ БОСҚИЧЛАР ҲАҚИДА БИЛАМИЗМИ?

Конституция – давлатнинг Бош Қомуси ҳисобланиб, у давлатнинг тузилишини, ҳокимият ва бошқарув органлари тизимини, уларнинг ваколати ҳамда шакллантирилиш тартиби, фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, шахс, давлат ва жамиятнинг ўзаро муносабатлари, шунингдек, суд тизими ҳамда сайлов тизимини белгилаб беради.

Яқин кунларда Конституциямизнинг 30 йиллиги нишонланиш арафасида турибмиз. Шу боис, мамлакатимиз Конституциясининг яратилиш тарихига оид энг муҳим ҳуқуқий босқич ва воқеалар ҳақида тўхталиб ўтамиз.

Конституцияни яратиш йўлидаги энг муҳим биринчи ҳуқуқий босқич – ўзбек тилига давлат тили мақоми берилишидир.

1989 йилнинг 21 октябрь куни қизғин баҳс ва мунозаралардан сўнг миллий қадриятларимизнинг асосий устунларидан бири бўлган она тилимизга давлат тили мақоми берилгани мустақиллигимиз тарихининг энг ёрқин саҳифаларидан бирини ташкил этишини алоҳида таъкидлаб ўтиш ўринлидир.

“Давлат тили тўғрисида”ги Қонунда мустаҳкамланган ушбу муҳим ҳуқуқий қоидалар эндиликда Асосий Қонунимизнинг 4-моддасида қуйидагича муҳрлаб қўйилди:

“Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир. Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратади”.

Конституцияни яратиш йўлидаги иккинчи ҳуқуқий босқич – Президентлик институти таъсис этилиши ва янги давлат рамзларини тайёрлаш бўйича комиссия тузилиши билан боғлиқ.

Юртимиз ҳаётидаги ушбу муҳим воқеа 1990 йилнинг март ойида бўлиб ўтганини эслаш жоиз. Ўшанда, яъни Мустақиллигимиз эълон қилинишидан бир мунча вақт олдин, ўн иккинчи чақириқ Олий Кенгашнинг биринчи сессиясида собиқ иттифоқ таркибидаги республикамизда Президентлик лавозими жорий этилди, давлат рамзлари ҳақидаги масала муҳокама қилиниб, бу борада махсус комиссия тузилди. Мустақил Ўзбекистон Конституциясини яратиш ғояси илк бор ана шу сессияда илгари сурилди.

Конституцияни яратиш йўлидаги учинчи ҳуқуқий босқичи – “Мустақиллик декларацияси”нинг эълон қилинишидир.

Ўзбекистон Олий Кенгаши томонидан 1990 йил 20 июнда эълон қилинган “Мустақиллик декларацияси”нинг 8-бандида Ўзбекистон “ўзининг тараққиёт йўлини, ўз номини белгилайди ва давлат белгиларини (герб, байроқ, мадҳия) ўзи таъсис этади” деган қоида мустаҳкамланган.

Декларациянинг 12-бандида эса ушбу ҳужжат республиканинг “янги Конституциясини ишлаб чиқиш учун асос” бўлиши қайд этилган.

Ўша пайтда бундай мазмундаги ҳужжат собиқ иттифоқ ҳудудида биринчи бўлиб Ўзбекистонда қабул қилинган эди.

Конституцияни яратиш йўлидаги тўртинчи ҳуқуқий босқич – Конституциявий комиссиянинг ташкил этилишига бориб тақалади.

Олий Кенгаш қарори билан 1990 йил 21 июнь куни давлат арбоблари, депутатлар, мутахассислардан иборат 64 нафар аъзони ўзида жамлаган Конституциявий комиссия тузилди ва Конституция лойиҳаси ана шу комиссия томонидан 2 йилдан ортиқ вақт мобайнида тайёрланди.

Конституциявий комиссия иш бошлаши билан мамлакатимизнинг ўзига хос жиҳатларини ва хусусиятини муносиб равишда акс эттирадиган, халқаро стандартларга тўлиқ жавоб берадиган, жаҳон тажрибасини, демократия ва энг ривожланган мамлакатлар конституциявий қонунчилиги эришган ютуқларни инобатга оладиган Асосий Қонун лойиҳасини тайёрлашга бевосита киришилди.

Конституцияни яратиш йўлидаги бешинчи ҳуқуқий босқич – Давлат мустақиллигининг эълон қилинишидир.

1991 йил 31 августда, ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг навбатдан ташқари олтинчи сессиясида 1 сентябрь республикамизда Мустақиллик куни, умумхалқ байрами деб эълон қилинди.

Худди ўша куни Олий Кенгаш Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги тўғрисида Баёнот қабул қилди.

Баёнотда таъкидланганидек, “Бундан буён Ўзбекистон Республикаси ҳудудида республика Конституцияси ва қонунлари шак-шубҳасиз устун деб эътироф этилади”.

Шу куни “Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги асослари тўғрисида”ги Конституциявий қонун қабул қилинди. Унда бўлажак Конституциянинг фундаментал қоидаларини ўзида акс эттирган бир қатор муҳим моддалар жой олди. Жумладан, мазкур Қонунга мувофиқ:

“Ўзбекистон Республикаси тўла давлат ҳокимиятига эга, ўзининг миллий-давлат ва маъмурий ҳудудий тузилишини, ҳокимият ва бошқарув идоралари тизимини мустақил белгилайди” (3-модда);

“Ўзбекистон Республикасида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва унинг қонунлари устундир. Ўзбекистон Республикаси Давлат идораларининг тизими ҳокимиятни қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятига ажратиш тартиби асосида қурилади” (5-модда).

Бу Конституциявий қонун Асосий Қонунимиз қабул қилингунига қадар биз учун кичик Конституция вазифасини бажариб турди.

Конституцияни яратиш йўлидаги олтинчи ҳуқуқий босқич – Конституция лойиҳасининг умумхалқ муҳокамаси учун эълон қилиниши ҳисобланади.

Конституциявий комиссия 1992 йил 8 сентябрда Конституция лойиҳасини умумхалқ муҳокамаси учун эълон қилди.

Конституциянинг биринчи лойиҳаси 1992 йил 26 сентябрь куни тайёр бўлди ва шу куни матбуотда чоп этилди.

