Қидирув:

АЖРАШГАНДА АЁЛ СОБИҚ ЭРИНИНГ УЙИДА ЯШАШГА ҲАҚИ БОРМИ?

— Ўтган йили келиним ўғлим билан ажрашган. Боласига алимент тўлаймиз. Яқинда ўғлимни уйлантирдим. Буни эшитган собиқ хотини жанжал қилиб келиб, уйдан хона ажратиб беришимизни талаб қиляпти. Айтишича, шу ҳовлига кириб яшашга ҳақи бор эмиш. Ахир чиқиб кетганига бир ярим йил бўлди. Шундай ҳолат бўлиши мумкинми?

Исми сир тутилди.

Жасур Сирожев, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди раис ўринбосари:


— Уй-жой кодексининг 32-моддасига мувофиқ, уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса, уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор билан тенг фойдаланишга ҳақлидирлар.

 

Улар мулкдор берган турар жойга ўзларининг вояга етмаган фарзандларини кўчириб киритишга ҳақлидирлар, оиланинг бошқа аъзоларини эса, уй, квартира мулкдорининг розилиги билангина кўчириб киритишлари мумкин. Бу шахслар уй, квартиранинг мулкдори билан оилавий муносабатларни тугатган тақдирда ҳам уларда турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Уй, квартиранинг мулкдори билан унинг собиқ оила аъзолари, шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаролар ўртасида турар жойдан фойдаланиш тартиби тарафлар келишуви билан белгиланади.


Турар жой мулкдорининг оила аъзолари деб у билан доимий бирга яшаётган хотини (эри) ва уларнинг фарзандлари тан олинади. Эр-хотиннинг ота-онаси, шунингдек мулкдор билан доимий бирга яшаётган оилали фарзандлари ва уларнинг эр-хотини, агар улар илгари бу ҳуқуққа эга бўлмаган бўлса, фақат ўзаро келишувга биноан мулкдорнинг оила аъзолари деб тан олиниши мумкин.


Бундан ташқари, Олий суд Пленумининг “Уй-жой низолари бўйича суд амалиёти ҳақида”ги қарорининг 5-бандига мувофиқ, мулкдор ва унинг оила аъзолари ўртасида турар жойдан фойдаланиш масалалари юзасидан низолар (уйга киритиш, уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш, уйдан кўчириш, шунингдек, мазкур ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган бошқа низолар) суд тартибида ҳал қилинади.
Амалдаги қонунчиликка мувофиқ, собиқ келин – келин бўлиб тушган хонадонга киритиб қўйиш талаби билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига эга.


Уй-жой кодексининг 52-моддасига мувофиқ, муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойни ижарага олувчи, унинг оила аъзолари ёки ижарага олувчи билан доимий яшаётган фуқаролар вақтинча бўлмаганида турар жой олти ой муддат давомида уларнинг ҳисобида сақланиб туради.


Демак, собиқ келик турар жойдан чиқиб кетидан сўнг олти ой мобайнида судга мурожаат этган бўлса, суд томонидан тегишли равишда келин бўлиб тушган хонадонга киритиб қўйилади.


Бироқ, суд томонидан уйга киритиш масаласи кўрилаётган вақтда узрли сабабларга кўра қонунда белгиланган муддатни ўтказиб юбориб судга мурожаат этган бўлса, ёки суд томонидан даъвогарнинг ўтказиб юборилган муддати узрли деб топилган тақдирда, суд томонидан собиқ келин турар жойга киритиб қўйилиши мумкин.


Бошқа барча ҳолатларда агарда келин қонунда белгиланган муддатни ўтказиб юборган бўлса, суд томонидан бундай даъво талаби Уй-жой кодексининг 52-моддаси талаблари доирасида ҳал этилади.

“ИШ БЕРУВЧИ МЕНИ АЛДАГАНИ УЧУН ИШСИЗ ҚОЛАМАНМИ?”

— 2020 йил поликлиникага ишга киргандим. Етти ойдан сўнг «декрет»га чиқдим. Яқинда ишга қайтишимни айтганимда, кадрлар бўлими ходими ҳозирча бўш иш ўрни йўқлигини айтди. «Ахир ўз ўрним бор-ку», десам, ҳужжатда у бошқа бир ходимнинг иш ўрни экани, бола парваришлаш таътилида бўлгани учун мени олишганини айтди. Иш берувчи мени алдагани учун ишсиз қоламанми?

Исми сир тутилди.