Лойиҳа эълон қилингач, унинг умумхалқ муҳокамаси жуда кенг тус олди. Фуқароларимиз томонидан билдирган таклифлар сони 5 мингдан ошиб кетди.

Конституция лойиҳаси ўтказилган муокамалар давомида келиб тушган таклифлар асосида қайта ишланиб, 1992 йил 21 ноябрда умумхалқ муҳокамасини давом эттириш учун Конституция лойиҳаси иккинчи марта матбуотда эълон қилинди.

Шундай қилиб, 1992 йил 8 декабрь куни Бош Қомусимиз қабул қилинди ҳамда мустақиллигимизга ҳақиқий мустаҳкам ҳуқуқий пойдевор қўйилди. Мустақил Ўзбекистоннинг Конституцияси янги мустақил жамиятнинг ишончли ҳуқуқий кафолатларини шакллантирди ва мустаҳкамлади.

Конституциянинг қабул қилиниши ижтимоий ва давлат қурилишининг барча жабҳаларидаги муносабатларни, миллий қонунчилигимизнинг барча соҳаларини тартибга солувчи аниқ ҳуқуқий тизимни ташкил этди.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон Конституциясининг ғоя ва нормаларида халқимизнинг кўп асрлик тажриба ва маънавий қадриятлари, бой тарихий-ҳуқуқий мероси акс эттирилган. Бундан ташқари, Конституциямиз энг ривожланган, тараққий топган давлатларнинг тарихий тажрибасига таянган ҳолда яратилган.

Жасур СИРОЖЕВ,

Фуқаролик ишлари бўйича

Шайҳонтохур тумани

суд раиси ўринбосари

«ГЕНДЕР ЗЎРАВОНЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА СУДЛАРНИНГ ЎРНИ» МАВЗУСИДА ХАЛҚАРО КОНФЕРЕНЦИЯ ЎТКАЗИЛДИ

Бугун Тошкентда Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва АҚШ Халқаро тараққиёт агентлигининг (USAID) “Суд тизимини мустаҳкамлаш” лойиҳаси доирасида ҳамда East-West Management Institute ННТнинг Ўзбекистондаги филиали кўмагида такшил этилган «Гендер зўравонликни олдини олишда судларнинг ўрни» мавзусида халқаро конференция ўтказилди.

«16 кун гендер зўравонликка қарши фаол ҳаракатлар» кампанияси доирасида бўлиб ўтган тадбирда халқаро экспертлар, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати, Омбудсман, Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ, «Меҳржон» аёллар ва болаларни ижтимоий-ҳуқуқий қўллаб-қувватлаш маркази вакиллари ҳамда Олий суд, вилоят, шаҳар ва туманларнинг жиноят ишлари бўйича судьялари иштирок этишди.

Анжуманда гендер тенглигини тарғиб қилиш ва хотин-қизларнинг ҳуқуқлари ва имкониятларини кенгайтириш, шунингдек гендер зўравонлигига қарши курашишда судларнинг роли каби долзарб масалалар атрофлича муҳокама қилинди.

Таъкидланганидек, сўнгги йилларда мамлкатимизда гендер зўравонликни олдини олиш, зўравонлик қурбонларини реабилитация қилиш, ижтимоий, сиёсий, иқтисодий, маданий-гуманитар соҳаларда эркак ва аёлларнинг ҳақиқий тенглигини таъминлаш бўйича бир қатор аниқ чора-тадбирлар амалга оширилди.

Гендер тенглигига риоя этилишини таъминлаш ва мавжуд номутаносибликларни бартараф этишга қаратилган зарурий ҳуқуқий база яратилди. Комплекс Стратегия тасдиқланди, гендер тенглигини таъминлашга қаратилган қонунлар қабул қилинди. Мамлакатимизда гендер сиёсатини жамият манфаатларини кўзлаб амалга оширилишини таъминлаш мақсадида институционал асослар шакллантирилди.

Олий суднинг стратегик режалари ва судларни ривожлантириш дастурларида гендер омиллари ҳисобга олиниб, тренинглар, семинарлар ва конференциялар ўтказилмоқда, гендер зўравонликни олдини олиш бўйича брошюра, журнал ва мақолалар чоп этилмоқда.

Конференция иштирокчиларига гендер зўравонликка қарши курашишда судларнинг ўрни ҳамда ушбу тоифадаги ишларни кўриш бўйича суд амалиёти тўғрисида батафсил ахборот берилди.

Шунингдек анжуманда аёлларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини самарали ҳимоя қилиш ҳамда жамиятда гендер зўравонликнинг олдини олишда аёл судьялар сонини кўпайтириш муҳимлиги ҳақида фикрлар билдирилди.

Тадбир давомида «Гендер зўравонликка қарши курашишда судьяларнинг ўрни» мавзусида видеоролик ва гендер тенглигини таъминлаш соҳасида судьялар учун тўплам намойиш қилинди.

«ЗАПРЕТ» ҚЎЙИЛГАН БЎЛСА ҲАМ ОЛДИ-СОТДИ ҚИЛА ОЛИШАДИМИ? »

– Отамдан мерос қолган уйга катта акамнинг кредитдан қарзи борлиги учун «запрет» қўйилган. Яқинда амакимнинг қизи ҳовлининг отасига тегишли қисмини сотмоқчи эканини билиб қолдик. Амаким ҳам, аммам ҳам ҳаёт. Лекин болалари ота-онасининг улушини сотишмоқчи. «Запрет» қўйилган бўлса ҳам улар олди-сотди қила олишадими? Ҳовлига алоҳида кадастр қилинмаган.
Исми сир тутилди

Мурожаатга фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди раис ўринбосари Гули Шукурлаева жавоб берди:

– Фуқаролик кодексининг 1116-моддасига асосан мерос фуқаронинг ўлими ёки унинг суд томонидан вафот этган деб эълон қилиниши оқибатида очилади.

Ҳозирги кунда агар амакингиз ва аммангиз хаёт бўлиб, уларнинг ушбу уйда улушлари бўлса, демак дастлаб ушбу уй-жой отангизни ота-онасидан мерос бўлиб ўтган ва ушбу уй-жой улушли мулк ҳисобланади. Васиятнома бўлмаган бўлса, ҳар бир меросхўрлар ўртасида тенг тақсимланган.

Амакингизни кредит қарздорлиги бўйича тақиқ қўйилган бўлса, демак суднинг қарори билан ундириш белгиланган. Ижро жараёнида давлат ижрочиси томонидан ижро қилиш ҳарақатлари амалга оширилган вақтда тақиқ қўйилган бўлиши мумкин ёки кредит шартномаси расмийлаштирилган вақтда гаров сифатида ушбу мулк амакингиз томонидан қўйилган бўлиши мумкин.

Аммо бу ҳолатда барча улушли мулкдорлар (яъни меросхўрлар) тегишли тартибда мулк гаров сифатида қўйилишига розилик беришган бўлишлари керак. Акс ҳолда улушли мулк фақатгина битта улушли мулкдорнинг аризасига асосан гаровга олинишига йўл қўйилмайди.

Меросхўрлар, меросни қабул қилиб, уни давлат рўйхатидан ўтказганларидан кейин, яъни уйнинг кадастр ҳужжатида барча меросхўрлар мулкдор сифатида киритилгандан сўнг, уларнинг мулкка нисбатан мулк ҳуқуқлари вужудга келади.

Фуқаролик кодексининг 164-моддасига асосан мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. Мулк ҳуқуқи муддатсиздир.

Амакингиз ва аммангиз ота-онасидан кейин меросни қабул қилиб, ўзининг мулк ҳуқуқини давлат рўйхатидан ўтказган бўлса, мулк ҳуқуқини тасарруф қилиш ҳуқуқига фақатгина ўзи ёки тегишли тартибда расмийлаштирилган ишончнома орқали вакили эга.

ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА ҚОНУНИЙ МАНФААТЛАРИНИ ТАЪМИНЛАШДА ЯНГИ МЕҲНАТ КОДЕКСИНИНГ ЎРНИ

Ўзбекистон Республикаси Конституциянинг 37-моддасига кўра, ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир.

Бугунги кунда барчамизнинг ҳаётимизнинг асосий қисми ишда ўтади, шу сабабли эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлашимиз ҳамда ишсизликдан ҳимояланишимиз Бош Қомусимиз бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституциясида мустаҳкамлаб қўйилганлиги билан бирга, ушбу ҳуқуқларимизнинг асосий ҳимоячиси Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси ҳисобланади. Амалдаги Меҳнат кодексимиз Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 21 декабрь кунидаги “Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексини тасдиқлаш тўғрисида”ги 161-I-сонли Қонуни билан қабул қилинган бўлиб, 1996 йил 1 апрелдан кучга кирган ва бугунги кунга қадар амалда фойдаланиб келяпиз. Ушбу Кодексга амалга киритилган буён бугунги кунга қадар 40 дан ортиқ ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Меҳнат ресурслари ва корхоналарнинг сони ортаётганлиги, иқтисодиётимизда хусусий сектор улуши ошаётганлиги ва тадбиркорлар учун кенг имкониятлар яратиш ҳамда аҳоли бандлигини ошириш бўйича кўплаб қулай шароитлар яратиш мақсадида янги Меҳнат Кодексини ишлаб чиқишни тақозо этмоқда эди.

Дастлаб, янги Меҳнат кодексини ишлаб чиқиш вазифаси 2017 йил
7 февралда қабул қилинган Ҳаракатлар стратегиясида белгиланган эди.

Шу мақсадда узоқ йиллик тайёргарлик кўрилган ҳолда янги Меҳнат Кодекси лойиҳаси тайёрланди. Муҳтарам Президентимиз Ш.Мирзиёев меҳнат қонунчилигига фуқароларни меҳнат қилиш ҳуқуқларини ҳимоя қилишга янгича ёндашиш юзасидан Қашқадарё вилоятини ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш масалалари бўйича ташкил этилган видеоселекторда таъкидлаб ўтдилар.

Президентимиз таъкидлаганларидек, бугунги кунда инсон ҳаёти, унинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш давлат сиёсатининг энг устувор йўналишига айланмоқда ва ҳаётимизга “Инсон – жамият – давлат” деган қоида жорий этилмоқда.

Шуларни инобатга олган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик палатаси томонидан 2021 йил 14 октябрь куни қабул қилинган, Ўзбекистон Республикаси Сенати томонидан 2022 йил 17 мартда маьқулланган “Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексини тасдиқлаш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни Давлатимиз раҳбари томонидан 2022 йил 28 октябрь куни имзоланди. Қонуннинг талабларига асосан Меҳнат Кодекси расмий эълон қилинган кундан эътиборан 6 ой ўтгач кучга киради.

Хўш, ушбу Кодексда фуқароларнинг меҳнат қилишларини кафолатловчи ва уларга қулайликлар яратувчи қанақа янги нормалар мавжуд, қисқача шулар тўғрисидаги тўхталиб ўтсак.

Энг аввало амалдаги Меҳнат кодексимиз 2 та қисм – умумий ва махсус қисмлар, 15 боб ва 294 та моддадан иборат бўлса, янги таҳрирдаги Меҳнат кодексимиз 2 қисм – умумий ва махсус қисмлар, 7 бўлим, 34 боб ва 581 моддадан иборатдир. Бундан кўриниб, турибдики янги таҳрирдаги МК амалдагисидан ҳажм жиҳатдан деярли икки бараварга катта.

Амалдаги МКда ишга қабул қилишга ўн олти ёшдан йўл қўйилиши, ёшларни меҳнатга тайёрлаш учун умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртларининг ўқувчиларини уларнинг соғлиғига ҳамда маънавий ва ахлоқий камол топишига зиён етказмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни ўқишдан бўш вақтида бажариши учун — улар ўн беш ёшга тўлганидан кейин ота-онасидан бирининг ёки ота-онасининг ўрнини босувчи шахслардан бирининг ёзма розилиги билан ишга қабул қилишга йўл қўйилиши белгиланган эди. Амалиётда ўн беш ёшга тўлмаган болаларнинг турли соғликларига ва камолотларига зиён етказмайдиган, маълум ҳақ тўланадиган машғулотларига иштирок этса ҳам уларнинг бу фаолиятлари меҳнат қонунчилигида ўз аксини топмаганлиги маълум ноқулайликларни келтириб чиқараётган эди. Мазкур муаммолар янги қабул қилинган Меҳнат Кодексининг нормалари билан бартараф этилди.