Дурдона Абдақаҳарова, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Фуқаролик процессуал кодексининг 3-моддаси 1-қисмига кўра, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқ ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқларини, эркинликларини ва қонуний манфаатларини суд орқали ҳимоя қилиш кафолатланади.


Қонунчиликка кўра, ходим меҳнат низосини кўриш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Хусусан, меҳнат шартномаси ғайриқонуний равишда бекор қилинган ёки ходим ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган ҳолларда, у иш берувчининг ўзи, суд ёки бошқа ваколатли орган томонидан аввалги ишига тикланиши лозим.


Сизга поликлиниканинг меҳнат шартномасини буйруғини бекор қилиб, поликлиникага ишга тиклаш ҳақида ҳамда қолган бузилган ҳуқуқингизни ҳимоя қилиш юзасидан судга даъво ариза билан мурожаат қилишга ҳақли бўлишингизни тушунтирилади.


Фуқаролик процессуал кодексининг 251-моддасининг биринчи қисмига асосан, суд ҳал қилув қарорини қабул қилаётганида далилларга баҳо беради, иш учун аҳамиятга эга бўлган қандай ҳолатлар аниқланганлигини ва қандайлари аниқланмаганлигини, бу иш бўйича қандай қонун ёки бошқа қонун ҳужжати қўлланилиши кераклигини ҳамда арз қилинган талаб қаноатлантирилиши лозимлигини ёки лозим эмаслигини аниқлайди.

“ҚАРИНДОШ ВА ҚЎШНИЛАРНИНГ ТИЛХАТИ АСОСИДА УЙНИ ЎЗ НОМИМГА РАСМИЙЛАШТИРА ОЛАМАНМИ?”

— Бир ҳамкасбим ёлғиз ўзи яшарди. Унинг илтимоси билан бирга яшадим. Бирга яшаган вақтимиз «менинг ҳеч кимим йўқ. Уйимни сенинг номингга расмийлаштириб бераман», деб айтганди. Лекин нотариал тартибда расмийлаштирмай, вафот этди. Унинг дафн маросимларини ўтказдим. Айни пайтда ҳамкасбимнинг уйида яшаб, коммунал ва солиқ тўловларини ҳам тўлаяпман. Ҳамкасбимнинг акасининг фарзандлари Россияда яшайди. Улар «аммамдан қолган меросдан ҳеч нарса талаб қилмаймиз. Уйини шу аёл олишига розимиз», деган мазмунда тилхат ёзиб, телеграм орқали видео-тасвир ҳам юборишди. Яна 7 нафар қўшнилари ҳам ҳамкасбимга ҳаётлигида қараганимни ва вафотидан сўнг дафн маросимларини ўтказганим ҳақида тилхат ёзиб беришди. Мана шулар ҳамкасбимнинг уйини ўз номимга расмийлаштириб олишимга асос бўла оладими?

Исми сир тутилди

Дилшод ҲАСАНОВ, фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди судьяси:


— Фуқаролик кодексининг 1112-моддасига асосан, ворислик васият ва қонун бўйича амалга оширилади. Қонун бўйича ворислик васият мавжуд бўлмаса ёхуд бутун мероснинг тақдирини белгиламаса, шунингдек, ушбу кодексда белгиланган бошқа ҳолларда амалга оширилади.


Фуқаролик кодексининг 1130-моддаси 1-қисмига кўра, тегишли шаклда тузилмаган васиятнома ҳақиқий эмас, деб ҳисобланади. Ушбу қонун нормалари талабларидан келиб чиқиб, оғзаки васиятнома ҳуқуқий аҳамиятга эга эмас.


Фуқаролик кодексининг 182-моддасида мулк ҳуқуқининг вужудга келиш асослари кўрсатиб ўтилган бўлиб, унга кўра, меҳнат фаолияти, мол-мулкдан фойдаланиш соҳасидаги тадбиркорлик ва бошқа хўжалик фаолияти, шу жумладан, мол-мулкни яратиш, кўпайтириш, битимлар асосида қўлга киритиш, давлат мол-мулкини хусусийлаштириш, мерос қилиб олиш, эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат, қонунчиликка зид бўлмаган бошқа асослар мулк ҳуқуқини вужудга келиши асосларидир.


Шу сабабли ҳамкасбингизнинг уйида икки йилдан буён яшаб, коммунал тўловларни амалга ошириб келаётганингиз мазкур уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқини келтириб чиқармайди.
Уй-жой мулкдори қариндошларининг розилиги, қўшниларнинг гувоҳлиги ҳам уй-жойга мулк ҳуқуқини белгилашда ҳуқуқий асос ҳисобланмайди.