Хусусан, Кодекснинг 118-моддасида, маданий-томоша ташкилотларида, телевидение, радиоэшиттириш ташкилотларида ва бошқа оммавий ахборот воситаларида, шунингдек профессионал спортчилар билан ота-онанинг ҳар иккисининг (ота-она ўрнини босувчи шахснинг) розилиги ҳамда васийлик ва ҳомийлик органининг рухсати билан, соғлиғига ва маънавий камол топишига зиён етказмасдан асарларни яратиш ва (ёки) ижро этишда (кўргазмага қўйишда) иштирок этиш учун ўн беш ёшга тўлмаган шахслар билан меҳнат шартномасини тузишга йўл қўйилиши белгиланмоқда.

Шунингдек, амалдаги МКда дастлабки синов муддати уч ойдан ошиб кетиши мумкин эмаслиги қайд этилган бўлса, янги МКда эса, дастлабки синов муддати уч ойдан, ташкилотларнинг раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарлари, бош бухгалтерлар ҳамда ташкилотлар алоҳида бўлинмаларининг раҳбарлари учун эса олти ойдан ошмаслиги кераклиги белгиланмоқда. Мазкур норманинг киритилиши айрим давлат корхоналаридаги рахбар ва унинг ўринбосарлари, шунингдек бош бухгалтерларнинг меҳнатга бўлган муносабатларини ва билимларини янада жиддийроқ ўрганиш имкониятини яратади.

Амалдаги МКда меҳнат шартномаси қуйидаги сабабларга кўра бекор қилиниши мумкин эди:
1) тарафларнинг келишувига кўра. Ушбу асосга биноан меҳнат шартномасининг барча турлари исталган вақтда бекор қилиниши мумкин;

2) тарафлардан бирининг ташаббуси билан;

3) муддатнинг тугаши билан;

4) тарафлар ихтиёрига боғлиқ бўлмаган ҳолатларга кўра;

5) меҳнат шартномасида назарда тутилган асосларга кўра. Меҳнатга оид муносабатларни бекор қилиш тўғрисидаги шарт меҳнат шартномасида бу шартнома иш берувчи томонидан корхона раҳбари, унинг ўринбосарлари, бош бухгалтер билан, корхонада бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилганда, шунингдек қонунда йўл қўйиладиган бошқа ҳолларда ҳам назарда тутилиши мумкин.

6) янги муддатга сайланмаганлиги (танлов бўйича ўтмаганлиги) ёхуд сайланишда (танловда) қатнашишни рад этганлиги муносабати билан.

Суд амалиётида мазкур нормаларнинг аниқ ва тушунарли қайд этилмаганлиги оқибатида Иш берувчи билан Ходим ўртасида меҳнат шарномасини бекор қилишда маълум келишмовчиликларни туғдирарди. Қолаверса, нормаларни аниқ кўрсатилмаганлиги оқибатида низолар суд жараёнида кўрилишида ҳам судьяларга ноқулайликлар туғдирарди. Айниқса, МК 97-моддасидаги тарафларнинг келишуви асосида ёхуд 99-моддада қайд этилган ходимнинг ташаббуси билан бекор қилинишида жуда кўплаб низолар келиб чиқарди.

Янги МКда эса меҳнат шартномасини бекор қилиш асослари қуйидагилардан иборат бўлди:

1) тарафларнинг келишуви (ушбу Кодекснинг 157-моддаси);
2) меҳнат шартномаси муддатининг тугаши (ушбу Кодекснинг
158-моддаси);

3) меҳнат шартномасини ходимнинг ташаббусига кўра бекор қилиш (ушбу Кодекснинг 160-моддаси);

4) меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилиш (ушбу Кодекснинг 161-моддаси);

5) ташкилот мулкдорининг алмашганлиги, унинг қайта ташкил этилганлиги, ташкилотнинг идоравий тааллуқлилиги (бўйсунуви) ўзгарганлиги муносабати билан ходимнинг ишни давом эттиришни рад этиши (ушбу Кодекс 156-моддасининг бешинчи қисми);

6) ходимнинг янги меҳнат шартларида ишлашни давом эттиришни рад этиши (ушбу Кодекс 137-моддасининг тўртинчи қисми);

7) ходимнинг иш берувчи билан бирга бошқа жойга ишлаш учун кўчишни рад этиши (ушбу Кодекс 146-моддасининг бешинчи қисми);

8) ходимнинг тиббий хулосага мувофиқ соғлиғининг ҳолатига кўра қарши кўрсатма бўлмаган бошқа ишга ўтказишни рад этиши ёхуд иш берувчида тегишли иш бўлмаган тақдирда (ушбу Кодекс 143-моддасининг иккинчи қисми);
9) тарафларнинг ихтиёрига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар (ушбу Кодекснинг 168-моддаси);

10) янги муддатга сайланмаганлик ёки танловдан ўтмаганлик ёхуд сайловда, танловда иштирок этишни рад этиш (ушбу Кодекснинг
169-моддаси);

11) ушбу Кодекс ёхуд бошқа қонунлар алоҳида тоифадаги ходимлар билан тузилган меҳнат шартномаларида меҳнатга оид муносабатларни тугатишнинг қўшимча асослари тўғрисидаги шартни назарда тутиш имкониятини мустаҳкамлайдиган ҳолларда меҳнат шартномасида назарда тутилган асослар.

Амалдаги МКда номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини ҳам, муддати тугагунга қадар муддатли меҳнат шартномасини ҳам ходимнинг пенсия ёшига тўлганлиги, қонунчиликка мувофиқ ёшга доир давлат пенсиясини олиш ҳуқуқи мавжуд бўлганда иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилиши 100-модданинг иккинчи қисми 7-бандида мавжуд бўлиб, айниқса олий ўқув юртларининг профессор-ўқитувчилари томонидан келиб тушаётган даьво талабларидан мазкур норманинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг юқорида қайд этилган нормасига номувофиқлиги яққол кўриб турилсада, адолатсиз қабул қилинган буйруқларни ғайриқонуний деб топиб, бекор қилиш имконияти мавжуд эмас эди. Ушбу норманинг янги МКга киритилмаганлиги ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқининг яққол намунаси бўлди.

Бугунги кунда иш берувчилар томонидан ходимларни ишдан бўшатиш тартибига риоя қилинмасдан, ғайриқонуний равишда ишдан бўшатилган ҳолатларида ҳам суд томонидан иш берувчининг даъво муддатини қўллаш ҳақидаги илтимосномасига асосан даъвони рад этилиш ҳолатлари сони ҳам салмоқли рақамларни ташкил этмоқда. Амалдаги МКда ишга тиклаш низолари бўйича — ходимга у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги буйруқнинг нусхаси берилган кундан бошлаб бир ой муддат белгиланган бўлса, янги МКда ушбу муддат, яъни ишга тиклаш тўғрисидаги низолар бўйича – ходимга у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги иш берувчи буйруғининг кўчирма нусхаси топширилган кундан эътиборан уч ой этиб белгиланмоқда. Ушбу ҳолат ҳам ходимларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш ва ҳимоя қилиш учун муҳим ўрин касб этади.

Булардан ташқари, ишдан бўшатиш нафақасининг иш берувчида ишлаган иш стажига қараб дифференциялашган миқдорлар белгиланмоқда. Амалдаги МКда ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори ўртача ойлик иш ҳақидан кам бўлиши мумкин эмаслиги қайд қилинган бўлса, янги таҳрирдаги МКда эса ушбу миқдор қуйидагича белгиланмоқда, яъни ишдан бўшатиш нафақасининг миқдори мазкур иш берувчидаги иш стажига боғлиқ бўлади ва у: уч йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг эллик фоизидан; уч йилдан беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг етмиш беш фоизидан; беш йилдан ўн йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг юз фоизидан; ўн йилдан ўн беш йилгача иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг бир юз эллик фоизидан; ўн беш йилдан ортиқ иш стажига эга бўлган ходимлар учун – ўртача ойлик иш ҳақининг икки юз фоизидан кам бўлиши мумкин эмаслиги белгиланмоқда.

Янги МКда ходимларни дам олиши ҳуқуқини таъминлаш мақсадида дам олиш куни ишланмайдиган байрам кунига тўғри келган тақдирда, дам олиш куни байрамдан кейинги иш кунига кўчирилиши белгиланмоқда.

Шунингдек, меҳнат таътилининг минимал давомийлигига ҳам ўзгартириш киритилмоқда, яъни амалдаги МКда ходимларга ўн беш иш кунидан кам бўлмаган муддат билан йиллик асосий таътил берилиши назарда тутилган бўлса, янги таҳрирдаги МКда эса ҳар йилги асосий энг кам меҳнат таътилининг давомийлиги йигирма бир календарь кунни ташкил этиши белгиланмоқда. Бу ходимларнинг йил давомида қилган меҳнати учун яхши дам олишини таъминлашда муҳим роль ўйнайди деб ўйлайман.

Юқорида таъкидлаганимдек, янги таҳрирдаги МК амалдаги МКдан ҳажм жиҳатдан қарийб икки барабар катта. Кўрсатиб ўтилган ўзгаришлар эса хамма ходимларнинг қизиқтирадиган ўзгаришлар деб ўйлайман.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда Президент Ш.Мирзиёев бошчилигида олиб борилаётган инсон ҳуқуқи олий қадрият эканлиги мазкур қабул қилинган Меҳнат Кодексининг нормаларида ўз аксини топган бўлиб, фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан меҳнат низоларини қонуний, асосли ва адолатли ҳал этишда ўз самарасини беради деб ишонаман, натижада эса судларимизнинг ҳақиқий “Адолат қўрғони”га айланиши муқаррардир.

Ғайрат Эргашев,
фуқаролик ишлари бўйича
Яккасарой туманлараро судининг раиси

МАЪМУРИЙ СУДЛАР СУДЬЯЛАРИ УЧУН ОСТОНА ШАҲРИДАГИ III МИНТАҚАВИЙ СЕМИНАР

Остона шаҳрида (Қозоғистон Республикаси) маъмурий судлари судьялари учун “Марказий Осиёда маъмурий судлов: Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон” мавзуидаги III минтақавий семинар бўлиб ўтди.

Германия халқаро ҳамкорлик жамиятининг (GIZ) “Марказий Осиёда ҳуқуқий давлатчиликка кўмаклашиш” минтақавий дастури томонидан ташкил этилган икки кунлик семинарда Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон судьялари иштирок этишди.

Тадбир иштирокчилари судлар томонидан манфаатдор шахс (учинчи шахс) ва маъмурий иш жараёнининг бошқа иштирокчиларига оид долзарб масалаларни муҳокама қилишди.

Мамлакатимиздан семинарда Олий суд судьяси Д. Каримов, Тошкент шаҳар маъмурий суди раиси У. Алмамедов, Наманган вилоят маъмурий суди судьяси У. Нишонова, Андижон туманлараро маъмурий суди раиси А. Шерматов ва Олий суд бошқарма бошлиғи Ж. Умаров қатнашдилар.

«БОЛАЛАРИМНИНГ ОТАСИ ФАРЗАНДЛАРИМНИ ҚАЙТАРИБ БЕРМАЯПТИ…»

— Болаларимнинг отаси билан ажрашганман. У уч-тўрт ойда бир фарзандларини кўришга келиб, ўзи билан олиб кетади-да, қайтариб бермайди. Шу кунгача бир неча марта суд орқали ижрочилар ёрдамида болаларимни қайтариб олдим. Бундан 10 кун олдин болалар боғчада бўлганида, уларни олиб кетиб, яна қайтариб бермаяпти. Ҳозир ички ишлар ва судга ариза берганман. Ҳадеб бундай бўлавермаслиги учун қонуний чора кўриш мумкинми?
Исми сир тутилди

Ахрор СУЛАЙМОНОВ, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:

— Аризангиз мазмунидан кўринишича, собиқ турмуш ўртоғингизнинг ўз фарзандлари билан учрашув вақтини белгилаш ҳақида суднинг ҳал қилув қарори чиқарилган ва унга учрашув вақтлари белгиланган. Ушбу ҳолатда, у фарзандларингизни олиб кетиб, суд қарорида белгиланган вақтда қайтариб бериши лозим.