 

Уй-жой мулкдорининг қариндошлари Фуқаролик кодексининг 68-бобида кўрсатилган қоидалар асосида нотариус орқали меросни қабул қилишлари мумкин.


Мурожаатингизда келтириб ўтилган ҳолатлар бўйича ҳамкасбингизга тегишли бўлган уй-жойни ўз номингизга ўтказиш учун ҳуқуқий асослар мавжуд эмас.


Бож масаласи уй-жойни уни номига ўтказиш учун ҳуқуқий асослар бўлиб, нотариусга ёки судга мурожаат қилиш ҳуқуқи бўлган тақдирда ҳал қилинади.

FACEBOOK ИЖТИМОИЙ ТАРМОҒИДА ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ВИДЕОМУРОЖААТ ЮЗАСИДАН

Судланувчилар У. Х. (1984 йил Тошкент вилоятида туғилган, “Power Pioneer Avto”, “Pioneer Taxi Servis”, “Uchtepa Grand Avto”, “Best Pioneer Taxi” МЧЖлар таъсисчиси ва норасмий раҳбари), А. А. (1977 йил Тошкент шаҳрида туғилган, “Power Pioneer Avto”, “Pioneer Taxi Servis”, “Uchtepa Grand Avto” ва “Best Pioneer Taxi” МЧЖлар директори), А. Г. (1983 йил Тошкент шаҳрида туғилган, “Power Pioneer Avto” ва “Pioneer Taxi Servis” МЧЖлар директори) ва Ш. Ю. (1991 йил Тошкент шаҳрида туғилган, “Power Pioneer Avto”, “Pioneer Taxi Servis”, “Uchtepa Grand Avto”, “Best Pioneer Taxi” МЧЖларнинг таъсисчиси, “Best Pioneer Taxi” МЧЖ ва “Uchtepa GRAND Avto” МЧЖнинг директори) “Best Pioneer Taxi”, “Uchtepa Grand Avto”, “Pioneer Taxi Service”, “Power Pioneer Auto” МЧЖлари ва ЧЭКИ “Savdogar” АТБ Шайхонтоҳур филиали ўртасида тузилган кредит шартномаларига асосан банк томонидан ажратилган кредитлар ҳисобига “GM Ўзбекистон” ЁАЖдан жами 74 дона енгил автомашиналар (13 дона “Nexia”, 49 дона “Cobalt”, 12 дона “Spark” русумли) харид қилишиб, ЧЭКИ “Savdogar” АТБ Шайхонтоҳур филиали муҳрини, имзони қалбакилаштиришиб, банк номидан автомашиналарни тақиқдан ечиш ҳақида сохта хатлар тайёрлашиб, нотариал идорасига тақдим этишиб, таъқиқни ечиш ва келгусида автомашиналарни сотиб юбориш учун фойдаланган.

 

2015 йилга қадар юқоридаги 52 та енгил автомашиналар сотувидан тушган жами 529,4 млн. сўм нақд пул маблағларини НКМ хотирасига киритмасдан, банк муассасасига инкассация қилмасдан, жуда кўп миқдордаги савдо ва хизмат кўрсатиш қоидаларини бузган.

 

Фаолиятини қонунда белгиланган тартибда амалга оширмасдан, “Uchtepa Grand Avto” МЧЖ орқали 2014 йил 16 январдан 30 майгача, “Power Pioneer Auto” МЧЖ орқали 2014 йил 6 январдан 31 мартгача йўловчиларга 217 млн. сўмлик лицензия олиниши шарт бўлган фаолият билан махсус рухсатнома олмасдан шуғулланишган.

 

“Best Pioneer Taxi”, “Pioneer Taxi Service”, “Power Pioneer Auto” МЧЖларининг 2015 йилнинг айрим ойлари ва 2016 йилнинг сентябрь ойигача бўлган фаолиятига доир молиявий-хўжалик фаолият билан боғлиқ бирламчи бухгалтерия ва бошқа қатъий ҳисобидаги ҳужжатларни қасддан яшириб, уларни нобуд қилиб, жамиятнинг молиявий-хўжалик фаолияти юзасидан ўтказилган ҳужжатли текширувга тақдим этишмаган. МЧЖларининг молиявий фаолияти юзасидан ДСИга тақдим этилган ҳисоботларга сохта маълумотлар киритиш йўли билан жамиятларнинг 2013-2015 йиллардаги фаолиятлари учун 116,2 млн. сўмлик ягона солиқ тўловларни тўлашдан қасддан бўйин товлаган.