Давлат ижрочиси ижро ҳужжатининг ўзи белгилаган муддатда ихтиёрий равишда ижро этилиши устидан назоратни амалга оширади.

Агар собиқ турмуш ўртоғингиз ижро ҳужжатининг талабларини давлат ижрочиси томонидан белгиланган муддатда узрсиз сабабларга кўра ижро этмаган тақдирда, давлат ижрочиси унга нисбатан маъмурий жазо қўллайди. Суд ҳужжатини бажаришдан бўйин товлаган тақдирда эса уни жиноий жавобгарлик тўғрисида ёзма шаклда огоҳлантиради. У шундан сўнг ҳам ижро ҳужжатини ижро этишдан бўйин товлаган тақдирда, давлат ижрочиси қонунда белгиланган тартибда уни жиноий жавобгарликка тортиш чораларини кўради.

Шунингдек, амалдаги қонунчиликка асосан, давлат ижрочисининг ўз ваколатлари доирасидаги талаблари Ўзбекистон Республикаси ҳудудида барча органлар, жисмоний ва юридик шахслар томонидан бажарилиши мажбурийдир. Давлат ижрочисининг талабларини бажармаслик, унинг зиммасига юкланган вазифаларни бажаришига монелик қилувчи хатти-ҳаракатлар содир этиш қонунда белгиланган тартибда жавобгарликка сабаб бўлади (Ўзбекистон Республикасининг “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги Қонунинг 87-моддаси).

ЁШГА ДОИР ПЕНСИЯГА ЧИҚИШ НАРХИ 2 МИЛЛИОН СЎММИ?

Пора олиш коррупциявий жиноятлар орасидаги энг оғир ва ижтимоий хавфлилиги юқори бўлган жиноятлардан биридир. Мазкур иллатга қарши курашиш борасида бот-бот сўз юритилиб, амалий чоралар кўрилаётганига қарамай гуруч орасидан курмаклар ҳамон чиқаётгани эса дилни ҳуфтон қилади…

“Қаҳрамони”миз ҳам Пенсия, нафақа ва бошқа тўловларни тайинлаш ва тўловларни ташкил қилиш шўъбаси мудири вазифасини вақтинча бажарувчи лавозимида ишлаб келган. У лавозим йўриқномасига кўра, қонунчилик ҳужжатларида белгиланган тартибда фуқароларнинг давлат пенсия таъминотини ташкил этиш, фуқароларга пенсиялар, компенсация тўловлари ва бошқа тўловларни тайинлаш, пенсиялар, нафақалар ва бошқа тўловлар миқдорларининг қайта ҳисоблаб чиқишини қонунчилик билан белгиланган муддатларда кўриб чиқишини таъминлаш, текшириш ва пенсия, нафақалар, компенсация тўловлари ва бошқа тўлов ҳужжатларга имзо қўйиш каби ваколатларга эга эканлигидан фойдаланган.

2022 йилнинг баҳорида Бош прокуратураси ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш Департаменти Учтепа туман бўлими ва Давлат хавфсизлик хизмати ходимлари билан ҳамкорликда бир фуқаронинг аризасига асосан тезкор тадбир ўтказилган. Бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг туман бўлими маъмурий биносидаги ўз хизмат хонасида хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда фуқарога ёшга доир пенсия тайинлаш ҳужжатларини расмийлаштиради. 2021 йилнинг ёзидан 2022 йилнинг баҳорига қадар бўлган даврдаги жами 5 162 935,48 сўм пенсия пулларини тиклаб бериш ҳамда 2022 йил апрель ойи учун тайинланган 623 000 сўмдаги пенсия пуллари билан биргаликда 2022 йилнинг апрель ойидаги пенсия қайдномасига киритиб бериш эвазига фуқародан 2 000 000 сўмни пора тариқасида олган вақтида, ашёвий далил билан ушланган.

“ПУЛНИ СТОЛ ЖИҲОЗИНИНГ ТАГИГА ҚЎЙДИМ”

Суд мажлисида судланувчи айбига тўлиқ иқрорлик билдирди…

— 2022 йилнинг 14 февралидан Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман бўлимида, пенсия ва бошқа тўловларни тайинлаш ва тўловларни ташкил қилиш шўбаси мудири вазифасини вақтинча бажарувчи лавозимида ишлаб келганман.

Март ойида бўлимга нотаниш фуқаро келиб, шўъба инспекторига ушрашиб, ёшга доир пенсияга чиқмоқчилигини айтди. Сўнг шўъба инспектори фуқаронинг барча ҳужжатларини белгиланган тартибда кўриб чиқиб, аризасини чиқариш учун менга учрашиш кераклигини айтган. Фуқаро олдимга келиб, ўзини таништириб, ёшга доир пенсияга чиқиш учун ариза чиқариб беришимни сўради ва ариза чиқариб бердим. Инспектор ушбу аризани белгиланган тартибда қабул қилиб олгандан сўнг мен фуқарога аризасини белгиланган тартибда кўриб чиқилишини ва пенсия тайинланишини тушунтирдим. Орадан кунлар ўтди, фуқаро ишхонамга келиб, пенсияси тайёр бўлган ёки бўлмаганини сўради. Исм-шарфини сўраб, дастур орқали пенсияга чиқарилганини ва қанча миқдорда пенсия тайинланганини ва эртага шахсини тасдиқловчи паспорт билан келишини, меҳнат дафтарчаси, пенсия гувоҳномасини олиб кетиши мумкинлигини айтдим. Эртаси куни менга қўнғироқ қилиб, таҳминан 20 дақиқаларда учрашиб кетишини ва бошқа вақт учрашиб кетишга вақти йўқлигини айтди. Фуқарога кутиб туришимни айтдим. Тушлик вақти фуқаро хизмат хонамга келиб, менга 2 000 000 сўм берди. Шунда унга котибага учрашиб, пенсия гувоҳномасини олиб кетишини айтдим. Фуқаро хизмат хонамдан чиқиб кетди ва пулни столим устидаги қора чармдан ишланган стол жиҳозининг тагига қўйдим. Хизмат хонамдан чиқмоқчи бўлганимда, ўзларини ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ходимлари эканини айтиб, 2 нафар холислар иштирокида кириб келишди. Ҳуқуқ ва мажбуриятларимни тушунтиришди. Сўнг ҳужжатларни расмийлаштиришди. Фуқаро пенсияга чиқиши учун амалий ёрдам берганим учун 2 000 000 сўм берганини ва мазкур пул маблағларини ўз эхтиёжларим учун ишлатмоқчи бўлганимни айтдим. Маблағни фуқаро таклиф қилганлиги сабабли олганимни ҳам билдирдим. Содир қилган ҳаракатларим оқибатларини тушуниб етиб, бундан чин кўнгилдан пушаймонман.

ОЗОДЛИКДАН МАҲРУМ ҚИЛИНДИ ВА…
Судланувчи Жиноят кодексининг 210-моддаси (пора олиш) 1-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилди ва 2 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Жиноят кодексининг 45-моддаси қўлланилиб, у 2 йил муайян ҳуқуқдан, яъни давлат органлари ва давлат иштирокидаги ташкилотларда мансабдорлик ва моддий жавобгарлик юклатилган лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинди.

Дилшод Камилов,

жиноят ишлари бўйича Учтепа туман суди раиси

КАФИЛЛИКНИ ҚАНДАЙ БЕКОР ҚИЛДИРСА БЎЛАДИ?

— Бир танишимга банкдан кредит олишида кафил бўлгандим. Икки йилдан бери узилишларсиз қарзини тўлаб келяпти. Сўрамоқчи бўлганим, кафилликни бекор қилдирсам бўладими? Ёки бу суд тартибида амалга ошириладими?
Исми сир тутилди

— Фуқаролик кодексининг 293-моддасига асосан, қарздор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган тақдирда кафил ва қарздор кредитор олдида солидар жавоб берадилар, башарти қонунда ёки кафиллик шартномасида кафилнинг субсидиар жавобгар бўлиши назарда тутилган бўлмаса.

Фуқаролик кодексининг 295-моддасига асосан, мажбуриятни бажарган кафилга кредиторнинг ушбу мажбурият бўйича ҳуқуқлари ҳамда гаровга олувчи сифатида кредиторга тегишли бўлган ҳуқуқлар кафил кредиторнинг талабини қанча ҳажмда қаноатлантирган бўлса, шунча ҳажмда ўтади. Кафил кредиторга тўланган суммага фоизлар тўлашни ва қарздор учун жавобгарлик муносабати билан кўрган бошқа зарарини тўлашни қарздордан талаб қилишга ҳақли.

Амалдаги Фуқаролик кодексининг 298-моддасига мувофиқ, кафиллик билан таъминланган мажбурият бекор бўлгач, шунингдек ушбу мажбурият кафилнинг розилигисиз жавобгарликнинг ошишига ёки унинг учун бошқа ноқулай оқибатларга олиб келадиган тарзда ўзгартирилган тақдирда кафиллик бекор бўлади.

Кафиллик билан таъминланган мажбурият бўйича қарз бошқа шахсга ўтказилганида, агар кафил янги қарздор учун жавобгар бўлиш ҳақида кредиторга розилик берган бўлмаса, шунингдек кафил таъминлаган мажбуриятни бажариш муддати келганида кредитор қарздор ёки кафил таклиф қилган тегишли ижрони қабул қилишдан бош тортса, кафиллик бекор бўлади.

Шартномада кўрсатилган кафиллик муддати ўтганидан кейин кафиллик бекор бўлади. Агар бундай муддат белгиланган бўлмаса, кредитор кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажариш муддати келган кундан бошлаб, бир йил давомида кафилга даъво қўзғатмаган тақдирда кафиллик бекор бўлади. Агар асосий мажбуриятни бажариш муддати кўрсатилмаган ва белгиланиши мумкин бўлмаган ёки талаб қилиб олиш пайти билан белгиланган бўлса, кредитор кафиллик шартномаси тузилган кундан бошлаб бир йил мобайнида кафилга нисбатан даъво қўзғатмаган тақдирда кафиллик бекор бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва Олий хўжалик суди Пленумининг 2006 йил 22 декабрдаги “Кредит шартномаларидан келиб чиқадиган мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш тўғрисидаги фуқаролик қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида”ги 13/150-сон қарорининг 35-бандига асосан, кафилликнинг бекор бўлиш асослари қуйидагилар ҳисобланади:

• кафиллик билан таъминланган асосий мажбуриятнинг бекор бўлиши;

• кафиллик билан таъминланган асосий мажбурият кафилнинг розилигисиз жавобгарликнинг ошишига ёки унинг учун бошқа ноқулай оқибатларга олиб келадиган тарзда ўзгартирилиши;

• башарти, кафил янги қарздор учун жавобгар бўлиш ҳақида кредиторга розилик бермаган бўлса, кафиллик билан таъминланган асосий мажбурият бўйича қарзнинг бошқа шахсга ўтказилиши;

• кредиторнинг қарздор ёки кафил таклиф этган тегишли ижрони қабул қилишдан бош тортиши;

• кафиллик берилган (ёки қонун билан белгиланган) муддатнинг ўтиши, агар кредитор шу муддат ичида кафилга даъво қўзғатмаган бўлса (ФКнинг 298-моддаси).

Асосий мажбурият бўйича қарзнинг ўтказилиши муносабати билан кафил, агар унинг ўзи бунга рози бўлмаса, янги қарздор учун жавоб бермайди (Фуқаролик кодексининг 322-моддаси).

Агар асосий мажбуриятни бажариш муддати кўрсатилмаган ва белгиланиши мумкин бўлмаган ёки талаб қилиб олиш пайти билан белгиланган бўлса, кредитор кафиллик шартномаси тузилган кундан бошлаб бир йил мобайнида кафилга нисбатан даъво қўзғатмаган тақдирда кафиллик бекор бўлади (Фуқаролик кодексининг 298-моддаси).

Агарда тарафлар ўртасида низо келиб чиқса, кафиллик шартномасини бекор қилиш даъво қўзғатиш орқали суд тартибида амалга оширилади.

Шунингдек, манфаатдор тарафнинг судга даъво аризаси киритилиши билан кафиллик шартномаси ҳақиқий эмас деб ҳам топилиши мумкин.