 

Судланувчилар юқорида қайд этилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, уларга жиноят ишлари бўйича Учтепа туман судининг 2019 йил 4 июлдаги ҳукмига кўра қуйидигича жазолар тайинланган:

 

У. Х. Жиноят кодексининг 28,184-моддаси (солиқлар ёки йиғимларни тўлашдан бўйин товлашда иштирокчилик) 3-қисми, 28,189-моддаси (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузишда иштирокчилик) 1-қисми, 28,190-моддаси (фаолият билан лицензиясиз ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатсиз ёхуд хабарнома юбормасдан шуғулланишда иштирокчилик) 2-қисми “а”, в” бандлари, 227-моддаси (ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкаларни, автомототранспорт воситаларининг ва улар тиркамаларининг (ярим тиркамаларининг) давлат рақам белгиларини эгаллаш, нобуд қилиш, уларга шикаст етказиш ёки уларни яшириш) 2-қисми “а” банди, 228-моддаси (ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкалар тайёрлаш, уларни қалбакилаштириш, сотиш ёки улардан фойдаланиш) 2-қисми “а”, “б” банди ва 3-қисми билан ЭКИҲ 200 баравари миқдорида жарима, 4 йил 3 ой озодликдан маҳрум қилиш жазосига;

 

А. А. Жиноят кодексининг 189-моддаси (савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш) 1-қисми, 190-моддаси (фаолият билан лицензиясиз ёки рухсат этиш хусусиятига эга ҳужжатсиз ёхуд хабарнома юбормасдан шуғулланиш) 2-қисми “а”, “в” банди, 227-моддаси 2-қисми “а” банди, 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” банди ва 3-қисми билан ЭКИҲ 100 баравари миқдорида жарима, 6 ой муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиб, 3 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазосига;

 

А. Г. Жиноят кодексининг 189-моддаси 1-қисми, 190-моддаси 2-қисми “а”, “б”, “в” бандлари, 227-моддаси 2-қисми “а” банди, 228-моддаси 2-қисми “а”, “б” ва 3-қисми билан ЭКИҲ 100 баравари миқдорида, 3 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазосига;

 

Ш. Ю. Жиноят кодексининг 189-моддаси 1-қисми, 190-моддаси 2-қисми “а”, “б”, “в” банди, 227-моддаси 2-қисми “а” банди, 228-моддаси 2-қисми ва 3-қисми ЭКИҲ 450 баравари миқдорида жарима, 3 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазосига судланган.

Жиноят иши бўйича автомашиналарга қўйилган барча таъқиқлар бекор қилиниб, маълумот ва ижро учун тегишли органларга юборилган.

 

Шунингдек, даъвогар “Savdogar” АТБ Тошкент шаҳар хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгарлардан кредит қарзларини ундириш ва ундирувни гаровга олинган мол-мулкка қаратишни сўраган. Унга кўра, даъво талаби қисман қаноатлантирилиб, жавобгарлар “Uchtepa Grand Avto” МЧЖ ҳисобидан даъвогар фойдасига 393 380 893,68 сўм кредит қарзи; “Pioneer Taxi Service” МЧЖ ҳисобидан 520 975 752,11 сўм кредит қарзи; “Best Pioneer Taxi” МЧЖ ҳисобидан 414 795 879,36 сўм кредит қарзи; “Power Pioneer Avto” МЧЖ ҳисобидан 509 647 370,40 сўм кредит қарзи ҳамда почта ҳаражатлари ундирилган. Ундирув МЧЖларга тегишли бўлган автотранспорт воситаларига қаратилиши белгиланган.

“АЛИМЕНТНИНГ 5 ЙИЛЛИГИНИ ОЛДИНДАН ТЎЛАМОҚЧИ ЭДИМ, БИРОҚ…”

— Хорижга кетиш учун алиментнинг 5 йиллигини олдиндан тўлаш учун МИБга борсам, улар менга 74 млн. сўм ҳисоблаб беришди. Ойига 590 минг сўмдан тўлаганимда, жами 34 млн. сўм бўлиши керак. Аммо МИБчилар «қарзингиз бордир», деб қаердан 74 млн. сўм ҳисобланганини тушунтиришмаяпти. Бу вазиятда мени қандай ҳақ-ҳуқуқим бор?

Исми сир тутилди.

Жасур Мамаюсупов, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Тўланаётган алиментни 5 йиллигини олдиндан тўлаш тартиби, Вазирлар Маҳкамасининг 06.10.2018 йилдаги 808-сонли Қарори билан тасдиқланган “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида”ги Низом талаблари асосида амалга оширилади. Мазкур Низомнинг 9-бандига кўра, алиментларни олдиндан тўлаш бола вояга етгунига қадар ҳар қандай давр учун, бироқ ушбу банднинг иккинчи хатбошида назарда тутилган ҳолларни истисно қилганда беш йилдан кам бўлмаган муддатга амалга оширилади.


Алиментларни олдиндан тўлаш вақтида агар болалар вояга етгунига қадар бўлган давр 5 йилдан кам бўлса, алиментларни олдиндан тўлаш қолган давр учун амалга оширилади.


Бу ҳақдаги аризага Бюронинг туман (шаҳар) бўлими томонидан берилган алимент тўловларидан қарздорлиги мавжуд эмаслиги тўғрисидаги маълумотнома, шунингдек, давлат ижрочисининг олдиндан тўлаш белгиланган алиментлар суммасини ҳисоблаш тўғрисидаги қарори илова қилиниши шарт.


Низомнинг 15-бандида, олдиндан тўлаш белгиланган алиментлар суммасини ҳисоблашда, келгуси даврлар учун тўланадиган алиментлар суммасига, тўлов вақтидаги ҳар йилги алиментлар суммасининг Марказий банк томонидан белгиланган қайта молиялаш ставкасига капитализация коэффициенти қўлланилиши белгиланган. Шунингдек, Низомнинг 16-банди б-кичик бандига кўра, агар ижро ҳужжатида алиментлар қарздорнинг ойлик иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадига нисбатан улушлар ҳисобида белгиланган бўлса — ойлик алимент суммаси қарздорнинг охирги ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромади улушидан, бироқ ҳисоблаш вақтида Ўзбекистон Республикасида амалда бўлган ўртача ойлик иш ҳақи миқдоридан кам бўлмаган миқдорда ҳисоблаб чиқилади. Бунда, қарздор ишсиз бўлса ёки ойлик иш ҳақи ва бошқа даромади тўғрисидаги маълумотлар тақдим қилинмаган тақдирда, тегишли улуш ҳисоблаш вақтида Ўзбекистон Республикасида амалда бўлган ўртача ойлик иш ҳақи миқдоридан келиб чиқиб ҳисобланиши назарда тутилган.


Шу боисдан, Сизнинг ҳолатингизда давлат ижрочиси томонидан олдинда тўланиши лозим бўлган алимент миқдорини ҳисоблашда, олдиндан тўланиши лозим бўлган алимент миқдори жорий ойлик тўловларингиз доирасида эмас, балки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 06.10.2018 йилдаги 808-сонли Қарори билан тасдиқланган “Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисида”ги Низом талаблари доирасида ҳисобланган.

КЕТИБ ҚОЛГАН КЕЛИННИНГ УЛУШ ТАЛАБ ҚИЛИШГА ҲАҚҚИ БОРМИ?

— Укам ўтган йили вафот этган. Хотини билан сира чиқишмасди, ўлимидан икки йил олдини келинимиз қизлик уйига кетиб қолган эди. Яқинда ота-онамнинг олдига келиб, “уйда 50 фоиз улушим бор, ажратиб берасизлар”, дея талаб қўйибди. Икки йил йўқ бўлиб кетиб, энди улуш талаб қилиши тўғрими? Укам ҳаётлигида ҳам на эрини ва на ота-онамнинг ҳизматини қилмаган?

Исми сир тутилди

Абдуқодир Ражабов, фуқаролик ишлари бўйича Шайхонтоҳур туманлараро суди судьяси:


— Авваламбор, ушбу ҳолатда сиз уйнинг ҳуқуқий мақомини аниқлаб олишингиз лозим бўлади. Агарда мазкур уй-жой укангиз ва унинг турмуш ўртоғи томонидан уларнинг қонуний никоҳда бўлган даврида олинган бўлса, унда Оила кодексининг 23-моддасига асосан, эр-хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.

 

Шунингдек, мазкур кодекснинг 28-моддаси 1-қисмига кўра, эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлишда ҳамда уларнинг шу мол-мулкдаги улушларини аниқлашда, агар эр ва хотин ўртасидаги никоҳ шартномасида бошқача ҳол назарда тутилмаган бўлса, эр ва хотиннинг улушлари тенг ҳисобланиши сабабли мазкур уй-жой уларнинг умумий мулки деб топилиши мумкин.