Жасур СИРОЖЕВ,
фуқаролик ишлари бўйича

Шайхонтоҳур туманлараро суди раис ўринбосари

“ЭНДИ ТАЪТИЛГА ЧИҚОЛМАЙМАНМИ?”

— “Декрет”дан кейин таътилга чиқиш аризамни кечроқ ёзганим учун ҳисобчи “энди аризангиз адлия томонидан кўрилади”, деди. Аризани кеч ёзганим учун таътилга чиқишим муддати чўзилиши мумкинми?
Исми сир тутилди

— Йўқ, амалдаги меҳнат қонунчилигимизга кўра, аёлларга туққунга қадар етмиш календарь кун ва туққанидан кейин эллик олти календарь кун (туғиш қийин кечган ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилган ҳолларда — етмиш календарь кун) муддати билан ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари берилиб, давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақа тўланади. Ҳомиладорлик ва туғиш таътили жамланган ҳолда ҳисоблаб чиқилиб, туғишга қадар амалда бундай таътилнинг неча кунидан фойдаланилганидан қатъи назар аёлга тўлиқ берилади. Ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугаганидан кейин аёлнинг хоҳишига кўра, унга боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун таътил берилиб, бу даврда қонунчиликда белгиланган тартибда нафақа тўланади.

Аёлга, унинг хоҳишига кўра, боласи уч ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади.

Болани парваришлаш таътиллари даврида аёлнинг иш жойи (лавозими) сақланади. Бу таътиллар меҳнат стажига лекин ҳаммасини жамлаганда кўпи билан олти йил, шу жумладан мутахассислиги бўйича иш стажига ҳам қўшилади. Болани парваришлаш таътилларининг вақти, башарти жамоа шартномасида, корхонанинг бошқа локал ҳужжатида ёхуд меҳнат шартномасида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, кейинги ҳақ тўланадиган йиллик таътил олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига қўшилмайди.

Демак, сизнинг “Декрет”дан кейин таътилга чиқиш аризангизни кеч ёзганингиз аҳамиятсиз ва мазкур ҳолат таътилга чиқиш муддатини чўзилишига олиб келмайди. Шу ўринда бухгалтерни “энди аризангиз адлия томонидан кўрилади”, деган важлари ҳам ўринсиздир.

Барча ходимларга, шу жумладан ўриндошлик асосида ишлаётган ходимларга, дам олиш ва иш қобилиятини тиклаш учун иш жойи (лавозими) ва ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда йиллик меҳнат таътиллари берилади.
Таътилларнинг муддати олти кунлик иш ҳафтаси юзасидан календарь бўйича иш кунлари билан ҳисоблаб чиқарилади. Таътил даврига тўғри келиб қолган ва Меҳнат кодексининг 131-моддасига мувофиқ ишланмайдиган кунлар деб ҳисобланадиган байрам кунлари таътил муддатини белгилашда ҳисобга олинмайди. Йиллик таътилнинг умумий муддатини ҳисоблаб чиқаришда қўшимча таътиллар йиллик асосий таътилга (шу жумладан узайтирилган таътилга ҳам) қўшиб жамланади.

Барча ҳолларда қонунчилик билан белгиланган таътилларни жамлашда уларнинг умумий муддати қирқ саккиз иш кунидан ошиб кетиши мумкин эмас.

МАЪЛУМОТ УЧУН:

Таътиллар муддатини ишланган вақтга мутаносиб равишда ҳисоблаб чиқаришда уларнинг муддати ҳар бир тўлиқ таътил миқдорини ўн иккига бўлиб, сўнг тўлиқ ишланган ойлар сонига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Бунда ўн беш календарь кунга тенг ва ундан кўп бўлган кунлар бир ой деб яхлитланади, ўн беш календарь кундан ками эса чиқариб ташланади.

Йиллик асосий таътил биринчи иш йили учун олти ой ишлангандан кейин берилади. Иш йили меҳнат шартномасига биноан иш бошланган кундан эътиборан ҳисобланади.

Таътил қуйидаги ходимларга уларнинг хоҳиши бўйича олти ой ўтмасдан олдин берилади: аёлларга — ҳомиладорлик ва туғиш таътили олдидан ёки ундан кейин.

Жамшид ШАРОПОВ,
фуқаролик ишлари бўйича

Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси

«ОПЕРАЦИЯ УЧУН БИР ТИЙИН ҲАМ БЕРМАС ЭМИШ»

– Бир нафар фарзандим учун алимент оламан. Кичиклигидан тез-тез касал бўлиб туради. Шифокорлар «ангинасини олдириш керак», дейишди. Лекин бу қиммат операция экан. Отасидан ёрдам сўраганимда, бир тийин ҳам бермаслигини айтди. Эшитишимча, болани даволатиш учун пулни суд орқали олса бўларкан. Шу ҳақда сўрамоқчи эдим.
Исми сир тутилди

Муқаддам ГУЛАМОВА, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раиси:

— Оила кодексининг 103-моддасига кўра, ота-она фавқулодда ҳолатлар (боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар) туфайли келиб чиққан, боланинг таъминоти учун зарур бўлган қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт.

Қўшимча харажатларда иштирок этишдан бош тортган ота (она)дан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатларни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин.

Бу борада Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан вояга етмаган ва вояга етган меҳнатга лаёқатсиз болалар таъминоти учун алимент ундиришга оид ишлар бўйича қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 2016 йил 29 июлдаги 11-сон қарорида, боланинг таъминоти учун қўшимча харажатларни ундириш масаласини ҳал этишда, Оила кодексининг 103-моддасида қайд этилган қўшимча харажат қандай фавқулодда ҳолатлар (болаларнинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар)да келиб чиққанлигини ҳамда бу бола таъминоти учун зарурлигини кўрсатиши ва уларнинг оилавий ва (ёки) моддий аҳволини ҳисобга олиб, қисман пул билан тўланадиган қўшимча харажатларнинг қатъий миқдорини аниқланиши лозимлиги кўрсатилган.

Юқорида баён қилинганларга кўра, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, боланинг таъминоти учун қилинадиган қўшимча харажатларни ундириш масаласида даъво ариза билан даъвогарнинг ёки жавобгарнинг турар жойи бўйича фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилиш лозим бўлади.