Бироқ, укангиз ва унинг турмуш ўртоғи қонуний никоҳдан ажрашмаган бўлса, марҳум укангизнинг мерос мулкига нисбатан Фуқаролик кодексининг 1114-моддасига асосан, умумий биргаликдаги мулк иштирокчисининг ўлими умумий мол-мулкка бўлган ҳуқуқдаги унинг улушини аниқлаш ва ушбу Кодекснинг 226-моддасида белгиланган тартибда умумий мол-мулкни тақсимлаш ёхуд ундан вафот этган иштирокчининг улушини ажратиш учун асос бўлади. Бу ҳолда мерос вафот этган иштирокчининг улушига тўғри келадиган умумий мол-мулкка нисбатан очилади, мол-мулкни натура ҳолида тақсимлашнинг имкони бўлмаганида эса бундай улушнинг қийматига нисбатан очилади.


Умумий биргаликдаги мулк иштирокчиси умумий мол-мулкка бўлган ҳуқуқдаги ўз улушини васият қилишга ҳақлидир, бу улуш унинг вафотидан кейин ушбу модданинг биринчи қисмига мувофиқ аниқланади.


Бундан ташқари, низоли уй-жой марҳум укангиз ва келинингизга тегишли бўлмаса, у ҳолда Фуқаролик кодексининг 164-моддасига кўра, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборат.


Уй-жой кодексининг 52-моддасига мувофиқ, фуқароларни белгиланган муддатдан ортиқ бўлмаган оқибатида турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини олти ой давомида сақлаб турилади. Мазкур Кодекснинг 54-моддасига кўра, фуқароларни белгиланган муддатдан ортиқ бўлмаганлари оқибатида муниципал, идоравий уй-жой ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондининг уйларидаги турар жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ижарага берувчининг ёки ушбу турар жойда яшаб қолган бошқа доимий фойдаланувчиларнинг даъво аризасига биноан суд тартибида амалга оширилиши талабига мувофиқ келинингизни уй-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ҳақидаги фуқаролик ишлари бўйича судга даъво ариза билан мурожаат қилишингиз мумкинлиги маълум қилинади.

ҲАМ КРЕДИТ, ҲАМ АЛИМЕНТ ТЎЛАШДА МАОШ ҚАНДАЙ БЎЛИНАДИ?

— Укам боласига алимент тўлайди. Бўйнида кредит қарзи ҳам турибди. Бундай вазиятда иккисини ҳам тўлаш учун маош қандай бўлинади? Айтишича, алимент тўлаётгани учун кредит қарзини тўлашга маблағи етмаётган экан ёки судга кредит ҳужжатларини тақдим этиши керакми?

Исми сир тутилди

Олимжон Кариев, фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси:


— Қонун хужжатларига кўра, алимент ва кредит мажбуриятлари бир биридан фарқ қилади. Дастлаб алимент мажбуриятларига тўхталиб ўтиш лозим бўлади.
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ, ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбур эканлиги, ота-онанинг вояга етмаган болаларига, шунингдек, вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериши шартлиги белгиланган.


Оила кодексининг 99-моддасига асосан, агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади.
Алимент тўлаш ҳақидаги суд қарорларини ижросини таъминлаш қонун билан Мажбурий ижро бюроси зиммасига юклатилган.


Эътиборлиси, алимент мажбуриятларини бажармаганлик учун қонун билан жавобгарлик белгиланган. Жумладан, Оила кодексининг 116-моддасига асосан вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ушбу Кодекснинг 79-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин.


Алимент тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ёки оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда суд томонидан камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин.


Қайд этилган Кодекснинг 105-моддаси талабларига кўра, алимент тўлаётган ота-онанинг бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, ундан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундирилганда ўша болалар алимент олаётган болаларга нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек алимент тўлаётган ота (она) ногиронлиги бўлган шахс бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб келаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадга эга бўлган тақдирда, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин.


Бунда алимент тўловчининг кредити борлиги фарзандига тўлаётган алимент миқдорини камайтиришга асос бўлиши назарда тутилмаган.
Ўз навбатида, кредит мажбуриятлари тарафлар ўртасида уларнинг ихтиёрий розилигига асосан тузилган кредит шартномасидан келиб чиқади.


Фуқаролик кодексининг 354-моддасига асосан фуқаролар ва юридик шахслар шартнома тузишда эркиндирлар. Шартнома тузишга мажбур қилишга йўл қўйилмайди, шартнома тузиш бурчи ушбу Кодексда, бошқа қонунда ёки олинган мажбуриятда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.


Бундан кўринадики, кредит шартномасини шахс ўз ихтиёри билан имзолайди ва ушбу шартнома бўйича мажбуриятларни ўз розилиги билан қабул қилади.


Шундан келиб чиқиб кредит тўловлари бўйича мажбуриятларни бажариш алимент тўловчи шахс учун қийнчилик туғдирадиган бўлса, кредит шартномасига тегишли ўзгартириш ва қўшимчалар киритишни сўраб кредит берувчига мурожаат қилиши ёки шартномани бекор қилиш ҳақида судга даъво киритиши лозим бўлади.

АЁЛ ФАРЗАНДЛАРИНИНГ РОЗИЛИГИСИЗ ЭРИНИНГ НОМИДА БЎЛГАН ЕРНИ СОТИШ ҲУҚУҚИГА ЭГАМИ?

— Отамнинг номида 12 сотих ер бор эди. Шу ер учун 15 йил давомида хорижда ишлаб пул юборганман. Отам “ер сеники”, деган, бироқ ёзма равишда расмийлаштирилмаган. Отам ўтган йил ёзда вафот этди. Онам эса ўша ерни қўшнимизга сотиб юборибди, у бўлса иморат кўтарган. Онам сотилган ердан бошқа 6 сотих ерни менга беришини айтган, бироқ бу ҳам оғзаки гап, расмийлаштириб беришга кўнмаяпти. Онам фарзандларининг розилигисиз отамнинг номида бўлган ерни сотиш ҳуқуқига эгами? Хориждан Тошкентга қайтиб бориб, сотилган 12 сотих ерни қайтариб олиш имкониятим борми?

Исми сир тутилди

Гули Шукурлаева, фуқаролик ишлари бўйича М.Улуғбек туманлараро суди раис ўринбосари:


— Биринчи навбатда отангиздан қолган мерос мулк қачон ва нимага асосан тегишли бўлганлигини аниқлаш лозим. Агар низоли мулк ота-онангизни никоҳ даврида олинган бўлса, ушбу мулк Оила кодексининг 23-моддасига асосан уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади ва отангизни вафотидан сўнг ушбу мулкнинг ½ қисмига мерос очилади.


Фуқаролик кодексининг 1135-моддасига асосан cиз мерос қолдирувчининг, яъни отангизни боласи бўлганлигингиз сабабли, бошқа фарзандлари, хотини ва ота-онаси қаторида тенг улушларда қонун бўйича биринчи навбатдаги ворислик ҳуқуқига эгасиз.


Агар ҳақиқатдан ҳам мерос очилган вақтда низоли мулк отангизга тегишли бўлган бўлса, хаёт вақтида ушбу мулк тасарруф қилинмаган, васият бўйича бирор бир шахсга қолдирилмаган бўлса, ва отангизни вафотидан сўнг cиз меросхўрлар қаторига киритилмасдан, бошқа меросхўрлар томонидан мерос қабул қилинган бўлса, Фуқаролик процессуал кодексининг 189-192-моддаларига риоя қилган ҳолда тегишли даъво аризаси билан судга ўз ҳуқуқларингизни тиклаш масаласида мурожаат қилиш ҳуқуқига эгасиз.


Оғзаки ваъдалар асосида олган мажбуриятларни маълум бир шахсни зиммасига юклаш амалдаги қонунчиликда назарда тутилмаган. Бундай ҳолатда фақатгина одамнинг инсонийлиги, масъулияти ва ўзаро муносабатлар асосида вужудга келган низони ҳал қилиш мумкин.

БИР УЙДА ЯШАБ ҲАМ АЛИМЕНТ УНДИРИШ МУМКИНМИ?

— Ўтган йили келиним ажрашишга ариза берган. Лекин иккита боласи билан ҳали ҳам келин бўлиб тушган ҳовлисида яшаяпти. Кимдир ўргатганми билмайман, укам билан бир уйда яшаб туриб алиментга берди. Аксига олиб укамни иши юришмай, алиментдан қарз бўлиб қолди. Ўтган ҳафта эса қарзи кўпайиб кетгани учун 15 суткага қамаб қўйишди. Бир уйда бирга яшаб туриб шундай ишларни қилиш мумкинми? Укам энди қамалган ҳисобланадими?

Исми сир тутилди

Ахрор Сулаймонов, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Амалдаги Оила қонунчилигига асосан, (Оила кодекси 96-97-моддалари) ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига алимент тўлаш ва уларга таъминот беришда ота-онанинг мажбуриятлари тенгдир. Шундай экан, эр ёки хотин бир уйда яшашидан қатъий назар, вояга етмаган боланинг манфаатини ҳисобга олиб, алимент тўлаш мажбуриятидан озод қилинмайди.


Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-5-моддасига кўра, вояга етган шахсларнинг меҳнатга лаёқатсиз ва моддий ёрдамга муҳтож бўлган ота-онани ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаши, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, — ўн беш сутка муддатга маъмурий қамоққа олишга ёки ушбу Кодексга мувофиқ маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.


Ушбу ҳолатда, укангиз маъмурий жазо чораси қўлланилган шахс ҳисобланиб, жиноий жавобгарликка тортилган ҳисобланмайди.


Бироқ, агар кейинчалик ҳам укангиз алимент мажбуриятини бажармай, суднинг қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб икки ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаса, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, у ҳолда у Жиноят кодексининг 122-моддасида назарда тутилган жиноий жавобгарликка тортилиши, яъни икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши мумкин.

СОВҒА ҚИЛИНГАН МУЛК ҲАМ ТЕНГ БЎЛИНАДИМИ?

— Эрим билан расман ажрашиш учун судга ариза бергандим. Иш ҳали охирига етгани йўқ. 2019 йил отам менга машина совға қилганди, ўзимни номимга расмийлаштирилган. Эрим судда мол-мулкни бўлишни талаб қилиб, машинамни ҳам рўйхатга киритибди. Ахир бу менга совға қилинган мулк-ку, у ҳам тенг бўлинадими?

Исми сир тутилди

Рустам Норхўжаев, Тошкент шаҳар судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси:


— Оила кодексининг 23-моддасига кўра, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек никоҳ қайд этилгунга қадар, бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳол кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.


Эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари жумласига (эр ва хотиннинг умумий мол-мулкига) эр ва хотин ҳар бирининг меҳнат фаолиятидан, тадбиркорлик фаолиятидан ва интеллектуал фаолият натижаларидан орттирган даромадлари, улар томонидан олинган пенсиялар, нафақалар, шунингдек махсус мақсадга мўлжалланмаган бошқа пул тўловлари (моддий ёрдам суммаси, майиб бўлиш ёки саломатлигига бошқача зарар етказиш оқибатида меҳнат қобилиятини йўқотганлик муносабати билан етказилган зарарни қоплаш тарзида тўланган суммалар ва бошқалар) киради. Эр ва хотиннинг умумий даромадлари ҳисобига олинган кўчар ва кўчмас ашёлар, қимматли қоғозлари, пайлари, омонатлари, кредит муассасаларига ёки бошқа тижорат ташкилотларига киритилган капиталдаги улушлари ҳамда эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган бошқа ҳар қандай мол-мулклари, улар эр ёки хотиндан бирининг номига расмийлаштирилган ёхуд пул маблағлари кимнинг номига ёки эр ва хотиннинг қайси бири томонидан киритилган бўлишидан қатъи назар, улар ҳам эр ва хотиннинг умумий мол-мулки ҳисобланади.


Эр ва хотиндан бири уй-рўзғор ишларини юритиш, болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган ёки бошқа узрли сабабларга кўра мустақил иш ҳақи ва бошқа даромадга эга бўлмаган тақдирда ҳам эр ва хотин умумий мол-мулкка нисбатан тенг ҳуқуққа эга бўлади.


Шунингдек, мазкур Кодекснинг 25-моддасида эр ва хотиннинг никоҳга қадар ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа бепул битимлар асосида олган мол-мулки улардан ҳар бирининг ўз мулки ҳисобланиши белгилаб қўйилган.


Саволингизда автомашинани отангиз томонидан совға қилинганлигини кўрсатиб ўтгансиз. Агар автомашина cизга совға сифатида ҳадя шартномасига асосан расмийлаштирилиб берилган бўлса, бу cизнинг ўз мулкингиз ҳисобланади.
Агарда автомашина олди-сотди шартномасига асосан расмийлаштириб берилган бўлса, у ҳолда автомашина эр-хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулки ҳисобланади.


Оила кодексининг 27-моддасининг 5-қисмига кўра, оилавий муносабатлар тугатилганда, суд эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши мумкин.
Агар автомашина cизга олди-сотди шартномасига асосан расмийлаштирилиб, берилган бўлиб, cиз автомашинани оилавий муносабатларингиз тугатилган вақтда олинганлиги исботлаб бера олсангиз, суд автомашинани ўзингизни мулкингиз деб топиши мумкин.

Skip to content